iLAHiYAT FAKÜLTESi ..

CUMHURİYET ÜNiVERSiTESi
.
\
iLAHiYAT FAKÜLTESi ..
DERGiSi
2.
Sayı
SİVAS - 1998
İSLAM BORÇLARHUKUKUNDA TAKAS iŞLEMi
Yrd. Doç. Dr.Abdullah KAHRAMAN*
GİRİŞ
. Modern hukuk sistematiği içerisinde borçlar hukuku, Medeni hukukun önemli
bir bö)ümünü teşkil etmektedir.İslam hukuk sistematiğinde de daha çok Mufinıelat
genel başlığı altında ele alınan borçla,r· hukuku, fıkıh kitaplarında oldukça geniş bir
şekilde yer alır. Hem ·modern hukukt~ hem de İslam hukukunda borçlar hukukuna.
geniş bir yerin ayrılmış olması bu hukuk dalının önemine de işaret etmektedir.
Hukuk tarihinde borçlar hukuku ile ilgiİi esasların 2000 yıl kadar önce
Romalılarda görüldüğü yazıyor! arsa da, şüphe~iz bu tarih, borçlar hukukunun teorik
·yönüyle yani yazıya geçirilmesi ile ilgilidir. Bu- esasların uygulanışı ise insanlık tarihi
kadareskidir. Bir başka ifadeyle, insa11 topluluğunun olduğu her yerde borç ilişkisi
.kaçınılmaz olarakyar olagelmiştir. Çünkü borç,.en basit tarifiyle "bir şalısı (borçluyu
), diğer. bir şalısa (alacaklıya )bir edimi yerine getirme (bil: şey verme, yapma veya
yaplnanıa) yükümlülüğü altına sokan lıukuk'i bir bağdır" I. Bu tariften hareketle
diyebiliriz ki, borç ifişkisi. içerisine girmeden bir gün geçirmek hemen hemen ·
müınküm değildir. Zira borçlar hukuku, insanların iktisadi münasebetlerinin hukuk
açısından görünüşünü a~settirmektedir2.
·
. Böylece en basitinden bir gazete aiınak; ödünç para almak, ev kiralamak ve ··
. tedbirsizlik yüzünden bir şahsa zarar vermek ... gibihiısuslar.hep borçlar hukukunun ,
kapsamına girmektedir. .
·
·
İnsan hayatında önemli bir yere sahip olan borçlar, (akid, haksız fiil ... gibi)
·çeşitli sebeplerle doğar, yine (ibra ~ ifa; .. gibi) çeşitli sebeplerle sona ererlei·. Biz 'de bu
çalışınamizda borcu di.işüren sebeplerden veya yollardan biri olan takas üzerinde.
durmaya çalışacağız. Takası inederken İslamhukukçuları tarafından ta,kasın nasıl ele
alındığına nasıl tanımlandığına, hangi .kısımlani· ayrıldığına ve hangi şartları
taşıması gerektiğine değineceğiz. Ayrıca modern hukukta işlenen takasm, İslam
hukuku ile ilgili eseı:lerde nasıl ve ne kadar ele alındığmı ortaya koymayı ve her iki
'
hukuk arasında bir ınukayese yapınayı da hedeflemekteyiz.
İlk bakışta dar kapsamlı bir kavram gibi gözüken takasın, iyi incelendiğinde · ·
borçlar hukukunun pek çokkonUsuyla ilgisi bulunan, hem modern hukuk hem de İslam ·
hukuk terminolojisine yerleşmiş bir teriın olduğu anl'tlşılmaktadır. Bundan dolayı da
konunun bir makale sınıflarını aşınayacak şekilde sınıriandıniması gerekli·
olmaktadır.
'
* C. Ü. Ilahiyat Fakültesi lsla;n Hukuku Anabilim Dalı Öğr:üyesi
1 Oğuzıiıan, M. Kemal, Borçlar Hukuku Dersleri, Istanbul, 1987, 1, 3.
2 Aybiıy, Aydın, Borçlar Hukuku Dersleri, Istanbul 1991, s. 3.
'\...·
· Abdnillah Knhr.aman .
286
· Türkçe eserlı;:rde takas, sözcük anlamından hareketle iki değişik ıinl~nida
kullanılmaktadır. Birisi, daha çok .iktisatla ilgiii eserlerde · geçmekte ve tranip~
karşılığı olarak, ikincisi ise daha çok hukukla il'gili ,eserlerd_e geçmekte olup,
karşılıklı iki borcim birbirini düşürmesi anlamı~da kullanılmaktadır. Birinci
anlamd,a~i takasın yani trampanın bizim konumuzla_alakası yoktur. Çünkü trampa elmukayada terimiyle ifade edilmektedir. Öyleyse bizi ilgilendiren ikinci anlamdaki
yani borcu düşüren sebeplerden biri olan takastır. Kısaca bizirri ele .alacağımız takas;
islam hukukçularının eserlerinde bazen. et~Takass bazen de elmukassa :kl!vramlarıyla
ifade ettikleri inuameledir. Bu takas; ibra, tecdit, ifa .. ~ vb. kavramlar gibi' borcu
düşüren sebeplerden~biridir.
.· ·
· · ·
· . , . · · . ·. 1 ...
.'
'
'
.
.. !
'
~
'
1'
•.
·i
1
J
'
· · -Borçların meydana getirdiği şahsi bağ ebedl olarak devam• etmez, aksine
muayyen sebeplerle ortadan kalkar. Börcunso ıa ermesinden maksat, taraflar arasında ··, . · . ı
borç doğuran sebeplerden biriyle meydana gelen borç ve yllktimlülüğün sona ermes.i ve.
1
ortadan kalkmasıdıı:. Bundan sonra. ai,"tık taraflar eski borç sebebine dayanarak
birbirlerinden herhangi bir hak iddiasında buluriaiiıazlar. BorcUn sona ermesi, bazen
ilgili yükümltil~ğün (borçlanıhın edimin) yedne getiriiniesi ileolurkenbaz~n de ·
•!
ytikümlülüğtin çeşitli sebeplerle sona errı1:esiyle gerçekleşir3. · · ·
·
·
·
1
Ttirk 1,3orçlar hukuku· yazariarı tse borcun sona ermesinin, anlamırıı şu· şekilde
ifade etmişlerdir: Borcun sona ermesi; alacaklının artık ahicak hakkına sahip ·
olmaması borçlunun da yükümlülükten kurtulmasıdir. Borç .9üşüp alac·aklı. edimi
isteme hakkını kaybedince, borçlu da artık böyle bir ediml~ yükiimlü sayıhnayacaktır4. ·
BorÇ bir kere düşer ve düşen borÇ artık kendiliğinden geri gelmez. Öz ifadesi yle; sôJ<.it . ··
olan i:ıvdet etin ez. Çok özel haller dişında borcun yeniden. doğması için bunu '
doğuracak işlemin tekrarlanınasi laziindır5.
·
·
'
'll
'
1
1
. !
1
İslam hukuku ile ilgili ~lasik eserierde ayrı ayrı konular .içerisinde de olsa
borcun nasil sona. ereceğinderı bahsedilmektedir. Daha sonra yazılan eserlerde ise ......... i
borcu sona erdiren sebepler modern hukilk sistematigine uygun ola~akve derlrto plü bir
··.· 1
şekilde ele alınmıştır. Mesela, MarşidU'Hlayi'an'da "b9rçlar, nakden lfa i 1e veya
tcikasfa yahut alacaklının bqrç'!uyu ibrasıyla ... ödenit:. "' denilmektedir6: Yi n~. Ali
·i
Haydar Efendi, borcun sona eri§ yollatinidökliz madde halinde ifade etmiŞtir7;Buna
· -.'!
göre İslam hukukunda ~şağidaki hususların borcudüştiren sebepler veya yollar.old,uğu
·kabul edilmiştir:
·
11
ı.
tra .·
·'ı·'
2. ira İerini Tutan Eda
3. Tecdid (İenileme)
4.İbra
. .1
'' ,, ~
'.'.i
5. İfanınMümkUn Ohriaması '(imkansızl~k)
1
1
···~·.··'···' -~' <·;:' ·=····:
3
Geniş bÜgi içi~ bk: rviustıifa. AJ1med tiz.Z:e-rkn,-ııı~Medlillliiıı~fıkhlyyü'I;Ilıünl; ş~ın
.
1946;
. .
.1
ı;'524;S25;''
.,_.,•. ı
Subhi Mahmasfinl; Nnznrlyye Am111e Li'l·mficebllt ve'l-ukfid, Beyrut· 1987, 11,- 54Jc59•t; .. ·· ·
· .·.. ..
·.· ı·
'4 Aybny, 166..
·
·
(
·
'
·
·
'
5 Aybay, 1.65.
.
. .
.. .
' ·. " 1
. < 1
. .
,
' ' .
6 Kadri Paşa, Mürşldü'l·Hnyrıln, md. 195; ~araman, Hnyreddin, Mukayeseli İsiilm Hukuku; Istanbul.
71~ 8~~~~~?~fendi, Dürerü'l-~ukkftm, · lstnnbulı~30, III, 314,318.
; ·.. . .
,.
··
..
1
'
;~, :!
'1
: . :'1
1
''l,
.
,.
,.....
.,:
1
·
İsUim Borçlar Hukukunda Talms ݧlcmi
7. Zamanaşıını
287
(Murt'ıruzaman)B
8. Takas.
Biz borcu düşÜren
buy~llardan sad~ce takas üzerinde duracağız.
II;TAKAS (Tanımı; Önemi, Hukôki Mahiyeti, Hul{ôkiDaya.nağı,
Konusu, Çeşitleri ve Hukôki Sonuçları) .
A.TANIMI
. 1. Sözlük Atılamı:Takas (Compensation), Arapça kassa fiilinden türetilmiş
bir kelimedir. Kassa, kelimesi sÇzlükte; kesmek, iz sürmek ve eşitlik (musavat) ve
benzerlik••• gibi anlamlara gelmektedir. Bu sebeple haber ve izierin peşine düşene elKftss denilmi'ştir. Kısasda da bu~ anlam vardır. Çünkü kısas yapanla yapılan bir
anlamda eşitlenmişlerdir. Daha sönra ller türlü eşitlik (musfivfit) için de "takas"
kelimesi kullanılmıştır. Nitekim, borçlulardan her biri borçlusundu olan alacağını
vereceğin'e karşılık hapsedip, eşitleşip hesaplaştıklarında "eşitleşip hesaplaştdar"
deniJir9.
1
Asım Efendi de takasla ilgili olarak şu bilgiyi vermektedir: "Takas, t~faul
vezninde bir l{elime olup, bir kim!le ile gerek hesap gerekse diğer hususlarda
ödeşmek manasında dır. Nitekim bir kimse· alacağını vereceğine havale ettiğinde
"filana takas etti" denihniştir"IO,
2~Terim Anlamı: M.Sellam MedkOr'un da ifade etiği gibi, fakihler genel olarak
takası sözlük anlamında k.ull'andıkları halde, terim olarak .onu' şartları ve hükümlerini
kapsayacak bir şekilde tarif etmemişlerdir. Mesela Serahsi takastan bahşetmesi
gerektiğinde onu "Müsavat/eşitleşme" şeklinde taillmlamışdır11. İşte böylece,
. Hıinefi, şafii ve Hanbeli mezhebierine göre yazılmış fıkıh kitaplarında takasın teknik
bir. tarifi yapılmamıştır. Ancak bu mezhep müellifleri
çok misallerle anlatmışlardır12.
takası
mahiyet olarak .ve daha
Takası terim olarak ilk defa tanımlayan Malikiler olmuştur. Öyleki, sonraki
müellifler hep Malikilerin tanımlarını nakletmişler ve özellikle de İbn.Çüzey,'in timımı
üzerinde durmuşlardır13, İbn Cüzey'e göre, fıkhi bi.r terim olarak takas, bir borcun
· diğerinden kesilmesi, mahsup edilmesidir14.
Kadri Paşa'nİn tanımı i~e Şöyledir: Takas; bir şahıstaki talep edilebilir
·alacağın ( deynin),
düşürülmesidir15,
otia olan talep edilebilir borca (d ey ne) mukabil olarak
·
BBk~ Mahmasfini, Il, 543-566; Karaman, ll, 539~568; AkgUndllz, Ahmet, Tlirlt Hulmk Tarihi, Konya, 1989,
ll, 211-216. .
.
.
.
.
9 Bk. lbn ManzOr, Lisllnil'l·Arab, Beyrut ts., Vlll, 76; Zebidi, 'TIIcu'l:arOs, Mısır 1985, XV lll, 108 ..
10 Asım Efendi, KIIın us Tcrccmcsi, Istanbul 1305, "K·S·S" md. HI, 1206.
.
ı.ı MedkOr, M.Sellaın, "Balısu'I-Mukı1ssa.fi'l-Fıklıi'l-Ystami'', Mecelletll'l-kfiııOıı ve'l-iktisfid, yıl, 27, sy. 22, s.
~
.
.
.
.
12 Bk. Ali Haydar, Durcru'J.Jtukkllm, lll, ~18; lbıı NUceyın, el-Bnhru'r-rlllk, Beyruqs., VI, 217; Neve,vi,
Ravzatu't-tlllibin, Beyrut 1983, Vlll, 519; BehOti, Kcşşllfu'l·kına', Beynıt 1982, lll, 310.
.
·13 MedkOr, s. 4; Zülıayli, Velıbe, cl-fıkhu'l·islllmi, Şam 1989, V, 372; Muhımısnni, ll, 554; Karaman, ll, 551. ·
14(bn Cüzey, cl-Kavllninil'l-fıkhiyyc; Beyrut 1989, s. 287. Bir başka tarif ise şöyledir. Takas, bir kimsenin
borcunu o kimsede o/mı alacağı ile i(fiı etmesine. den ii', (Bk. Ergllney, Hilmi, Tilrk Hukukunda Lilgat
ve Istılahlar,lstanbul 1973, s. 434)
·
·
1S Kadri Paşa, md. 224, s. 42.
288
Abdnillah Kahraman
Türk Borçlar Hukukunda ·da t~kas şöyle tanımliınınıştır:Takas; karşiiıktı
olarak hem alacakli hem de borç/it bulunanşahıslan n iki boı~çtan .en az' olan miktari
nisbetinde yaptıklan b'ir hesaplaşma tamdır. Me~ela (A),(B) ye 1000 lira borÇ!!.' ve
(B)' den 1200 lira alacaklı ise (A) veya (B) takas yapınca (A), (B) ye 1000 lira ödeyip
1200 lira tahsil etmeksizin sadece 200 lira alacaklı olacak ve 'bu miktar tediye
edilecektir16. Buradan da anlaşılmaktadır ki, takas sonucunda alınan borçtan ged kalan
fazla miktar ayrıca ödenınelidir.
Bütün bu tanımların ortak noktası şudur: Takas karŞıiıkli borçları düşüren bir
iskat sebebidir. İJulıa göre, borçlunuH alacaklı da ona ödeyeceği. Cinsten bir alacağı
meydana gelmekte, bu borçlar birbirine mahsup edilinekte;· bir borç alacaklıdaki
başka bir borca karşılık tıitulnıakta ve bu işleme takas denilmektedir.
B. ÖNEMİ
Çeşitli
kitaplarda
şekil
ve neticeleri de dikkate
alınarak
takasm önemi ve
faydaları üzerinde durulmuştur. Bunları kısaca özetlemek gerekirse şöyİe diyebiliriz:
1) Her şeyden önce takas, tarafları karşılıklı _ödeme yapınaktan kurtardığı için
hukuki muamelelerde bir kolaylık ve saddik sağlar17.
·
- 2) Takas; ifa n~asraf ve· külfetine katlanmadan, her iki tar~fı da borcunu. ifa
etmiş alacağİm da talis.il etmiş duruina getidr.
·
3) Takas, sadece luzunisuz ifa lnuaınelelerini bertarat' etmekle kalmaz, tarat1arı,
. kendi borcunu ifa etıne~ine mukabil alac&ğını tahsil edememe tehlikesinden de
kurtarır. Böylece takas tarafların elinde, alacaklarına karşılık bir teminatolmuş olur18.
4) ö'zellikle cari hesaplarda takasın oldukça büyük önemi vardır. Yine kurulan
,. özellikle bankalar arasında işletilıne_kte olup iktisadi muamelelerde
~'takas odaları
sonderece kolaylık, pratiklik ve işlerlil< sağlamaktadıi·19.
C. TAKASIN HİJKÜKİ MAHİYETİ
. İslamhukukçul arı, takasın hukuki mahiyeti ni mijstakil bir başlık -altında ele
. almasalar da onların takasla ilgili olarak ortaya 'köyduk.ları hiikiimlerderı hareketle
şunları söyleınek mümkündür:. Takas, yapı olarak, ç(ft yönlü bir ifa 've tenıinattu:.
Alacaklı, bu yolla alacağını garanti altına almış borcunu da ödemiş olur. Takas, borcu
dilŞiiren sebeplerden biridir. Ancak sadece bir is.kat (düşürme) sebebi olıiıayı'p ayni
· zamanda ifa anlamı da taşımaktadır. Bütün buiılan n yanında takas, tarafların birbirine
• karşı ileri. s.ürebilecekleri bir haktır20. ·
·
.· · ·
'
_ .. . ' .
.
-
'
türk Bo~çlar hukuku. yazarları ise tak~sın hukfiktll)ahiyetinin. tiirtışımilı
olduğunu söylemektedirler. Ferit Hakkı Sayındı bu duruma işaret ederek şiı görüşlere ·
yer vermektedir:·" Takasın hllkukl mahiyeti, p{dukça tartışmalı olmakla ve ba'{.ılarına
eöre bir nevi hapis
hakkı bul~mmakla
beraber muhakkak olan
şudur
ki, takas,.
Aybay, 169. ·.
· .
.
.. · .
7 Bk.Yusuf el-Erdebill, e\~Envar, Diyarpakır1982,-~J, 528; Zerka,J, 536. . . · , · . . ·. . .
18 Kiisiliıl, Bedayi'u's-sanayi:, Beyrut 1982, V, 234; Ali Efendi, Fetavfi, Istanbul is., ı, 423; Med kOr, a.g.iiı,
S, 34. ·
. • · ·
.
· ·
. ._.
·
19 Genişbilgi için bk. Senhilri, cl-Vasit, Beyrut 1968, III, 874; Oğu~ınaıı, i, 356; Poroy,Reha; Kıymetli
Evrak Hukuku Esasla~ı._lstanbul 1988, s; 178.) ·
.
'
. · . · . , ..· . . ·.
20 Kasant, a.g.e. V, 234; Ali Efendi, ı, 423; Medkfir, a.g.ın, s. 34; Vehh Talbe, Alıkamu'l-iiti:ı;fim, Ürdihi ·
ı 982, s. 350
.
.
I
'IsHi~ Borçlar Hukukunda Takas İşle~i
289
borçlitsuna 'karşı borçlu, bulunaiz bir alacaklmın elinde tediye lıusııswıda bir teminat
teşkil eder"21.
.
·o; TAKASIN uuKôKI DAYANAGİ(ŞER'i DELiLi) . .
.
',
-Takas; kelime olarak Kur'an ve Sünhette açıkça geçmemektedir. Bundan dolayı
da onun hangi_ delile veya esasa dayandığı husus u fakihler arasında ihtilaflıdır. Bazı
fakihler takasın İbn. Ömer (r.a)' den rivayet edilen bir hadise22 dayandığını söylerken,
bazıları sadece akli dtılilleri ve İslam hukukunun muametatla ilgili genel prensiplerini
takasa dayan~k yapmaktadır. Ancak sözkonusu hadisin bizi ın üzerinde durduğumuz
anlamda bir takası ifade etmediğini söyleyebiliriz.
'
Bu hadisi eserlerinde zikredenler sadece Hanefilerdir. Her ne kadar Zuhayli,
bütün mezheglerin bu hadise dayanarak ittifakla takasıkabul ettikler_ini23 söylüyoı'sa da
Hanefiler dışındaki mezhepbin fıkıh kitaplarında bu konuda akli deliller dışında24
· hadisle İstidiale rastlayamadık. MedkGr da, Hanefilerin ilgili hadisi takasa delilsaydıklarını söylemektedir25: Halbuki Hanefiler bu hadisten ziyade "Deynler ancak
misilieri ile ödenir. A'yan ise ·ııncak zatları ile ifa edilir", "deyn, zimmette bir
vasıftır aynı ile ödenmesi mümkün değildir. Ancak takas yoluyla ödenir"26
şeklindeki prensipleri ve akli delilleri takası n hukuki daya'nağı olaı'ak zikretmişlerdir.
J(ısaca ifade etmek gerekirse; takasın cevazı veya ademi cevazı noktasında özel
-bir nass olmayıp bu işlem İslam hukukunun muamelatla ilgili genel pııelisipleririe
tabidir.
-·
'
·
E. TA~SIN KONUSU (Takasa Konu OlacakAlacak ve Borçlar)_
Taka.sın konusu (mevzuu) _hususunda
koymuşlardır. Bazı mezhep hukukçuları takasın
. arasında
olabileceğini
arasında olabileceğini28
da fakihlei· fal·klı görüşler ortaya
sadece deyn diye vaşıtlanan borçlar27
söylerken bazılıirı da takasın hem aynlar hem de deynler ·
söylemektedirler. Tetkiklerimize göre bu hususta ki ihtilaf, ayn
21 Sayinen, Ferit Hakkı, "Takasa Miitea/lık Ymde Beyam", LÜ.H.F. Mec, c, Xlll,sy. 4, (istanbul 1974); ~.
- 1433. Fransız hukuk ~istemine_göre yazılmış eserlerde takasın bir defi (Seııhuri, el-Vasit, 111,875; Fikrel
Eren, Borçlar Hukuku, Istanbul 198!], Jl,474; Tekinay, S. Selahattin, Borçlar Hul{uku,lstiınbul 1979,
ı, 81 8.) ve l;ıir nevi hapis hakkı olduğu ifade edilirken, lsviçre-Aiıııan ve Türk hukuk sistemine göre
yazilmış eserlerde takasın hukukiniteliği itibari ile bozucu yenilik doğuilm bir hak olduğu ifade
-- edilmektedir. Çünkü takas iradesi karşı tarafa ulaşınca yeni bir duruın_ıııeydana gelıriektedir. Yine bu
hukuk •sistemlerinde _lsliim hukukundaki -H;ııiefılerin dışındaki- genel görüşün aksin_e takas, borcun
ifasına eşbir sonuç ıııeydana.getirmesine rağmen ifa sayılmaz. Aksine ifa lıızıııpuııu oıiadan kaldıran bir
huk!lki çare olarak kabul edilir. (Bk. lbn Cüzeyy, s, 287; ei-Haraşi, Şerhıı'I-Haraşi Alil Muhtasar Sidi
- H:ılil, Beyrutts.,-IV;I43).
,
.
·
·
· 22 lbn. Ömer (r.a)' dan ~ivayet edilen hadis §öyledir: "Ben Baki (me:iıırliğın)'dc deve satıyordum, deveyi
- (bazen) dinar karşılığında satıp (yerine) dirhem ahyol'dum, (bazen) de dirhem_ karşılığında satıp
(yerine) dinar alıyorduın. Peygamber.(s.a.v)' e gelip bu durumu siiyledim,·dedi ki; aranızda bir şey
(kab:i ettiğiniz bir bedel) olmadan ayrılmadıkça o günün fiyatını almanda-bir be is yoktur". Bk. Ebu
Davud, Buyu: 14; Nesiıi, Buyu: 50, 53, Darimi, Buyu: 43; Şev kani, Neylü'l-evtar, Beyrut ts., V,l56,
2_3 Zühayli, V, 373.
.
.
24 Bu delille~ için bk. Nevevi, Ravza, VJ11,52.0; Şirbini, MuğPi'l-muhtfic, Diyarbakır 1975, IV, 534;
Erdebili, ei-Envfir, ll, 528; lbn Kudume; ei-Muğnl, Beyrut ts., IX, 247, 387; BehOli, lll, 310.
25 MedkOr a.g.ın, s.8. Haıi~rııe·rin _hadisle ilgili değerlendirmeleri için. bk. Senıhsi, el-l\-febsilt, Ei_eyrut 1978,
.
XII, 206, XIV, 19; .lbn Hümam, Fethü'l-kadir, Mısır -1970, Vll,l50; Baberti. el-Infiye (Fethu'.l-kadir
ile), Vll,l52-153.
26Ugi!i ~a~isi ise; sarf _işleinin.de dirhem borÇla~ ıp bu.nup yerine dinar ödepebilece~iı~e delil.saymişlardır. Bk.
, Kasanı, V, 234; Alı Efendı, 1, 423; Ankaravı, Fetava, Istanbul ts., 1, 342; Şevkanı, a.g.e, V, 156.
27 Nevevi, aie, VIII, 519.
.
2Blbn Cüzey~\288.
.t
.
\
290
Abdnillah Kahraman
. ,·
'
ve deyn kavramlarıyla ilgili tartışınalardan29 ve bir· ele -takasın .çeşitlerinden
kaynaklanmaktadır.
.·.... ; .
Buna göre, İslam. hukukÇularının. genel görüşü· dikİ<at~ al.ınchğınd~ şöyle.·
denilebilir: Cebri (kanuni) takas bazı şartlar ınuvacehesinde (lnesela, borÇların aynı
cinsten olınası ... vb.) deyn kapsamına giren borçlar ve· misli mallar (hubfibat da. dahil
olmak üzere) arasında olabilmektedir. Akdi (idifaki) takas jse; tarafla.rın tızası
bulunmak şartıyla, cebri takas ın şartiimm -ki bu şartlar·; ileride· ele· alınacaktırtaşımayan borçlarda sözkonusu olmaktadır. şunu da ifade 'etmek gerekir ki, takas,,
yapma, ve yapmama borçlarında değilverme borçlarında geçerli oiur~O.
.
._
' . '
.
. .
',.
Türk Borçlar Huku~unda ise takası n konusuyla ilgili olarak şu görüşlere yer
verilmektedir: Takas daha çok karşılıklı para borçlarında görülür. Bununla birlikt~
karşılıklı borçların konuları diğer şeyler de olabilir. Fakat karşılıklı borçlar arasında
tür farkı vars~ takas imkanı ortadan kalkar. Bundan dolı.~yıdır ki; karşılİklı olan Yapma·
ve' yapınama borçlar! birbirlerine ne kadar benzerlerse benzesin takasa konu olamazlar..
Takas, yalnı;z; verme borçlarında görülür.31
· ·
.
-'
· . Açıkça gÖrülmektedir ki, İslam hukukunda ve tilodern hukukta 't~kasa konı.i ·
olacak şeyler baktınindan önemli bir farklılık yoktuı:: Yine prens.ip olarak takas, daha
·
'
çok para borçlarında (bir manada deyn) söz kÖriusu olmaktadır: ·
'
,"
F. TAKASIN
.
.
.
ÇEŞI~LERI
;;
'
·
Klasik 'fıkıh. kitaplarının borcu konu~alan bölüm'lerinde takas ın, börcu düşüren
sebeplerden biri olduğu ifade)dilmektedir. Ancak görebildiğimiz k~darıyla takas hep.
aynı şekilde gerçekleşmeınektedir: Buna göre, fı-kıh kitaplarındaki değişik ·
örneklerden hareketJe·takasın iki ayrıçeşidinin ·olduğunu yahut. iki ~yrı şekilde
yapıldığını görmekteyiz. Bunlar da (bazı çaMaŞ ınüelliflerin de ifade· ettiği. gibi32)·.
cebri (kanfinl) ve akdt (ittifaki/ihtiyar!) takas tır. Han efi, şafii ve Hanbeli fık!I:ı
kitapl!lrında .hem cebri hem de akd!takasın örneklerine rastlanırken33, Mfiliki.fıkıh
kitaplarında daha çok akdi takasın örnekleri görülmektedir34; ·Modern .hukukçu ların
ifade ettiği kaziii takastan ise İslam hukuku ile' ilgili eserlerde ~ahsedilmemektedir.
şimdi takas ın bu iki ,çeşidi üzerinde kısaca duralım;
·
··
terıniııoloji,sinde d~yn, t~rtıŞmalı k~vrnındir.Anc~k
ı
~larak, ıneydıinclu
· 29 Islam hukuk
bir
genei
olmayan,
. i ·J1
ziinınette yer tutabileiı şeyleri ve para borçlarını ifade etmek için kullnnıhr. Mesela; borç alınan yüz kuruşbir ·•·
deyn olduğu .gibi, istlhliık ediitin her hringioii veznlveyıi keyli §eyler de ileyiiilif.'AYiii Şekilde bif ül<:iliır· .. ·- :~:ı'
karşılığı olup ıneydnndn mevcut olmayan şu kadar veya tıdediynttan şu kadar ylln1Urta deyn olduğu gibi,
milydanda mevcut olun akçenin ve misliynttnn bir şeyin, mesela; bir yığın buğdayın ifrnzdnn evvel ınuayyen
ı
bir ıniktuı·ı. da 'de)'n knbilindendir. (B k.: Zerka, Me~ hal, III, 71; ·Knrn.mnn, ·~1~· 2Ş; Mecel.le! ,ın.d.) 58_; BHm~nt _'
!
VI, ll; Aydın, Akif, "Deyıı" md. TDVIA, IX, '266c2t)8.) Ayıı is'e, daha çok. ıniınyyen .ve n'ıeydniıda bulunıin. ·
milşahhas şeyleri ifnde.eiınek Uzere.kullnnılır. (Bk. Mecelle,·ınd. 152; Kıınıııınn, "Ayıı"ınd. TDVIA,· IV ,257-. · · ·
1
.
~gs~eıiişbilgi için bk. _şilfii, ci-Umnı,·Beyrut:l9B3,,Y~·i.s9;·;eıne{~ımgJ,'fp_iırÇiu:ı~Eıı~ıı_I;~,:~.~~(uJ·J~Ş4, __· "'~.· ' ·. :'L·.:J
lfÇ29;:Kllsfiiif~ 'Z:f'3.4; lonNIIceym, VI;-:2T7;Şirotiit~1v;-534TlbnCUrey,288:289fHiffıiŞT;ıv;:T43;1.3aherti,
1
'VII, 150; lbn Abıdın, Rcddü'l·mulıtfir, Istanbul 1984,V, 265; .Zerkn, cl·Mcdlıal; .lll.l75; Medi(Or, s.9; . ··
Zilhayli, V,. 374.
:'
. ·...·
... · . . . ""·· · · .:....~,;, •.:.. . ~.:....".......~..."'····· ..... ~.: ...............~..
31 Tekin'ny,Borç Hu!tuku,J, 821; OğuziT!an, ds.s; SenhOrl, el~vaslt, 111,890. · ·... ·•· ·. ·. ;
·
·
·
i
32 Medk.Or, a.g,m, s, 1B;·zutı~yli, v; 374; böndUren, Hnmdi, Tlcftrctvc İktlııadiıiıiıluii.'lstnnbull993; 8;
J
'332.
·.
' '
' ..
33 Bk. Seınerkundi, ııi, 29; lbn HUınfiın; Vll,l51; lbnNUceyın,VI, 216; Erdeblli, 11,528: lbn Kudiı:me~ ıx; ·
387· BehOti lll 310;
34 Haruşi.
.İ43; lbn c~~ey. 2s1.
·iv:
.
.
,\
. '
.
. . ' ·.· ,. . .
. .
.
.. .
··.
...
'·'
. :
·.,
.. ,,
.
.
,.
.
''.·
·•ı,
. ,.
.... ,..
•
1
••
i
İslam Borçlar Hukqlmnda Takas İşiemi
291
1-Cebri (Kanuni) Takas ·
a. Tanımi: ·cebri takas; Karşılıklı rıza aranmaksızm bir tarqfin talebi üzerine
,kendiliğinden g"erçekleşen ve borcu düşüreri takastir. Buna göre; iki kişinin cins,
nitelik, mil<tar ve vadeleri aynı olan karşılıklı borç ve alacakları bulunsa, bunlar takas
edilebilir: Bu takdirde heriki taraf da .borçtan kurtulmuş olm'. Bu şekildeki iki borcun
·. miktarları farklı olursa az olan düşer,. çok olanın fazlalığı devanı eder35.
Türk BorÇlar Hukukunda ise bu takas Şöyle tanımlanmaktadır: "Karşılıklı, aym
cinsten ve nıuaccel iki borcun azı oranında sukut ettirilmesiıle ( düşürülnıesine) takas.
denir36,
·
,_ b. Cebri (Kanôni)Takasm şartları
ba. İki ldşi veya kuruluş karşılıklı olaral{ hem alacaklı hem de
'
borçlu olmalıdırlar (MütekabiliyeUkarşılıldılılc).
Cebri takasılı gerçekleşmesinin en önemli şartlarından birisi, tarafların'
birbirinin hem alacak)ısı hem de borçlusu olmalarıdır. Buna (ııütfikiibiltyet denir.
Mesela, (A),(B)'den alacaklıdır. Buna karşılık (B)'nin de (A)'dan bir alacağı varsa
takas yoluyla bu borçlar düşer. Aynı kimseler arasında böyle karşılıklı iki alacak-borç
ilişkisi yoksa, takas da olmaz.
Tak~~ yoluyla .birbirine doğrud~n borçlu olanların borçları düştüğü gibi, dolaylı
olarak birbirine borçlu olanların borcu da düşer. Fıkıh kitaplarında cebrl' tııkasın
mütekabiliyet şartırıı hemdoğrudan hem de dolaylı olarak içeren bir ço~ örnek bulmak
mümkündüı~. Bu örneklerden bir kaçı şöyledir:
·
~Bir sarraf müşterisi ile belli miktar ·altın üzerinde anlaştıktan sonra, müşteri
.
altuılcmn (Jedilini, smftan daha önceki bir alacağına karşılık tutabilit:37.
-iki kişi arasında vektilet· iliŞkisi bulutısa ve üçüncü şahsm (müşteri)
müvekkildeiı alacağı olsa, bu şahıs vekilden bir şey satın alıp nıüvekkile de borçlu
duruma düşse Ebu Hanife ve· imam Mulıanınıed'e' göre vekilin borcu miivekkilin
ile takas olw; sonra vekil bunu ml.lvekkile öder38.
alacağı
- Müşterek alacakta alacaklılardan birisi borçluiıuıı bir malmı telef etse, bu,
kendi- alacağı
ile takas edilmiş sayılır, ortağı ise kendi hissesini ondan 1alır"39.
•
Birinci örnekte doğrudanbir mütekabiliyet sözkonusu
·do lay lı mütekabiliyet görülmektedir.
bb. İki alacaknitelik balummdan aynı olmalıdır
Cebri takasın
yapılabilmesinin
ikinci
şartı
olduğu
halde diğerlerinde
(ınümaseleUbenzeşme)
borçlarm milmilsil
olmasıdır. Bunım
anlaiıiı, barçteırın cins, vas~{, kuvvet, kalite, vade ve benzeri niteliklerde eşit durunıda
35Ibn Abidiıı, Rcddü'l·nıuht&r, V, 265-266; Ali Huyd;r, Dürcrii'l·hııltkllııı, 111; 317-318; MedkOr, s, 18;
Zuhnylt, V, 374; DöııdUrcıı, 332.
·
36oğuzınnıı,'a:g.c,'ı, 356, Eren, n.g.e, ı, 473.
37tbn HUıııfiııı, Vll,l51; lbn NUceym, VI, 2i6.
38 Serahsi, XII, 206..
.
, 39 Kadri Pnşa, ıııd, 177; Hindiyye, Beyrut 1980, ll,. 289. Cebri tnknsın 6nşkn örnekleri için bk. Serahsi,
XXVIII, 144, 145, 165, 166; Kasfini, V, 153; Mnvsıli, ci-İhtlyllr, Istanbul 1989, ll, 334; lbn HUınfiın, ·
VIII, 151; Brdeblli, ll, 528; BehOti, lll, 310; Ankurnvi, Fctllvll, ı, 342; lbn Abidiri, Ucddtl'l·nıuhtllr, V,
324, 348; lbn Abidin, cl-Uimd'd·diirriyyc, Bcyrut 1971, 1, 204; Kııdri Puşa, ıııd. 321.
,·
'
1
292
Abdnillah Kahraman
olmasıdır.
·
İslamhukukçuları cebri takasta müİnaselet şartının gerçekleşebilmesi ıçın
takasa konu olacak borçlarda cins birliğini şart koşmuşlar ve farklı cin.sler arasında
cebr1' takasın olamayacağını ifadt< etmişlerdir. Ancak iki şeyin aynı cins sayılinası
konusun.da mezhepleri n geliştirdikleri kıstaslar farklılık arzetmektedir40. ·
Altın ve gümüş dört mezhep imaiJ1ı tarafından ayrı cins· kabul edilirken41,
günümüzde satış bedeli. olarak kullanılabilen altın, gümüş, madeni para ·ve diğer
temsili paralar örf ve İbn Ebi Leyla'nın içtihadı esas alınaı'ak tek cins kabul edilir.Bazı
Hanefi alimierin tercih ettiği görüş te budur42.
Hanefi, şafii ve Hanbeliler cebri takasın mümaselet şartının gerçekleşebilmesi
için borçların vasıfta farklı olmamasını da şart koşmuşlardır. Burada mümaseleti
etkileyen vasıftan maksat, borcun kıymetini ve borçtan beklenen faydayı etkileyen bir
farklılık olduğu belirtilmiştir43. Takasa konu olan borcun vasıt1arı için de genel olarak
şı.ı hususlar zikredilmiştir: Peşin olup olıııam{lk (vade-muacceliyet), kalite (cevdet ve
redae:_t): kuvvetlilik ve zayıflık, tedaviilde olup olmania (re vay ve kesat)44
Buna göre, borçlardan biri
peŞin diğeri
vadeli, biri. kalite
bakımından
üstün iken
diğeri "düşük kaliteli (mesela; üstün kaliteli buğday ile düşük kaliteli buğday böyleclir), .
biri kuvvetli olduğu halde diğeri zayıf (mesela; nafaka borcu) ve biri piyasada dolaŞan
para ile öderimesi gereken diğeri tedavülde olmayan para ile ödenecek bir borç olursa
. bunlar arasında' cebri takas meydana gelmez45.
·
·
oluşu
Borçlai·ın ödeme yerlerinin, doğuş sebeplerinin ve isbat
ise .genel olarak takasa engel.değildir46.
.
'
'
vasıtalarının farklı
.
Türk Borçlar Hukukundakl durumu· ise şü şekilde özetleyebiliriz:
Benzeşmeden maksat, nitelikte özdeŞiiktir. Nicelik farkı takasa engel değildir.
Örneğin karşilıklı aiacaklar paradan ibaretse, ınün'ıasU alacaklardır. Alacaklardan
birinin yüz lira, diğerinin beşyüz lira olması takasa engel değildir. Fakat takas, doğal
olarak, miktar itibarı ile az olan alacak üzerinden cereyan edecektir. Parıı borçlarında,
·aynı cinsten fakat farklı nitelikte şeylere ilişkin borç.larda (mesela) verme borcu ile ·
yapma borcu arasında takas imkanı yoktur47. Alacakların konusu para ise, bu benzerlik
şartı gerçekleşir. Borçların :.konusu aynı türden misli ı:;şya ise mürİlasillik yine
vardır."48, Aynı .zamanda tşkasa .konu olacak borçların vade bakımından da müınasil .
olrııalanşarttır49..
'
·
· ·
Hanefil~r iki· şeyiiı aynı cins sayılriıasında, maddeleriri asıllarını ri aylıı olması; .aynı maksaf iÇin
kullanılmaları. ve aynı vasfı taşıınaları gibi kıstasları esas alırlar. (lbn Abidin, Reddü'l-muhtfir, V; 183.)
Malikiler bu konuda ınenfaat bidiğini.esas.alırken (lbn. Ctızey, 379), şafiiler isiıı:ı ve vasıf birliğini (Erdebill,
ll, 528~, Hanbeliler _ise asıllaı:ınıri aynı olmasını-aynı cins olmanın esası sayarlar (BelıOtl, III,31 0).
. ·· ·
41 Serahsl, XXVIII, 166;.lbıı Kudaıne, XII, 39 1; Nevevi, Rıivza, VII, 571.
..
42 Bk. Serahsi, XXVIII, 166; Kasani, V, 234;.lbn Abidin .. Rcsail, Beyrut ts., ll, 63; MedkOr, ~.ss,
43 Zühayll, a.g.e; V, 376; Medkilr, a.g.m; s, 58.
. ·
44ibn: Nüceyın, VI)17; Erdeblli;II; 528; ·: ·
.
45. Bk. şafii, ci-Üınm, VIII, 198; Serahsi, XXVÜI,I66i Kfisani, V, 206; lbn Nüceyın, VI, 21S; NevevÇa.g.e; .
111,520; Erdebili, ll, S28; lbn Hüınaın, VII, 151, 182; Behllti, W, 434;.Aii Efendi, Fetavl\, ı; 428; lbn Abidin;
Rcddü'l-Muhtl\r, V, 283, 522; Ali Haydar, a:g.e, III, 317; Zülıaylt, V, 377. .
. . .. .
46 Kilsan i, V, 206; Erdeblli, ll, S28; Kadıj I?aşa, ıı:ıd. 226; MedkOr, 66; Karaıı~an, ll, 543; Zülıayli; V, 37~..ıı;>l ot)~
. 47Aybay, 171;.Eren, ı, 477;Tekinay, ı, 82L ·
.··
·., ,ıııvxx ·
48 Aybay, 170.
.
:·':ci~ln]; li:l ,lll V
49 Tekinay, ı, 822; Aybay, 171. .·
,-i~ .rıılııdA ndi :HN•. l>S:f.
· İslam Borçlar Hukukunda Taka~ İşiemi
293
be. Takas sebebiyle başkaları zarara uğramamahdır.
Aslında
bu
şart, İslam
hukukunda, "zarar ve .mukabele bizzarar yoktur"50
şeklindeki ~ülll kaideye dayanir. Bunuı:ı yanında daha önce takasın bir hak olduğu
ifade edilmişti. Dolayısıyla kişi takas hakkını kullanma hakkına sahiptir. Fakat.İslam
hukukunda hakkı kullanma hususunda bazı tahditler getirilı1ıiştir. Bunlardan biri de,
!ıakkı kullanırken. ba;kas11ıa zarar vimnemes ı prensibidir. İşte bu şarttan kasdedi le n
de budi.ır. Dolayısıyla kişinin takas hakkını kullanınasi bir başkasına z~rar.veriyorsa
borçlar aynı cins ve mümasil de olsa cebri takas meydana gelmez52.
Mesela; İslam hukukçularına gÖre, kadın fakir olup kocasına da borÇlu olsa,
koca ise alacağına karşı ]ık kadının nafaka .borcunu takas etmek istese, bu durumda
kadın razı olnıadıkca takas caiz değildir. Çünkü insanın yaşama hakkı borcunu .
ödemesinden önce gelir53 .
. Buradan da anlaşıldığı üzere nafaka ücreti ancak hayatııı devanıını sağlayacak
kadar az ·ise bununla bir başka alacağı takas etmek, karşı tarafa zarar vereceğinden
karşı tarafın rızasına bağlanmışfır54.
Mürtelıinin, dlhinin yapacağı takastan zarar görmesi efe bu kabildendir. Bu
sebeple rehin hakkı sahibi, rehin· VÇ!renin (rahin) tasarruflai"ına karşı korunmak
istenmiŞtir. Zira relıiiı verenin rehin konusu (merlıun) üzerindeki tüm hakları rehin
vermekle ortadan. kalkmaz. Bundan dolayıdır ki, rabinin bu lıaklar.ından birisi olan·
takası, kullanarak r.ehin hakkı salıibinin asıl alac·ağını teminat altına, alan rehin
konusunu (merhunu) ortadan kaldırması cai.z görülmemiştir. Çünkü böyle bir durumda
takas, ınürtehine zarar verecektir55, Kaldı ki, İslam hukukçulai·ı rehin le tevsik edilmiş
alacağın,ödemede öncelikli olduğunda ınüttefıktirleı'56.
.
Yine iflas eden bir kimsenin ınallarının bir kısmı aiacaklılardan bazısına aynı
cins· alacakları karşısında satılsa burada da efiğer alacaklılara zarar verileceğinden·
takas caiz görülmeıııiştir57.
.
bd. Takasa başvurulması dini (şer'i) bir sal~ın~a
doğurmamalıdır.
1
Pi·ensip olariık cebri takas; caiz gören İslam lıukukçul~rı bazı dini sakıncalar
taŞıdığı gerekÇesiyle 9azı hususlarda takasa başvurulaınayacağını ifade etmektedirler,
,Mesela; sarf bedelinin başka:bir borçla takas edilmesi böyledir. Buna göre, bir
sarraf, ınüşteİ'İsi ife belli rryiktar altın üzerinde an.laştıktan· sonra, müşteri altınların ·
· 50 Mecelle; ınd.ı9.
51. Bk. Köse, Saffet, İsl:ını Jlulnılmnda Haklun Kötüye·KuUaiıılnıası, Istanbul. 1997, s, 42,
52Medk0r, 80; Zühayll, VII, 820.
.
. . .
.
. 53 Bk. lbn Nücceyın. IV, 21'8; Hoınevl, Gamzu Uyflni'l-besair, Beyı'ut 1985. lll, 106; Hiııdiyye, V, 481;
lll, 86; lbn Kudilıııe, IX, 47; MedkOr, 80; Zühayll, VII, 820. (Türk Borçlar Hukukunda da takıısta
olumsuz şartlar. sayılırken nnfakn konusuna değinilerek şunlar söylenınişdir: Takas hakkının
kullanılınası bazı hallerde alacaklının kabulune bağlıdır. Bu hallerden bii-i de, nafoka ve iş ücreti gibi,·
alacaklının ve ailesinin geçimi için mutlak surette zorunlu olup özel niteliği itibarı ile fiilen nlncaklıyn '
verilmesi gereken alacaklardır. Fakat nafnka ve işçi ücreti gibi alııcakların ihtiyactan fazlası takas
edilebilir. Bk. Eren,!, 479; Oğuzmon, 1, 365'.)
54 Bir başk~ önıek için lık. Ziihayll, n.g.e, V, 379.
ss·Beliutı. ııi,3ıo.
.
56 Atar,· Fahrettin, İslam Ycra İflas Hukulm, Istanbul ı 990, 21 2; MedkO,r, a.g.ın, 80.
· 57 Behiltl, lll, 310. Hanetilerde de benzer görüŞler için lık. Merginilnl,.ei-Hidiiye, Istanbul 1987, lll, ı7.
Abdulllah. Kahraman
i
bedelini, sarraftan daha ön~ekj bir alacağına karşılık .tutabilir ı'lli? Yine s'arrafın ·
müşteriele eskiden kalma·bir alacağı varsa, ayrılan altinlan buna karşılık ölarak t~kas
yoluna giclebilir mi? Veya misalimizi daha da güncelleştirerek şöyle diyebilh:iz: (.~).
(B)'den iki bin mark karşılığında bin dolar satın alıp, marklan t.eslim etse, ancak ··
(B)'nin (A)'da daha öneeye ait bin dolar alacağı bı.ılunsa .durum ne olur?
'
1
•
.·'
'
•
•
i
'
Bir kere bin dolar borcun, sarf akdinin yapılriıas.ınd~m önce (karz, gasp; .satın' ·
alın;:ın bir malın bedeli gibi) her hangi bir sebeple sabit olmÜş bir borçolmasi gerekir.
Kıyasa (islam hukukunda yerleşik genet kurala) göre böYle bir durumda takas. yapmak ·
sarf bedelini değiştirmek anlamına geldiği için caiz olmaz ..Çünkü bu durum. kabza ·
engel oiur. BU İmam Ztifer'in görüşüdür. İstihsana göre ise karşılıklı rıza ile bu iki.
borç takas yapilabilir. Çünkü burada takasla ilk sarf akdi fesh· edilmiş, ö.denriıesi .
·
gereken bir borç bedel kılınarak yeni bir _sarf akdi yapılmış sayılır58,
Yine, Hanefi -Kasant hariç- şafii veHanb.eliler, seleıh akdinde, ıniıtlak.ol~i:ak
yani ister selem akdinden önce olsun isterşe sonra ölsun önceden var olan bir borcu
selemin ana parası ile takas etmeyi caiz görmezler. Hatta taraflar buna razı olsa da
takas caiz değildir. Bunların gerekçeleri ise genel olarak şöyledir: Çünkü bu dururiıda
yapıltıcak takas, kabzdai-ı önce selem borcunda tasarrufta bulunmak demektir. Bu iS.e
caiz değildir. Ayrıca selem akdinde aha paranın' akid meclisinde tamamen kabzı
şarttır. Selem akdinin yapısı da bunu gerektirir~9. Kasani ise bU duruinda takasıl1 ·
istihsaıien caiz olduğunu ·söylemiştir60, ..
.
.
.
.
...
Dini bir sakınca taşıması sebebiyle takaiıın caiz görtilmed iği hUsuslardan birisi .
de takas ın faize yol açmasıdır. osl.amda f~izin kesin olarak yaşak olduğu.·· ve bunUn,··
zari.ıratı dini yy eden sayıldığı bilinen bir husustur. İlgili ayet ve hadisler faizin· azını-da
çoğunu da yasaklamıştır6I. Bunun yanında İslam hukukÇuhırı·,·faiz şüphesi taşıyan
şeyin haram olduğu'nda da ittifak etmişlerdir. Bu konuda Hz. peygaırıber (a.s)'in şöyle
buyurduğu rivayet edilmiştir; "Menfaat sağlayan her karz (borç verme), barıurt bir ..
riba (faiz) dir62, Bu ve benzeri hadisler sebebiyle· ın uarhel at konusunda akitler
yapılırken faiz karışmarriasına son derece itina: gösteri'Jmiş,. bazı a:kit çeşitleri de
·
·
tarafiara faizli kazanç sağladığı için caiz görülmemiştir.·
Bir de özellikle Malikiler tarafınci'an kabul edilip çokça kullanılan seddU'z zerai .
prensibi vardır63. Buna göre osHl.mın hedeflerii'ıden biri de harama giden ·yolları
kapaınakt,r. Bu esasa göre; yapılacak olan takas herhangi bir şekilderibaya götüretek
olursa bu takas caiz oimaz64,
. .
.'
. .
.
i
··ı
Buraya kadar üç ıhaddede yapılınalarında dlh! sakın~a olan .takas.Ş6killer.ihi
anlatmaya çalıştık. Anca~ bu htisüslardan· bir' kısmın'~a k,yasil göre. takas caiz
görenlslaınhukukçularınm
olduğtJnu da::-·
görülmeiken istihsaria göre takasi·caiz
..
.
..
'.
'
·,
1
'\,''
·i
1-!Umllm, Vll, 381, 382; Şevkan i, V, 156; Döııdllrcıı, 334. Mfilikileriıı cuiz görmedikleri takaslı.ıı;
'~
toplu bilgi için bk. Hamşi, IV, .143-145.
.
·
59 Senihsi, XIV, 20; Zeylai, Tcbyln, Bulak 1315; IV, 140; lbiı Hllıııfinı, Vll,IOI; Erdebflf,'JI;52&; Be!ıati, .····
IV, 265vd:
. .
. .:
. . ' . , . . . . :. ' · , . , . , . .
..
i
. 60 Kftsfiııt, .V,c206,=2 18. (McdkOr.,dıı..K!lsflııtnin,gör.U~YnJ!J~çihes!!;Lill}fak. ınez!ı.ı:biı1geııel gö(!t.QJJ!!n..bıı.. ..c. ................... ··:·.ı
yönde olmadığını belirtir. Bk; s. 20). Ayrıca bk. Serahsi, Xlll,Hi8; l6n HUın!lm;-vir,roı7.BuRonuöü~.- ··-:,
delil sayıla.n bir hııdis için bk. Zey,laf,Nasbu'r·rftye, Beyrut 1973, IV,5L . '.
·,
·..•... ·.. · ..... , . i
61 Bk. Baktiru: ı Ş8, 275,276; Al-iYinran: 130, Nisa:29'3 r; Buhtıri;Ves!lytl: 23; Mllsliın; lıntıni·38;·"'•·''·'''.'·' ":"''· ''· '"·-·'·'"· '
6~ Bk. EbO DtlvOd, Buyu: 68; Nestli, Buyiı: 7l.
.
.
.
. ...
. ...... .
.
63 Her iıe kadar bu prensibi en çok zikreden ve kuilanartlar Mtılikiler ise de diğer mezhep! ei de bu esasa göre·
hUkUııı çıkurıııışlnrdır. Bk; Abdulkeıiın, ZCydan, el-Vcclz, Bağdut 1987,249.
. · · •. · /
'
64 Konuyin ilgili bazı örnekler için bk. Harnşi, IV, i43; MedkOr, 25.
·
·
58
lbıı
hakkında
-
.
,.
,.
,·•··
~ :
......... ·.
•
1
~•
·•ı,
İslam Borçl~ır Hukukunda Takas İşiemi
295
görmüş olduk. Buna göre yapılan cebtl takas, İslam borçlar hukukunun genelinde
olduğu gibi, ribaya sebep oluyor, taraflardan en az birine zarar veriyor veya tarafları
haklarını ihlal edecek derecede münaka_şaya sevk ediyorsa bu şekildeki bir cebri takas
caiz değildir. Mesela, sarf akdinde satfa konu qlan paraları kabz etmeden ayrılmak;
'selemin sermayesini kabz etmeden ayrilmak, müslemü fihi kabz etmeden üzerinde
tasarruf yapmak65 vb. hususlar İslam hukukunda yerleşmiş genel prensiplere (kıyasa)
ters düştüğünden bu durumlarda takas yapmak caiz görülmemiştir.·
2. Akdi (İttifaki/ihtiyari) Takas
a. Tanımı: Kaynaklarda akdi takasın teknik bir tanıını yapılmamıştır. Ancak
genel olarak cebri takastan bahseden Hanefi, şafii ve Hanbeli hukukçular yer yer de
bazı konularda karşılıklı rıza ile de takasın yap.flabileceğini söylemektedirler.
Sözkonuı:ıu hukukçular bu durumlardaki takasdan bahsederken bazen "taraflar ittifak
ederse" bazen de "üzerinde ictima ederlerse" gibi ifad~ler kullanmaktadırlar156. İşte
buradan hareketle, bir takım şartlar altında ve tarafların rızasına gerek kalmadan
. gerçekleşen cebri (kanuni) takasın yanında bir de söz konusu şartlar bulunmasa da
taratların rızasıyla gerçekleşen takas şekli olduğu anlaşılmaktadır.
'
Buna göre akdi (ittifakİ) takası şöyle tanımlayabiliriz: C,ebri takasda
zikredilen şartlar bulunmasa da sadece dini (şer'i) bir mahzurun olmaması
şartıyla ve taraflarm karşılıklı rızasıyla gerçekleşen talüısa akdi (ittifaki) ta)sas
den.ilmektedir. Bir başka ifade ile, birbirine borçlu olan taraflar cebr:i' takas
şartlarından bir veya bir kaçının mevcut olmamasına rağmen takas yapma hususunda
anlaşılabilirler. MesaJa, i'nuaccel bir alacak ile müeccel bir alacağı takas edebilirler.
Buiıun gibi birbirine mürnasil olmayan iki alacağı takas etmek hususunda da
alilaşmaları niütnkündür. İşte bu anlaşmaya akdi takas adı verilir67.
·
Alınan, İsviçre ve Türk hukuklarında-da akdi takas kabul edilmiştir.68
b. Akdi (İttifaki) Takasa Ait Bazı 9rnelder
Daha önce de ifade ettiğimiz gibi İslam hukukçuları hem cebr:i' takası hem de
ittifak! takası kabul etmiş; eserlerinde her ikisine de yer .vermişlerdir. Biz burada fıkıh
kitaplarında akd:i' takasia ilgili olarak bulabildiğimiz misallerin bir kısmını aşağıya
ahnak istiyoruz.
·
·
·
L Bir şeyi emanet (vedi' a) olarak elinde b.ulunduran kimsenin, emanet verende,
bu emanet cinsinden bir alacağı olsa, karşılıklı rıza olmadıkça emanet şeyi alacağina
karşılık olarak takas yapamaz; Gasbedjlen şey de vedi'a gibidir. Yine eğer iki borç
(deyn) birbirinden farklı cinslerden olur veya nitelikleri değişik olur yahut her ikisi
v,adeli bulunur veya birisinin vadesi gelmiş olur, diğeri vadeli bulunursa bu gibi borçlar
(deyn) arasındaki takas ancak karşılıklı rıza ile gerçekleşir. Eğer cinsler farklı olur· ve
tarafla.r takas yaparlarsa, mesela; A'nın B'ye yüz dirhem (gümüş para) borcu olsa, .
B' nin de ona yüz dinar (altan para) borcu bulunsa takas yaptıkları takdirde, yüz dinarı,n
yüz dirheme karşılık olan kısmı düŞer ve geri kalan borç devam eder. Diğer yandan
erkeğin eşine olan birikmiş nafaka borcu, ondan olan bir alacağa ancak karşılİklı rıza
65 ZUtiayll, a.g.e, V, 380.
66 Örnek için bk. Ib n Nüceyın, a.g.e, VI, 217 .
. 67 Bk. ZU!ıayll, a.g.e,V, 385; Döndüren, 332.
·68 Eren, 1,475; Oğuzınnn, I, 357.
296
Abdulllah'Kahraman •
· ile takas edilebiliL Çünkü nafaka borcu
zaiıf bir borçtur69.
2. Efendi· mükateb kölesinin bir şeyini telef. etse ·Vtı I;ıu telef sebebi ile ·
olmasa, ~akas yapmak
borçlandığı şey de kitabet bedeli olarak alacağı şeyin cinsiriden
üzere aniaşmadıkça bu durumda takas meydana gelınez70.
.
.
'
Netice olarak diyebiliriz ki, İslam hukukçularının ittifaki takas dedikleri bu
takas şekli modern hukukta akdi takas veya takas anlaşması gibi ifadelerle '
anılınaktadır. Buna göre akdi takasta en önemli şart, tarafların karşılıklı olarak takas
yapınaya razı .olmalarıdır. Rıza bulunup takf!sın yapılmasinda dini bir sakınca
olmadıkça cinsleri ve vadeleri farklı borçlar arasında da takas yapmak caizdir.
G. T AKASIN
HUKÜKİ SONl]ÇLARl
1. Takasın Ka,rşılıkh BorçlarıDüşüren Bir.İskat Vasıtası Oluşu
İslam hukukçularının lfadelerine göre takasıh en önemli sonucu karşılıklı
borçları düşürmesidi'L {)olayısıyla
ilgili
şartlar büluıiup taraflardan
en az biri takas.
beyanında bulı,ın.ursa miktarı aynı olan borçlar tamamen, miktarı farklı olanlar ise azı.
oranında sukGt edecektiL Ancak ~slam hukukçuları takasın sadece bir borç düşürme
sebebi .olmadığını aynı .zamanda ifa anlamı da taşıdığı.nı ifade ederler. İani, takas
sonucunda borçlar ira edilmiş de sayılacağından tarafların artık karşılıklı ifri külfetine
girİşıneleri gerekmez. 71. .
·
·
,
· İslam hukukçuları, takası hem borcu isk~t ettiren hem de borcun ifası sonucunu
doğuran bir yol olarak kabul etmişlerdir. Ancak takas ile sakıt olan borc.un kendisi
midir? yoksa istenmesi (mutalebe) midir? 'meselesini ~artışmışlardır. .Maliki, şafii ve
Hanbelilerden oluşan cumhura göre takas, hem borçların aslını hem de talep
edilmesini düşürü.r. Böylece de zirnınetler hem borÇtan hem de borcun istenmesinden
(mutalebe) kurtulmuş olur72; Hanefilerin görüŞüne göre ise takas, bmclın aslını
düşürınez. Sadece onun. talep edilmesini düşürür. Borcun kendisi ise, her ne kadar onu
talep etmek sahih olmazsa da zirnineti işgal etmeye devam eder. .. 73. Ancak Hanefilerin ·
bu görüşleri tenkit edilmiştir. Mesela; MedkGr bu görüşle ilgili olarak. şöyle bir
değerlendirme yapmaktadır: "Aslında bu, oldukça garip bir görüştür, adalete sığmaz.
Çünkü· bir kimse alapaklısına borcuntı.ödese veya o borcu onunla takas yapsa, byndan .
sadece onun artık bu konudaki sorumluluğunu kaldırdığı ve bu a~ıdan zirnınetini
arındırdığı manası çıkar. Yoksa sadece biı I;ıorcıin kendisinden istenınesini önlemek
için gayret ettiği manası çıkmaz"74. Ge~çekteri de eğer'bir borç isteiuneyecekse bunun,
zirnineti işgal etmesinin anlamı nedir ve tarafiara ne Sflğlayacaktır? Bu sebeple burada
cuınhurun görüşü terc.ihe şayan götülınektedir.
·
. TürkBörçl~r Hukukimda d~ takasın biriskat sebebi olduğu
Muteber şekilde yapılan takas beyanı, beyanda bulunanın
. borcu ile ondan alacağıniazı ttitarında si.ıkut ettirir75.,
·
edilmiştir:
şu şekilde ifade'
karşı
tarafa olan
··
69Jbn Abidin, Reddil'I-Muhtar, V, 2.66.
.
• ·· 7Dş&fii, ei-Ümm, VIII, 195. Başka örnekler için· bk. S~ıııerknııdl, a.g,e,- lll; 29; lbırNuceyın , VII; 2-171"''·- ·-------Hindiyye, lll, 331; Bezzaziye, IV, 481(Hindiyye kenarında); Şirblııi, IV, 534; lbn Kudaıne, IX, 386; . ·
Haraşl, IV, 143; Miirşidii'l-lıayrwı, md. 226, 228, 229, 230 ve 231.
·
71 lbıı Cilzeyy, 287; Haraşl, IV, 143; Ali, Efendi, 1,423; Medkfir,, s. 34.
72 Erdebm, 11,528; BehOtt,m, 310. ·
·
73 Kasaıı), V, 234; Aııkaravlyye, I, 342; Hamevı,·a.g.e, HI; 93-94.
74 Hanefileri n bu değerlendirmesine yapılan bir başka itiraz iÇin de bk. (VIedkur, 34.
· ·,
7.5 Oğuziniın, 1, 366. ·
'
.
İslam Borçlar.Iİukukunda
Takas
.
. . İşiemi
297
· . 2. Borçların Birden Fazla Olması Durumu
. . Bu~aya kadar anlatılanlarda olduğu gibi, karşılıklı borçla~ birer tane olduğu
zaman takas yapılırken izlenecek yolun ne olduğunu riniatmış oldı,ık. Fakat taraflardan ..
birinin veya her ikisinin borçları birden fazla ise takııs nasıl olacaktır? İslam
hukukÇularının konuyla ilgili görüşlerini şu şekilde özetleye.biliriz:
·
a. Aynı cinsten ama müteaddit borcu oıan 1 kimse borcunun bir kısmını ödeyip,
ne eda anında ve ne de s.onradan ödemeyi hangi . borca karşılık yaptığını
belirtmemişse ödeme, oranlatma göre bütün borçlarından olur.
b. Borçlu ödeme anında belli bir borçtan dolayı .ödeme yaptığını beyan edip;
ise bunu retdetrriezse tayin edilen borç ödenmiş olur. Alacaklı tayini redderse
alacaklı
.
'
..
~~lli~ili~hl~r.
.
c. Borcu' ödeyip, ödeme anında tayin yapmamışsa ödedikten sonra bunu dilediği
. borca karşılık sayma hakkına sahiptir76.
, Takasın hukuki ~onuçlarını bitirirken konuyla alakah gördüğümUz iki hus~;~~a .
daha işaret etmek istiyoruz. Bunlardan birisi, takas hakkından ferağat diğeri ise
yapılmış olan takas işlemini iptaldir;.
İslam hukukçularının genel kabulüne göre, bir hak henüz doğmadan ondan
feragat etmek caiz değildir77. Buna göre takas hakkı doğmadan ondan feragat etmek
.. y'eya oıiu iskat etmek cfiiz olmayac·aJ<:tır. ·Bu. hususta cebri takas ile ittifakİ takas.,·
· arasındıı fark yoktur78, Takas için gerekli şartlar doğdrktan sonra takas hakkınçla,n
feragat ise cebri takasta caiz değildir. Çünkü bu takas ilgili şartlar bulununca tarafların
rızasına gerek· kalmadan kendiliğinden meydana gelir. Akdi takasta .ise meydana ·
geliŞinde tarafları ri rızası şart olduğundan bu haktan vazgeçmek caizdir. İani taniflar
. bu haklarını ku!Ianmayabilirler79.
..
} :
'· f
'Türk Borçlar hukukunda i~e hem t<.ıkas hakkının sübutundan önce hem de sonra
bu haktarı feragat edilebiıir80.
.
'
..
Takasi iptal etme meselesine gelince; takas, sahih bir şekilde meydana gelmişse
·onun t'esih veya bir başka yolla iptal edilmesine imkan yoktur. Çünkü 1'sakıt olan şey .
(tekrar) iıvdet etmez"81, Buna göre de borç sakıtolup ortadan kalkınca artık bu·
· dtirumi.ın bozulması, borç hiç sakıt olmamış gibi bir halin meydana gı;:lmesi mümkün
değildir. Bunun gibi takiıs yapılıp karşılıklı borçlar düşünce bu takası olmamış var:
saymak da· mümkun değildir. Ancak sahih bir takas ın meydana gelmesinden sonra, ·
üçüncü şahısların zarara uğraması veya borçlulardan birinin takastan sonra .borcunu n
zail. olmasim 'gerektiren bir durum meydana gelebilir. İşte böyle durumlarda .takasın
iptal edilmesi veya bozulması söz konusu olabiJir82.
·
76 Bk.lbn Kfidi Siınavna, Cfimiu'l'-fusfileyn, Mısır 1300, ll, 2ı7. Ayrıca bk. Ankaraviyye, 1, 328; MedkOr,
s.38-39.
77 Ib n Kfidi Siınavna, a.g.e, ll, 2ı 7.
78 MedkOr, 40.
79 MedkOr, 40, 48.
BO Bk. Oğuzınan, ı, ı63-ı64, Sayınen, ı448; SenhOrl, lll, 9ı2-9I3; BK. md. ı24.
8ı Mecelle, md. S ı.
82 Ör~ekıer için bk. Haınevl, lll, ıoı; Zilhayıl, V, 385.
·'~
;.
\.•.
AbdullHıh Kahramari
298
H. Takasla Bazı Terimierin Karşılaştırılması ~ ·
Bu bölümü bitirirken bir hukuk terimi olarak, "takas" ile sık sık onun ye~ine
iki hu'kfiki terimi karşılaştırmak istiyoruz.
·
Bunlardan birisi ''trampa!' diğeri ise "mahsup" ferimidir.
kullanılan veya onunla kariştırılan
1. Trampa: Özellikle Türkçe yazilan bazı kitaplarda veya Arapça' dan yapılan ·
çevirilerde takas ile trampa zaman zaman _bir birinin yerine kullanılmaktadır. Aslında
bu· kullanırnın sebebi, "takas" kelimesinin 'fıürkçede hem takası hein de t.raıiıpayı
andıracak şekilde kullanılmasıdır. Ancak bu kullanım, yani Türkçedeki "takas"
, kelimesiyle ifade edilmek istenen, iktisadi anlamdaki takastır ki, bunun esas adı
trampadır. İktisat dilinde takas ile trampa aynı anlamda kullanılmakta olup Türkçeye
de bu kullanım yerleşmiştir. Halbuki hukukçuların terminolojisindeki ·"takas'' ı
"trampa", dan tamamen ayrı bir şeydir. Bu durum. İslam hukukunda da, modern
hukukta da böyledir. Bir kere İsHlmhukukçiıları takası ve trampayı.ayrı kelimekrle
ifade etmektedi.r. Mesela; takası, "el-mukassa" veya "et-tekass"kelimeleriyle ifade
eden İslam hukukçuları, ~rampayı "el-niukayade" kelimesiyle ifade etmektedirler..
. Yine her iki kelimenin terim anlamına baktığımızda da bu farklılığı görmek
mümkündür. İslam hukukçuları trampayı (mukiiyada) şöyle tarif etmişlerdir::
"nıukayada, ·ikisi de nakit olmamak üzere bir aynı, diğeri ile değiştirmektir ki,·
Türkçede buna "tranıpa" den~lmektedir"83.
·
iktisatçılar ise trampayı şöyle tarif etmektedirler: "Malın bir başka mal ile
değiştirilmesi esasına
dayanan, alış-verişlere trampa(veya takas) denilir"84.
·Yukarıdaki tarifler dikkate alındığında görUiecektii· ki, tr;mpa akdlnde, al.ınıp
ver'ilen nesnelerin her ikisi de nakit. olmayacağı gibi biri mal diğeri nakit de
olmayacaktır. Çünkü bunlardan birincisi sarf akdi, ikincisi ise mutlak satım akdidir.
Mesela A atını :J3'ye verir, bunun karş~lığında B'nin· halısını alı,rsa trampa akdi·
gerçekleşmiş olur. Bir ayn (muayyen· mal), zirnıneti bağlayan bir borÇ (rnuayyen
olmayan nakit yeya misli mal) karşılığında satılırsa akit yine trampa (mukayada)
Q.Jmay!p mutlak satım akdi olur85. Bu izah ve tariflerqen de anlaşılmaktadır ki, trampa
esas olarak mallar (a'yan) arasında yapilırken takas borçlar (özel~ikle de deyn vasıflı .
borçlar) arasında olmaktadır. Yine trarnpa bir akit olup borç doğurduğu halde takas
mevcut borç ilişkisini sona erdiren ve düşüren bir sebeptir. Hülasa yerleşik bir~r
terim olmaları sebebiyle takas ile trampa arasında fark vardır:
·
·
·
••
1
c
•
2. ~ahsup: ,"Takas" kavramıyla karıştırılan bir başka kavrarri da· "malısup"tur.
İslam hukukunda mahsup ile takas aynı arilarnda kl\llanılmıŞtır. Çünkü :V. erilen
misaller ve takas kelimesine yüklenen anHıin, teknik ve hukuki anlamda olmasa: da.
luğat anlarriı İtibariyle mahsupla aynı sayılmaktadır. İani yapılan işlem sonucunda
·
taraflar karşılıklı olarak ödeşmiş ve hesapiaşmış olmaktadırlar86..
Türk Borçlar hukukunda ise takas ile mahsubu n ayrı ayrı hukuki iliŞkileri ifade
83-Meceıle,ı~d.1i2. Bir baŞi<üve tirrifl~e ·şÖyledir: "Bcy'i mükftyadö:nakirkabililı(len~riıııiayiın-bir ayni-'~-'-''~~"':
diğer
bir ayn ilc, yani: altın ve gümüşten başka bir malı, 'diğer bir mal ile mu badele etmekdir k.i
"trampa" denir. Bir kitabı diğer bir Idtap Ilc değiştirmek gibi. Bilmen, Hukfiku.
İslftmiyyc, VI, 8.
·
.
·
·
.·
· ·
84 Öney, Ayhan İktisadi ve Ticari Deyimler Sözlüğü, Ankara 1976, s. 368.
.
·
.
85 Mecelle, md . .ı 22,379 maddeler ve şerhleri, Karaman Hayrettin, Anahatlarıyla İslam Hukuku, 158.
.
86 Asım Efendi, "Takaş" md., 11,1206; Lugat-ı Osmanlyye, "takas" md., lstanhul 1332, ı, 184; Ergüney,
. 434;Yaran, Rahmi, Islam Hukukunda Borcun Gecikmesi, Istanbul ·1997, s, I 13.
.
· ,
buna
lisanımızda
'·'
-İsUim ~orçlar Hukukunda Takas. İşiemi
299
· ettikleri belirtilmiştir. Oğuzman, konuyla ilgili olarak şunları-.söyleme'ktedir:
"Tatbikatta çok kere takasla, eş anlamda kullanılan hatta Borçlar Kanunu'nda takas
yerine kullanılmış bulunan "mahsup" tabiri', aslında hukuken farklı bir müesseseyi
ifade eder. Mahsup, bazı sebeplerle bir alacak miktarında indirim yapılmasıdır.
'Mahsubu sadece borçlu değil, ilgili her şahıs ileri sürebilir"87.
SONUÇ
isiarnBorçlar Hukukunda Takas İşiemi adlı araştırmamızda vardığımız
sonuçları şöyle
özetleyebiliriz:
Takas, el-Mukassa veya et-takas şeklinde ilk devir fıkıh kitaplanndan itibaren
İslam hukukunda yerleşik bir terim olarak yer almıştır. Anc~k dört büyük fıkıh
·mezhebi içerisinde takası teknik olarak ilk t~nımlayan Malikiler olmuştur. Yine bu
mezhep hukukçulatı takası müstakil bir başlık altında ele alırken diğer mezhep
· hukukçuları takasa, smf, miikateb,' nafaka ve selem.:.gibi konular içerisinde ve
meseleler şeklinde yer vermişlerdir.
·
İslam hukukunda olduğu gibi modern hukuk eserlerinde de takasın çeşitlerinden
ve yapılış şekillerinden bahsedilmiştir. Fransız hukuk sisteminde kanuni (cebri) takas
esas alınırken Alman-İsviçre ve Türk hukuk sisteminde kanuni takasıri yanında akdi
(ittifaki) takasa da yer verilmiştir. İslam hukukçularından Malikiler eserlerinde daha
çok ittifaki takasa yer verirken diğer mezhepler her iki takasa da işaret etmişlerdir.
Bu
araştırma
sonucunda ortaya
çıkmıştır
ki, Türkçede
yaygın
olarak
kullanılan takas tabiriyle bizim incelediğimiz takas işlemi arasında bir ilişki yoktur.
Çünkü Türkçedeki takas daha çok iktisadi anlamdaki takası yani trampayı ifade etmek· ·
için kullanılırken bizim üzerinde durduğumuz takas borcu sona erdiren sebeplerden
biridir.
Bir başka ifadeyle, Türkçedeki takas bir akdi ilişkinin başlangıcını ve şeklini
ifade ederken bizim üzerinde durduğumuz takas bir akdi ilişkinin sona eriş yollarından
birini anlatmaktadır.
·
·
Hem İslam hukukçularının hem de modern hukuk yazarlarının cebri takasın
olarak ileri sürdükleri hususlar arasında büyük benzerlik vardır, Hatta "takasta
·dini bir sakınca olmamalıdır" .şartının dışındiı. her iki hukuk sistemi arasında temelde
önemli bir farklılık gözükmemektedİr.
şartiatı
'
'
Gerek .İslam hukukunda g~rekse modern hukukta üzerinde durduğumuz
anlamıyla takas, borcu düşüren sebeplerelen birisi olarak kabul edilmiş ve hukuki
muamelere sadelik getirdiği ifade edilmiştir.
·
·
\
87 Bk. MK: md. 907;0ğuzman, ı: 286, 368.Benzer misaller için bk. Aybay, 174.
1,