K E LAM

ANKARA ÜNiVERSiTESi
İLAHİYAT FAKÜLTESi
'
K E LAM
Bilimler Hiyerarşisindeki Yeri
Ketam-Mantık ve Fıkıh Usulü
Tarihsel Süreçte ve Günümüzde
Kelam Öğretimi
(Kızılcahamam
20-22 Haziran 2008)
Ankara 2008
Alnian Üniversitelerinde Kelam (Teoloji)
Öğretimi .
özcan TAşçı• ·
I. Alman Üniversitelerinde Din Eğitimi
lman:ya'da Üniversite düzeyinde yapılan din öğretimi Türkiye'de
olduğu kadar sade ve kolayca anlaşılır değildir. Çünkü bizde din
eğitimi sadece ilahiyat Fakültelerinde yapılmaktad ır. Almanya' da ise çeşitli
adlar altında değişik Fakülte, Enstitü ve YüksekokuÜarda yapılmaktadır.
A
Bun ları başlıca şu şek ilde sıralayabiliriz:
1. KatoHk ve Protestan Teolojisi (Katholische und EvangeHsche
Theologie)
2. Din Bilimleri (Religionswissenschaft)
3. Yahudi Dili ve Edebiyatı (Judaistik)
4. Arap Dili ve Edebiyatı (Arabistik)
5. Türk Dili ve Edebiyatı (Türkologie)
6. Fars Dili ve Edebiyatı (Iranistik)
7. İslam Bilimleri (Islamwissenschaft)
Ş i mdi bunlar hakkında daha detaylı bilgiler sunacağız:
1. Katolik ve Protestan Teolojisi (Katholische und
E vangelische Theologie)
AJmanya genelinde Katalik ve Protestan teolojisi öğretimi veren 100
civannda Fakülte, Yüksekokul ve Enstitü bulunmaktadır. 1 Bunlann bir
kısmı devlet tarafından bir kısmı da Kilise ve cemaatler tarafındatl! idare
edilmektedir? Katalik ve Protestan teolojisinden amaçlanan "K.ilisenin
Tann'ya ve Onun insan haline gelmiş olan Nasıralı İsa'ya dair olan itikadı-
.,
• Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İ lahiyat Fakültesi Kelam Ana Bilim
Dalı Öğreti m Üyesi
1
"www.studienfuehrer-theologie.de"
ı a.g.y.
154 Kelam Oorelimi Serrpozyumu
nın öğretilmesidir."3 Katolik ve Protestan teoloji ·öğretiminde temel olarak
şu bölümler bulunmaktadır:
-Tarihsel gruba dahil bölümler (Historische Fachergruppe): Eski Kilise Tarihi, orta ve yeni Kilise tarihi
-Kutsal Kitapla alakah bölümler-Kutsal Kitap Y~rumuyla alakah Bölümler (Biblische Flichergruppe-Exegetische Fachgebiete): Eski Ahit, Yeni
Ahit'e Giriş- Eski Ahit, Yeni Ahit Yorumu (Bu bölüm daha ziyade tefsir'le
uygunluk arz etmektedir).
-Sistematik gruba dahil bölümler-Sistematik Teoloji (Systematische
Fachergruppe/Systematische Theologie): Fundamental teoloji, Dogmatik,
Moral teoloji, Hıristiyanlığa dair sosyal bilimler (Bu bölüm şayet bir karşı­
laştırma yapılacaksa daha ziyade Kelam ve Din ve Felsefe bilimleri grubuna girmektedir).
-Pratik gruba dahil bölümler (Praktische Fachergruppe): Pastaral teoloji, din eğitimi, liturya (ritüeller vs.) bilimi ve Kilise hukuku (Bu bölüm
daha ziyade Kilise ve okullarda papaz ya da din dersi öğretmeni olacaklar
içindir. Bizdekiyle karşılaştırdığırruzda daha ziyade Din Eğitimi bölümüyle
uygunluk arz etmektedir).
Bu eğitimin iki temel amacı vardır. Bunlar:
a. Teorik Amaç: Öğrencinin Katalik ve Protestan teolojisinin anlam
ve içeriklerini kavramaya yönelik teorik bilgilere
sahip olması.
dünyasını, metotlarını
b. Pratik Amaç: Öğrencinin teorik olarak öğrendiği bu bilgileri Kilise'de topluluk, okullarda ise öğrenciler üzerinde uygulaması, yani pratiğe
dökmesi için Katalik ve Protestan teolojisiyle alakah uygulamaya yönelik
her türlü bilgiye detaylanyla sahip olması.
Bunlardan birincisi öğretimin 1. aşamasında yani temel öğretimde
(Grundstudium), ikincisi ise Esas öğretimde (Hauptstudium) verilmektedir.
Temel öğretimden Esas öğretime geçmek için ara bir: sınavdan
(Zwischenprüfung) başarılı olmak gereklidir,
Öğrenciler mezun olduktan sonra değişik görevlerde iş bulabilmektedirler. Bunlar daha ziyade Kiliselerde pastör, papaz ya da okullarda din
dersi öğretmeni olmaktadırlar. Bundan dolayı da onların aldıkları derslerin
içerikleri, dolayısıyla da diptomalan da ileride yapacakları işin niteliğiı:ıe
3a.g.y.
Alman Üniversitelerinde Ketam (Teoloji) Öğretimi 1 Özcan Taşcı
155
.·göre farklılık arz etmektedir. Bu noktada iki .temel öğretim bölümü vardır.
Bunlar:
1. Diplam Öğretimi (Diplomstudium): Bu öğretim daha ziyade Kiliselerde hizmet verecek olanlar için düzenlenmiştir. Öğretim iki aşamahdır.
Bunlardan birincisi Grundstudium (Temel öğretim) ikincisi ise
- Hauptstudium'dur (Esas Öğretim). Grundstudiumda genel olarak Katalik
teolojisine ilişkin temel bilgiler (Grundzüge), m~totlar (Methoden) ·ve içerikler (Inhalte) verilir. Hauptstudiumda ise alana ilişkin uygulamayla alakalı pratik bilgiler detaylı bir şekilde verilir. Diptom öğretimi için zorunlu bir
takım temel kaynaklara başvurmak için Latince, Yunanca ve İbranice dillerinin bilinmesi ön koşul olarak ileri sürülmektedir.
2. Öğretmenlik Öğretimi (Lehramtsstudium): Bu bölümde daha ziyade ileride Kilise ve devlet okullarında din dersi öğretmeni olacaklar öğre­
tim görmektedirler.
2. Din Bilimleri (Religionswissenschaft)
Din bilimlerini Katalik-Protestan Teolojisi Fakültelerinden
·önemli özelliği,
ayıran
en
genelde dinler, özelde ise Yahudilik ve Hıristiyanlık üzerine dinden
bir şekilde araştırmalar yapması, eğitim-öğretimi de bu bağlamda
yürütmesidir. Bu bölümlerde Katalik-Protestan fakültelerinde olduğu gibi,
~erhangi bir şekilde alt bölümler bulunmamaktadır. Buna bağlı olarak da
biidekine benzer ayrı bir Teoloji-Ketarn ilmi bulunmamaktadır. Bununla
birlikte ele aldığı konular arasında sıklıkla Yahudi-Hıristiyan Teolojisi
konularına yer verilmektedir.
bağımsız
3. Yahudi Dili ve Edebiyatı (Judaistik)
Alman üniversitelerinde Yahudi Dili ve Edebiyatı bölümünde daha
ziyade Yahudi kültürü ve dili üzerinde araştırmalar yapılmakta, ~ğitim­
öğretim de buna bağlı olarak tanzim edilmektedir. Ancak bu eğitim­
öğretimin içeriği ve çerçeve şartları elbette ki Yahudiliğin Kutsal Kitapları
ve dini temelinde şekillenmektedir. Bu bölümde bağımsız bir teoloji dalı
~~mamak~~
4. Arap Dili ve Edebiyatı (Arabistik)
Yahudi Dili ve Edebiyatı bölümlerinde olduğu gibi Arapça bölümlerinde de, Arap Kültürü ve Dili Kur'an ve İslam Dini temelinde ele alınmak­
ta ve eğitim-öğretim de bu bağlaında düzenlenrnektedir. Bu bölümde Ke-
P
156 KeiAm Öğretimi Sen"flOzyumu
lam yani teoloji konutanna her sömestirde yer verilmesine karşın tek başına
ayn bir teoloji dalı bulunmamaktadır.
S. Türk Dili ve Edebiyatr(Türkologie)
Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde İslam Dünyasında. önemli bir yere
sahip olan Türkiye'nin Kültürü ve Dili, İslam Dini çer9evesinde ele alınıp
işlenmektedir.
6. Fars Dili ve Edebiyatı (lranistik)
İran Dili ve Kültürü İslam Dini'yle bağlantı lı olarak ele alınmakta ve
araştınlmaktadır. Eğitim-Öğretim de bu doğrultuda düzen.lenmiştir.
7. 'İslam Bilimleri (Islamwissenschaftllslamkunde)
İslam
Bilimleri Bölümü Almanya'da Arap Dili ve Edebiyatı bölümüyle birlikte oryantalizm çalışmalarına paralel bir gelişme göstermişti r.
Başlangıçta bu bölümün teşekkül ünün en önemli nedeni İslam' ı , Kur'an'ı,
İslam Dünyası'nı ve Müslümanlan tan ıyıp buna göre bir politika geliştir­
mek olduğundan, bir başka ifadeyle içe dönük değil de dışa dönük olduğundan eğitim-öğretimin niteliği ve tanzimi de bu doğrultuda olmuştur. Bu
eğitim-öğretİrnde Katolik-Protestan Fakültelerindeki teoloji eğiti m-öğreti­
mine benzer şekilde disiplin-ilim dallan ayırımı söz konusu deği ldir. Bununla birl.ikte her ders yanyılında mutlak surette hemen hemen İslami fi!m
disiplinlerde bir ya da birden fazla ders verilmektedir. Öyle ki bu bölümlerden mezun olan öğrencilerden Kelam, Tefsir, Hadis gibi temel İslam
Bilimleri sahalannda önemli müsteşrikler yetişmiştir. Örneğin bir Tefsir
sahasında Nöldeke'yi, bir hadis sahasında Goldzieher'i, bir Kelam sahasın­
da Max Horten ya da günümüzde Josef Van Ess' i saymak mümkündür.
a. Öğretimin İçeriği
Bu bölümde
maktadır.
öğretim
Magister ve Bachelor sistemlerine
·
göre - yapıl-
a.l. Magister Öğretim Sistemi:
İki aşamalıdır. Buiılar şu şekildedir:
a.l.l. Temel Öğretim (Grundstudium)4 :
ıi
4
Bu öğretim sırasında (Arapça, zorunlu ve Farsça ya da Türkçe'den biseçmeli olmak üzere iki dil) öğrenimi ilk sırada gelmektedir. Bundan
Kaynak: Uni Tübingen-Fakültat fllr Kulturwissenschaften-Zentrum fllr Asien und
oıientwissenschaften-lslamkunde "www.uni-tuebingen.de/orientsem/islampl.htm"
Alman Oniversitelerinde Kelim (Teoloji) Öğretimi/ Ozcan Taşcı 157
başka bu öğİ'etimde İslam hakkında temel bilgiler öğretilmektedir. Normal
şartlarda bu öğretim 4 yanyılda tamamlanmaktadır. Grundstudiumdan
Hauptstudiuma geçiş ara bir sınav (Zwischenp~fung) ile sağlanmaktadır.
Temel Öğretim (Grundstudium) Ders Planı:
Arapça I-II
Okuma/Yorumlama Dersleri (Arapça II ve N)
"
Yan Alıştırmal ar
İkinci Dil
t
İslam Bilgisine Giriş
Arapça ya da ikinci dille bağlantılı olarak ana ~al la ilgili derslere katı­
lım.
a.1.2. Ana Öğretim (Hauptstudium)5 :
devam etmeye Grundstudium'u başarıyla tamamlayan
öğrenciler hak kazanmaktadır. Grundstudium'da dil öğrenimine ağırlık
verilirken, Hauptstudium' da ise daha ziyade, dili geliştirmekten taviz vermeden, (İslam) sahasında tercih edilen alanda derinlemesine bilgiler kazanılır ve de tek başına bilimsel çalışma yapabilme yeteneğinin kazanılması
hedeflenir. Bu yetenek ise alanla ilgili daha ziyade ana kaynaklardan Arapça bir eserin seçilip, onun üzerinde yorum, analiz ve tartışma yapılması
aracılığıyla kazandır. Bu öğretim en sonunda 8. yanyılda bir tez (altı ayla
sınırlı) ile yazılı ve sözlü birer sınav ile tamamlanır (Magisterprüfung).
Ana Öğretim CHauptstudium) Ders Planı:
Arapça ve diğer iki dilde pratik dil alıştırmaları
Okuma!Yorumlama Dersleri (Uzmanlık alanına göre bu üç dilde ve
ana bölümle ilgili okuma dersleri).
Serninerler/Kolokyumlar (Her ana bölümle ilgili en az bir tane).
1998 Yaz Dönemi Magister Öğretimi Ders Programı:
Temel Öğretim CGrundstudium):
-İslam ve İnsan Hakları
Bu
öğretime
-Adab Literatürüne Giriş (tartışmada Yöntem)
-Dürziler ve Lübnan: Bir
dair
sa.g.y.
azın lığın
tarihsel ve siyasal mensubiyetine
158 Ke!Am Oğretiml Senlıozyurro
-Cezayrr'in iç Savaşa Yolculuğu
-İslamcılık ve Feminizm Arasında Kadınlar
-İslam Aile Hukuku: Terminoloji, Temel Bilgiler, Gelişmeler
Dil Kursları:
-Arapça
-Türkçe
Ana Öfu"etim CHauptstudium):
-İbn Teyrniye'ye Göre Din, Hukuk ve Toplum
-:tyıax Weber ve İslam
-İslam' da Çalışma
-Şeytan Figüıüne Dair
-Hoş bir Arap KültürTarihi olarak: el-Mes'udi
2007-2008 Kış Dönemi isıarn Bilimleri Magister Öğretimi Ders
Programı:
Temel öğretim (Grundstudium):
-Kur'an ve Kur'an Bilimlerine Giriş
-Oryantalizm
-Osmanlı Şehir Tarihi
-Tolumun İslamlaştmlması·
Dil Kurslan
-Arapça
-Türkçe
Ana Öğretim (Hauptstudium):
-Semavu'l-Mağribi'nin İfhfunu'l-Yahud adlı eseri ve bunun islam ve
Yahudi Dünyasındaki Etkisi
-Ordu ve Toplum.
-Yakın Doğu'da Okul Sisteminde Din
-Endülüs Mistisizrni ve Vahyin Akılla temeliendirilmesi
-Çağdaş Şii İslam'ında Dini Otorite
-Doktora için Kolokyum
-İslam İkon Sanatı
Alman Üniversitelerinde Kelam (Teoloji) Ö!jretiml/ Özcan Teşçı
159
2008 Yaz Dönemi İslam Bilimleri Dersleri:
-Arapça ll, Farsça II, Türkçe n
-Ön Asya Tarihi ve Toplumu
-Sami Dünyasında Araplar: Ön Asya Dini Tarihine Giriş
-İranlılann Tarihi ve Kültüıü
-Abbasiler Dönemi Kültür ve Toplumu
"
- İslam'ın Ortaya Çıkışı
-Kültür ve l;oplum n
-Siyasal İslam'ın Kaynakları
-Ön Asya Literatüıü ve Kaynakları n
-Arap Literatüıüne Giriş
- İran Literatüıüne ve Kaynaklarına Giriş
-Modem Türkçe Kaynaklarına Giriş
-20. Yüzyılda Şeriat'ın Tatbiki
-Şeriat ve İnsan Haklan Tartışmalan
-"Şeriat ve İnsan Haklan Tartışmaları" Serninerinin Uygulama Dersi
a.2. Bachelor Öğretim Sistemi:
2004-2005 öğretim yılından itibaren aynca Bachelor öğretim sistemi
uygulamaya konulmuştur. Magister öğretiminden bazı farklı yanlan olsa da
içerik olarak temelde ikisi de aynıdır. Bachelor sistemde öğretim 4 yıldan 3
yıla düşüıülmüştür. Bu öğretimde genel olarak 1. ders yıl ında dil öğrenimi­
ne daha fazla ağırlık verilmektedir. İkinci ve üçüncü yıllarda ise daha ziyade, dilin geliştirilmesinin yanı sıra uzmanlık alanına göre dersler seçilmektedir. Bachelor tezi en geç 5. yanyılın sonunda seçilir ve üç ayda tamamlanır. 6 Dikkat edilirse Magister tezi 6 ayda tamarnlanmaktaydı. Bazı üniversitelerde sadece Bachelor öğretimi yapılmaktadır.7
İslam Bilimlerinde Bachelor Sistemi Gen~l Öğrenim Plaıu8
1. Yıl
I. yan yıl: Arapça I, Tarih ve Toplum I
2. yan yıl: Arapça n, Tarin ve Toplum II
6
7
8
Bkz. "www.uni-bamberg.de/oıientalistiklleistungen/studium"
Bkz. "www.fachschaft-oıienlasia.de/studium.hlm"
Kaynak: "www.geschkullfu-berlin.de/elislamwissl_media/Dateien!IW_Studienverlaufsplan.
pdr'
·
160 Keıam Oğretimi Sempozyumu
2. Yıl
yanyıl: Arapça m, Literatür ve Kaynaklar I
3. yarı yıl: Arapça ID, Literatür ve Kaynaklar II
3.Yıl
4.
5.
yarı yıl:
Arapça IV, Düşünce Tarihi
yarıyıl: Arapça IV, Politika ve Hukuk, Bachelor Çal ışması, Sözlü
Sınav
2006-2007 Bachelor Eğitim-Öğretim Yılı Kış Dönemi
ı, Yanyıl Ders Programı9
Pazartesi: Arapça I, Abbasiler Dönemi Kültür ve ToplurTı
Salı: Arapça I, Ön Asya Tarihi ve Toplumu
Çarşamba: Arapça I
Perşembe: Arapça I
Cuma: İslam'ın İlk Döneminde Kültürel ve Sosyal Gelişmeler
Not: Lüften bu seminerlerden sadece birini seçiniz!
2006-2007 Bachelor Eğitim Öğretim Yılı Yaz Dönemi 3. Yarıyıl Ders
Programı:
Pazartesi: Arapça m
Salı: Kur'an, Kur'an Yorumu-Tefsiri ve Kur'an Okuma, İsl am }eolojisi (Kelamı)
Çarşamba--------------------------
Arapça m, Literatür ve Kaynaklar I
Not: Lüften bu seminerlerden sadece birini seçiniz!
II. Alman Üniversitelerinde Kelaın (Teoloji) Eğitimi
ı. İslam Bilimleri (lslamwissenschaft-Islaınkunde):
Yukarıda da belirttiğimiz gibi İslam Bilimleri Bölümlerinde ayn bir
disiplin olarak Kelarİl diye bir alt bölüm bulunmamaktad ır. Zaten Almanya'daki İslam Bilimleri bölümlerinde bizdeki gibi kesin hatlarla disiplinler
arasında bir ayının da söz konusu değildi r. Bununla birlikte Kelam, Hadis,
Tefsir gibi herhangi bir disiplinde uzmaniaşmak isteyenler için Temel Öğ­
retimde (Grundstudium) zikredilen derslerin her birinden bir veya iki tane
ders verilmektedir. ileriki öğren i m safhalarında öğrenci hangi. sahada uzPerşembe:
9
Kaynak: a.g.y.
Alman Üniversitelerinde Kelıim (Teoloji) Öjjretimi 1 Ozcan Taşcı
161
manlaşmak istiyorsa tercihini temel öğreti mde yapar ve Ana Öğretimde,
seçtiği
alanda daha da yoğunlaşır. Magister ya da Bachelor çalışmasını da
seçtiği alanda yapar.
islam Bilimleri Bölümlerinde Ketarn için kullanılan özel ad İslam teolojisidir (islamische Theologie). Almanya'da ~u alanda önemli şahsiyet­
ler yetişrnişti r. Hatta şunu söyleyebiliriz ki, Almanya'da, felsefenin Avıu­
pa'da en fazla geliştiği ülke olmas ıyla da bağlantı lı olarak, İslami disiplinler içerisinde üzerinde en fazla çalışılan Kelam olmuştur. 10 Günümüzde de
bu durum aynı şekilde devam etmektedir. Şimdi İslam Bilimleri Bölümünde Kelam'ın ele alınışıyla ilgili genel bir bakış açısı kazandırmak için deği­
şik üniversitelerin İslam Bilimleri bölümlerinde son yıllarda (2000-2008)
Kelam içeıikli (Islamische Theologie) verilen derslerden bazılarını sunacağız:
1.1. Berlin Üniversitesi İslam Bilimleri (2003-2008 arasındaki
Dersler) 11
-İslam Kelamına Giriş (Einführung in die Islamische Theologie):
Bu ders, Tanrı tasavvurları, Tann'nın sıfatlan, Tann ' nın kullanyla
olan ilişkisi, insan fiilierin in önceden takdir edilmesi gibi İslam Kelarru
tartışmalarının merkezinde yer alan temel problemleri ele almaktadır. Bu
problemlere ilişkin Kur'an'ın söylemleri elbette ki ilk planda gelmektedir.
Çeşitli Teolojik/Kelami düşünce ekallerinin sistematik yaklaşımlan da bu
noktada önemli bir yere sahiptirler.
Bu dersle bağıntılı olarak ayrıca aşağıdaki dersin de alınması tavsiye
edilir:
-Kur'an ve Kur'an Yor umuna (Tefsirine) Giriş (Einführung in
Koran und Koranexegese)
Bu ders Kur' an hakkında genel bir bakış açısı sunacaktır. Aşağıdaki
konular özellikle ele alı nacaktır: Kur'an yapısı ve metin tarihi, vahyin kronoloj isi; nesih konseptleri, çok anlamlı ve tek anlamlı ayetler; Teolojik
(Kelami) açıdan önemi olan problemler (Kur'an'ın yaratılrruşlığı ya da
.
Bu konuda daha detaylı açıkJamalar için bkz. Özcan Taşcı , "Almanya'da Kelam Çalışmalan", Dini Araştımıalar, C. 6, Sayı. 18,2004, s. 21 1-220.
11
"www.fu-berlin .de/einrichıungen/fachbereiche/gesch-kultur/orient/isl.htrnl" Berlin Freie
Uni-Fachbereich Geschichts-und Kulturwissenschaften-Osıasien und Vardere OrientInstitut fiir lslamwissenschaft (Berlin Hür Üniversites.i Tarih ve KüllUr Bilimleri Bölümü
Doğu Asya ve Ön Doğu Bölümü İslam Bilimleri EnstitUsii).
10
~
162
Kelam Öğretimi Sempozyumu
yaratılmamış olduğu; mucizenin tabiatı); ·metnin dilsel ve edebi (literarisch)
özellikleri ve tercüme edilir olup ol mad ığına dair sorun. Bundan başka
modem ve klasik dönemlerdeki Kur'an yorumlaona da giriş yapı lacaktır.
Bu derse giriş için: Michael Cook: Der Koran. Kısa b ir Giriş, Stuttgart
2002, tavsiye edilmektedir.
·
-İslam İnanç Alddeleri (İslamiscbe Glaubensbekenntnisse):
İslam'da inanç akideleri üzerine hemen hemen teolojik bütün ekaller
bir şeyler yazmışlardır. Bu ders bu konudaki literatürle alakah olduğu kadar,
bu inanç akidelerinin fonksiyonu hakkında da genel bir biı.k.ış açıst sunmaktadtr. Teorik düzlemde yöneltilen sorular ise inanç akideleri hakkındaki
okuma dersiyle (lektüre) tamamlanacaktır.
Bu derse giriş için: Art. "Creeds", in: Jane Dammen McAuliffe (neşr.)
Encyclopaedia of the Qur'an, Leiden 2001, Bd. I, s. 480-485, tavsiye edilmektedir.
-Müslüman Polemik Literatürü (Muslimische Polemische Literatür):
İslam, başlangıcından itibaren diğer iki dinle, yani Yahudilik ve Hıris­
tiyanlıkla
sürekli bir mücadele içerisinde bulun muştur. Bu mücadele
Kur'an'da önemli bir konudur. ileriki yüzyıllarda ise bir polemik literatüro
oluşmuştur. Bu ana ders (Hauptseminar) çerçevesinde ilk planda İsl am'ın
Yahudiliğe karşı olan polemik literatücü ele alınacaktır. Bir yanda poJemik
kavramı tanımlanıp analiz edilirken, diğer yanda ise 10. yy'dan 20. yy'a
kadar olan zaman süreci içerisindeki örnek polemik eserler incelenecektir.
Bu derse katılım koşu lu: Arapça bilgisidir.
-Ortaçağ İslam 'ında Tarihsel Kaynaklar Olmaları Açısından
Apokalipsiler (Apokalypsen im
Quelle):
mittelal~erlichen
Islam als historische
Dünyanın sonu ve buna dair yazı lan haberler İslam tarihi ve teolojisinin anlaşılması açısından önemli kaynaklar durumundadırlar. Bu ana derste
(Hauptseminer) Emeviler'in yık.ılması, Abbasilerle gelecek değişim, Moğolların Bağdat istilası, Deccal'in zuhuru ve Mehdi'nin geleceği ile ilgili
apokaliptik kehanetlerle atakalı dinsel metinler okunacak ve yorumlanacaktır. Derse katılım koşulu: İyi derecede Arapça bilgisidir.
Alman Üniversitelerinde Kelim {Teoloji) O!) retimi 1 Özcan Taşcı 163
-Klasik İslam'ın Radikal Politik Teolojisi (Radikale politische
Theologie des klasisehen Islam): Hariciler:·
Emevi dönemi ve Abbasilerin ilk dönemlerindeki bu· muhalefet hareketinin çıkışının ve gelişmesin in arka planı ağırlıklı olarak Hancilerin çeşit­
li dinsel siyasal konseptleri ve öğretilerine dayanmaktadır. Katılımetiann
verecekleri sunumlar yanında, Hpricilerle ilgili metinler okunacak ve analiz
edilecektir. Aynca Harici taraftartannın ve Hancilerin ideolojik muhaliflerinin v.erdikJeri bilgilerin yer aldığı metinler de okunacak ve analiz edilecektir. Bu ana •derse katılmak için hatın sayılır Arapça metinler!e ilgili hazı rlık yapmak ve belli derecede İslam siyasal teorileri ile ilgili hakim olan
konseptler hakkında iyi bir bilgi sahibi olmak faydalı olacaktır.
Bu derse katılım Koşulu: Arapça dil bilgisidir. ·
-Günümüz Şii İslammda Dini Otorite (Religiöse Autoritiit im
zeitgenössischen schiitischen Islam): (HS) 12
Şi i dini otoritelerinin tesir formlan ve onların politikayla olan ilişkileri
bu serninerin konusunu oluşturmaktadır.
-Siyasal İslam (Politischer Islam):
Siyasal İslam ilk olarak ll Eylül'den sonra modern toplum ve politika
tarafından en fazla tartışılan konulardan biri olmuş değildir. Bu tartışmada,
Müslümanlardan önemli şah ısların, gruplann ve hareketlerin programlan,
stratejileri ve sosyal tespitleri üzerine yapılacak değerlendirme hakkındaki
fenomen tanımlaması (İslamcılık? Fundamentalizm?) özellikle müzakere
konusudur. Bu ders temeldeYakın ve Ortadoğu üzerine sorunsal bir bakış
açısıyl a yoğunlaşacak, ancak aynı zamanda da Orta ve Güney Asya'daki
gelişmeleri de dikkate alacaktır.
-Siyasal İslam Düşüncesi (lslamisches politisches Denken): (PS)
Bu ders siyasal İs l am düşüncesinin devreleri, kaynaklan ve konulan
hakkında genel bir problematik bakış açısı verecektir.
-Feminist Kur'an Yorumu (Feministische Koranauslegung):.
Bu serninerin eksenind~ yer alan çağdaş Müslüman feministler ne erkeklerin vesayetini ve onların Kur'an yoru ml arını , ne de İslam'ı sıkça ka-:.r
dın düşmanı bir din olarak gören Batı'nın polemiğin i kabul etmektedirler.
Onlar bunun yerine Kur'an metnini bizzat ele alarak, onun içerisinde bulu(
12
Kaynak: "http://www.fu-berlin.de/vorlesungsverzeichnisfss08/gesch-kullur/
0040050 ı 200200500 ı .html"
164 Kelim Oıire~mi Sempozyumu
nan emir ve yasaklan eleştirel açıdan
den yorumlamaya çahşmaktadrrlar.
aydıntatmaya
ve kendileri için yeni-
Bu seminerde çeşitli görüşler daha yakından araştınlacak ve klasik
konumJan açısından da birbirileriyle karşılaştınlacaklardır.
Serninere katılım koşulu: iyi derecede İngilizce bil ı:nektir.
-Siyaset ve Dogma Arasındaki Sufiler, Selefiler ve
Schiiten und Salafiten zwischen Politik und Dogma):
Şiiler
(Sufis,
İslam'ın önemli üç öğreti geleneği ve düşünce ekolü seçkin Müslü-
man otoriteleri örneğinde incelenecektir. Siyasal olarak · aktif Şii, SünniSelefi ve Sünni-Sufı erkek ve kadın temsilcilerinin hayatlan ikinci el kaynakiar, diyaskoplar, videolar ve internet üzerinden elde edilecek bilgiler
vasıtasıyla ele alınacak ve ilgili dini, coğrafi, tarihsel ve siyasal bir kontekste tasnif edileceklerdir.
-İslam Bilimlerine Gi riş (Einführung in die
lslamwissenschaft):
Bu ders İslam bilimlerinin ana konulan ve sorunlan hakkında genel
bir bakış açısı kazandırır. Bu ders öncelikli olarak kronolojik olarak değil
de konusal olarak tanzim edilmiştir. Peygamber Muhammed'in kişiliği ve
rolü, Kur' an, Sünnet, Hukuk, Teoloji, Felsefe ve M istik, İslam tarihinin ye
İslam öncesi toplum forrnlan, İslam'da reform ve yenilik ve günümüz siyasal İslam konulan işlenecektir. Bu derste Grundstudium'a devam· 'eden
öğrenciler için "İslam dilleri" koşulu aranmayacaktır.
Bu derste alakah olarak aşaihdaki dersin de alınması tavsiye edilmektedir:
-"İslam Bilimlerine Giriş" Dersinin Alıştırması-Uygulaması
(Übung Zur Vorlesung ''Einführung in di~ lslamwissenschaft): ·
Tartışmalar ve birtakım tercüme edilmiş birinci el kaynaklar temelinde dersin materyali üzerinde çalışılacak ve detaylanyla ele alınacaktır. .
1
İslam Hakimiyetinde Gayr-i Müslimler (Nichtnıuslime unter
islamischer Herrschaft): (HS):
·
"İslam' da" gayr-i Müslimlerin statü ve konumlan her zaman tartışma­
bir konudur. Bu durum aynı zamanda merkezi bir kavram olan "tolerans"
için de geçerlidir. Bu ana seminer,
lı
Bu konularla ilgili tarihsel ve günümüze ait
kaynaklar vasıtasıyla konuya y~aşacaktır.
seçilmiş
örnek olaylar ve
Alman Oniversitelerincle Ketim (Teoloji) Ö{jretimi 1 Ozcan Ta.şcı
·
165
Derse· kahlım Koşullan: Temel Öğretimden (Grundstud ium) mezun
olmak ve iyi seviyede Arapça bilgisi.
1.2. Freiburg Üniversitesi İslam Biliml~r:i 13
Kış yanyı lı 2000/2001
olmuş
-Teklif Sorunu (Das Problem des Taklif)
200112002 Yaz dönemi
"
-İslam inancı ve Hukuk Öğretisinde Teklif Sorunu (Das Problem
des Taklif in der islamisehen Glaubens-und Rechtslehre
•
-Teoloji, Hukuk ve Güç politikası Arasında: Tektir
nın Tarihsel ve Güncel Önemi
Enstrümanı­
2001/2002 Kış Dönemi
-İslam'ın İlk Döneminde Kelfuni Tarhşma Konulan (Theologische
Streitfragen im Frühen Islam)
2003/2004 Kış Yanyılı
. -20.
Yüzyılın
'AufkJ~irer'
Yenilikçileri Gelenekle Karşı Karşıya (Muslimische
des 20. Jahrhunderts in Auseinandersetzung mit der
Tradition)
-Müslümanlar Arasında Çağdaş İnsan Haklan Tarhşmalan (Zur
zeitgenösischen menschenrechtsdebatte UnterMuslimen)
1.3. Hamburg Üniversitesi İslam Bilimled4
2008 Yaz Dönemi
-İslam İnanç Öğretisine Giriş (Einführung in die lslamische
Glaubenslehre) (PS) 15
-Ehl-i Sünnet'in Karşısında : İlk Dönem Müslüman Mütekellimlerinin Heretik/Rafizi Konseptleri (7.-10. yy) (Jenseits der Orthodoxhie.
Heretische Konzepte frühislamischer Theologen) (HS) 16
"www.orient.uni-freibu rg.de/islam" Uni Freiburg-Philosophische Fakülllit-Oıientalisches
Seminar-Islamwissenschaft (Freiburg Üniversitesi Felsefe fakültesi Oryantalislik Semineri İslam Bilimleri).
14
"www.uni-hamburg.de/Wiss/FBIIONororieS/kvvislsose08.pdf' Uni Hamb~rg Fakültlil
Für Geisteswissenschaften-Asien-Afrika- Institut-Abteilung FOr Geschichte und Kultur
des verdem Orients-İsl amwissenschall (Hamburg Üniversitesi Manevi İlimler Fakültesi
Asya-Afrika Enstitüsü Ön Asya Tarihi ve Kültürü Bölümü lslam Bilimleri).
1
~ Ön Seminer
16
Ana Seminer
13
!1
166 Kelim Öğrelirri Serrpozyurru
-Günümüz İslam'ında Eotelektüel Tartışmalar (Intellektüelle
Debatteo im zeitgeoössicheo Islam) (BS)
1.4. Heidelberg Üniversitesi İslam Bilimleri 17
2008 Yaz Dönemi
-Şü islamı (Der Schütische Islam) (PS)
-İslam Kelamına Giriş (Einführuog in die islarnische Theologie)
(PS)
2.Katolik-Protestao Teolojisi (Katholische-Evangelische
Theologie)
Şunu hemen söylemeliyiz ki İslam'daki Kelam'ın Hıristiyan dini geleneğinde18 herhangi bir karşılığını tam olarak vermemiz mümkün gözükmemektedİr. Bunda en önemli etkenin İslam ile bu gelenek arasındaki tealojik boyuttaki anlayış farkının olduğunu söylemek mümkündür. Zira İs­
lam'ın itikadi/teolojik sisteminin temelinde "akıl" oldukça önemli bir rol
üstlenmektedir. Ala! Kur'an'la birlikte İslam'ın temel iki kaynağını teşkil
etmektedir. Ancak Hıristiyanlıkta ise durum oldukça farklıdır. Bu dinin
teolojik sisteminin temelini ise Kilise ve Kutsal Kitap kaynaklı "inanç"
oluştunnaktadır. Aklın bu öğreti sisteminde yeri yoktur, zira Yahudi Kutsal
Kitabında olduğu gibi Hıristiyan Kutsal Kitabı da aklın kullanılmasın ı kesin olarak yasaklamaktadır. 19 Ancak Kilise, Hıristiyan inancını savunmak
için aklı araç olarak kullanmak zorunda kalmıştır. Onlar bunun kaynağını
da Müslümanlara borçludurlar.20
17
"http://islamwissenschaft.uni-hd.def' Uni Heidelberg-Philosophische Fakültlit-Seminar
für Sprachen und Kulturen des vorderen Orienıs-Islamwissenschaft (Heidelberg Üniversitesi Felsfe fakültesi Ön Asya Dilleri ve Kültürleri Semineri Islam Bilimleri).
,ıs Aslında Yahudilik'de de durum Hırisıiyanlıkta olduğu gibidir. Yani Yahudilikle de Kelam'ın karşılığı yoktur. Bundan dolayı da bu hususta Hıristiyanlık için söylenen her şey
Yahudilik için de geçerlidir. Zira Yahudilik ile Hıristiyanlığı birbirinden ayırmak mümkün değildir.
ı 9 Bkz. Carsten Colpe, Problem İslam, Frankfurt am Main 1989, s. 24.
20
Hıristiyan dünyasının Islam dünyasına karşı olan korkusu, "Cahil" olan Hıristiyanlann
"Bilgili" olan Müslümanlara karşı olan korkusundan başka bir şey değildir. Gerçekten de
bugün bile kendisini belli eden, bu yüzden de takdire şayan olan islam düşüncesindeki
"mutlak akılcı" öğreti, Kanun (Eski Ahil) ve İncil'i (Yeni Ahit), teslis ve (İsa'nın) iki
ıabiyatlılığını, inanç ve bilgi arasındaki ıenakuzlan ve paradokslan diyalektik (cedelci) bir
yöntemle izah etmeye çalışan Hıristiyan'ın teolojisinde de buna benzer akılcı bir metodun
gelişmesinde etkili olmuştur. Colpe, a.g.e., 24; krş. Wolfson, a.g.e., ı 13.
Alman Üniversitelerinde Keliim (TeoloJI) Ö!jretimi 1Ozcan Ta şe ı
167
AncaJC onlar bu akılcı sistemi kendi sistemlerine tümüyle değil de par. ça parça aktardıklanndan bu sistemin olmazsa olmaz unsuru olan akıl Müslümanlarda olduğu gibi · yeni bilgilere ulaşmanın aracı olarak değil de, Kutsal Kitap ve Kilise tarafından temsil edilen resmi inancın onlann
nezdindeki "gerçekliğinin" (ya da müsellematınl tümel doğruların) ispatl anmasının bir aracı olmuştur. Burada dikkat edilmesi gereken husus sözü
edilen aklın evrensel akıl değil de inanç aklı olmasıdır. Oysa İslam kelamı'nın, özellikle de Mu'tezile Kelarnının kullandığı akıl ise evrensel akıl­
dır. Bundan doJayı da Yahiıdilikte olduğu gibi Hıristiyanlıkta da -eskiden
günümüze kadar- Kelam sisteminin yerine Dogmatizm sistemi hakim olmuştur?' Zaten bu sebeple, örneğin Teodor Ebu Kura, Yuhanna ed.Dımeşki gibi Müslüman Kelamcı larla tartışmaya girişen Kilise babaları
hep Hıristiyan "dogmatikleri" olarak anılmaktadır. 22 ·Kelam ise sadece islam'a has bir ilim dalı olarak kalmıştır. Bunun en önemli sonucu olarak
İslam'daki Kelam ilminin Hıristiyanlıktaki kavramsal karşılığının bulunmayışı sorunu ortaya çıkmıştı r. Oryantalist çalışmalarının özellikle Aydın­
lanma dönemi ön.cesinde Kelam çoğunlukla "Hıristiyan dogmatizmi" ile
eşdeğer olarak görülmüştür. Buna Mu'tezile Kelamı da dahildir. 23 Ancak .
zaman ilerledikçe ve İsl am Kelamı üzerine çalışmal ar yoğunlaştıktan sonra
bunun gerçeği yansıtmadığına dair görüşler ağırlık kazanmaya başlamıştır.
Bu sayede Kelam, özellikle de Mu'tezile Kelarru, artık "Dogrnatizmle" eş
değer olarak görülmemeye başlanmıştı; Hanbeli selef düşüncesi Dogmatizm sözcüğü ile karşılanırken, buna ·karşın Kelam için artık yeni bir kavram ortaya çıkmıştır: Spekulative Theologie yani _Nazari Teoloji. 24 Bundan
ıı "Zira Aristo Mantığı, Yahudi ve Hırist iyan "'ilabiyat çevrelerinde dini diyalektiklerde
sadece sembolik boyutu-özellikle de Kıyas
Burhan ve bumanın ilkeleri dışlanıyordu. Hattabunlan
öğrenmek bile yasaklı. Hıristiyan ilahiyatçılarda ... kendilerince ulaşılmış önyargılar vardı.
Onlann bütün istedikleri, bu yargıtann sembolik olarak yapılandınlıp zıt görüşlece karşı
savunmalarını yapmaktı. Ama hem daire hem de çerçeve aynıydı. TesliS=üçleme dairesi
ve onun Hıristiyan çerçevesi." Muhammed Abid Cabiri, Arap-İslam Akimın Olıışumu
(çev. İbrahim Akbaba), İkinci Baskı, istanbul 2000, s. 246.
~
22
a.g.e., s. 434.
2.' C.H.Becker, "Christliche PoJemik und islamische Dogmenbildung", Islamstudien, I,
Leipzig 1924, s. 432,
24
"Kelam'ın, spekülatif-nazari teoloji, yanında ... akılla isıidiali ve her türlü inanç sorununu
tartışmayı ilkesel olarak reddeden geleneksel bir dogmatizm (anlayışı) gelişti." Wilferd
kullanılıyordu.
(=Birinci
Ama Aristo
Manuğı'nın
Analitikler)-kullanılıyor,
168
KeUim Ooretimi Se~zyıımu
sonra Kelamla ilgili eserler daha ziyade bu adla .yayınlanmıştır. 25 Bugün
bile hala Almanya'daki Katalik-Protestan fakültelerinde islam'daki bu
akılcı anlayışa dayan!lJl Kelam İlminin tam olarak karşılığını göremiyoruz.
Bunun yerine daha ziyade bizdeki sözünü etti ğimiz Selefi düşünceyle benzerlik arz eden Dogmatizm ile karşılaşmaktayız. Bunun ise Kelam'la aynı
olmadığını açıklamıştık. Ancak bu fakültelerde oldukça yeni bir bilim dalı
olarak ortaya çıkan "Fundamental Teoloji"nin (Fundarnentaltheologie),
Kelam'la ortak yönleri, her ne kadar tam olarak Kelam sistemiyle birebir
örtüşmese de, Dogmatizmden daha fazla.dır. Ancak diğer yandan gerek
Dogmatizm gerekse Fundamental teoloji Kelamla doğrudan ya da dalaylı
olarak ilişkilidirler. Bundan dolayı da biz her iki bilim dalını da Kelam
açısından ele alacağız. Katalik-Protestan fakültelerinde bu ilim dallannın
bağlı olduğu bölüm "Sistematik Teoloji" dir (Systhematische Theologie).
Bu bölümde bu ikisinin yanı sım başka bilim dallan da vardır. Bu ilim
dallarının hepsinin, dolayısıyla da bun l arı kapsayan sistematik teoloji bölümünün Kelam açısından ele alınması gereklidir. Şimdi Alman KatalikProtestan Üniversitelerinde bu bölümün ve buna bağlı ilim dallarının metodu, içeriği ve amaçları hakkında bazı bilgiler vererek bir karşılaştırma
yapma imkanı sunacağız:
Alman Katalik-Protestan üniversitelerinde sistematik teoloji bölümünü diğerlerinden ayıran en önemli yönü "Hıristiyan inancını inanç aklıyİa
(Vemunft des Glaubens) ispatlamaktır"; bunu yapan kişi de bu noktada
26
taraflı davranrnaktadır • Teoloji Fakülteleri bu bağlamda Hıristiyan öğreti­
lerini mutlak doğrular olarak kabul edip bunlan inanç aklıyla ispatlamaya
çalışırlar. Işte bu noktada Teoloji Fakültelerine en önemli katkıyı sistematik
teoloji yapmaktadır. Zira inanç aklının nasıl kullanılacağına ilişkin metot,
içerik ve teorilerle bu sahadaki ilimler ilgilenmektedir. Şimdi bu ~!anın
k~psarnına gjren ve hemen hepsinin doğrudan doğruya Dogmatikle alakal ı
olduğu gözlemlenen ilimleri kısaca tanıtacağız:
Madelung, Der Ka/am, Gnmdriss der Arabisc/ıen Plıilologie (hrsg. Helmut Glitye), ır,
Wiesbaden 1987, s. 379.
ı.~ Bunlardan biri örneğin Max Horten'ın "Die Philosophischen Probleme der Spekulativen
Theologie lm İslam"
adlı eseridir ( Bonn ı 9 ı 2).
26
a.g.y., Krş., Colpe, a.g.e., s. 24.
Alman Üniversitelerinde Keliim (Teoloji) Ö!jretimi 1 özcan Taşcı
169
2.1. Sistematik Teoloji (Systematische Theologie)
2.1.1. Fundamental Teoloji (Fundamentaltheologie):
Fundamental teoloji, sistematik bir disiplin olarak oldukça yenidir. 27
- Bu disiplinin temel amacı, aklın ~llanılması ve inancın onunla izah ediimesi geleneği Hıristiyan Kutsal Kitabına ve geleneğine ters olsa da, "inanca rasyonel bir zemin bulmaktır" Ancak yukarıda da ·söylediğimiz gibi bu
rasyonellik evrensel akıl (üniverselle Vemunft) temelli olmaktan daha ziyade inanç aklı (Vemunft des Glaubens) eksenlidi..ı8 • Bu disiplini Dogmatizmden ayıran en önemli yönü ise, Dogmatizme nazaran evrensel aklı
kullanmaya temayüllü olmasıdır. Ancak bizdeki Kelam gibi evrensel aklı
tam kullanamamasının önündeki en önemli etken Hıristiyanlık kaynakları­
nın ve öğretisinin temel olarak evrensel akla karşı olmasıdır. Hatta bu yüzden günümüzde Kilise'nin önemli temsilcileri Hıristiyan öğretiminde şayet
İslam; daki gibi evrensel akıl ilkelerine dayalı bir metotla hareket edildiğin­
de, belli bir süreç sonunda, Kutsal Kitap ve Kilise temeline dayalı Hıristi­
yan geleneği diye bir şey kalmayacağını öne sürmektedirler; zira evrensel
akıl ve Yahudi-Hıristiyan geleneği birbirine taban tabana zıt iki farklı olgudurlar,29 Alman Protestan Kilisesi Konsey Başkanı Berlin1i Piskopos
Wolfgang Huber, Haziran 2006 yılında bir konferansta30, Bologna sürecinde teoloji eğitim-öğretiminde Bachelor sistemine geçilmesini şiddetli eleş­
tirmektedir. Ona göre böyle bir reform hareketi, özellikle de evrensel akıl
düzeyinde gerçekleşecek bir üniversite eğitimi-öğretimi, papaz yetiştiril­
mesine büyük bir darbe indirecektir. Onun bu itirazının esasen Hıristiyan
teoloji eğitiminin içeriği ve amacıyla doğrudan alakab olduğu gözleınlen27
"www.ku-eichstaett.de/Fakultaeten!fHF/fundamental"
- a.g.y.
29
"www.ekd.de/vort.raege/060707_huber_graz.html."
.
30
Bkz. Wolfgang Huber, "Evrensel Bakış Açısından Çoğulcu bir Avrupa'da Teolojiye Karşı
Meydan Okumalar- Bir Protestan ·Duruşu", Avrupa ve Graz'daki Teoloji Fakülteleri ve
Uygulama Merkezlerinin İkinci İştişare Konferansı, "Die Herausforderungen für die
Theologie in einem pluralistischen Europa aus ökumenischer Perspektive - Eine
evangelische Stellungnahme" - Vort.rag bei der Zweiten Konsultation der Theologischen
FakulUiten und Ausbildungsstatten in Europa in Graz, 7 Temmuz 2006, in:
· "www.ekd.de/vortraege/060707_huber-ooraz.html."
'8
!J
170 Kelam Öğretimi Sempozyumu
mektedir. Huber bu eğitimin temel hedefinin Kili.senin yönetilmesi-idare
edilmesi olduğu üzerinde ısrarla durmaktadır: "Teoloji Kilise yönetimidir"
(Theologie ist Kirchenleitungi 1 Huber teolojinin evrensel anlamda insanlık
için değil de sadece Kilise için yapıl ması gerektiğini şu sözleriyle açıkça
ortaya koymaktadır:
Kilise Protestan anlayışına göre özel anlamda teoloji ye mu htaçtı r. Bunu 19. yy'ın büyük teoloğu ve Kilise teoretisyeni Friedrich Daniel Emst
Schleiermacher açık bir şekilde dile getirmektedir. Onun tanımından, teoloji olmadan Hıristiyan Kilisesinin düzenli bir şeki lde sevk \'e idare edilemeyeceğini, yani bir Hıristiyan Kilise rejiminden-idaresinden söz edilemeyeceğini çıkartıyoruz. 32
Huber Kilise'nin yönetilmesinden ne anladığını ise şu sözleriyle açık­
lamaktadır:
Schleiermacher'e göre Kilise yönetiminden tam olarak, Tanrı'ya
(İsa'ya) olan inancı uyandırmak, onu övmek ve ona saygı göstermekten
ibaret olan Kilise'nin tüm görevlerini idrak etmeye odakJaşan pratik uygu33
lamalar anlaşılmalıdır.
Huber'e göre teolojinin bir de eleştirel bir yönü mevcuttur. Ancak sanıldığmın aksine bu eleştirel yön İslam'da olduğu gibi evrensel akıl
(üniverselle Vemunft) düzleminde değil, bundan daha ziyade Dogmatik bir
düzlemde, bir başka deyişle inanç aklı (Vemunft des Glaubens) boyu~nda
yapılmaktadır:
Teoloji'nin Kilise'nin sevk ve idaresiyle ilgili uygulamaya yönelik
olan pratik yönü olduğu kadar bir de Kilisenin tüm bu sevk ve idaresiyle
alakalı olan uygulamaları denetleye~ eleştirel yönü vardır. Kiliseyi sevk ve
lı a.~.y.
32
"Die Kirche bleibt nach evangelischem Verstiindnis in besanderer Weise auf die
Theologie verwiesen. Das hat in unüberbietbarer Weise der groBe Theologe und
Kirchentheoretiker des neunzehnten Jahrhunderts, Friedrich Daniel Emst Schleierrnacher
zum Ausdruck gebracht. Seiner Defınition zufolge ist die Theologie... ohne deren Besitz
und Gebrauch cine zusammenstimmende Leitung der chrisllichen Kirche, d.h. cin
chrislliches Kirchenregiment, nicht möglich isı." (a.g.y.).
33 "Unıer Kirchenleitung ist dabei nach Schleierrnacher umfassend die praktische Tlitigkeit
zu verstehen, die darauf gerichtet ist, dass die Kirche als ganze ihren Aufirag wahmimmt
- nlimlich den Glauben an Gotı zu wecken und ihn zu loben und zu ehren. (). Wer also
Theologie treibt, nimmt darnit cine kirchenleiıende Aufgabe und Verantwoıtung wahr."
(a.g.y.).
Alman Üniversitelerinde Keliim (Teoloji) Öğretimi 1Özcan Taşcı ·
171
uygulamaları her yönüyle teolojik refleksiyonBu sorgulamada belirleyici olan ölçüt, uygulamalann Kutsal Kitaba uygun olup olmadığıdır. Yani Kitap ve şehadet (iman
esasları) bu noktada yegane ölçÜtler durumundadır. 34
·
Şu halde görüldüğü üzere teolojinin eleştirel yönü günümüzde bile ka/m bir Dogmatik yapı tarafından kuşatılmış durumundadır. Teoloji, Kilisenin uygulamalan hakkında yapacağı eleştirileri ~gürce değil, ancak yine
. Kilise tarafından yazılan Kutsal Kitap ve onların belirlemelerine göre tespit
edilen inanç öğrptisi çerçevesinde yapabilecek, bunların dışına ise çıkma­
yacaktır. Bunun yansımalan Katelik ve Protestan Fakültelerinde açıkça
müşahede edilmektedir. Bu da bize örneğin İslam'da gelişme şansı bulan
akılcı TeolojiiKelam anlayışının Batı'da, Yahudi-Hıristiyan toplumunda
neden tezahür etmediği konusunda önemli ipuçlan vermektedir. işte bundan dolayı da Kelam ilminin Almanya'daki Teoloji Fakültelerindeki dersIerden hangisine karşılık geldiğini tespit etmekte zorlanıyoruz. Bununla
birlikte tüm bu açıklama ve mülahazalardan sonra şu hususun altını çizmenin mümkün olduğu kanaatindeyiz: Almanya' daki teoloji eğitim-öğretim
sistemi, Dogmatik temelli Eş'ari Kelam sistemi düzeyine ancak ulaşmıştır;
o, aklı esas alan Mu'tezile Kelam sistemini yansıtmaktan oldukça uzaktır.
Zaten yapısı gereği de buna ulaşması imkansİzdır; zira bu durumda yukarı­
da da belirtildiği gibi, Yahudi-Hıristiyan dini geleneği diye bir şey kalmayacağı ortadadır. Bundan dolayı Almanya'daki Teoloji Fakültelerindeki
Dogmatizm'i metot bakırnından Selefıye öğretisine, Fundamental teolojiyi
ise Eş'ari Kelam öğretisine benzetmekteyiz. Şimdi bu teoloji hakkında
daha detaylı bilgiler vereceğiz:
2.1.1.1.Fundaınental Teolojinin Ağırlıklı Konulan:
-Hıristiyan inancının temelleri, din ve vahiy kavramları, Tanrı sözü ve
inancı, Kilise ve Tanrı Krallığı
idare eden -yönetimin
düşünceyle sorgulanır.
-inancın rasyonelliği, rasyonel inanç sorumluluğu, tabi teoloji, ıregatif
teoloji, rasyonel kavrayış, teoloji konseptleri.
34
''Theologie ist eine zugleich praktische, namlich auf kirchenleitendes Handeln ··
ausgerichtete wie auch ei ne kritische, namlich alles kirchenleitende Handeln eigenstandig
prüfende Wissenschaft. Die kirchenleitenden Gremien auf alien Ebenen werden mit den
Mitteln theologischer Reflexion auf die Angemessenheit ihres Handelns befragt.
Entscheidender Mal3stab dieser Prüfung isı die Frage, ob dieses Tun evangeliumsgemaB
isı. Schrift und Bekenntnis si nd hierflir der aileini ge MaBstab." (a.g.y.).
172 Kelam OğreUrni Sempozyumu
-Fundamental teolojinin metodu.
-Dinlerin Teolojisi
2.1.1.2. Fundarnental Teolojinin Temel Bilgileri
-Fundamental teolojinin tabiiliği
-Fundamental teolojinin tarihi
-Fundamental teolojinin metotlan
-Günümüz Fundamental teoloji temayü Ileri
2.1.1.3. Çoğulcu Dünya Görüşleri Karşısında Tanrı Sorunu
-Tann Sorunu, Tann Tasavvurlan (Her şeyden önce Kutsal KitabaHıristiyanlığa göre)
-Tann Bilgisi, Tann'nın İspatı, Tann Tecrübesi, Neothomis-mus35
-Teodise
-Din Eleştirisi (Feuerbach, Marx, Nietzshe, Freud, Sartre)
-Çoğulcu Dünya Görüşl~ri: Dini ve Dünyevi çoğulculuk, Tabii ilimler,
Yeni Pozitivizm, Teoloji ve Inanca meydan okuması açı sından analitik dil
felsefesi36, Hıristiyan anlayışı ("Gaudium et spes", "bizim ümidimiz").
37
2.1.1.4. Kilise, Ki liseler, Dünya Dinleri
-Kilise Nedir? Kilise Tasavvurlan
- isa ve Kilise
-I. ve n. Vatikan (konsillerinde) Belgelerinde Kilise
-Ökümenlik
-Kilise ve Dünya
-Dinlerin Teolojileri
2.1.1.5. isaMesih'te Tann'nın Vahyi
-Vahiy nedir?
- Vahiy kavramları ve modelleri
-I. ve n. Vatikan (konsillerinde) Belgelerinde vahiy
_Modernizm, anti modernizm ve Aydırilama'nın vahiy eleştirileri
-isa Mesih: isa Mesih'in hayatının araştınıması
Modem fıziğin temel varlık problemi.
ise Kelamda sernanlik metodu, yani dil felsefesini.kullanmıştır.
37 Her ne kadar Dünya Dinleri ana konu olarak verilse de ders içeriklerinde fazlaca yer
verilmemektedir.
·
35
36 Nesefi
Alman Üniversitelerinele Keliim (Teoloji) Öğretimi 1 Ozcan Taşcı
-Tan n
Krallığı ' nı n vaazı ,
173
Misyonerlik ve Etkisi, Haç ve D iriliş
-İsa inancı
2.1.2. Dogmatik:
Dogmatik, teoloji içerisinde sistematik disiplinler arasında yer almaktadır. Dogmatik teoloji İsa'nın mesajının nasıl an l aşılması gerektiği konu-
. - sunu metodolajik bir şekilde ele ·alır. Bu bağlaıvda sistematik Dogmatik
Kilise'nin öğretilerini sadece sistematik olarak toplayıp, sınıflandınp, konularına. göre açıklamakla kalmayıp aynı zamand a da Kutsal Kitap tarafın­
dan dogmatik oİarak şehadet edilen ve Kilise'nin tüm öğretisinin ve misyonunun temelinde yatan inanç sözünü, Tann'nın· bizzat kendisi bildiri~ormuş gibi yansıtmaktır. 38
2.1.2.1. Dogmatik Teolojinin Temel Öğretileri:
-Tann
-Yaratma
- İsa Mesih
-Kurtul uş ve İnayet
-Kilise ve Ritüeller
-İnsanlığın ve Dünyanın Sona ermesi
2.1.2.2. Dogmatiğin Ana Konuları ve Özel İlgi Alanlan:
Dogmatik Hıristiyan tarihini sistematik bakış açılarıyla inceler. Burada inanç bağl amında Hıristiyanlık mesajının daha sağlam bir şekilde nasıl
anl aşılması gerektiğini konu alır ve özellikle teoloji ve dogma tarihi, Ortaçağ Kilisesinin inanç anlayış ı ve inancın şahittiği gibi konular işlenmekte­
dir.
2.2. Katolik-Protestan Fakültelerinde Sistematik Teoloji Dersle2.1.1. Katolik Teolojisi:
Frei Uni-Yaz Dönemi 1998.
2.2.1.1. Teolojinin Felsefi Temel Problemleri de Dahil Olmak
Üzere
Sistematik
Disiplinler
(Systematische
Fachgebiete ..
Einschliesslich der Philosophischen Grundfragen der Theologie):
38
39
www.ku-eichstaetLde/FakultaeteııffHF/dogmatik.
Bkz.Freie Universitiit Berlin, Kommentiertes Vorlesungsverzeichnis SS 199~. Aralık
1997, Berlin.
174
Ketarn Oğretiıri SeflliOzyurr&ı
-And (dağları) Bölgesinde Dinsei .T einel Konseptleri ('!'aslaklar) ve
Anahtar Kavramlar-Sömürge Kaynaklan ve Eleştirel Etnoğrafi
(Religiöse Grundkonzeptionen und Schlüsselbegriffe im AndraumKoloniale Quellen und rezente Etnographie) (HS):
And (dağları) bölgesinin temel dinsel konseptleri •. Hıristiyanlıkla uyuve uyuşmayan yönleri sömürge zamanından kalan önemli kaynaklar ile
yayınlanmış çeşitli eleştirel etnografya eserleri bağlamında şekillendirile­
cektir.
şan
Kattlımcılardan en azından ispanyolca dil bilgisi arzu edilmektedir.
Literatur: sabine Mc Cormack, Religion in the Andes, Princeton
1991.- Nicolas Griffitths, The Cross and the Serpent, Norman (Oki.)/
London 1996.-Bruno Sclegelberger, Unsere Erde Lebt, Immensee 1992.
-30 Yıl Medellin-Latin Amerika Kilise Teolojisi ve Yaşamdaki Ge(30 Jagre Medellin- Entwicklungen in Leben und Theologie
der IGrche Lateinamerikas) (BS):
lişmeler
II. Vatikan Konsilinden edinilen tecrübeler ve x:xm. Yuhanna ve VI.
Paul'un dersleri, psikoposların 1968'deki genel toplantllan srrasında ülkelerindeki sosyal gerçekler üzerinde daha fazla tartışmaianna yol açtı. Serninerin konuları Latin Amerika Kilisesinin gerek iç çelişmeleri gerekse özellikle teolojik temayülleri olacaktır.
Lit.----------------------Hıristiyanlık ve Dinler (Das
Christentum und die Religionen)
(HS):
Hıristiyan
birbirini etkilemek açısından her
Bu seminer çalışması, özell~lde iki
ortaçağ düşünürü üzerine konsantre olacakttr. Bunlardan biri ruhban sını­
fından olmayan diğeri de bir teologdur. Bunlar birbirleriyle devamlı surette
tartışmaktadırlar, ancak geçen zaman zarfında da birbirinden etkileneceklerdir. Bunlar Katalanlı Ramon Lull (1232/33-takriben 1316) ile Mozel
şehrinden KardinaJ Nikolaus von Kues'dir (İ401-1464).
olmayanlada
zaman bir meydan okuma
karşılaşma,
olmuştur.
Lit.-----------Jose de Acosta-Etnograf ve Misyoner Teologu (Jose de AcostaEtnograph und Missionstheologe):
Acosta 1572 yılında Cezvitlerin bireyaleti durumundaki Lima'ya gelir ve Lima 3. Sinod'una iştirak eder ve bu Sinod'un üç dilde yazıimakta
Alman Üniversitelerinde Ke.lam (Teoloji) Öğretimi/ özcan Taşcı
175
olan Katheizm'in 40 yazım işine başlar ve İspanya'ya döner. Onun eserleri
misyonerliğin nasıl yapılması gerekti ği konusunda önemli bilgiler sunmaktadır.
·
·
Lit. - ---------------------
-II. Vatikan Konsilinin Temel Dökümanlan (Zentrale Dolmmente
"
- des Zweiten Vatikanischen Konzils) {PS):
II. Vatikan Konsili çeşitli kompleks teolojik problemlere ilişkin bir
çok doküman ortaya koymuştur. Bunları bilmeden Katolik teolojisinin bir
çok alt disiplin.inde yapılan güncel tartışmalan uygun biçimde kavramak
mümkün değildir.
-II. Vatikan'dan Sonra Kilise Döküman]ann(,la Çok Kültürlülük
(lnkulturation in kirchlichen Dokumenten ab dem II. Vatikanum).
Globalleşme
ve çok kültürlülük bağlamında Hıristiyanlığın ve kültürün, daha doğrusu kültürlerin ilişkilerine dair soru önem kazanmıştır. Bu
ders, ·oldukça yeni Kilise dökümanlanndaki bu konuya il işkin ifadeler hakkında genel bir bakış açısı verecektir.
-Varoluşçu Felsefede Ölüm (Der Tod im Existentialismus):
Planlanan bu seminer önemli varoluşçu filozoflannın ölüm analizlerini anlatacaktır: Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Karl
Jaspers, Gabriel Mareel und Peter Wust. Tüm varoluşçu filozoflar, kendi
(si) olabilmek için bireyin tarafını tutarlar. Bu noktada dünya görüşleri
oldukça farklıl aşmaktadır. Ölümün tabiatı hakkında varolu şçu ftlozoflar
hangi cevaplan geliştirmişlerdir.- Nihilist dünya görüşleri onların verdikleri
en deruni ve ciddi cevaplardır.
-Teologlar İçin Felsefe 1: Aristo ve Aristo Geleneği (Philosophie
für Theologen I: Aristotales ıund die Aristotalische Tradition):
Aristo felsefesi kadar Tanrı, insan ve dünya düşüncesinde AvrtJpa'yı
etkileyen başka bir felsefe sistemi olmamıştı r. Aristo'nun fel sefesinden
yola çıkılarak seminerde ortaçağ Aristo okul felsefesinin (Thomas v.
Aquin, Duns Scotus, Wilhelm _v. Ockham) temel kavramlan elde edilecek~
-Reform Hareketinin
Reformation):
40
Hıristiyan akide sistemi-lımihali.
~
Temel Eserleri
(Hauptsclıriften
der
176
Keıam ~retimi SemııoZ)'IJmu
-Geç Dönem Romantik Felsefesi (Philosophie der Spatromantik):
Bu derste öncelikli olarak tabiat felsefesi ve teolojisi işlenecektir.
Nova! is ve Ritter' den yola çıkarak Baader ve Schiller' in geç dönem felsefesi dersin merkezinde yer alacaktır. İkinci bölümde ise geç dönem romantik fels~fenin temel problemlerinin ele alınması öngörül.mektedir.
-Giordano Bruno. Bir ve Prensip olan Sebep hakkında (Giordano
Bruno, Von der Ursache, dem Prinzip und dem Einen)
2.2.1.2. Sistematik Teoloji Bölümü Dışındaki Bölümlerde Teoloji
içerikli Dersler:
·
·a. Yorumla (Tefsir) Alakab Disiplinler
-Pavlus Teolojisinin Temelleri
-Kutsal Kitap Teolojisi Taslakları
b. Kilise Tarihi (KirchenGeschichte):
-Kilise Babalarımn Teolojileri IT (Die Theologie der Kirchenvater)
2.1.2. Protestan Teolojisi (Katolik Teolojisinden Farklı Olan
Dersler) : 4 ı
2.2.2.1. Sistematik Teoloji (Systematische Theologie):
-Hıristiyan Yahudi Düşmanlığı ve Anti-Semitizmin Psikodinaınik­
leri (Christliche Judenfeindschaft und Psychodynamik des Antisemitusmus):
-Yahudiler ve Hıristiyanlar I. Başlangıcından Reform Hareketlerine Kadar Hıristiyan "Anti-Semitizmi"
-Tann Ruhu. Michael Welker'in Pnömatiği (Gottes Geist.
Pneumatologie von Michael.Welker):
Michael Welker'in 1992 yılında "Kutsal Ruh" hakkında Kutsal Kitap
'temelli geliştirdiği görüşleri ele alınıp incelenecektir.
-Heidegger'in Auschwitz'e42 Karşı "Suskunluğu". Teoloji Düşün­
cesi İçin Çıkanınlar (Heideggres "Schweigen" zu Auschwitz.
Folgerungen für theol. Denken):
Heidegger'in Nazilerin en büyük Yahudi toplama kampına karşı susması ve onun Nazi geçmişi ile ilgili duruşuyla ilgili tartışmalar adeta bir
Bkz. Freie Universillit Berlin, Kommenıierıes Vorlesungsverı.eichnis SS 1998, Aralık
1997, Berlin.
42
Nazilerin en büyük Yahudi Toplama Kampı .
41
Alman Üniversilelerinde K elam (Teoloji) Öjjretlmi 1 Özcan Taşcı
1
n
topos, haline gelmiştir. Seçi lmiş bazı teolojik ve felsefi eserler yardımıyla
· bu konu üzerinde durulacaktır. Heidegger' in "susması" nın teolojik bir
düşünce yapısı için de geçerli olup olamayacağı tartı şılacaktır.
2.2.2.2. Pratik Teoloji (Praktische Theologie):
-"Tann Hakkında Konuşmak-Tanrı'yı Öğretmek" (''Von Got
_ treden-Gott lehren):
'>
Din dersinin teoloji!<, Kutsal Kitapla atakalı ve didaktik yönleri.
Yukandaki derslere bakıldığında hepsinin Hıristiyanlık bağianunda
ele alındığı tespit edilmektedir. Örneğin bizde olduğu gibi felsefe, Hıristi­
yanlıktan ayn olarak objektif bir şekilde ele alınmamaktadır. Diğer dinlerin
anlatılması da bu şekildedir. Diğer diniere çok az yer v.erilmesinin yanında,
onlar hep Hıristiyanlığın gölgesinde kalmaktadırlar. Burada dikkat çeken
başka bir husus ta, Protestan Fakültelerinde Yahudilikle ilgili derslere daha
fazla yer verildiğidir. Bununla birlikte temel olarak Katoliklik, Protestanlık
ve Ortodoksluk, yani Hıristiyanlık Yahudilikten ayn düşünülemez.
!;