AvrupalI `büyüklerin günahı

ER M EN İ S O R U N U
Ermeniler nasıl kullanıldılar?
Ermeni
sorununun
yaratıcısı Batılı
devlet
adamları, 11
Temmuz
1931’de
Londra’da,
Royal Albert
Hall’de yapılan
bir ‘barış’
toplantısında:
Robert Cecil,
Lloyd George,
Sir William
Robertson,
Ramsey
McDonald ve
Stanley
Baldwin.
AvrupalI
‘büyüklerin
günahı
Önce Ruslar, sonra da İngiliz
ve Fransızlar, Birinci Dünya
Savaşı’ndan Kurtuluş
Savaşı’na uzanan dönemde,
OsmanlI İmparatorluğu’nu
parçalamak için, ‘Ermeni
sorunu’nu her seviyede
kullandılar.
O rhan K o lo ğlu
‘Doğu Lejyonu’
adı altında
Fransızların
kurduğu
Ermeni
Lejyonu,
Çukurova’da
uygulanan
vahşetin
sorumlusuydu.
34
D
oksan Üç Harbi diye
bilinen 1877-78 Savaşı’nda, Rusya kar­
şısındaki yenilgi, Osmanlı devletinin par­
çalanma sürecinde son genel işa­
reti verir.
Osmanlı toplumunu oluştu­
ran dini ve etnik cemaatlerin
belli başlıları, kendi ulusal ba­
• Popüler TARİH /M a rt 2001
ğımsızlıkları için ciddi karar ver­
me aşamasına gelirler. Ve tabii o
arada, o zamana kadar böyle bir
eğilim göstermemiş olanlarda da
aynı arzu belirir. Müslüman ke­
simde bile (Arnavutlar, Araplar)
bu amaçla örgütlenmelerin baş­
laması, Avrupalıların geldiği ye­
re, Asya’ya dönmesi için yırtın­
dıkları ‘Hasta Adam’ın sonunun
geldiğine herkesin inanmasındandır.
Bu milliyetçi akımlar arası­
na, 19. yüzyılın ikinci çeyreğin­
den beri ‘Milleti Sadıka’ denile­
rek devlet yönetiminde ön plan­
da rol oynayan Ermeniler de ka­
tılır.
RUSYA FAKTÖRÜ
Avrupa devletlerinin doğru­
dan müdahalesine,izin vermeyen
bir coğrafyada yaşamaları nede­
niyle Ermeniler, Rusya ile yakın­
dan ilişki kurmak zorunda bulu­
nuyorlardı.
18. yüzyılın sonundan beri
Kırım ve Kafkaslar üzerinden
güneye inen Çarlığın, kendileri­
ne direnen Çerkesleri nasıl ülke­
lerinden sürdüklerini ve bunla­
rın Osmanlı ülkesinde, Balkan­
lar, Anadolu ve Suriye gibi uzak
bölgelere göç etmek durumunda
kaldıklarını, Ermeniler de bili­
yorlardı. Dolayısıyla bağımsızlı­
ğı hedef koysalar da Rus gücüne
rağmen bir şey yapamayacakla­
rının biliııcindeydiler.
19. yüzyılın sonunda bölge­
deki çekişme, o dönemin en bü­
yük gücü kabul edilen İngiltere
ile Rusya arasındaydı. Rusya’nın
Hindistan’a inmek istediği ve ra­
kibinin de bunu engellemenin
yollarını aradığı biliniyordu.
Çarlığın bölgedeki ulusları yanı­
na çekme çabalarını dengelemek
için de İngiltere, bunlarla ilişki
kurma ve destek verme girişim­
lerini hiç ihmal etmemişti. Lond­
ra hükümeti Çerkesleri vuruş­
maya teşvik etmiş; ama fiili bir
şey yapmamış, sürülmeleri karşı­
sında da tepki göstermemişti.
1877-78 Savaşı sonrasında,
Doğu Anadolu’nun Rus ilgi ala­
nına girmesi, İngiltere’yi rahatsız
etmiş ve bölgedeki nüfus çoğun­
luğunu oluşturan Müslümanlar­
la (Türk ve Kürtler) anlaşamadı­
ğı için, Ermenileri yanına çekme
tezgahlarını kurmuştur.
1876 BULGAR YÖNTEMİ
İngiliz devlet adamı Gladstone’un kampanyaları Bâbıâli kar­
şısında Ermenilerin koruyucusu
görünmek amacını güderken,
Rusya ile girişilen yarışta, bölge­
de yandaş sağlamaya da yönelik­
ti. İki taraftan da maddi ve ma­
dürmek; onların kızıp daha çok
Hıristiyan’ı öldürmesi karşısın­
da, Avrupa kamuoyunu, ‘İşte
Türkler soykırım yapıyor’ diye
ayaklandırmaktan ibaretti.
Bu tür olaylarda öldürülen
Türklerin sayısı, Batı basınına
pek nadiren yansımış, ama Hı­
ristiyan kurbanların sayısı, da­
ima 10’la, 100’le çarpılarak ka­
muoyuna sunulmuştur. Nitekim
Ermeni kurbanlarının sayısı da
Doğu A n ad olu ’n u n Rus ilgi
ala n ın a girm esi, İn g iltere’y i,
E rm en ilerle ilişk iy e yön eltti.
nevi destek gören Ermeniler bu­
nun karşılığını, liderlerinden Çeraz’ın belirlediği ‘1876 Bulgar
yöntemi’ni uygulayarak vermiş­
lerdir.
Bu yöntem, ani baskınla çok
sayıda Türk ve Müslüman’ı öl­
böylesine abartılarak, bütün
dünyada mevcut Ermenilerin iki
misline kadar çıkarılmıştır.
BATININ 1915 TAKTİKLERİ
Batıklar bahsettiğimiz tak­
tiklerini, 1915’te de tekrarladıPopüler TARİH/
Mart 2001 »35
İngiltere itiraf
ediyor: 'Felaket
götürdük../
İngiliz Koloniyal Ofis'in resmi
yayını 'Near East' dergisi,
önceleri (18 Temmuz 1919),
Milli Liberal Kulüp'teki bir
konuşmada, "Geçmişte Osmanlı
İmparatorluğu'na yönelen
politikamız, orada yaşayan
Hıristiyan halklar için felaket
getirmiştir," dendiğini
aktarmaktan çekinmiyordu.
Ama Amerika'daki
dalgalanmaları fark edince
bundan yararlanmak fırsatını
kaçırmadı. 1 Nisan 1920
tarihli sayısında, "Anadolu'da
bir kıyım varsa, bunun nedeni,
Amerika'nın Yakın ve Ortadoğu
barışında hissesine düşeni
üstlenmemesindendir," diye
yazmıştı. Yine aynı derginin 23
Aralık 1920 tarihli sayısındaki
'İstanbul Mektubu'nda ise şu
kayıt vardı: "Ermenistan,
Türkiye ile Bolşevikler arasında
paylaşıldı. Bu durumda Bay
VVilson'un, Ermenistan
sınırlarını saptayacağını
söylemesi, dertli yaralıya
hakaret etmekten başka bir şey
değildir."
Sevr sırasında:
ABD'li uzmanlar
konuşuyor
OsmanlI
topraklarının
paylaşımını
planlayan
‘Sykes-Picot’
gizli
antlaşmasının
mimarı Albay
Georges Picot
(sağda), Alman
generali von
Deimling ile
birlikte.
ABD Başkanı VVilson'un
(üstteki fotoğraf) uzmanları,
Bolşevik ve Türklere karşı
Ermenlleri savunmak için, en
az 200 bin kişilik bir Amerikan
ordusuna ve yıllık 276 milyon
Amerikan Doları tutarında bir
ödeneğe gerek olduğunu
hesaplayıp işe karışmamayı
önerirlerken, İngiliz Başbakanı
Lloyd George'un tavrı da
Ermenilerle açıkça alay
etmekle sınırlıydı.
Sevr'in Avam Kamarasındaki
tartışmalarında da Ermeni
olayının, genel 'Doğu
politikaları' içinde önemli bir
yere sahip olmadığını
açıklamaktan kaçınmadı İngiliz
Başbakanı: "Özellikle rica
ediyorum, Erzurum
taraflarındaki bazı sıkıntılar
nedeniyle, bütün Doğu
politikasını değiştirmeyelim."
lar. 1910 yılında Taşnak Partisi’nin Brüksel’deki Sosyalist Enternasyonal’e sunduğu raporda,
Anadolu’nun her köyünde silah
depoları kurduğu ve militanlara
silah talimleri yaptırttığı hakkındaki itirafları hep unutulmuş, o
güne kadar yaptıkları terörizme
ek olarak, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı ordusunu arka­
dan vurma girişimleri de tama­
men göz ardı edilmiştir.
GİZLİ ANTLAŞMALAR
ŞOKU...
Tek tek bazı kasabalar dışın­
da, bölge olarak hiçbir yerde nü­
fus çoğunluğuna sahip olmayan
Ermenilerin, terörle diğer Türk
ve Kürtleri kaçırarak daha fazla
sayıda bulunduklarım ispatlama
çabaları da -Sevr için verdikleri
listelerdeki rakamların da gös­
terdiği gibi- eylemlerin amacım
belli etmiştir.
Bütün bu girişimleri kendile-
36
• Popüler TARİH / M art 2001
ri için, bağımsızlıkları için yap­
tıklarını sanırken Ermenilerin,
Ingiltere, Fransa, Rusya arasın­
da imzalanan ve I. Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı toprakla­
rının nasıl paylaşılacağını plan­
layan Sykes-Picot gizli antlaşma­
larından haberleri yoktu.
Ermeniler için bağımsızlık
düşünülmüyor, Rus idaresi altı­
na girmeleri öngörülüyordu.
Nitekim Bolşevikler, 1917
sonunda bu anlaşmayı dünyaya
açıklayınca, ilk şoku yaşamışlar­
dır.
Osmanlı devletinin 1918
Ekim’inde teslim olmasından
sonra da esasen Türk bölgele­
rinden uzaklaştırılmış olan Er­
meniler, Bolşeviklerin egemenli­
ği altına girmekten kurtulama­
dılar.
Osmanlı devletine karşı ey­
lem için kendilerini teşvik etmiş
olan Fransa ve İngiltere’den yar­
dım istediklerinde Ermeniler,
başlarının çaresine bakmaları
nasihatından başka bir şey alma­
dılar!
‘SORUMLULUK
ABD’YE’ ÇABASI
Sorumluluktan kurtulmak
için de Amerika’yı ilgilendirmeye
çalışmaktan da geri kalmadılar.
Ancak bölgedeki petrollerin pay­
laşılıp, kendisine sadece Bolşeviklerle mücadelenin bırakıldığı­
nı fark eden ABD de, gönderdi­
ği heyetlerin raporları doğrultu­
sunda, hemen kaçmayı yeğledi.
Bir süre daha oyuna devam
eden, Fransa oldu.
Osmanlı’ya karşı ayaklan­
maları durumunda, kendilerine
bağımsızlık vaad edilmiş olan
Araplar, Suriye ve Lübnan’da,
silah zoruyla himaye altına so­
kulmaya karşı savaşırlarken;
Fransız güdümünde oluşturulan
Ermeni birlikleri, Urfa-AntepAdana bölgesinde yine terörizme
ve kıyıcılığa yönelmişlerdi.
Kurtuluş Savaşı’nın örgütlen­
mesinden önce, bu bölgedeki
halkın kendiliğinden silaha sarıl­
dığını biliyoruz.
Bölgeyi tamamen ele geçirme
yönündeki çabalarını, Sakarya
Zaferi’nden sonra Fransa, Anka­
ra ile şartsız anlaşmaya razı
oluncaya kadar sürdürdü (Ekim
1921).
Her zamanki gibi, pazarlık­
lardan yine Ermenilerin haberi
yoktu.
Ocak ayında, bir televizyon
programında, Türkiye Ermenderinden Hrant Dink’in söylediği
gibi, günün birinde Fransız askerleri atlarının nallarının altına
keçe bağlayıp sessizce, yani Ermenileri uyandırmadan çekildi­
ler.
Böylece Ermenilere de, olabildiğince hızlı bir şekilde Suri­
ye’ye kaçmaktan başka seçenek
bırakmadılar.
İngilizlerin,
Azerbaycan
petrolünü
kontrol altına
almak için
silahlandırdıkları
Ermeni birlikleri
Bakü civarında
yenilince,
bunların yerini,
‘Staffords’ özel
İngiliz güçleri
almıştı (solda).
1919’da
Azerbaycan’ı
işgal eden
İngilizlerin
kurmay heyeti
ve gözlemci bir
Amerikan subayı
(altta).
i
j
!
Sevr Antlaşması’na geniş sı­
nırlı bir bağımsız Ermeni devleti
maddesini koydurmayı başaran
I Avrupa’daki Ermeni politikacı­
larının hayalciliği, Sevr’in ger­
çekleşebileceğini uman Batıkla­
rınki kadar büyüktü.
j
Popüler TARİH /M a rt 2001
»37
ER M EN İ S O R U N U
Sevr’in imzasından önce, 1920
M art’ınm sonundaki bir konuş­
masında, onların artık yardım
edilebilecek niteliği kaybettikle­
rini ve kendi başlarının çaresine
bakmaları gerektiğini şöyle anla­
tıyordu:
"Ermenistan
Cumhuriye­
ti ’nin geleceği, doğrudan doğru­
ya Ermenilerin kendilerinin öz­
gürlüklerini savunmaya hazır
olup olmamalarına bağlıdır.
Eğer isteseler, 40 bin kişilik bir
ordu toplayabilirler ve Büyük
Britanya veya müttefiklerinden
biri, onlara teçhizat yönünden
yardımcı olabilir. Durmadan di­
ğer ülkelerin sırtına yük olacak
ve yalvarılar, çağrılar göndere­
cek yerde, bırakalım kendi ken­
dilerini savunsunlar."
Fransız
Generali Julien
Dufieux’nün
(üstte)
örgütlediği
Ermenilerden
oluşan ‘Doğu
Lejyonu’,
1919-1921
tarihlerinde,
Çukurova
topraklarında.
Fransızların ağzından
Batı'nın günahları
1920'lerde, Fransız Le Temps
gazetesindeki iki başyazıda
'AvrupalI büyüklerin' günahları,
açık bir biçimde itiraf edilir:
• "Batılı büyük devletlerin
hatasını şimdi, kabul ettirme
olanaklarının yokluğu hesap
edilmeden özgürlükleri tanınan
Kafkasya'nın küçük halkları
ödüyor." (10 Kasım 1920)
• "Müttefiklerin elinde şimdi
hayali bir anlaşma var ve
müttefiklerin bu işin çözümü
için doğuda ortak ettikleri
küçük milletler, Ermenilerin
şahsında bunun cezasını
ödüyorlar." (12/13 Kasım
1920) Gerçi o dönemdeki
Avrupa basınında, böylesine
bol özeleştiriye rastlanıyordu;
ama, bütün suçları Türklere
yüklenmek için söylenen ve
yapılanların, bunların
belki bin katı olduğunu
belirtmek de, abartma
sayılmamalıdır.
38
• Popüler TARİH/ Mart 2001
KURTULUŞ SAVAŞI’NDA
DOĞU CEPHESİ
Türk orduları bir yürüyüşle
bugünkü sınırlarına vardılar ve
2-3 Aralık 1920 Gümrü Antlaşması’yla, Sevr’in imzasının üze­
rinden dört ay geçmeden, Erme­
ni devleti, bütün toprak istekle­
rinden vazgeçtiğini onayladı. 13
Ekim 1921 ’de imzalanan Kars
Antlaşmasıyla da bu kararlar
bir kere daha resmileştirilmiş ol­
du.
Olaylar böyle gelişirken, Ermenilerin başlıca kışkırtıcıları ne
diyorlardı?..
Fransa’nın en ciddi gazetesi
Le Temps, 1 Aralık 1920 tarihli
başyazısında şunları söylüyordu:
"Sevr Antlaşması’nı hazırla­
yanlar neye benziyor, biliyor
musunuz? Tavşanını unutmuş
olan ve şapkasından hiçbir şey
çıkaramayan bir sihirbaza."
New York Times (21 Kasım
1920), hayalcilikleriyle alay edi­
yordu: "Başkan Wilson en so­
nunda müttefiklerin istekleri
üzerine saptamış olduğu Erme­
nistan sınırlarım ilana hazır.
LORD CURZON’UN
ERMENİ YORUMU
Hiç de ‘Tiırksever’ olmadığı
bilinen İngiltere Dışişleri Bakanı
Lord Curzon, Ermeni Soykırı­
mdın gündeme getiren Vikont
Bryce’a, 11 Mart 1920 günü,
Lordlar Kamarası’nda verdiği
yanıtta gayet netti:
"Dünyanın bu bölgesinde
Ermeniler -hatta son haftalarda
da bazı kimselerin sandığı gibimasum kuzucuklar olarak dav­
ranmamışlardır. Şu anda elimde,
onlar tarafından son derece vah­
şi ve kana susamış tarzda işlen­
miş saldırılara ilişkin bir sürü ra­
por var. Unutalım bunu. Kuzey
Ermenistan’daki Ermenilerin ne
kıyım, hatta ne de saldırı tehli­
kesinde olduklarına inanmıyo­
rum."
MİSYONERLERİN
ÇALIŞMALARI
Lloyd George, Ermeni olayı­
nı en çok Amerikalıların misyo­
nerler aracılığıyla kışkırttığını,
ama şimdi himayeye almaktan
kaçındığını vurgulayıp, sorum­
luluktan ülkesini sıyırmaya da
özen gösteriyordu.
Yöneticilerinin ihtiyatlılığına
karşılık, Amerikan kamuoyundaki sorumsuz çıkışlardan ya­
rarlanmaktan da geri kalmadı.
Başkan Wilson’un girişimle­
rini yetersiz bulan Cumhuriyetçi
Parti, 1920 Haziran’ı ortasında­
ki konvansiyonunda, parti prog­
ramına bir prensip kararı koy­
muştu: "Ermeni halkı ile kalbi­
mizin içinden sempatileşiyoruz
ve gücümüzün yettiği bütün ola­
naklarla kendilerine yardıma ha­
zırız."
Ancak bu sözlerin hemen ar­
kasında, küçücük bir ek vardı:
"Ama himayemize almaya,
manda yönetimi kurmaya karşı­
yız." (26 Haziran 1920 tarihli Le
Temps)
BAŞBAKAN LLOYD
GEORGE’UN SÖZLERİ
Daha da ‘Türksevmez’ olan
Başbakan Lloyd George ise
AMERİKAN KOMİSYONU
Ingiliz resmi çevrelerinin,
Sevr’i isteyen ve imzalayan sanki
kendileri değilmiş gibi davranış­
Ama bu arada, Ermenistan var
olmaktan çıktı."
larına Amerikan tepkisi, Orta­
doğu’yu gezen Amerikan Soruş­
turma Komisyonu ve AmerikanAsya Birliği aracılığıyla geldi,
hem de ‘emperyalizm’ sözcüğü­
nü esirgemeden:
"Amerika’nın kaçındığı, geri
kalmış halklara karşı sorumlu­
luk değildir. Tedavi edilemez
emperyalizmin akıl almaz kar­
makarışık oyunlarına gelmekten
kaçınıyoruz. Ermenilerin yardım
çağrıları, Büyük Britanya’nın
emelleri için (Ortadoğu’nun do­
ğal sınırları Kafkas Dağları’nı el­
de tutmak için) düzenlettirilmiştir. Ingilizler hiçbir çıkarları ol­
masaydı, oralarda bulunmazlar­
dı."
Amerikalıları rahatsız eden,
bir yandan Bolşeviklerle savaş
iddialarını ileri süren Ingilte­
re’nin, diğer yandan Lenin’in
temsilcisi Krassin ile mali konu­
larda bir anlaşmaya varması ol­
muştu.
New York Times, 11 Mayıs
1920’de anımsatıyordu: "Ocak
ayında Ingilizler Kafkasya’ya or­
du göndereceklerdi. Sonra Lloyd
George birden vazgeçti. Bolşe­
viklerle ticaret yaparak anlaşma­
yı tercih etti. Denikin’e vermek
istemediğini, şimdi Troçki’ye ve­
riyor. Ermeniler için, elde edebi­
lecekleri kadarını sağlamağa ça­
lışmaktan başka yapacak şey
kalmadı. Ve bu arada, büyük
devletler bol suyla abdest ala­
cak, temizlenecek ve birbirlerini
ellerinin temiz olduğuna ikna
edeceklerdir."
Aynı yayın organı, 13 Kasım
1920’de de ekliyordu: "Ermenis­
tan’a dost görünen büyük Hıris­
tiyan devletlerinden hiçbiri, her­
hangi bir şey yapmakla ilgili gö­
rünmüyor; umursamıyorlar bi­
le."
1920-22 yıllarının Amerikan
gazeteleri üzerinde yaptığım ta­
ramalarda, Ermeniler tarafından
gönderilmiş okuyucu mektupla­
rında, ırkdaşlarını ileri itip sonra
terk eden Batıklardan ‘eli kanlı
umursamazlar’ diye bahsedildi­
ğine çok rastlamışımdır...
■
Ermenilerden
oluşan ‘Doğu
Lejyonu’nun
geçtiği
topraklarda
uyguladığı
vahşetin bir
görüntüsü
(üstte).
İngilizlerin
geniş lojistik
desteğiyle Doğu
Cephesi’nde
Türklere karşı
savaşan bir
Ermeni topçu
birliği (altta).
Gelecek sayı: Yakın Zamanlar...
Popüler TARİH /M a r t 2001 * 39
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği
Taha Toros Arşivi