TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MUHAMMED FUAD ABDÜLBAKi
kir Karlığa MevzCilarına Göre Ayet-iKerimelerve Mealleri(istanbul I 980, I 988)
adıyla Türkçe'ye çevirmiştir. 2. Teysirü'lmenfa'a bi-kitô.bey Miftô.l;i künCizi'ssünne ve'l-Mu'cemi'l-müfehres li-elfô.;ç.i'l-l;adi§i'n-nebevi (Kahire I 353- I 354,
1409/1988; Beyrut 1404) 3. Cô.mi'u'l-mesô.nid. Buhari'nin el-Cô.mi'u'ş-şal;il;'in­
de yer alan hadislerin 196 sahabenin ismine göre müsned tarzında tertip edildiği ve her müsnedin kendi arasında konularına göre sıralandığı eser 1942'de tamamlanmış. ancak çok sonra yayımlan­
mıştır (I-VI, Kah i re 14 ı 2/199 ı). 4. el-Lü'lü'ü ve'l-mercô.n fime'ttefe]fa 'aleyhi'ş­
şey.{ıan(l-111, Kahire 1368, 1401; RiyadBeyrut 1400/1980,1414/1994, 1416/1995)
Buharl ve Müslim'in el-Cami'u'ş-şal;il;'­
lerinde bulunduğu halde Muhammed Hablbullah eş-Şinkiti'nin Zô.dü'l-müslim fime'ttefe]fa 'aleyhi'l-Bu.{ıari ve Müslim
(ı 348/1967) adlı eserinde yer almayan soo
hadisin ilavesiyle oluşturulan bu eserde
1906 hadise yer verilmiştir. Aişe Abdurrahman, kitap için Feharisü'l-Lü'lü'i
ve'l-mercô.n fime'ttefe]fa 'aleyhi'ş-şey­
.{ıô.n adıyla bir indeks hazırlamış (Riyad
ı 408/1988). İsmail Kaya ve İsmail Hakkı
Uca eseri İmam Buhô.ri ve Müslim'in
İttifak Ettikleri Hadisler adıyla Türkçe'ye çevirmişlerdir (I-lll, Konya ı 979). s.
Mu'cemü garibi'l-~ur'ô.n (Kahire I 950,
1960; istanbul 1985). Eserde, Kur'an-ı Kerlm'de geçen anlaşılması zor kelimelerle
ilgili olarak Buhari'nin el-Cô.mi'u'ş-şa­
l;il;'inde tesbit edilen manalara yer verilmiş olup müellif, İbn Abbas' ın, Harici
reisierinden Nafi' b. Ezrak'ın Kur'an'da
mevcut, anlaşılması güç200 kadar kelime
hakkındaki sorularına verdiği cevapları
ihtiva eden Mesô.'ilü Nô.fi' b. el-Ezra]f'ı
alfabetik sıraya koyarak Mu'cemü garibi'l-~ur'an'ı ile birlikte yayımiarnıştır
(Kah i re I 950 , s. 234-292) . 6. ~urretü'l­
'ayneyn ii etrô.fi'ş-Şal;il:ıayn (1-111. Kahire, ts.; Beynit 1993). Müellifin ayrıca Cô.mi'u'ş-Şal;il;ayn adlı bir çalışması ile elMüslimô.t el-mü'minô.t ma lehünne ve
md 'aleyhinne adlı bir telif eserinin bulunduğu kaydedilmektedir.
B) Tahkik, Tahric ve İndeks Çalışmala­
rı. Şa.J:ıil;u'l-Bu.{ıdri (Riyad 1400); Şal;i­
J:ıu Müslim (l-V [son cildi fihrist]. Kahire
1355-1356, 1374-1376/1955-1956; Riyad
ı 400); Muvatta'ü '1-İmô.m Malik (l-ll,
Kahire 1359/1940, 1370/ 195l);Tirmizi'nin el-Cô.mi'u'ş-şal;il;'inin lll. cildinin
tahkiki (Kah i re I 356/1 937); Sünenü İbn
Mdce(I-11, Kahire 1372/1952, 1375/1955,
1390; istanbul 1400/1980; Beyrut 1400,
530
ı 407/1 987); Buhari'nin el-Edebü'l-Müfred'indeki hadislerin tahrlci (Ka h i re
1375/1955, 1378/1958; Beyrut ı 409); İbn
Malik et-Ta'i. Şevô.hidü 't-tavzi.J:ı ve'ttaş.J:ıi.J:ı li-m üşkilô.ti '1- Cô.mi'i 'ş-şal;il;
(Kahire 1957, 1367; Beyrut 1400/1980);
Fihrisü Muvatta'i'l-İmam Malik; Feharisü Süneni İbn Mô.ce (Beyrut 1407/
1987).
Muhammed Fuad, Arent J. Wensinck'in
A Handbook of Early Muhammadan
Tradition adlı konularına göre hadis indeksini Miitdl;u künCizi's-sünne ( Kahire 1353; Lahor 1403/ 1983; Beyrut 1405).
Jules la Beaume'un Le Qoran Analyze
ismini taşıyan konularına göre Kur'an indeksini Tafşilü ô.yati'l-~ur'ô.ni'l-l;akim
(Kahire ı 342, 1375/1955) adıyla tercüme
etmiştir. Ayrıca Cemaleddin el- Kasımi'nin
Me.J:ıdsinü't-te'vil'inin neşrini gerçekleş­
tirmiş(Kahire
1376-1 380/1957- 1960; Beyrut 1398/1978). el-Mu'cemü'l-müfehres
li-elfd:ç.i'l-l;adi§i'n-nebevi ismiyle şarki­
yatçılar tarafından hazırlanan dokuz hadis kitabının indeksine dair çalışmanın yayımlanmasına (!-VII, Leiden 1936-1969)
önemli katkı sağlamış , Muhibbüddin eiHatlb ve Kusay Muhibbüddin ei-Hatlb ile
birlikte İbn Hacer'in Fetl;u'l-bdri'sinin kitap ve bablarını numaralayıp neşretmiş­
tir (I-XIII, Kah i re 1380/1960, 1407/1986;
Beyrut I 390/1 970).
BİBLİYOGRAFYA :
Kehhale, Mu'cemü'l-mü'ellifin, lll, 589; a.mlf.,
el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 723; Zirikli.
el-A'lam (Fethullah). VI, 333; Muhyiddin et-Tu'mi. en-Nürü'l-ebher {1 taba~ati şüyül;i'l-Ca­
mi'i'l-Ezher, Beyrut 1412/1992, s. 122-123;
Afaf M. Fuad Abdülbakl , "el-'Alimü'l-islami
ve ' l-muJ:ıaddişü '1-Mışri el-üstaı MuJ:ıammed
Fu'ad 'Abdülba~". el-Mu/:ıaddişün {f Mışr ve'lEzher ve devrühüm {f i/:ıyii'i 's-s ünneti'n-n ebe­
viyyeti'ş-şerife (nşr. Hüseynl Abdülmecld Haş im- Ahmed Ömer Ha şi m). i baskı yeri ve tarihi
yok l (Mektebetü Garlb), s. 352-357; İsmail L. Çakan- Muhammed Eroğlu, "Abdullah b. Abbas",
DİA,!, 79.
!il
İBRAHiM HATİBOGLU
MUHAMMED b. FUDAYL
Ebu Abdirrahman Muhammed
b. Fudayl
b. Gazvan ed-Dabbl
(ö. 195/811)
Hadis
miştir.
Yahya b. Main onu sika, Ebu Zür'a sadOk olarak nitelendirmiş, Nesa! hakkın­
da "leyse bihl be'sün" ifadesini kullanmış­
tır. Ahmed b. Hanbel'in "hasenü'l-hadls"
diye andığı Muhammed b. Fudayl'in Şii
olduğu ileri sürülmüş , EbG DavGd onun
bu konuda aşırı bir çizgide bulunduğunu
söylemiştir. İbn Sa'd, bazı alimierin Muhammed b. Fudayl'in rivayetlerini bu
yüzden almadıklarını zikretmiştir. Ancak
hakkındaki aşırı Şiilik iddiasına katılma­
yan Zehebl. onun Şla'ya meylini kabul etmekle birlikte bu konudaki sertliğinin Hz.
Ali'ye savaş açanlara karşı ortaya konmuş
bir tavır olarak görülmesi gerektiğini belirtmiştir (A'Uimü'n-nübela',IX , 173-174).
Ahmed b. Hanbel, Süfyan es-Sevr! ve ishak b. Rahuye gibi hadis otoritelerinin
ondan hadis almaları ve kendisini ta'dll
lafızlarıyla değerlendirmeleri de bunu teyit etmektedir.
Muhammed b. Fudayl'in günümüze
bilinen tekeseri Kitô.bü'd-Du'ô.'
adını taşımaktadır (Darü'l-kütübi'z-Zahiriyye, MecmO', nr. 34, vr. 47•-67b). Bunun dı­
şında kaynaklarda Kitô.bü't-Tefsir, Kitô.bü 'ş-Şalô.t, Kitô.bü 'z-Zühd, Kitdbü '1Menô.sik, Kitô.bü't-Tahare, Kitabü'ş­
Şıyô.m, Kitô.bü'z-Zekdt adlı eserlerinin
bulunduğu kaydedilmektedir.
ulaştığı
BiBLİYOGRAFYA :
C.~~~ l
L
b. Fudayl babasından ve İsmail b. EbG
Halid, Beyan b. Bişr. Süleyman b. Mihran ei-A'meş. Ebu Hayyan et-Teyml.
Asım ei-Ahvel, Ebu İshak eş-Şeybanl, Hişam b. Urve. Yahya b. Said el-Ensarl gibi
alimlerden hadis rivayet etti. Hamza b.
Hablb ez-Zeyyat'tan kıraat okudu. Kendisinden Süfyan es-Sevr!, Ahmed b. Hanbel, İshak b. Rahuye, Ebu Hayseme Züheyr b. Harb. Abdullah b. Amir b. Zürare ve diğerleri rivayette bulundu. Rivayetleri Şal;il;ayn dışındaki Kütüb -i Sitte'de yer alan Muhammed b. Fudayi19S
(811) yılında Küfe'de vefat etmiş olup bu
tarih 194 ve 197 (813) olarak da zikredil-
hafızı.
_j
KGfelidir. Dedesi Rum asıllı olup Dabbe
kabilesinden bir şahsın kölesiydi. Efendisiyle birlikte Kadisiye Savaşı'na katıl­
dı ve ardından azat edildi. Muhammed
Buhilri, et-Taril;u'L-kebir, ı , 207-208; İbn Kuteybe, ei-Ma'arif(Ukkaşe). s. 510, 624; İbn Ebü
Hatim, el-Cerf:ı ve't-ta'dfl, VIII, 57-58; İbn Hibban, Meşahirü 'ulema'i'l-emşar, Kahire 1959,
s. 172; İbnü'n-Nedim, el-Fihrist (Teceddüd). s.
282; Mizzl, Teh;;ibü'l-Kemal, XXV, 293-298 ;
İbn Abdülhildi, 'Wema'ü 'l-f:ıadiş, ı, 453-454;
Zehebi, Te;;kiretü'l-f:ıufff:i4, ı , 315; a.mlf.• A'lamü'n-nübela', IX, 173-175; a.mlf.. Mizanü'li'tidal, IV, 9-1 O; Safedi, el-Viifi, IV, 322; İbn Hacer, Teh;;ibü 't- Teh?ib, IX, 405-406; Sezgin.
GAS, 1, 96.
ı:;;;:1
..
ıııııitl
YAVUZ UNAL