Yabancı Yatırımcıları Yeraltı Kaynakları Endüstrisi Dışındaki

Kazakistan’da Yabancı Yatırımcıları Teşvik İçin
Çalışmalar Devam Ediyor
Yrd. Doç.Dr. Kürşad ZORLU
Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Türkiye
Giriş
Kazakistan Cumhuriyeti bağımsızlığının ardından geçen 20 yıllık süreç içerisinde Orta Asya
bozkırlarının, çağdaş yaşam koşullarının ve 130 değişik etnik gruptan insanın bütünleştirebildiği bir
sosyo-ekonomik atmosfer meydana getirmektedir. 2010 yılında AGİT dönem başkanlığında verilen
başarılı sınavın ardından, Kazakistan bu yıl İslam Konferansı Teşkilatı ve Şanghay İşbirliği
Örgütünün
dönem
başkanlığını
devralmaya
hazırlanmaktadır.
1993 yılından bu tarafa 122 milyar dolar değerinde doğrudan dış yatırım çekmeyi başaran
Kazakistan’da, Dünya Bankasının 2010 yılı raporuna göre iş dünyasının istediği reformlar başarıyla
gerçekleştirilmektedir. Bu amaçla 1998 yılında Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in başkanlığında
kurulan Uluslararası Yatırımcılar Konseyi ülkedeki yabancı yatırımcıların direkt olarak devletin en
yüksek
makamıyla
irtibata
geçebileceği
bir
platform
niteliği
taşımaktadır.
Nazarbayev uzun süre hammadde ekonomisi ile dikkat çeken Kazakistan’da artık hammaddeye
dayalı olmayan bir yatırım süreci başlatmak istemektedir. 3-4 Mayıs 2011 tarihinde Başkent
Astana’da, yaklaşık 80 ülkeden 3000’den fazla katılımcının iştiraki ile gerçekleştirilen “Astana
Ekonomik Forumu” bu sürecin bir parçası olarak kabul edilmektedir.
Hammadde Ekonomisini Avantaja Dönüştürme
Kazakistan bağımsızlığını kazandığı yıllardan itibaren ülkeye yatırım gelmesini hızlandıracak
bir takım önlem ve reformlar için gayret göstermektedir. Kazakistan’ın bu gayretler neticesinde
özellikle belli bir dönem yabancı şirketlerin gözdesi haline gelmeyi başardığı söylenebilir. Bu
açıdan bakıldığında Kazakistan, 1993 yılından bu tarafa yaklaşık 122 milyar dolar değerindeki
yabancı sermayeyi ülkeye kazandırmıştır. Halen bu kapsamda Chevron, Siemens, Microsoft,
General Electric, Coca Cola, Danone ve Henkel gibi küresel öleçekteki şirketler dışında kısmen
yabancı sermayeye sahip olan 8.000’den fazla işletme faaliyet göstermektedir.
Bu şirketlerin büyük çoğunluğu, başta petrol ve doğal gaz olmak üzere yeraltı kaynakları
endüstrisi ile uğraşmaktadır. Hükümet 2010 yılında, ilgi alanını yeraltı kaynakları endüstrisi
dışındaki alanlara kaydırmak, ihracat amaçlı ve yüksek teknolojili kuruluşlar oluşturmak suretiyle
yeraltı kaynaklı olmayan sektörleri geliştirebilmke için 2010-2014 yılları için Hızlandırılmış Sanayi
ve Yenilikçi Kalkınma Devlet Programını (PAIID) kabul etmiştir. Programın öncelik alanları
şunlardan oluşmaktadır:

Petrol işleme ve doğal gaz altyapısının geliştirilmesi, mücevher madenciliği ve maden eritme
kompleksi, mineralleri yüksek katma değerli ürünlere daha fazla dönüştüren özellikteki atom
ve kimya sanayileri;

Makine imalatı, inşaat sanayisi, eczacılık;

Tarım sanayi kompleksi, hafif sanayi, turizm;

Bilgi ve iletişim teknolojileri, biyoteknolojiler, alternatif enerji, uzay faaliyetleri.
Söz konusu programın özel odaklı projelere yöneldiği görülmektedir. Özel odaklı projeler
ülkedeki her türlü hammadde kaynağının ileri teknoloji ile devinimine imkan sağlayan projeleri
ifade etmektedir. Sanayi ve Yeni Teknolojiler Bakanlığı, 11 sektörde (eczacılık, inşaat ve kimya
sanayi, cevher madenciliği ve maden eritme kompleksi, enerji, hafif sanayi, makine imalatı, tarım
sınai kompleksi, maden çıkarma kompleksi, ulaşım altyapısı ve turizm) 40 milyar ABD doları
değerinde ve 80’den fazla özel odaklı proje belirlemiştir. Ekonominin farklı sektörlerindeki bu
projeler, ülkedeki özgün üretime yönelik boşlukları mümkün olan en kısa sürede doldurmayı
amaçlamaktadır. Bu konuya ilişkin örnekler aşağıdaki hususları içermektedir:

Makine imalatı, inşaat sanayi ve diğer sanayilere hammadde üretmek için düşük tonajlı bir
dizi kuruluşun serisi tesis edilmesi;

İnşaat sanayisi, eczacılık, kimya ve hafif sanayi, vb. gibi sektörlerde ithalat ikamesinin
sağlanması;

Sanayinin temel yapısının (demiryolu, araba ve çiftlik makineleri sanayisi) kurulması;

Enerji sanayisinde yenilikçi kuruluşların tesis edilmesi;

Batıdaki emsalleriyle kıyaslanabilir düzeyde ve yüksek işgücü verimliliğine sahip
teknolojilerin uygulanması.
Öncelikli bu 12 sektörde çalışmaya hazır yatırımcılar için özendirici koşulların tesis edilmesi
süreci devam etmektedir. Buna göre Kazakistan Hükümeti belirtilen sektörlerde yatırım yapmaya
ilgi duyan şirketlere aşağıdaki desteklerini sunmaktadır:

Bir yatırım projesinin yürütülmesi için ithal ekipmanlara ve gerekli bileşenlere yönelik
gümrük vergisinden muafiyet;

Tesis arazileri, binalar ve diğer imkanlar dahil hükümet tarafından arazi tahsisi yapılması.
Bu imkanları kullanabilmek için, Sanayi ve Yeni Teknolojiler Bakanlığının Yatırım Komitesine
başvurmak ve bir sözleşme imzalanması gerekmektedir.
10 Aralık 2008 tarihli Vergi Kanunu uyarınca, tercihler kapsamındaki nesnelerin değeri ve/veya
modernizasyon ve yeniden yapılanma konusunda takip eden masraflar daha sonra vergiden
düşürülebilmektedir.
Özel Ekonomik Bölgenin Yararları
6 Temmuz 2007 tarihli Kazakistan Cumhuriyetindeki Özel Ekonomik Bölgeler Kanununa göre, SEZ
(özel ekonomik bölge) katılımcıları aşağıdaki faydalardan istifade edebilir:

Kurumlar gelir vergisinden muafiyet;

Sıfır oranlı arazi vergisi;

Kurumsal mal varlığının ortalama yıllık değeri üzerinden sıfır oranlı vergilendirme;

SEZ oluşturma hedefleri doğrultusunda faaliyetleri yürütürken üretilen ve tüketilen ürün ve
servis ticaretine yönelik KDV muafiyeti;

SEZ oluşturma hedefleri doğrultusunda faaliyetlerin yürütülmesi için, belirlenmiş idari ve
üretim tesislerinde (ofisler ve sanayi binaları, depolar) şantiye alanları ve inşaat ve montaj
işlerine yönelik KDV muafiyeti;

Serbest bir gümrük bölgesi.
Buna ilave olarak Hükümeti SEZ kuruluşlarına gerekli altyapıyı sağlar. SEZ konusunda yeni bir
kanun tasarısının bu yılın ileriki dönemlerinde uyarlanması beklenmektedir. Bu tasarının halen
yürürlükte olan teşvik paketine önemli derecede genişlemeler getireceği ve SEZ katılımcılarının
lisanslandırılma prosedürlerini basitlendireceği beklenmektedir.
1. Küçük ve orta ölçekli işleri desteklemek için, “2020 İş Yol Haritası” Programı geliştirilmiştir.
Program aşağıdaki hususları öngörmektedir:

İkraz faizi ödemesinde devlet desteği yardımı;

Kredilere teminat verilmesi;

Endüstriyel altyapı geliştirmesine destek;

İş idaresi için hizmet yardımı (danışma hizmetleri, hukuki ve muhasabe hizmetleri, vb.);

Personel eğitimi.
2. Ulusal İhracat ve Yatırım Ajansı Kaznex Yatırım kurumu tarafından yatırımlara yönelik hizmet
desteği sağlanmaktadır.
Kaznex Yatırım:

Potansiyel yatırımcıları çekme, Kazakistan’da yatırım yapma isteklisi şirketler ile
görüşmelerde bulunma ve gerekli toplantıları organize etme hususlarından sorumludur;


Kazakakistanlı ve yabancı iş adamlarının katılabileceği iş forumlarını, konferansları ve
fuarları düzenli bir biçimde organize etmektedir;
Yatırım öncesi ve sonrası hizmetler dâhil, Kazakistan’daki yatırım faaliyetleri için tam
kapsamlı rehberlik hizmetleri sağlamaktadır;
Devlet desteğinin alınmasına ve idari problemlerin halledilmesine yardımcı olmaktadır;
Dış piyasalarda satış desteği sağlamaktadır.



Şeffaflık Yönünde Gayretler
Yine yabancı yatırımları teşvik için Kazakistan’ın ulusal yatırım bilgiağı olan ve Türkçenin de dahil
olduğu 11 farklı dilde hizmet sunan www.invest.gov.kz 2010 yılında faaliyete geçirilmiştir. Bı
internet adresi aşağıdaki hizmetleri online olarak sunmaktadır:
o Kazakistan’daki ve kendi bölgelerindeki ekonomik ve coğrafik özellikler ve yatırım
fırsatları;
o Kazakistan’daki yatırım faaliyetlerine yönelik hükümet yardımının prosedürleri ve
miktarları;
o Kazakistanın yatırım projeleri;
o Yabancı Yatırımcıların katılımını kapsayan olaylar hakkında bilgiler;
o Kazakistan’da iş yürütülmesi konusunda sıkça sorulan sorular (Kazakistan’da bir işe ve
çalışmaya nasıl başlanır, tahmin edilen yatırım masrafları: şebeke ile sağanan servislerin
(elektrik, su vb) maliyeti, uzmanlık alanlarına göre dökümlü halde Kazakistan’ın
bölgelerindeki ortalama kazanç seviyesi, vb.)
Bu teşviklere ilaveten, yeraltı kaynakları endüstrisi dışındaki sektörlerde yatırımları teşvik eden
ilave mekanizmaların eklenmesini öngören yasa değişiklikleriyle ilgili çalışmalar devam
etmektedir. PAIID kapsamında, yeraltı kaynaklı olmayan sektörlerdeki büyük yatırım projelerinin
ABD, Almanya, Fransa, Japonya, Türkiye, Güney Kore ve diğer ülkelerden gelen yatırımcılarla
birlikte ortaklaşa yürütülmesine geçen yıl başlanılmıştır. Ayrıca Kazakistan’ın Avrupa’dan 8 kat
daha ucuz bir elektrik fiyatına ve ülke içerisindeki yerleşim merkezlerinin fizikesl uzaklığını telafi
eden demiryolu ağına sahiptir.
Gümrük Birliği Etkili Bir Araç
Kazakistan’ın Rusya ve Belarus ile kurduğu gümrük birliği sayesinde 170 milyon nüfusa sahip bir
topluluğu yeni Pazar olarak yabancı yatırımcının önüne getirmektedir. Bu süreçte milli
hassasiyetleri olan bazı mallar dışında kota ve sınırlamaların önemli bölümü kaldırılmış ve geniş
kapsamlı serbestlik uygulamasına geçilmiştir. Ardından sertifikasyon ve standartların
ortaklaştırılması için komisyonlar oluşturulmuş ve birlik üyesi ülke vatandaşlarına gümrüklerden
beyannamesiz ve nakit olarak 10 bin dolar geçirebilme hakkı tanınmıştır. Kırgızistan ve
Özbekistan’ın gümrük birliğine katılımı için ciddi engeller bulunmamatadır.
Bu birlik sayesinde Kazakistan’ın üye ülkelerle dış ticaret hacmi %38 artış göstermiş veiİhracat
düzeyi 50 milyar doları aşmıştır. Birlik üyesi olmayan bölge ülkelerinden ithalat ise %10.7 oranında
azalma göstermiştir. Üç ülkenin başlattığı bu oluşum artık Avrasya Gümrük Birliği şeklinde telaffuz
edilmektedir. Çünkü alınan ilk sonuçlar, bölgedeki ekonomik dengelerin ve özellikle dış ticaret
rakamlarının temelden değişebileceğini işaret etmektedir.
Rusya’nın, birliğin kurulmasına dönük nihai amacının ekonomi olduğu söylenemez. Rusya’nın bu
ülkelerle olan ekonomik ilişkileri zaten mükemmel düzeydeydi. Zira bölge ülkelerinin dış ticaret
verileri incelendiğinde ilk sırada Rusya’nın yer aldığı görülmektedir. Bölgenin demografik yapısı ve
toplumsal kültürün kaynaşma düzeyi dikkate alındığında Orta Asya’nın, Rusya olmadan
düşünülmesi mümkün görülmemektedir.
Nazarbayev’in Kısa Vadeli Hedefleri
Kazakistan’a yabancı yatırımcıların getirilebilmesi ve hammadde ülkesinden üretim ve sanayileşme
hamlesine dönük hedeflerin odağında Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev bulunmaktadır.
Nazarbayev’in yukarıda belirtilen finansal tedbirlerin yanında kısa vadeli şu hedefleri de büyük
ölçüde gerçekleştirdiği ifade edilebilir:
-Emekli ve çalışanların maaşlarının 2012 yılına kadar kademeli biçimde 2,5 kat artırılması, Eğitim
ve Sağlık alanında reformların hızlandırılması... Özellikle enerji alanında olmak üzere uluslararası
piyasaya kaliteli ve yüksek katma değerli ürünler sunmak
-Kazakistan’ın en büyük ulaştırma projesi olan “Batı Avrupa - Batı Çin” kıtalararası koridor
oluşumunun başlanması... Ülkenin tarım güvenliği, ihracata dayalı tarım sektörlerinin
desteklenmesi ve hayvancılığın geliştirilmesi
-Finans sisteminin rekabet edilebilirlik kabiliyetini ve gücünü artırmak için öngörülmeyen risklerin
ortadan kaldırılması... Vergi sisteminin ülkenin yeni gelişim evresine cevap verecek şekilde yeniden
yapılandırılması ve ekonominin şeffaflığa kavuşturulması
-Yolsuzluk ve suç oranını azaltmaya yönelik sistemli etkinliklerin hayata geçirilmesi
-Sosyal refahın artırılması ve Kazakistan’ın 2010 yılında AGİT Başkanlığının, 2001 yılında İslam
İşbirliği Teşkilatı dönem başkanlığının üstlenmesi çerçevesinde, ekonomik işbirliği, yeni
teknolojilerin ve yönetim tecrübelerinin ülkeye kazandırılması, hukuki altyapının geliştirilmesi.
Sonuç
Kazakistan Cumhuriyeti çok sayıda yer altı ve yerüstü kaynağını topraklarında barındıran bir
ülke olarak bölgesel ve küresel şirketlerin hammadde kaynağı olmayı sürdürmektedir. Bununla
birlikte ülkenin üretim sektörlerinin harekete geçirilebilmesi, milli sanayinin ilerlemesi ve doğrudan
dış yatırımın kazandırılması yönündeki çalışmalar her geçen gün artmaktadır. Yatırımcıların, çeşitli
giderlerinin indirime sokulması, çeşitli muafiyet ve istisnalar, gümrük birliği, serbest ekonomik
bölgeler vb. düzenlemelerle istikrar ve büyüme vurgusu ön plana çıkarılmaktadır. Ülkedeki bu fırsat
ve düzenlemelere bakıldığında Kazakistan’ın yabancı yatırımcılar için gerekli şartları sağlamaya
yönelik ciddi bir kararlılık içerisinde olduğu söylenebilir.
Kaynaklar
http://centralasianewswire.com/International/Chevron-to-invest-in-Kazakh-renewableenergy/viewstory.aspx?id=3816
www.invest.gov.kz
http://www.kase.kz/en/emitters/show/APKI
http://en.tengrinews.kz/kazakhstan_news/1512/
http://en.government.kz/site/news/052009/02
http://www.ifk.kz/?uid=4232D&docid=39
http://www.kazembqatar.com/addme/1296382769/
www.kt.kt.kz
Zorlu, Kürşad (2011). “Avrupa Sermayesi Astana’ya Çıkarma Yapıyor”,
http://www.yg.yenicaggazetesi.com.tr/yazargoster.php?haber=18255
Zorlu, Kürşad (2011). “İlk Biz Duyurmuştuk”,
http://www.yg.yenicaggazetesi.com.tr/yazargoster.php?haber=16468