SİNTEN. `DEN ÜSTÜN ÖZELLİKTE TOHUM SACLAMA VE ABİES

ABIES
EOUlTROJANİ
ASCHERS ET.
SİNTEN. 'DEN ÜSTÜN ÖZELLİKTE
TOHUM SACLAMA VE ABİES
BORNMÜLLERli\.NA MATTF.
lLE HlBRID YAPMA OLANAKLARI
THE CROSSiNG ABiLiTY OF ABiES EQUiTROJANi ASCHERS.
ET SiNTEN. WiTH ABiES BORNMüLLERiANA MATTFELD.
AND THE POSSiBiLiTiES OF THE HiGH QUALiTY SEED
PRODUCTiON FROM ABiES EQUiTROJANİ
Dr. Salih ASLAN
Orman Yüksek Mühendisi
ORMANCILIK ARASTIRMA ENSTiTüSü YAYlNLARI
Teknik Bülten Serisi No : (O'
ŞAFAK
MATBAASI - ANKARA
Tel: 29 57 84
ıstanbul üniversitesi Orman Fakültesi Orman Botaniği Kürsüsünden Doktora Tezi olarak alınmış olan bu çalışma; Sayın Prof.
Dr. Burhan AYTUö'un yönetimi altında tamamlanarak 14.4.1978
tarihinde ıstanbul üniversitesi Orman Fakültesi Dekanlığına sunulmuştur. Raportör olarak seçilen Sayın Prof. Dr. Burhan AYTUö
ve Sayın Prof. Dr. Suat üRGENÇ'in incelemelerinden sonra 22.6.
1978 tarihinde Sayın Prof. Dr. Burhan AYTUG-, Sayın Prof. Dr.
İbrahim ATAY ve Sayın Prof. Dr. Hasan
ÇANAKÇIOöLU'nun
katılmalarıyle sözlü Doktora Sınavı gerçekleştirilmiş, gerekli
iş­
lemlerden sonra 23.6.1978 tarihinde istanbul üniversitesi Orman
Fakültesi Kurulunun Onayı ile Doktora Tezi olarak kabul edilmiş­
tir.
2
öNSöZ
«Abies equitrojani Aschers.et Sinten.'den üstün özellikte To' ile Hibrid Yapma
hum Sağlama ve Abies bornmülleriana Mattf.
Olanakları» adı altında gerçekleştirilen bu çalışmş., t.ü. Orman Fakültesi, Orman Botaniği Kürsüsünce Doktora Tezi olarak verilmiş­
tir.
çayön vererek yardımlarını esirgemeyen Sayın Hocam Prof. Dr. Burhan AYTUö'a, Her zaman yakın ilgi ve özendirmelerini gördüğüm, öncelikle Kürsü Başkanı Sayın Prof. Dr. Hayrattin KAYACIK Hocama ve Kürsünün öğretim üyeleri Sayın
Prof. Dr. Muzaffer SELİK, Sayın Prof. Dr. Faik YALTIRIK, Sayın
Doç. Dr. Gökhan ELiÇiN ve de Sayın Ass. Dr. İsmet ŞANLI ile yardımlarını gördüğüm öteki değerli elemanlara teşekkürlerimi sunınayı bir borç bilirim.
Araştırmanın planlanmasından sonuçlandırılmasına değin,
lışmalarımıza
Arazi ve büro çalışmalarımız süresince içten ilgi ve yardımla­
Ankara Ormancılık Araştırma Enstitüsü Uzmanlarından Sayın ömer L. öZDEMiR, Sayın Dr. Abdullah GEZER, Sayın Dr. Osman SUN ve K.T.ü. Orman Fakültesi Asistanlarından
Sayın Dr. Zeki YAHYAOöLU ve ODTü'den Dr. Kani IŞIK'a teşek­
kür ederim.
rını gördüğüm
süresince bana her türlü çalışma kolaylığı
gösteren Ankara Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürleri Sayın
Dr. Hayati GüRTAN, Sayın Burhan C. SAVAŞER ve Sayın Hayri
OSMANLIOöLU'na teşekkür ederim. Ayrıca, Edremit Devlet Orman işletmesi eski Müdürü Sayın Turgut AKYüZ'e, Gürdendağı
ve Uludağ Milli Parkı Orman Bölge Şefleri Sayın Emin ERiŞ ile
Sayın Muhlis KILIÇOöLU'na teşekkür etmeyi bir görev sayıyo­
Araştırmalarımız
rum.
3
Büro ve Laboratuvar çalışmalarımda ya~dımcı olan Ankara
Ormancılık Araştırma Enstitüsü Elemanlarından
Sayın
Demet
AKÇİDEM, Sayın Nasibe GECEGöRüR, Sayın Adil ÇILDIR, Sayın
Sedat öNER, Sayın Yusuf YILDIRIM ile çalışmalarım sırasında
yakın ilgilerini gördüğüm bütün meslektaşlarıma teşekkür etmeyi
bir borç bilirim.
Araştırmamızın,
olmasını
Nisan, 1978 -
4
gelişme
sürecindeki
Ormancılığımıza yararlı
diliyorum.
ANKARA
Salih ASLAN
iÇiNDEKiLER
3
öN SöZ
BiRiNCi BöLüM
1.
2.
2.1.
2.2.
2.3.
GiRiŞ
VE LiTERATüR öZETi
ALANLARINA TOPLU BAKIŞ
Gürgendağı Orman Serisi
Turistik Orman Serisi
Araştırma Alanlarının Kimi iklim Koşulları
ARAŞTIRMA
iKiNCİ
3.
BöLüM
ARAŞTIRMA
MATERYALLERi VE YöNTEMLERi
3.1.
Yapay Dönemenin Uygulandığı örnek Ağaçların Seçilmesi
3.2.
Tozlaşma Dönemi
3.2.1. Yapay Döllernede Kullanılan Polenlerin Sağlanması
3.2.2. Kontrollu Tozlaşma Yöntemi
3.3.
Kozalakların Toplanması ve Kozalaklardan Tohumların Çı­
3.4.
3.5.
3.5.1.
3.5.2.
3.5.3.
3.6.
3.7.
9
13
13
13
14
15
15
16
18
18
karılması
20
X- Işınlarıyle Uygun Çekim Yönteminin Saptanması
ölçme Yöntemleri
Kozalaklara ilişkin Bazı özelliklerin Saptanması
Tohuma ilişkin Bazı özelliklerin Saptanması
Fideciğe ilişkin Bazı özelliklerin Saptanması
Katlama Sürelerinin Saptanması
Matematik- istatistik Yöntemler
21
22
22
22
24
25
26
üÇüNCü BöLüM
4.
ARAŞTIRMA VERiLERİNİN
4.1.
Kozalak özelliklerine
4.1.1. Kozalak Ağırlığı
İlişkin
DEGERLENDiRiLMESi
Verilerin Değerlendirilmesi
30
- 30
30
5
4.1.2.
4.1.3.
4.1.4.
4.2.
4.2.1.
4.2.2.
4.2.3.
4.2.4.
4.2.5.
4.3.
4.3.1.
4.3.2.
4.3.3.
4.3.4.
4.4.
4.5:
4.5.1.
4.5.2.
Kozalak Boyu
Kozalak Çapı
Kozalakta Tohum Sayısı
Tohuma İlişkin Verilerin Değerlendirilmesi
Embriyo Boyu
Tohum Kanat Boyu
Tohum Kanat Eni
Yapay Döllenmenin Uygulandığı Ağaçlara ve Kombinasyonlarına Göre Endosperm Sınıflarının Dağılışı ile Çimlenme
ve Fidecik Yüzdeleri
Bindane Ağırlığı
Fideciğe İlişkin Verilerin Değerlendirilmesi
Fidecik Ağırlığı
Ketiledon Sayıları
Hipokotil Boyu
KökçükBoyu
Tohumun Kimi özellikleri Arasındaki İlişkiler
Fideciğin Kimi özellikleri Arasındaki ilişkiler
AbH~s equitrojani Serbest Tqzlaşma Kombinasyonuna
Ait
Kökçük Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Arasındaki ilişki.
Abies equitrojani x equitrojani Kombinasyonuna Ait Kökçük Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Arasındaki
İlişki
33
34
34
34
38
38
38
4'1
47
47
47
51
51
54
54
57
57
60
4.5.3. Abies equitrojani x bornmülleriana Kombinasyonuna Ait
Kökçük Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Arasında~ ili~
00
4.5.4. Abies bornmülleriana Serbest Tozlaşma Kombinasyonuna
Ait Kökçük Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Ara-·
sındaki ilişki
65
4.5.5. Abies bornmülleriana x bornmülleriana Kombinasyonuna
Ait Kökçük Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Arasındaki ilişki
4.5.6. Abies bornmülleriana x equitrojani Kombinasyonuna Ait
Kökçük Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Arasındaki ilişki
4.6.
Fideciğin Bazı özellikleriyle Tohumun Bazı özellikleri Arasındaki İlişkiler
4.6.1. Abies equitrojani Serbest Tozlaşma Kombinasyonunda
Embriyo Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı ilişkisi
6
65
70
70
70
4.6.2. Abies equitrojani x equitrojani Kombinasyonunda Embriyo
Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı ilişkisi
75
4.6.3. Abies equitrojani x bornmülleriana Kombinasyonunda
Embriyo Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı ilişkisi
75
4.6.4. Abies bornmülleriana Serbest Tozlaşma Kombinasyonunda
Embriyo Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı ilişkisi
80
4.6.5. Abies bornmülleriana x bornmülleriana Kombinasyonunda
Embriyo Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı ilişkisi
80
4.6.6.
4.7.
4.8.
Abies bornmülleriana x equitrojani Kombinasyonuna Ait
Embriyo Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı ilişkisi
80
Kombinasyonlara ilişkin Embriyo
rimleri Arasındaki ilişki
80
Boyları
ile Fidecik Ve-
Katlama Sürelerinin Saptanması
87
DöRDüNCü BöLüM
5.
BULGULAR VE
TARTIŞMA
5.1.
5.2.
5.2.1.
5.2.2.
5.2.3.
5.2.4.
5.2.5.
5.3.
5.3.1.
Kozalak
Tohum
Embriyo Boyu
Tohum Boyu ile Embriyo Boyu ilişkisi
Tohum Kanat Boyu ve Eni
Endosparm Sınıfları, Çimlenme ve Fidecik Yüzdeleri
Bindane Ağırlığı
Fidecik
Fidecik Ağırlığı, Kotiledon Sayısı, Hipokotil Boyu ve Kökçük
Boyu
5.3.2. Kombinasyonlara Göre Kökçük Boyu ve Hipokotil Boyunuı:.
Fidecik Ağırlığı ile ilişkileri
5.4.1. Tohum
Ağırlığı,
ve Embriyo Boyu ile Fidecik
Ağırlığı
sındaki ilişkiler
Katlama Sürelerinin
5.6.
Tozlaşma
6.
SUMMARY
Döneminin
94
95
95
96
97
97
97
99
Ara99
5.4.2. Embriyo Boyu ile Fidecik Verimi
5.5.
91
91
94
Arasındaki ilişki
Saptanması
Saptanması
YARARLANILAN KAYNAKLAR
100
100
101
101
106
7
BiRiNCi BöLüM
1.
GiRiŞ
VE LiTERATüR öZETi
Türkiye'nin önemli orman ağaçlarından birisi olan ve Kazdağ­
yöresel ve endemik olarak bulunan Abies equitrojani
Aschers. et Sinten. öteki üç göknarımıza kıyasla boy ve çap yönünden daha hızlı gelişme özelliğine sahip bulunduğundan, bu taksonun daha da üstün özelliklere ulaştırılması ve ormancılık uygulamalarında yaygınlaştırılması amacıyle üstün özellikte tohum sağ­
lama araştırmamızın temel konusu olmuştur. Ancak, bu taksonun
orijin bakımından bir hibrid, ana ve babalarının büyük bir olası­
lıkla Abies bornmülleriana Mattf. ile Abies cephalonica 'Link. et
Admet. olarak belirtilmiş bulunması (AYTUö, 1959, S. 278) nedeniyle Abies equitrojani ile Abies bornmüllerana arasında çaprazlamalar yaparak Abies bornmülleriana'dan da üstün bireyler sağlı­
yacak tohumlar oluşturmak istenmiştir. Bu amaçla elde edilen tohumların ve fideciklerinin özellikleri ayrıntıları ile incelenmiştir.
Seçilen bu bireylerden elde edilen polenlerle tür içi ve türler
arası çaprazlama işlemleri gerçekleştirilmiştir.
Bu çaprazlamalar
sonucunda elde ettiğimiz tür içi ve türler arası hibridlerde sırasıy­
le, kozalak özellikleri, röntgen <X - Ray) filmine aktarılmış tohum
özellikleri ve bu tohumlardan yetiştirilen fideciklerin nitelikleri
larında
incelenmiştir.
ormana ve orman ürünlerine duyulan gereksinimler giderek artmaktadır. Bu gereksinimleri karşılayacak orman kaynakları, gerek nitelik, gerekse nicelik bakımından düşük bir düzeyde olduğu da bir gerçektir. Bu durumda bu günkü, orman alanlarının genişletilmesi, bu ormanların verimlerinin
uygulanmakta
olan teknikle arttırılmasından bir generasyon için yarar sağlamak
sözkonusudur. Bu gereksinimi yalnız bİr generasyona değil, bir çok
generasyonlara iletim başka bir deyişle, sözkonusu üstün nitelik
ve niceliğin sürekliliği sağlanmalıdır.
Çağımızda
9
Bunu
gerçekleştirrnek
için
orrnancılık alanında ıslah çalışma­
larına girişrnek zorunluluğu vardır.
Orrnancılıkta ıslah çalışrnalarım.n,
genel olarak iki yoldan yapıldığı bilinmektedir. ı - Vejetatif üretim, 2 Generatif üretim.
Vejetatif üretim yöntemleri burada konumuzun dışında kaldığın­
dan bunlar üzerinde durulrnarnıştır. Generatif üretim yönternindeyse ağaçların tohumlarından dölleri yetiştirilrnekte ve bu döllerin gelişme durumları gözlenmektedir. Bunlara genel olarak döl
denerneleri de denilebilir. Bu döl denernelerinde ya serbest tozlaş­
rna sonucunda meydana gelen tohumlar, ya da kontrol altında yapılan döllerne sonucunda elde edilen tohumlar kullanılmaktadır.
Serbest tozlaşrna sonucunda elde edilen tohumlardan yetiştirilecek
döllerde yalnızca ana bilindiğinden incelenecek özelliklerden hangisinin ana, hangisinin baba'dan geçtiği kesin olarak saptanarnaz.
Buna karşılık, kontrollü döllernede ana ve baba bilindiğinden elde
edilen tohumlardan yetiştirilecek bireylere bunlardan geçen ortak
özelliklerle anadan veya babadan geçen nitelikler güvenle saptanabilir. Bu özelliğinden ötürü bu yöntem orrnancılığı gelişmiş ülkelerde en çok başvurulan yollardan birisi olmaktadır.
Bitki ıslah çalışmalarının başlangıcı her ne kadar GREGOR
MENDEL'in 1866 yılında yaptığı çalışmalara dayandırılabilirse de,
bu konuya ilişkin önemli çalışmaların «Birinci Dünya Savaşı»ndan ·
sonra başladığını söyleyebiliriz.
SCHREİNER (1950, S. 33 - 34) «İlk hibridin 1845 yılında
KLOTZSCH tarafından Beriinde elde edildiğini ve hibridin ana
ve babasından 1/3 oranında daha canlı ve kuvvetli büyüdüğünü;
Kestanelerde meyve kalitesini yükseltrnek arnacıyle, Dr. FLEET
tarafından 1894 yılında çalışmalara başlandığını; yine 1919 yılında
«Royal College of Forestry» de HENRY'nin ilk bilimsel ağaç ısla­
hı çalışmaları yaptığını; ABD'de 1912 yılında EAST ve HA YS'ın
orman yetiştirme arnaciyle ilk hibrid tohum kullandıklarını ve
bundan sonra da çok sayıda ıslah çalışmalarına girişildiğini» bildirrnektedir.
WRIGHT (1959, S. 221), 5 iğne yapraklı çarnlarla yaptığı çaprazlamalarda kullandığı 38 değişik tür kombinasyondan 16'sının
başarılı veya rnuh~rnel başarılı sayılabileceğini bildirrnektedir.
PIANİTSKY (1960, S. 815), 1937 yılından bu yana değişik meşe türleri arasında Sovyetler Birliğinden yapılan hibrid oluşturma
çalışmalarından 27 kornbinasyonda başarı sağlandığını belirtmektedir.
lO
KLAEHN ve arkadaşları (1962, S. 132 -139), SARGENT'e dayanarak «Göknar türleri arasında ilk çaprazlamanın <Abies pinsapo
x cephalonica' (*) olarak Fransa'da yapıldığını; LARSEN'e dayanarak Danimarka'da 29 yaşında 20,6 metre boyunda «Abies concolor x grandis» bulunduğunu; ROHMEDER'e göre de Almanya'da
<<Abies veitchii x alba» ve «Abies concolor x cephalonica>>' hibridlerinde üs!_ün özelliklerin ekimden 7 yıl sonra ortaya çıktığını belirtmekte; yine aynı yazarların Göknar türleri arasında yaptıkları
hibrid çalışmalarındaysa 12 dişi ve 13 erkek ebeveynle yaptıkları
137 türler arası çaprazlamadan, Akdeniz Göknar taksonlarının çaprazlanmaya daha yatkın olduğunu ve taksonamik özellikler yönünden birbirlerine yakın türler arasında döllemenin daha başarılı
olabileceğini» bildirmektedir.
DüRMAN <1966, S. 83), ABD'nde bitki ıslahı konusunda
· araştırma kurumu veya üniversitede, 305 değişik konu üzerinde
lışmalar yapıldığını bildirmektedir: Görüldüğü gibi, bitki ıslahı
nusunda bilimsel araştırmalar günden güne artan bir sayıda
36
çakoya-
pılmaktadır.
ülkemizde doğal olarak yetişen göknarlar (Abies bornmü'le·
riana Mattf., Abies equitrojani Aschers. et Sinten., Abies nordman·
niana Spach., Abies cilicica Carr.) bugüne dek, birçok yazar (AYTUö 1958, 1959, 1959, 1967, 1973, 1973; ATA 1975; BERKEL 1963;
BEŞKöK 1970; KAYACIK 1965; PAMUKÇUOöLU 1973; SELiK
1973; YALTIRIK 1973)'ın araştırma ve incelemelerine konu olmuş­
sada, bu türlerimizin ıslahı .yeterince işlenınemiş önemli ormancı­
lık sorunlarından birisi durumunsdadır. Bu araştırma ve incelemelerden konumuzia yakından ilişkisi bulunanlardan burada söz
etmenin yararlı olacağı kanısındayız. AYTUG (1958, S. 214), Abies
equitrojani'nın yan tomurcukların ve bunlardan gelişen sürgünlerinin dörtlü olduğunu; bu niteliğin öteki göknar türlerinde bulunmadığını; yine AYTUG (1959, S. 278), bu türün kimi özelliklerinin
Abies bornmülleriana'ya, kimi özelliklerinin de Abies cephalonica'·
ya benzediğini belirtmekte, böylece bu türün orijin yönünden hibrid muhtemel ebeveynlerinin de Abies bornmülleriana ve Abies
cephalonica olabileceğini bildirmektedir. AYTUö (1967, S. 64), bu
türün polen morfolojisiyle ilgili araştırmasında Abies equitrojani
polenlerinin boyut ve şekil bakımından önemli varyasyon <Değiş­
kenlik) gösterdiğini belirtmektedir.
(*)
Çaprazlamalarda ilk isim anayı, ikinci isim babayı ifade eder.
mızda her çaprazlama için bu ifadeyedikkat edilmiştir.
·
Çalışma-
ll
öte yandan, çaprazlamalar sonucunda bu iki göknar türünden
elde ettiğimiz kozalak ve tohum özellikleri ile fidecik ·özelliklerini
saptadığımızı daha önce açıklamıştık. ülkemizde bu güne
değin
birçok yazar tarafından tohum konusu ile çok değişik türleri içeren fazla sayıda: çalışmalar (ATAY, 1959; ŞEFİK, 1965; üRGENÇ,
1965 vel967; ODABAŞI, 1967; ATAY ve arkadaşları, 1970; BEŞKöK,
1970; SAATÇİOÖLU, 1971; ASLAN, 1972 ve 1975; BOYDAK, 1975;
GEZER, 1977) yapılmıştır. Ancak, bu çalışmaların çoğunda, tohumun dış morfolojik özellikleri ile tohumu saklama, katlama, çimlenme gibi olguları içeren konulara yer verilmiştir. Bugün yanlız
yukarıda anılan özelliklerin saptanmasına yönelik çalışmalarla, tohum hakkında yeterli bilgiye sahip olunamıyacağı ve tohumun iç
yapısının da incelenmesi gerektiği kabul edilmektedir. Son 25 yıl
içinde ormancılığı gelişmiş ülkelerde tohumun iç ögeleri (Embriyo, endosperm, tohum kabuğu) de incelenmektedir. Bu konuda,
GUSTAFSSON ve SIMAK (1956); SIMAK (1957); KAMRA (1963,
1964, 1967, 1971, 1973); KAMRA ve SIMAK U965) gibi araştırıcıla­
rın yaptıkları çalışmalar örnek gösterilebilir. ülkemizde de bu konuda yapılan çalışmalar vardır (GEZER, 1977). öte yandan, tohum
özellikleri ile fidecik özellikleri arasındaki ilişkilerin bilinmesi,
tohumun toplandığı ağacın genetik özellikleri hakkında bilgi vermesi yönünden önemlidir.
Yukarıda açıklamaya çalıştığımız
olgular bize, dünya ormanorman ağaçlarının ıslahı konusunda çok önemli ve aydınlatıcı bilgilerin bulunduğunu göstermektedir. Ancak, ülkemizde özellikle Göknar türlerimizin ıslahı, tohum ve fidecik özellikleri ve bunlar arasındaki ilişkiler konusunda henüz bir çalışmanın
yapılmamış olması, araştırmamızın önemini belirtebilir.
cılığında
Yukarıda
bu çalışmamız dört
bölümde işlenmiş bulunulmaktadır. Birinci bölümde araştırmamı­
zın konusu, amacı, önemi ve konumuzia doğrudan ilgili bulunan
araştırma ve incelemelerin literatür özeti ile deneme alanlarımızın
tanıtımı yer almıştır. İkinci bölümde araştırmamızda kullanılan
materyal ve yöntemler anlatılmış; üçüncü bölümde sağlanan verilerin değerlendirme işlemleri yapılmıştır. Dördüncü ve son bölümde de elde edilen bulgular ve bu bulguların irdelenmesi ile tartış­
maları yapılmıştır. Son iki bölümde ormancılık
uygulamalarına
dönük bilgiler verilmekte ve uygulayıcılara önerilerde bulunulmuş­
tur.
12
konusuna ve önemine
değinilen
2.
ARAŞTIRMA
ALANLARINA TOPLU BAKlŞ
Çalışmamıza
konu olan Kazdağı göknarı bireyleri, bu türün
optimalinde olduğu Kazdağları - Gürgendağı Orman Serisinin Ardıçbaşı Yöresinden seçilmiştir. Uludağ göknarının
bireyleri ise bu türün saf olarak bulunduğu Uludağ Milli Parkı,
Turistik Orman Serisi Sarıalan Yöresinden alınmıştır. Bu serilerin tanıtımı aşağıda özetlenmiştir.
yayılış alanının
2.1.
Gürgendağı
Orman Serisi :
Gürgendağı
Orman Serisi, Balıkesir Orman Bölge Başrriüdür­
Edremit Devlet Orman işletmesi sınırları içinde yer almaktadır. Denize uzaklığı 10 km. olan seri, 39° 38' 16"-39° 46'26"N enlemleri tıe 27° 54'52"-27° 02'42"E boylamları arasında bulunmaktadır. Denizden yüksekliği 100- 1424 m.ler arasında değişmektedir
(1967 tarihli Amenajman Planı).
lüğü,
Seri ormanları saf Karaçam (Pinus nigra Arnold.), Kayın (Fagus orientalis Lipsky.), Kızılçam (Pinus brutia Ten.), bükleri veya
Kayın + Meşe <Quercus Spp.), Kayın + Göknar + Karaçam, Kızıı­
çarn + Meşe şeklinde karışık büklerden oluşmaktadır. Ancak, gerek saf, gerekse karışık büklerde çeşitli zamanlarda uygulanan
plansız ya da planlı müdahaleler veya başka etkenler nedenleriyle
büklerin kuruluş ve bünyelerinin bozulduğu, karşılaşılan orman
tablolarından anlaşılmaktadır.
örnek ağaçlarımız yürürlükte bulunan 1967 tarihli Amenajman planına göre bu serinin 2. No'lu Bölmesi içersinde yeralan Kayın+ Göknar + Karaçam karışık koru bükünden seçilmiştir. Denizden yüksekliği 1280 - 1350 m.ler arasında olan deneme alanının
eğimi o/o 10-20 dolayındadır. Kapalılığı o/o 40-100 arasında değişen
bük alanının bakısı Güneydoğudur. Sağlık durumu ve dendrolojik
özellikleri ile doğal budanınası iyi bireylerden oluşan bükte, III. ve
IV çap sınıfları egemendir. Bükte tek ağaç seçme kesimi uygulandığından yer yer Göknar ve Kayın gençliği bulunmaktadır.
ölü
örtü, iğne yaprak, dal, yaprak, kozalak ve Kayın meyvesinden oluş­
makta, diri örtü ise oldukça zengin olup, ELiÇİN (1973, S. 77- 81)
tarafından ayrıntılı bir biçimde verilmektedir.
2.2. Turistik
(Uludağ)
Orman Serisi :
Turistik Orman Serisi, Bursa Orman Bölge
Bursa Devlet Orman işletmesi sınırları içinde yer
Başmüdürlüğü,
almaktadır.
Se13
ri, 40°04'56"-40°12'04"N enlemleri ile 29°02'20"-29°09'1 7"E boyDenizden yüksekliği 500 - 2487 m.
ler arasında değişmektedir.
lamları arasınqa bulunmaktadır.
Seri Ormanları, saf Göknar, Kayın, Kayın+ Göknar şeklinde
büklerden oluşmaktadır. Halen Milli Park olarak korunan,
ancak daha önceleri yapılan kesimlerle büklerin kuruluşu bozul-
karışık
rnuştur.
örnek ağaçlarırnız yürürlükte bulunan Amenajman planına
göre bu serinin 35 No'lu Bölmesi içersinde yer alan saf Göknar koru bükünden seçilmiştir. Denizden yüksekliği 1650 - ı 700 m .ler arasında olan denerne alanınin eğimi o/o 5-15 arasındadır. Kapalılığı
o/o 70-100 arasında değişen bük alanının bakısı Kuzeybatıdır. Sağ­
lık durumu iyi, I. ve n. çap sınıfları çoğunluğu oluşturan bükte
doğal budanma yeterince görülrnernektedir. ölü örtü 2- 3 cm. kalınlığında iğne yaprak, dal, kozalak artıklarından, diri örtü
ise
Euro- Siberian kesimin Euxine taksanıarını kapsar.
2.3.
Araştırma Alanlarının
Kimi iklim Koşulları :
daha önceki kısırnlarında da belirtildiği gibi
araştırrnarnıza konu olan çaprazlama çalışmaları ve tohum metaryali Kazdağı - Ardıçbaşı (1350 m.) 'ndan, Uludağ- Sarıalan (1680
m.) 'dan sağlanmıştır. Bu iki yöreye ait iklim verileri Thornthwaite'nin yağış etkinliği formülünden yararlanılarak değerlendirildi­
ğinde; Gürgendağı - Ardıçbaşı yöresinin iklim tipini saptamak arnacıyle, buradan kuş uçuşu 15 km. uzaklıkta bulunan ve denerne alanırnızın iklim özelliklerine en yakın yer olan Bayrarniç Meteoroloji
Gözlem İstasyonunun verileri 1300 rn.ye enterpole edildiğinde, Kazdağı- Ardıçbaşı Yöresinin AC'2 sb'3 iklim tipinde olduğu anlaşıl­
maktadır. Buna göre, Kazdağı çok nemli, rnikroterrnal, yazın orta
derecede su noksanı olan okyanusa! bir iklim karekteri göstermektedir.
Araştırmarnızın
olan Uludağ- Sarıalan Yöresinin,
formülünden yararlanılarak, AC'2
rb'3 iklim tipine dahil olduğu saptanmıştır. Buna göre, Uludağ bölgesi Sarıalan yöresi çok nemli, rnikroterrnal, yazın su noksanı pek
az veya yok, okyanusa! bir iklim karekterindedir.
Denerne
alanlarından
Thornthwaite'nın yağış etkinliği
14
iKiNCİ
3.
BöLüM
ARAŞTIRMA MATERYALLERİ
3.1. Yapay Döllemenin
VE YöNTEMLER
Uygulandığı
örnek
Ağaçların
Seçimi :
Bir populasyonda ağaçların dış görünüşleri (habitusları), o
ağaçların genetik özellikleriyle yetişme muhiti etmenlerinin
ortaklaşa etkilerinin bir bileşkesi olarak ortaya çıkar. Bilindiği gibi
bazı fenatipler bize ağaçların genetik özellikleri hakkında
bilgi
vermektedir. örneğin; boy büyümesi, düzgün gövde oluşumu, dallanma durumu, kabuk yapısı ve kalınlığı, böcek ve mantar zararlllarına dayanıklılık vb. özelliklerin değişik ölçülerde dölden döle ka-·
lıtım yoluyla geçtiği bilinmektedir.
Bunlardan hangilerinin ne ölçüde kalıtsal olduğu döl denemeleriyle saptanabilir. öte yandan, üstün özellikte tohumlar üstün
ağaçlardan sağlanabileceğinden, üstün ağaç kavramını burada tanımlamakta yarar vardır. «Üstün ağaç» ya da «plus ağaç» istenen
bir veya bir kaç özelliğiyle çevresinde bulunan ağaçlardan üstün
olan ağaçlardır. üs~ün ağaçlar için ağaç boyu, çap artımı, hastalıklara dayanıklılık, doğal budanma, ince dallılık, silindirik gövde
gibi özelliklerden biri veya bir kaçı istenen özelliler olabilir.
Çalışmamıza
çap, boy, doğal budanma ve
göre üstün durumda olan ve ormanda ender bulunmayan ağaçlar arasından seçilmiştir. Çaprazlama olanaklarıyla tohum, kozalak ve fidecik özelliklerinin saptanması amacıyle Kazdağı Göknarı için Kazdağında 4 birey, Uludağ
Göknarı için de Uludağda yine 4 birey olmak üzere toplam 8 ağaç
konu olan
ağaçlar
sağlık bakımından komşularına
seçilmiştir.
Seçtiğimiz 8 ağaçtan sırasıyle ağaç boyu, çapı, taç boyu, yaşı,
1.30 m. yükseklikteki içten 20-30 yıllık halkalar arası 10 yıllık hal-
15
ka genişliği, doğal budanma durumu, dal
özellikler gözetilmiştir.
çıkış açısı,
tepe
şekli
gibi
Ağaç boyu, toprak düzeyinden tepe ucuna kadar olan kısımdır.
Taç boyu ise; ağacın, en alttaki canlı dalından tepe sürgününün
ucuna kadar olan yüksekliğidir. Bu iki özellik «BLUME- LEiSE»
boy ölçeri ile ölçülmüştür. Ağaçların yaşı ve 35-45 yıllık halkalar
arası 10 yıllık halka genişlikleri «PRESSLER»in artım
burgusu,
daı kalınlıkları bükteki ağaçların dal kalınlıklarına kıyasla ince,
orta ve kalın olarak kabul edilmiştir. Dal çıkış açılarıysa, ağaç tepesinden aşağı doğru tacın 3/4 kısmındaki dalların gövdeyle yaptıkları açıya göre dar, dik ve geniş açı olarak belirtilmiştir. Doğal
budanma durumu; ağaçlarda doğal olarak budanan kısmın ağaç
boyuna kıyasla iyi, orta ve zayıf olarak nitelendirilmiştir. Eğer
ağaç boyunun yarısından çoğu budanmışsa iyi, üçte birinden çoğu
budanmışsa orta ve üçte birinden azı budanmışsa zayıf olarak kabul edilmiştir.
3.2.
Tozlaşma
Dönemi :
Tozlaşma, polenlerin çiçek tozu torbalarını ya da anterieri bı­
rakarak atmosfere karışması şeklinde tanımlanabilir. Bilindiği gibi
tozlaşmanın başlangıç ve bitiş tarihleri bir bitki türünden diğeri­
ne, bir yetişme muhitinden diğerine ve hatta bir bireyden diğeri­
ne farklılıklar gösterebilir. Tozlaşma zamanının tesbiti, yapay dölleme çalışmalarının ilk basamağıdır. öte yandan, AYTUG ve arkadaşları <1974, S. ı 7) herhangi bir orman ağacının tohum verimi,
tozlaşma zamanındaki polenlerin sayısına ve tozlaşma süresince
hava koşullarına bağlı olduğunu bildirmektedirler. Bu nedenlerle,
orman ağacı ıslah çalışmalarında tozlaşma olayının başlama zamanı ve bunun yanında tozlaşma süresince havada bulunan polen
miktarlarının saptanmasının büyük önemi vardır. Bu görüşlerden
hareketle ve bu güne değin gerek Kazdağı, gerekse Uludağ Göknarlarından üzerinde çok durulmamış olan bu konunun işlenmesi
öngörülmüştür.
Bu amaçla, araştırmamıza konu olan ağaçların seçildiği yörelerde polen miktarları ve tozlaşma süresi saptanmıştır. Bunun için
de, Uludağ (Sarıalan) ve Kazdağı (Ardıçbaşı) yörelerinde toprak
yüzeyinden yaklaşık '1.50 m. yükseklikte bulunan taşıyıcılar üzerine yerleştirilen DURHAM aracı (Şekil: l)'ndan yararlanılmıştır
(AYTUG, 1973, S. 4). Bu araçların ağaçlara uzaklığı her iki yörede
de, yaklaşık 1,5 ağaç boyudur. Bu araçlara hergün belli bir saatte
16
konulan ve ertesi gün aynı saatte alınan, üzerine polen tesbit maddesi (Damıtık su içersinde 2 saat bırakılan jelatinden o/o30 + o/o70
gliserin ve açıklaştırılmış safranin ile ı veya 2 kristal asit fenik karışımı) sürülmüş olan lamlardan yararlanılmıştır. Bu işlemler her
iki yörede değişik sürelerle, iki yıl <ı975 ve ı976), tozlaşma dönemlerinde sürdürülmüştür. Bu sürelerin başlangıç ve bitiş tarihlerinin belirlenmesinde ölçüt olarak büklerden erkek çiçeklerin olgunlaşma ve tozlaşma zamanları temel alınmıştır. Her gün, iki yöreden de sağlanan (ı975 yılı için 50'şer, ı976 yılı için de Kazdağı'nda
35, Uludağ'da 48 olmak üzere toplam ı83) preparatin üzerinde buhinan ve ı X ı veya 2,2 X 2,2 cm. boyutundaki lamellerin altına gelen tüm polenler mikroskopta sayılarak bulunmuştur. Her iki yörede günlük olarak saptanan polen sayılarıyle (Polen sayısı/cm )
bu yörelerin o günlere ait meteorolojik gözlem verileri (ortalama
sıcaklık, nisbi nem yüzdesi, bulutluluk ve rüzgar yön ve şiddeti)
2
saptanmıştır.
--.rı
7.6cm
ı
_j __
Şekil.
1-DURHAM araca
Figure.t.OURHAM's apparatus
Elde edilen verilere göre Uludağ'da tozlaşma ı6- 20 Mayısta
25 Haziranda sona ermekte, Kazdağındaysa 7 - ı2
başlamakta ı6-
ı7
23 Hazirana kadar devam etmektedir. Ancak,
ve bitiş tarihleri yetişme muhiti koşullarına
ve populasyon içindeki ağaçların kalıtsal niteliklerine bağlı olarak
bir yöreden diğerine, bir yörenin bir bakısından ötekine, bir yüksekliğinden ötekine, hatta bir bireyden diğer bireye göre ayrıcalık göstermektedir. Ayrıca aynı yörede, tozlaşmanın başlama ve sona erme tarihleri de farklılık göstermektedir.
Mayıs'ta başlayarak
tozlaşmanın başlangıç
3.2.1. Yapay Döllernede
Kullanılan
Polenlerin
Sağlanması
:
konu olan Kazdağı ve Uludağ Göknarlarının yapay yolla döllendirilmelerinde kullandığımız polenler, 3.1. başlığı
altında özelliklerini belirttiğimiz 4 Kazdağı ve 4 Uludağ Göknari
bireyinden sağlanmışt~r. Bireylerin polenlerinin birbirlerine karış­
ma olasılığını en az düzeye indirmek için büyük bir özen gösterilmiştir. Bu amaçla, her bir örnek ağaçtan, olgunlaşmış erkek çiçekleri taşıyan dallar kesilerek ayrı odalarda serilmiş ve polenlerin
çiçek tozu torbalarını bırakmalarından sonra hava kurusu haline
getirilmiştir. Hava kurusu durumuna getirilen polenler cam şişe­
lere konulmuş (Şişeler etil alkolle yıkanmıştır) ve dölleme zamanına kadar + 3 co de saklanmıştır. Çaprazlama çalışmalarında,
polenlerin olgunlaşma zamanını saptamak çok önemlidir. Bu konuda, AYTUG (1967, S. 4- 5), polenlerin olgunlaşmış veya dağıl­
makta olan erkek çiçeklerden alınmasının gerekliliğine işaret etmektedir. WRIGHT <1962, S. 340- 341), Abies, Cedrus, Picea, Pinus
ve Pseudotsuga'ların polenlerinin erkek çiçeklerin ·dağılma zamanından ı - 2 gün önce toplanması gerektiğini bildirmektedir. Aynı
yazar, California, «Placerville Orman Genetiği Enstitüsü»nde polenlerin, erkek çiçeklerden, sıcak bir odada «Polen çıkarma aygıtı»
yardımıyle elde edildiğini ve hava kurusu haline getirildikten sonra etil alkolle yıkanmış cam şişe veya tüplere konularak 3-5 co sı­
caklık ve o/o 25 - 50 bağıinernde bir ay saklanabileceğini belirtmektedir. Ayrıca, Polenlerin fazla rutubetli olması durumunda, polen
ölümüne yoı açan topaklaşmanın oluştuğunu, bunu önlemek için
de polenlerin hava kurusu durumuna getirmenin önemine değin­
mektedir. tü. Orman Fakültesi Orman Botaniği Kürsüsünde hava
kurusu durumundaki Sedir polenlerinin + 5 co de 3 yıldan fazla
çimlenme kabiliyetlerini sakladıkları saptanmıştır (AYTUG, yaÇalışmamıza
ymlanmamış çalışma).
3.2.2. Kontrollu Tozlaşma Yöntemi:
Çalışmamızın
Uludağ Göknarı
18
3.1.
ve 4
başlığı altında
özelliklerini açıkladığımız 4
bireyinin türler arası ve
Kazdağı Göknarı
tür içi döllemelerini
:
gerçekleştirmek amacıyle yapılan işlemler aşa­
ğıda açıklallJ.O.ıştır
Her iki Göknar türünde dişi çiçek taslaklarının yeni çıktığı ve
erkek çiçeklerin de henüz olgunlaşmadıkları bir sırada (Uludağ
Göknarında 28 Nisan '1976'da Kazdağı Göknarında 29 Nisan 1976'da) dişi çiçeklerin izolasyonu, F. Almanya'dan bu amaçla getirtil~
miş, Gaz ve Işık sirkülasyonuna elverişli nitelikte 20 X 50 cm. boyutunda kağıt torbalarla sağlanmıştır. Her ağaca 4 X 8 = 32 adet
izolasyon torbası ve her iki tür için toplam olarak 8 X 32 = 256 adet
torba bağlanmıştır. Ağaçların son 5 - 6 yıllık sürgünleri üzerinde
bulunan dişi çiçeklerin izolasyonu yapılmıştır. Her torbanın içine
bir veya birkaç dişi çiçek girebildiği halde erkek çiçek bulunmamasına büyüyk özen gösterilmiştir. Torbaların bağlandığı daim etrafına çepeçevre pamuk sarılarak ve bunların üzeri tekrar bağlana­
rak izolasyon güvenliği yaratılmıştır. Tozlaşma sırasında hangi dişi çiçeğin hangi ağacın paleniyle dönendirileceğini belirtmek üzere her izolasyon torbasının etrafına polietilen torba içine konulmuş ve kozalakların toplanmasına kadar ağaçta bırakılan etiketler kullanılmıştır.
Bu gün uygulamada tozlaşma işlemleri, dişi çiçek karpellerinin
açık olduğu, başka bir deyişle, dişi çiçeklerin dölleurneye hazır bulunduğu bir zamanda yapılmaktadır. Bu görüşten hareketle, çalış­
mamızda da tozlaşma işlemi, izole edilmiş dişi çiçeklerin karpellerinin açık bulunduğu bir sırada, (Uludağ'da 25 Mayıs 1976'da, Kazdağında 22 Mayıs 1976'da) yapılmıştır. Tozlaşma işlemi ağaca çıkı . .
larak şekil 2'de görülen ve tarafımızdan yapılan bir araçla gerçekleştirilmiştir.
Bu araç
ülkelerde kullanılan özel enjektörler kadar kullanışlıdır. Ayrıca tozlaşma için kullanılacak polenler önceden laboratuvarda bu tüplere konulduğundan uygulama sırasında herhangi bir kontominasyona meydan vermemektedir; Çünkü bu araçtan her ağacın poleni için ikişer tane (Uludağ Göknarının poleni
için 8, Kazdağı Göknarının poleni için 8) olmak üzere toplam 16
adet kolaylıkla sağlanmıştır.
başka
15 - 20 gün sonra (Karpeller ta~
durumda iken) torbalar dönendirilmiş dişi çiçekler
Tozlaşma işlemi yapıldıktan
mamen kapalı
üzerinden alınmıştır.
19
puvar
Hava
Şek iL 2- Toztaşma aygıt ı
Figure 2- Po!len applica.tors
3.3. Kozalaklann
Çıkarılması :
Toplanınası
ve Kozalaklardan
Tohumların·
Tozlaşmayı izleyen sürede, kozalakların olgunlaşmasından sonra Uludağ Göknarında 7.10.1976 tarihinde, Kazdağı Göknarında 5.
10.1976 tarihinde ağaçlara çıkılarak etiketleriyle birlikte kozalaklar dipten makasla kesilerek polietilen terbalara konulmuş ve Ankara Ormancılık Araştırma Enstitüsü Tohum Laboratuvarına getirilmiştir. Kozalakların toplanma zamanına ölçüt olarak, bu konuda her iki ağaç türü için o yörelerde yaptığımız periyodik inceleme ve gözlemlerle BEŞKöK <1970, S. 57 - 58) 'ün Uludağ Göknarı
tohumlarının olgunlaşma zamanının saptanmasına yönelik araş­
tırmasından yararlanılmıştır.
Göknar türlerinin kozalaklarından tohumların çıkarılması
herhangi bir ön işlemi gerektirmeyecek kadar kolaydır. Bilindiği
gibi, Göknar türlerinde tohumlar olgunlaştıktan sonra kozalak iç
20
pulları (Karpelleri) dağılmakta ve tohumlar kendiliğinden dökülmektedir. Bu bakımdan çalışmamıza konu olan türler arası, tür
içi ve serbest tozlaşma sonucunda elde edilen kozalaklar, laboratuvarda, oda sıcaklığında ve kağıtlar üzerine ayrı ayrı serilerek tohumların dökülmesi sağlanmıştır. Elde edilen tohumlar, hava kurusu durumuna getirildikten sonra elle hafifçe oğularak ve rüzgarlama yapılarak kanatların tohuma bağlı olmayan kısımlarından
arındırılmıştır. Bu tohumlar daha sonra + 3°C'de saklanmak üzere cam kavanozlarda soğuk hava deposuna konulmuştur.
3.4.
Tohumların
X- Işınlarıyle Uygun.
Çekim •Yönteminin
Saptanması:
Tohumun iç morfolojik özelliklerinin incelenmesiyle tohumun
kalitesi hakkında en geçerli bilgiler elde edilir. İç ögeleri incelemek
amacıyle her ne kadar tohumlar yarılarak çalışılabilinirsede aynı
tohumlar ekimde kü.llanılamıyacağından, bunun yerine. tohumların biyolojik özelliklerini bozmadan bir yöntem uygulanmalıdır.
Bu da ancak tohumun iç ögelerinin belirgin bir şekilde Röntgen
filmleri üzerine aktarılmasıyla mümkündür. Tohumun bu özelliklerinin Röntgen filmleri üzerine aktarılması sırasında X-Işınları­
nın, tohumun canlı yapısiyle genetiği üzerinde olumsuz bir etkisinin bulunmaması da gerekir. Bilindiği gibi, X- Işınları dalga boyları 0,1 Ao ile 100 Ao arasındaki elektromagnetik ışınlar olup, atomun elektron tabakaları arasındaki geçişi sırasında enerji farkını
foton halinde yayılmasından meydana gelir (ASLAN, 1975 S. 34).
X- Işınları, giricilikleri enerjileriyle artan ve erişme uzaklıkları
çok fazla olduğundan dış radyasyon tehlikeleri bulunan ışınlardır.
Bu nedenle X- Işınlarının canlı ob jelere uygulama süresi uygulanacak radyasyon dozu bakımından önemlidir. Bu konuda K.AMRA
(1971, S. 4) Picea abies (L.) Karst. için röntgen filmleri çekim koşulları olarak kV = 14, mA = 5 film mesafesi = 50 cm. ve çekim
süresi olarak 5 saniye uyguladığını, SIMAK (1957, S. 3) çok yumuşak X -Ray dozlarının tohumların kalitesine .herhangi bir
zarar
vermediğini bildirmektedirler. Araştırmamızda röntgen çekimi yaptığımız «FKA- 2, X- Ray Röntgem> aracı çok düşük dozla çalıştı­
ğından ve bu dozun tohumun kalitesi üzerinde de büyük ölçüde zararlı olamıyacağından, bu konuda, tohumun röntgen filmlerine iyi
bir görüntü sağlıyacak biçimde uygun bir çekim zamanının saptanması ön görülmüştür. Bunu sağlamak için de 18 kV, 5 mA sabit tutularak sırasıyle, 0,5; 0,7; 0,9; 1,1 ve 1,4 saniye ışınlama süreleri uygulanmıştır. Denemelerden alınan sonuçlara göre her iki
21
Göknar türü tohumlarının 18 kV, 5 mA ve 1,1 saniyede en iyi görüntüyü verdiklerini saptamış bulunmaktayız.
Böylece, her iki Göknar türü tohumu için uygun çekim koşul­
sonra, çalışmamıza konu olan tohumların röntgen filmleri çekilmiştir. Kombinasyonlar, 8 ağacın C4 Uludağ ve 4
Kazdağı Göknarları) kendi aralarında yapılan yapay döllerneden
8 X 8 = 64 döl ile bu 8 ağacın serbest tozlaşmalarından sağlanan,
8 döl ün, toplam (72) 'ından oluşmuştur. Ancak, 72 kombinasyondan
Kazdağı Göknarının, 6 No'lu ağacın serbest tozlaşma dölüyle
7
No'lu ağacın 7 No'lu ağaçla olan dölü ve 8 No'lu ağacın 4,6 ve 8 No'lu ağaçlarla olan yapay dölleri elde edilemediğinden gerekli işlem­
ler 67 kombinasyon üzerinde yapılmıştır. Her kombinasyon rastlantı kurallarına göre örneklenen 100 tohumla temsil edilmiştir.
ları saptandıktan
3.5. ölçme Yöntemleri :
Gerek yapay dölleme. gerekse serbest tozlaşma sonucu elde edilen kozalak, tohum ve bu tohumlardan gelişen fideciklerin değiş­
kenliklerini, bu ögelerin bazı özellikleri arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmak amacıyle yapılan ölçme ve saptamalar aşağıda anlatılmıştır.
3.5.1. Kozlaklara ilişkin Bazı özelliklerin
Saptanması
:
Kozalak boyu, kozalağın sürgünden çıkış noktasından başlaya­
rak kozalak ucunun son karpel ucuna kadar olan kısımdır. Kozalak çapı ise, kozalağın en geniş olduğu bölümdür. Kozalağa ilişkin
bu iki öge, verniyeli kompasla ölçülmüştür (Şekil : 3). Kozalak
ağırlığına ilişkin veriler, kozalakların hava kurusudurumunda iken
grama kadar tartılmasiyle sağlanmıştır. Kombinasyonların kozalaklarındaki boş ve dolu tane miktarları ise her kozalak için ayrı
ayrı sayılarak saptanmıştır.
3.5.2. Tohuma ilişkin Bazı özelliklerin Saptanması :
Kombinasyonlara ilişkin tohumların, sırasiyle boyları, kanat
ve genişlikleri, ağırlıkları, 1000 dane ağırlıkları, embriyo boyları ve endosperm sınıfları gibi ögeleri ölçülmüş ve saptanmıştır.
boyları
özellikleri röngen filmleri üzerine aktarılmış bulunan değişik
kombinasyonlara ilişkin tohumların boyları, röntgen filmi üzerinden, kanat boylarıysa kanadın tohumdan belirgin olarak ayrıl­
dığı yönde kanadın en uzun ve düzgün dış kenarından kanat ucu22
Şekil
3. Kaz d a~ı göknan kozatak
Vfl
tohumu
Figure 3 .The cone and se ed ot KazdaÇJı fir
na kadar olan bölümü ı mm. duyarlıkta ölçülmüşlerdir. öte yan~
dan, ekilmek üzere özellikleri röntgen filmine aktarılmış olan to~
humların ağırlıklarıysa «Unimatic CLX4 33100 No'lm> duyarlı t~
razisiyle (0,0001 grama kadar) tartılarak saptanmıştır.
Tohumun bindane ağırlığı dolu tohumlardan 1000 adedinin
ağırlığı olarak tanımlanabilir. Çalışmamıza konu olan kombinas~
yonların tohumlarının bindane ağırlıkları ISTA
(International
Seed Testing Association, S. 44, 1976) kurallarına uyularak hava
kurusu tohumlard~ saptanmıştır. Tohumun embriyosu bir bitki
23
taslağı
olup, kökçÜk taslağı (Radikula), gövdecik taslağı CHipoko3- 8 arasında değişen kotiledon taslakları ile kotiledonların ortasında büyüme noktası (Plumula)'ndan meydana gelmiştir. Kombinasyonlara ilişkin tohumların embriyo boyları 1/20
mm. duyarylılıkla ölçülmüştür (Şekil : 4).
til),
sayıları
o
2.Smm
S.Omm
15mm
+ - - - - - - - - - - 20 cm
ŞekilFıgure
4
-4
Endosperm; tohum içersinde bulunan ve embriyo'yu saran
besleyici doku olarak tanİmlanabilir. Endosperm sınıfı ise endospermin, tohuma kıyasla miktarını belirten, yada endospermin tohum içersindeki azlık veya çokluğunu ifade edebilmek üzere kullanılan bir değerlendirme ölçütüdür. Bu tanıma göre, tohum boş­
luğunu tamamiyle dolduran endospermlere (A), boşluklu olan endospermlere (B) ve endospermin yokluğu durumunda ise CO) olarak değerlendirilmektedir. Bu görüşlerden hareketle kombinasyonlara ilişkin tohumların endosperm sınıfları saptanmıştır.
3.5.3.
Fideciğe ili~kin Bazı
özelliklerin Saptanması :
çekim sıraları bozulmadaha önce açıklanmıştı. Yine bu
sıraları bozulmadan klima odasında 1 kısım kum + 1 kısım orman
toprağı karışımından oluşan ekim yastığına ve 0,5 cm. derinlikte
saf kuartz kumu ile örtülerek ekimleri yapılmıştır. Ekimden sonra
fideciklerin sökümüne kadar günde iki defa (Sabah saat 09.00 ve
akşam 16.30 da) püskürtme su ile sulanmıştır. Karanlık olan klima
odasının aydınlatılması, tohum yastıklarının 1 metre üzerinde bulunan fluoresans lambalarla (1000 Lux), saat 08.30 dan 16.30 a kadar 8 saat süreyle sağlanmıştır.
Röntgen filmleri çekilen
dan
tohumların,
ağırlıklarının saptandığını
Klima odasında ekilen tohumların çimlenmesinden yaklaşık
75 gün sonra fidecikler sökülerek ağırlıkları, kökçük boyları, hipokotil boyları ve kotiledon sayıları saptanmıştır.
24
Sökümü takiben fidecik kökleri suda çalkalanıp, emici kağıt
üzerinde yarım saat bekletildikten sonra fidecik (Şekil 5) ağırlık­
ları 0,0001 gram duyarlılıkla «UNiMATiC CLX 4 33100 nolu hassas terazi» ile tartılarak kaydedilmiştir.
Fideciğin kök boğazı ile kök ucu arasındaki uzunluk
olan
«Kökçük boyu» ile kök boğazından kotiledonlara kadar olan «Hipokotil boyu» cetvelle ve 1 mm. duyarlılıkta ölçülmüşlerdir. Katiledon sayıları da ayrı ayrı saptanmıştır.
i::ı
>.
o
.o
::ı
~
.o
:o
""'
~
Seki! ':. Bir göknar fidecigi
Rgure 5. A seedling ot fir
3.6. Katlama Sürelerinin
Saptanması
:
Bilindiği
gibi bazı ağaç türlerinin tohumları çimlenmeye alın­
belirli bir süre içinde çimlenmezler. Bu nitelikteki tohumlara çimlenme engeli olan tohumlar denir. Çimlenme engeli,
tohumun kabuk, embriyo v.e endosperm ile bu ögelerin içerdikleri
dıklarında
25
kimyasal bileşiklerden ileri gelebilir. Göknar türlerinde bu engelin
anılan ögelerden hangisinden ileri geldiğini saptamak ayrı bir araş­
tırma konusu olabileceğinden, burada bunun incelemesine
~iril­
memiştir. Ancak, çimlenme engeli hangi nedenden ileri gelirse gelsin, bunun önlenmesi için uygulamada başvurulan birçok yöntem
bulunmaktadır. Bunlardan «Katıama Yöntemi» pratikte başvuru­
lan en önemli yollardan birisidir. Katlama, bir kat tohum bir kat
kum veya tohumun kurola karıştırılarak istenen sıcaklıkta istenen
süre bırakılmasıdır. Çalışmamızda iki Göknar türünün tohumları
birer hafta arayla, her hafta soğuk hava deposuna ( +3°C) ayrı
ayrı polietilen torbaların içine bir kat tohum bir kat rutubetli kum
şeklinde konulmuş ve 9 hafta süre ile bu işlem sürdürülmüş;
9
hafta sonra tohumlar Jacopsen çimlendirme aletinde çimlenmeye
alınmışlardır. Jacobsen aleti hergün saat 09.00- 17.00 arasında 30
°C'de çalıştırılmış, saat 17.00 de suyu değiştirilerek sıcaklığı 20°C'ye
getirilmiştir. Çimlenme periyodu sırasında ,1000 Luxluk bir ışıktan
yararlanılmıştır. Çimlenme süresi olarak 28 gün alınmıştır. Çimlenme süresi sonunda elde edilen çimlenme yüzdelerinin açısal değerleri Tablo 1 ve 2'de toplu olarak verilmiştir.
Bu konuya
denemelerde elde edilen verilerin
ortaya çıkan
bulgular çalışmamızın «Katlama Sürelerinin Saptanması» başlığı
altında verilmiştir ~(Bkz. 4.8 ve 5.5).
ilişkin yapılan
değerlendirilmesiyle
bu
değerlendirme işlemlerinden
3.7. Matematik- istatistik Yöntemler:
Araştırmamıza konu olan ve yapay dölleme ile serbest tozlaş­
ma sonucu elde edilen kozalak, tohum ve bu tohumlardan yetişti­
rilen fideciklerden elde edilen veriler basit ve çoğul regresyon yöntemleriyle, her iki Göknar türü tohumlarının katıama sürelerinin
saptanmasına ilişkin veriler ise «Tesadüf Blokları Yöntemi'ne göre değerlendirilmiştir. Kozalak, tohum ve fideciklere ait saptanan
verilerin değişkenliklerini (varyasyonlarını) incelemek üzere aşa­
ğıdaki formüllerden yararlanılmıştır.
ı;:
Aritmetik ortalama
(x)
Standart sapma (S)
26
X
=- - n
1 na2
-
(ı::x) 2
= v -n --(n-1)
Tablo : 1 -
Abies equitrojani Tohumunun
Değişik
Katlama Sürelerine
ili~kin
Çimlenme Yüzdelerinin
Açısal Değerleri.
Table :
ı
- The angles values corresponding to germination of Abies equitrojani seeds in different
duration of stratification.
Bloklar
(Blocks)
o
ı
2
HAFTALAR
3
4
Toplam
(Total)
(Weeks)
s
6
7
8
9
r
22,79
30,00
31,63
34,76
55,24
53,73
50,77
52,24
45,00
43,57
419,73
2
18,44
30,00
39,23
33,21
46,43
45,00
43,57
46,43
49,31
42,13
393,75
3
18,44
36,27
33,21
46,43
49,31
46,43
52,24
50,77
40,69
34,76
408,55
4
30,00
18,44
34,76
30,00
40,69
50,77
40,69
45,00
36,27
40,69
367,31
89,67
114,71
138,83
144,40
191,67
195,93
187,27
194,44
171,27
161,15
1589,34
Toplam
(Total)
Tablo : 2 -
Abies bornmülleriana Tohumunun
lerinin Açısal Değerleri.
Değişik
Katlama Sürelerine
ilişkin
Çimlenme Yüzde-
Table: 2 - The angles values corresponding to germination of Abies bornmülleriana seeds in different duration of stratification.
Bloklar
(Blocks)
HAFTALAR
4
3
o
ı
2
ı
15,89
22,79
26,56
34,76
2
15,89
24,73
18,44
3
o
30,00
4
9,10
40,88
Toplam
(Total)
Toplam
(Total)
(Weeks)
5
6
7
8
9
33,21
46,43
46,43
34,76
42,13
39,23
342,19
31,63
36,27
37,76
50,77
43,57
43,57
46,43
349,06
22,79
34,76
34,76
36,27
45,00
33,21
40,69
49,31
326,79
12,92
15,89
34,76
37,76
43,57
43,57
39,23
34,76
43,57
315,13
90,44
83,68
135,91
142,00
164,03
185,77
150,77
161,15
178,54
1333,17
Ortalamanın
s
standart hatası (S-) = - - -
yn
X
s
Varyasyon kat sayısı (o/o Cv) =
. 100
o/o Cv
><'in Hata yüzdesi (o/o SE) = - - -
yin
Güven aralığı
(CI) =
Formüllerdeki n, ölçü
x
toplamlarının
(1- a,v)
. Sx
x her bir ölçmenin değerini;
(x) 2 ise tek tek ölçmelekaresini belirtmektedir.
sayısını;
x 2 , tek tek ölçmelerin kareler
rin
± t
toplamını;
bu yöntemlerin; aşağıda adları
verilen yazarların Matematik - istatistik yapıtlarmdan yararlanıl­
mıştır (SNEDECOR, 1956; SUN, 0., 1968; YURTSEVER, N., 1973;
1974 ve 1974).
Çalışmamızda kullandığımız
Değerlendirmeler üç aşamada gerçekleştirilmiştir. ·Birinci aşa­
mada kozalak, tohum ve fideciklere ilişkin değişkenler incelenmiş;
ikinci aşamada, bu ögelerin özellikleri arasındaki ilişkiler (Regresyonlar) irdelenmiştir. üçüncü ve son aşamayı ise katlama sürelerinin saptanması oluşturmuştur.
29
üÇüNCü BöLüM
4.
ARAŞTIRMA
VERiLERiNiN DEG-ERLENDiRiLMESi
Bu başlık altında kozalak, tohum ve fideciklerin özelliklerinde
görülen değişkenlikler ile aralarındaki ilişkiler değerlendirilmiş­
tir. Ayrıca, tohumların katlama süreleri incelenerek uygun katlama süresinin saptanması sağlanmıştır.
4.1. Kozalak özelliklerine
ilişkin
Verilerin
Değerlendirilmesi
yapay dölleme (Abies equitrojani x equitrojani,
Abies equitrojani x bornmülleriana, Abies bornmülleriana x bornmülleriana ve Abies bornmülleriana x equitrojani) ve serbest tozlaşma (Abies equitrojani serbest, Abies bornmülleriana
serbest)
sonucu elde edilen 6 kombinasyonun kozalak ağırlığı, kozalak boyu, kozalak çapı ve kozalakta ortalama tohum sayılarının varyasÇalışmamızda
yonları incelenmiştir.
4.1.1. Kozalak Ağırlığı :
konu olan 6 adet kombinasyona ilişkin kozalakyer alan formüller yardımiyle değişken­
likleri (Varyasyonları) hesaplanmıştır. Hesaplanan veriler Tablo
3'te verilmiştir.
Çalışmamıza
ların
(3.7)
başlığı altında
Tabloda yer alan değerlerden, yapılan ölçme sayılarına göre
varyasyon katsayılarını (%Cv) incelediğimizde; Abies equitrojani
serbest tozlaşma kombinasyonuna ait kozalak ağırlığının öteki 5
kombinasyonun kozalak ağırlıklarına kıyasla daha homojen olduğu, bir başka deyişle, bu kombinasyona ilişkin kozalaklar,
öteki
kombinasyonların kozalaklarına göre birbirler-ine daha yakın ağır­
lıklarda olduğu ortaya çıkmaktadır. Kombinasyonların hepsini ele
alarak incelediğimizde; Abies bornmülleriana serbest, Abies born-
30
Tablo : 3 -
Kazdağı
ve
Uludağ Göknarının Değişik
Kombinasyonlarina
ilişkin
Hesaplanan Ortalama Koza-
'
Ağırlığına ilişkin Değerler.
Table : 3 -
The calculated values related to the cone weight of Abies bornmülleriana and Abies equitrojani
and their hybrid combinations.
Ölçme
sayısı
Aritmetik
ortalama (gr)
Standard
Ortalamanın
Varyasyon
Hata
sapma
standard
katsayısı
yüzdesi
hatası
(Coeff. of
aralığı
( Canfidence
Kombinasyonlar
(The Nr. of
(Arithmetical
(Standard
(Error
lnterval)
( Combinations)
measurement}
mean}
deviation)
ofmean)
variation}
percent)
(0,05 için}
(n)
<xl
(S)
(S)<)
(%Cv)
(%SE)
16
146.563
29,262
7,3155
19,965
4,9914
x + 21,5588
24
98,625
37,167
7,5867
37,685
7,6925
x + 21,2959
A. equitrojani x bornmülleriana
39
118,590
42,448
6,7971
35,794
5,7310
x + 18,4405
A. bornmülleriana (serbest)
36
48,972
23,992
3,9987
48,991
8,1653
x + 10,9045
Abies equitrojani (serbest)
A. equitrojani x equitrojani
(+)
( Error
Güven
(Cl)
A. bornmülleriana x equitrojani
114
99,763.
46,386
4,3444
46,496
4,3547
x + 11,3693
A. bornmülleriana x bornmülleriana
112
96,304
48,055
4,5408
49,899
4,7151
x + 11,8833
(+)
Kombinasyonlarda ilk takson ana, ikinci takson
baba'yı
simgelemektedir.
Tablo :'4 -
Kazdağı ve Uludağ Göknarının Değişik Kombinasyonlarina ilişkin Hesaplanan ortalama Kozalak
Boyuna ait Değerler.
Table: 4 -
The calculated values relating to the cone Iength of Uludağ and
binations.
Ortalamanın
Kazdağı
Fir and theirs hybrid com-
Varyasyon
Hata
yüzdesi
Güven
aralığı
Aritmetik
Standard
sayısı
ortalama (cm)
sapma
Kombinasyonlar
(The Nr. of
( Arithmetical
(Standard
(Coeff. of
(Error
lnterval)
( Combinations)
measurement)
mean)
deviation)
of mean)
variation)
percent)
(0,05 için)
(n)
ıxı
(S)
ısxı
!%Cv)
(o/o SE)
(Cl)
16
15,119
1,350
0,3375
8,929
2,2323
A. equitrojani x equitrojani
24
13,296
2,394
0,4887
18,005
3,6759
A. equitrojani x bornmülleriana
39
14,423
2,854
0,4570
19,788
3,1686
A. bornmülleriana
36
11,828
1,541
0,2568
13,028
2,1713
A. bornmülleriana x equitrojani
114
12,871
2,3ı5
0,2ı68
ı 7,Cl86
ı,6845
A. bornmülleriana
112
ı2,660
2,ı84
0,2064
ı 7,251
ı,6303
Ölçme
standard
hatası
( Error
katsayısı
( Canfidence
--~~------~---·
Abies equitrojani
-----
x 0,9946
x ± 1,3718
x + 1,2398
x + 0,7003
x + 0,5674
x + 0,540ı
mülleriana x bornmülleriana ile Abies bommülleriana x equitrojani kombinasyonları homojenlik bakımından kendi aralarında
bir farklılık göstermemelerine karşın, öteki üç kombinasyona kı­
yasla daha heterojen olduğu söylenebilir. Yine, Abies equitrojani
x equitrojani ve Abies equitrojani x bornmülleriana kombinasyonları kozalak ağırlıkları homojenitesi bakımından kendi aralarında önemli bir farklılık olmamasına karşın
Abies equitrojani
serbest tozlaşma kombinasyonuna kıyasla daha heterojen olduğu
görülmektedir.
Kozalak ağırlıklarının aritmetik ortalamalarına bakıldığında,
en ağır kozaıakların, Abies equitrojani serbest tozlaşma kombinasyonuna ilişkin olduğu, diğer bütün kombinasyonlardan farklılık
gösterdiği söylenebilir. Abies equitrojani x bornmülleriana kombinasyonuna ait kozalak ağırlıklarının diğer bütün kombinasyonlardan farklı olduğunu .ve ikinci ağır kozalakları oluşturduğu söylenebilir. En hafif kozalakların ise Abies bornmülleriana serbest tozlaşma kombinasyonuna ait olduğu ve bunların diğer bütün kombinasyonlardan farklılığı ortaya çıkmaktadır. Abies bommülleriana
x bornmülleriana, Abies equitrojani x equitrojani ve Abies bornmülleriana x equitrojani kombinasyonları arasında büyük farklı­
lık bulunmadığı, ancak diğer üç kombinasyona kıyasla farkhlık­
larının bulunduğu söylenebi!ir.
4.1.2. Kozalak Boyu :
Kombinasyonların kozalak boyuna ilişkin hesaplanan
veriler
Tablo 4'te gösterilmiştir. Tabloda yer alan değerlerden, yapılan
ölçme sayılarına göre varyasyon katsayılarını (%Cv) incelediği­
mizde, Abies equitrojani serbest tozlaşma kombinasyonuna ait kozalak boyunun öteki 5 kombinasyonun kozalak boylarına kıyasla
daha homojen olduğu, başka bir deyişle, bu kombinasyona ilişkin
kozalaklar, öteki kombinasyonların kozalaklarına göre birbirlerine
daha yakın boyda olduğu ortaya çıkmaktadır. Abies bornmülleriana serbest tozlaşma kombinasyonu ise Abies equitrojani x equitrojani, Abies equitrojani x bommülleriana, Abies bornmülleriana
x equitrojani ve Abies bornmülleriana x bornmülleriana kombinasyonlarına kıyasla kozalak boyları bakımından daha homojen olduğu görülmektedir. Abies equitrojani x equitrojani, Abies equitrojani x bornmülleriana, Abies bornmülleriana x equitrojani ve Abies bornmülleriana x bornmülleriana kombinasyonları arasında homojenite bakımından farklılıkların çok az olduğu söylenebilir.
33
4.1.3. Kozalak Çapı :
Kombinasyonlann kozalak çapına ilişkin hesaplanan değerler
Tablo 5'te verilmiştir. Tabloda yer alan değerlerden, yapılan ölçme
sayılarına göre varyasyon katsayılarını (% Cv)
incelediğimizde;
Ables bornmülleriana ve Abies equitrojani serbest tozlaşma kombinasyonlarına ilişkin kozalak çaplarının öteki 4 kombinasyonun kozalak çaplarına kıyasla daha homogen olduğu, başka bir deyişle,
bu kombinasyonlara ilişkin kozalaklar, öteki kombinasyonların
kozalaklarına göre birbirlerine daha yakın çapta oldukları,
aynı
zamanda bu iki kombinasyonun kozalak çaplarının homojenlik bakımından aralarında farklılık bulunmadığı söylenebilir. Abies equitrojani x equitrojani, Abies equitrojani x bornmülleriana, Abies
bornmülleriana x bornmülleriana ve Abies bornmülleriana x equitrojani kombinasyonları homojenlik bakımından kendi aralarında
bir farklılık göstermemelerine karşın, öteki 2 kombinasyona kı­
yasla daha heterojen olduğu ortaya çıkmaktadır.
4.1.4. Kozalakta Tohum
Sayısı
:
Kozalakta tohum sayısına ilişkin değerler Tablo 6'da verilmiş­
tir. Tabloda yeralan değerlerden, yapılan ölçme sayılarına göre varyasyon katsayılarını (%Cv) incelediğimizde, Abies equitrojani
serbest tozlaşma kombinasyonu kozalağında tohum sayısının öteki 5 kombinasyonun kozalaktaki tohum sayılarına kıyasla daha
homojen olduğu; başka bir deyişle, bu kombinasyona ilişkin kozalakların, öteki kombinasyonların kozalaklarına kıyasla birbirlerine daha yakın sayıda tohum içerdikleri ortaya çıkmaktadır. Abies .bornmülleriana x equitrojani kombinasyonunun öteki 4 kombinasyondan, kozalakta tohum sayılarına kıyasla daha homojen olduğu söylenebilir. Abies equitrojani x equitrojani, Abies equitrojani x bornmülleriana, Abies bornmülleriana serbest tozlaşma ve
Abies bornmülleriana x bornmülleriana kombinasyonları arasında
büyük farklılık bulunmadığı ve diğer 2 kombinasyona kıyasla daha
heterojen oldukları ortaya çıkmaktadır.
4.2. Tohuma ili~kin Verilerin Değerlendirilmesi
Çalışmamızda yapay dölleme ve serbest tozlaşma sonucu elde
edilen 6 kombinasyonun embriyo boyu, kanat boyu ve kanat eninin varyasyonları incelenmiştir.
34
Tablo : 5 - Abies equitrojani ve A. bornmülleriana'nın
Çapına Ait Hesaplanan Değerler.
Değişik
Kombinasyonlarma
Table : 5 - The calculated values relating to the cone diameter of
combinations.
Uludağ
Ortalamanın
and
ili~kin
Kazdağı
Ortalama Kozalak
Fir and their hybrid
Varyasyon
Hata
katsayısı
yüzdesi
aralığı
Aritmetik
Standard
sayısı
ortalama (cm)
sapma
Kombinasyonlar
(The Nr. of
(Arithmetical
(Standard
( Combinations)
measurement)
mean)
deviation)
of mean)
(n)
<xl
(S)
ısxı
Abies equitrojani
16
3,988
0,294
0,0735
7,372
1,8430
x
± 0,2166
A. equitrojani x equitrojani
24
4,263
0,453
0,0925
10,626
2,1698
x
± 0,2596
A. equitrojani x bornmülleriana
39
4,315
0,452
0,0724
10,475
1,6779
x
± 0,1964
A. bornmülleriana
36
4,178
0,321
0,0535
7,683
1,2805
x
± 0,1459
112
4,275
0,433
0,0409
10,129
0,9567
x
± 0,1070
1114
4,399
0,431
0,0404
9.798
0,9184
x
± 0,1057
Ölçme
1
A. bornmülleriana x bornmülleriana
A. bornmülleriana x equitrojani
standard
hatası
( Error
Güven
( Canfidence
(Coeff. of
(Error
lnterval)
variation)
percent)
(0,05 için)
(o/o
Cv)
(o/o SE)
{Cl)
Tablo : 6 - Abies equitrojani ve A. bornmülleriana'nın Değişik
lama Kozalakta Tohum Sayısına Ait Değerler.
Kombinasyonlarına İli§kin
Table : 6 - The calculated values relating to the number of seed in the cone of the
and their hybrid combinations.
Ari~metik
percent)
(%Cv)
I%SE)
(0,05 iç)n)
(Cl)
9,2685
11,950
2,9874
x ± 27,3143
67,439
13,7659
24,684
5,0386
x ± 38,6409
298,436
71,973
11,5249
24,117
3,8618
x ± 31,2672
36
243,000
56,968
9,4947
23,444
3,9073
x ± 25,8920
112
256,786
55,296
5,2250
21,534
2,0348
x ± 13,6738
114
264,167
51,487
4,8222
19,490
1,8254
x ± 12,6197
(Arithmetlcııl
measurement)
(n)
m ean)
lxl
(S)
16
310,250
37,074
24
273,208
39
A. equitrojani x bornmülleriana
f
Abies bornmülleriana
A. bornmülleriana x
bornınülleriana
A. bornmülleriana x equitrojani
Fir
(Coeff. of
(The Nr. of
( Combinations)
i
Kazdağı
variation)
Kombinasyonlar
Standard
sapma
(Standard
deviation)
A. Equitrojani x equitrojani
and
Güven araltAt
( Confidence
lnterval)
ortalama (cm)
Ölçme
standard
hatası ( Error
ofmean)
ısxı
Varyasyon
Uludağ
Hata
yüzdesi
(Error
sayısı
Abies equitrojani
Ortalamanın
Hesaplanan Orta-
katsayısı
Tablo : 7 - Abies equitrojani ve A. bornınülleriana'nın Değişik
Embriyo Boylanna tlişkin Değerler.
Kombinasyonlarının
Table : 7 - The calculated values relating to the length of embriyo of
hybrid combinatioıas.
Ortalıımanın
1
and
Varyıısyon
Kazdağı
firs and
Hata
yüzdesi
(Error
(The Nr. of
measurement)
(n)
(Arlthmetlcııl
Standard
sapma
(Standard
maan)
devlııtion)
standard
hatası ( Error
of maan)
ıx>
(S)
ısxı
(o/o Cv)
(o/o SE)
Abies equitrojani
221
7,939
0,959
0,064
12,0796
0,8126
Abies equitrojani x equitrojani
152
8,041
0,957
0,078
11,9015
0,9656
98
8,180
0,703
0,071
8,5941
0,8668
Abies bornmülleriana
246
6,545
1,384
0,088
21,1459
1,3482
A. bornmüllerlana x bornmülleriana
556
7,960
1,180
0,050
14,8241
0,6287
A. bornmüllerlana
383
8,286
1,149
0,059
13,8668
0,7086
Ölçme
sayısı
Kombinasyonlar
(Combi nations)
A. equitrojani x bornmülleriana
:ıı: equıtrojani
Aritmetik
(cm)
Uludağ
Hesaplanan Ortalama
ortalııma
katsayısı
(Coeff. of
varlation)
percent)
their
Güven aralığı
( Confidence
lnterval)
(0,05 için)
(Cl)
x
x
x
x
x
x
± 0,165
± 0,201
± 0,187
± 0,227
± 0,129
± 0,152
4.2.1. Embriyo Boyu
Embriyo boylarına ilişkin hesaplanan de~erler Tablo 7'de veTabloda yeralan değerlerden, yapılan ölçme sayılarına
göre varyasyon katsayılarını incelediğimizde, Abies equitrojani x
bornmülleriana kombinasyonuna ilişkin embriyo boyunun öteki 5
kombinasyonun embriyo boylarına kıyasla daha homojen olduğu;
başka bir deyişle, bu kombinasyona ilişkin embriyolar, öteki korobinasyonların embriyolarına kıyasla birbirlerine daha yakın boylarda olduğu ortaya çıkmaktadır. Abies bornmülleriana serbest tozlaşma kombinasyonunun embriyo boyları öteki bütün kombinasyonlara kıyasla daha heterojen olduğu; .Abies equitrojani serbest
tozlaşma, Abies equitrojani x equitrojani, Abies bornmülleriana x
bornmülleriana ve. Abies bornmülleriana x equitrojani kombinasyonlarının embriyo boylarının homojenlikleri arasında pek farklı­
lık bulunmadığı; ancak, Abies equitrojani x bornmülleriana'ya kı­
yasla daha heterojen ve Abies bornmülleriana serbest tozlaşma
kombinasyonuna kıyasla da daha homojen oldukları ortaya çık­
rilmiştir.
maktadır.
4.2.2. Tohum Kanat Boyu :
Kanat boylarına ilişkin değerler Tablo 8'de verilmiştir. Tabloda
yeralan değerlerden, yapılan ölçme sayılarına göre varyasyon
katsayılarını (o/o Cv) incelediğimizde, Abies bornmülleriana
serbest tozlaşma kombinasyonuna ilişkin kanat boyunun, öteki 5 kombinasyonun kanat boylarına kıyasla daha homojen olduğu, başka
bir deyişle, bu kombinasyona ilişkin tohum kanat boylarının, öteki kombinasyonların kanat boylarına kıyasla birbirlerine daha yakın boylyarda olduğu ortaya çıkmaktadır. Diğer 5 kombinasyonun
tohum boyları homojenlik bakımından farklılık göstermedikleri
ve Abies bornmülleriana serbest tozlaşma kombinasyonuna kıyas­
la daha heterojen oldukları söylenebilir.
4.2.3. Tohum Kanat Eni :
Kanat enierine ilişkin hesaplanan değerler Tablo 9'da verilTabloda yeralan değerlerden, yapılan ölçme sayılarına gö.
re, varyasyon katsayılarını (%Cv) incelediğimizde, Abies equitro•
jani serbest tozlaşma kombinasyonuna ilişkin kanat eninin öteki
kombinasyonların kanat genişliklerine kıyasla daha homojen olduğu; başka bir deyişle, bu kombinasyona ilişkin tohum kanat genişlikleri, öteki kombinasyonların kanat genişliklerine kıyasla birmiştir.
38
Tablo: 8 - Abies equitrojani ve A.
hum Kanat Boylanna
bornınülleriana'nın Değişik Kombinasyonlarının
Hesaplanan Ortalama To-
ili~kin Değerler.
Table : 8 - The calculated values related to the wing
hybrid combinations.
ıength
of the seed of
Ortalamanın
Uludağ
and
Kazdağı
Varyasyon
Hata
katsayısı
yüzdesi
Firs and their
Güven
aralığı
Aritmetik
Standard
sayısı
ortalama (mm)
sapma
Kombinasyonlar
(The Nr. of
(Arithmetical
(Standard
(Error
lnterval)
( Combinations J
measurement)
mean)
deviation)
of maan)
variation)
percent)
(0,05 için)
<xl
(S)
(S:;<)
!%Cv)
!%SE)
6
17,4100
2,2582
0,9819
12,9707
5,8952
A. equitrojani x equitrojani
19
17,2295
2,1117
0,4844
12,8563
2,8115
><.± 3,7171
x ± 1,3941
A. equitrojani x bornmülleriana
27
17,3063
1,9381
0,3729
11,1988
2,1547
x
8
13,8325
0,6984
0,2469
5,0490
1,7849
58
16,2050
2,3644
0,3204
14,5906
58
16,4374
2,4326
0,3194
14,7992
Ölçme
(n)
Abi es equitrojani
Abies bornmülleriana
A.
bornmülleriana x bornmülleriana
A. bornmülleriana x equitrojani
standard
batası
( Error
(Coeff. of
( Canfidence
(Cl)
1,036:1
x
±
±
1,9155
x
±
0,8278
1,9431
x
±
0,8513
0,8639
Tablo : 9 , 'I'able : 9 -
Abies equitrojani ve A. bornmülleriana'nın
ma Tohum Kanat Enine İlişkin Değerler.
Değişik
Kombinasyonlarina
The calculated values relating to the wing width of seed of the
hybrid combinations.
Ölçme
sayısı
Aritmetik
ortalama (mm)
Standard
sapma
Ortalamanın
standard
hatası
Uludağ
ilişkin
and
Hesaplanan
Kazdağı
Varyasyon
Hata
katsayısı
yüzdesi
Firs and their"
Güven
aralığı
( Confid.;ınce
Kombinasyonlar
(The Nr. of
(Arithmetical
(Standard
(Error
lnterval)
( Combinations)
measuremel'lt)
maan)
deviation)
of mean)
variation)
percent)
(0,05 için)
ıxı
(S)
(S;><)
!%Cv)
!%SE)
6
14,7667
0,6606
0,2697
4,4736
1,8264
x ±
0,4439'
equitrojani x equitrojani
19
13,8289
0,8819
0,2023
6,3772
1,4629
x ±
0,5822
A. equitrojani x bornmülleriana
27
13,9141
1,2768
0,2457
9,2763
1,7658
x ±
0,6828
8
12",9450
0,7791
0,2755
6,0185
2,1282
x ±
0,9640
58
13,3069
1,2180
0,1599
9,1531
1,2016
x ±
0,4264
58
13,3564' .
1,2176
0,1598
9,1162
1,1964
x ±
0,4262
(n)
Abies equitrojani
A,
Abies bornmülleriana
A,
bornmülleriana x bornmülleriana
A. bornmülleriana x equitrojani
( Error
(Coeff. of
Ortala-~
(Cl)
birlerine daha yakın boylarda olduğu ortaya çıkmaktadır. Abies
equitrojani x equitrojani ve Abies bornmülleriana serbest tozlaşma
kombinasyonlarının kanat genişliklerinin homojenlik bakımından
birbirlerinden pek farklı bulunmadıkları; Abies bornmülleriana x
bornmülleriana, Abies bornmülleriana x equitrojani ve Abies equitrojani x bornmülleriana kombinasyonlarına kıyasla da daha homojen oldukları; son 3 kombinasyonda ise kanat genişliklerinin,
homojenlik bakımından aralarında pek farklılık bulunmadığı ancak, öteki 3 kombinasyona kıyasla daha heterojen oldukları söylenebilir.
4.2.4. Yapay Dönemenin Uygulandığı Ağaçlara ve Kombinasyonlarma Göre Endosperm Sınıflarının Dağılışı ile Çimlenme ve Fidecik Yüzdeleri.
Yapay döllemede, çaprazlama olanakları ile en iyi ana ve babaların saptanması için önceden seçilmiş olan ağaçların ana ve
baba olarak kullanıldıklarında verdikleri tohumların özellikleri
Röntgen filmine aktarıldıktan sonra, endosperm sınıfları boş (O),
yarı dolu (B) ve dolu (A) olarak ayrılmış ve sonuçları Tablo lO'da
verilmiş~ir.
Tablo incelendiğinde, her iki· türün karşılıklı olarak çaprazlama olanaklarının bulunduğu ve boş dane (O) yüe:desi bakımından,
ana olarak kullanıldıklarında ağaçların verimliliği şöyle sıralana- ,
bilir: 3, 2, 4, 6, 1, 7, 5 ve 8; ancak 7,5 ve 8 nolu ağaçlarda boş dane
yüzdeleri % 90'dan % lOO'e kadar varmaktadır. Bu olgudan, ana
olarak Kazdağı Göknarının değil, Uludağ Göknarının seçilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. örnek ağaçlarımız baba olarak kullanılmaları durumunda ise, başarı: 7, 2, ı, 6, 3, 8, 4 ve 5 şeklinde sı­
ralanmaktadır. Bu sonuç bize, gerek Uludağ, gerekse Kazdağı Gök·
narının baba. olarak güvenle kullanılabileceklerini göstermektedir.
öte yandan, kombinasyonlara göre boş dane yüzdelerini incegerek Kazdağı, gerekse Uludağ Göknarının serbest tozlaşma kombinasyonları ile Uludağ Göknarının ana olarak kulla~
nıldığı kombinasyonlar, Kazdağı Göknarının ana olarak kullanıl­
dığı kombinasyonlara kıyasla daha az boş tohum vermektedirler
(Tablo ll). Aynı tablodan çimlenme yüzdeleri ile fidecik yüzdelerini inceled.iğimizde, yukarıdaki durumun aksine bir sonuç verdiği; yani, ana olarak Kazdağı Göknarının bulunduğu kombinasyonlardan elde edilen tohumların çimlenme yüzdeleri ile fidecik yüz;'leleri, Uludağ Göknarının ana olarak -kullanıldığı kombinasyonlarlllkinden daha fazla olduğu görülmektedir.
lediğimizde;
41
Kombinasyonların kozalaklarına giren ve «Ste,i.gsichter» aleti
ile bir ön çalışma sonucunda saptanan 2 - 3 arasında havalandırma
ile elde edilen boş dane yüzdeleri Tablo 'ı2'de verilmiştir. Buna göre
her iki türün serbest tozlaşma kombinasyonlarında ağırlık olarak
bulunan boş dane yüzdelerinip daha az olduğu ve Uludağ Gökna·
rının ana olarak kullanıldığı kombinasyonlar Kazdağı
Göknarı­
nın ana olarak kullanılpığı kombinasyonlara kıyasla yukardaki du~
rumla benzerlik göstermektedir.
Çimlenme yüzdeleri bakımından örnek ağaçların ana veya baba olarak kullanıldıkları duruma göre saptanan çimlenme yüzdeleri Tablo ı3'de verilmiştir. Tablo değerlerine göre ve örnek ağaÇ­
ların baba olarak kullanıldıklarında, çimlenme yüzdeleri
başarı
durumları : 2, 3, 7, 5, 8, 6, ı, ve 4 şeklinde sıralanabilir. Ancak bun··
lardan 2 No'lu ağaç baba olarak diğer bütün bireylerden daha iyi
bir sonuç (% 56,71) vermiştir. 3, 7, 5, 8 ve 6 No'lu ağaçların arasın·
da fazla bir farklılık bulunmamıştır; ancak, ı ve 4 No'lu ağaçların
baba -olarak kullanıldıklarında diğer bütün bireylerden daha düşük
çimlenme yüzdeleri vermekle beraber (%ı9,64 ve %ı7,44) yine başarılı oldukları söylenebilir.
örnek
ana olarak kullanıldıklarında, çimlenme yüzdeleri başarı durumları; 6, 5, 4, 3, 7, ı, 2 ve 8 şeklinde sıralanabilir.
Bunlardan 8 no'lu ağaç ana olarak kullanıldığında elde edilen to·
humların hiç çimlenmediği, 6 no'lu ağaç ana olarak diğer bütün bireylerden daha iyi bir sonuç (o/o 66,19) verdiği, 5 no'lu ağacın çimlenme yüzdesi başarısı bakımından (% 50) yanıltıcı bir sonuç olabileceği (Çünkü, bu ağaçtan elde edilen tohumların boş tane yüzdeleri o/o 99,75), 4 no'lu ağacın (%44,06) ile başarılı bir ana olarak
kullanılabileceğini göstermektedir. 3,7 ve ı no'lu ağaçların arasın­
da fazla bir farklılık bulunmamış ancak, 2 no'lu ağaca kıyasla
daha iyi bir sonuç verdikleri söylenebilir.
ağaçlar
Fidecik yüzdeleri bakımından örnek ağaçlarımızın ana veya
baba olarak kullanıldıkları duruma göre saptanan fidecik yüzde·
leri Tablo ı4'te verilmiştir. Tablo değerleri incelendiğinde; örnek
ağaçların ana olarak kullanıldıklarında fidecik yüzdeleri
yönün·
den başarı durumu çimlenme yüzdesine tamamen paralel, ancak
bunlardan daha düşük bir sonuç verdikleri söylenebilir. örnek
ağaçların baba olarak kullanıldıklarında, fidecJk yüzdeleri bakımın­
dan başarı durumları 2, 7, 5, 3, 6, 8, 4 ve ı şeklinde sıralanabilir.
Burada en iyi baba 2 no'lu ağaç; 7,5 ve 3 No'lu ağaçların arasında
büyük bir farklılık bulunmamış, ancak 6, 8, 4 ve ı no'lu
42
Tablo: ll
-Değişik
Table: ll -
Döl Kombinasyonlarımn
Fidecik Y'üzdeleri.
Germination percent,
of combinations.
Boş
(0),
Yarı
Dolu (B) ve Dolu (A)
Tohumlarında
Çimlenme ve
seedling percent, and endosperm classes empty (O), half full (B),
Kombinasyonlar
(Combinations)
Endosperm Sınıfları Yüzdeleri
(Endosperm classes percent)
%
A
B
A. bornmülleriana x bornmülleriana
62,31
13,50
A. bornmülleriana x equitrojani
71,75
Abies bornmülleriana
~un
Çimlelldirme Yüzdesi
(Germination percent)
%
Fidecik Yüzdesi
(Seedling Percent)
%
24,19
31,67
18,57
11,81
16,44
27,43
18,14
25,25
38,25
36,50
13,04
6,69
A. equitrojani x bornmülleriana
92,82
0,31
7,48
65,69
62,75
A. equitrojani x equitrojani
84,35
2,51
13,14
56,41
46,79
37,74
27,24
Abies *equitrojani
14,33
23,67
62,00
(A)
Değişik Kombinasyonlarına
Tablo : 12 -
Abies bornmülleriana ve Abies equitrojani'nin
Boş Dane Sayısına ilişkin Değerler.
Table : 12 -
The calculated values relating to the number of empty in the cone of Abies bornmülleriana and
Abies equitrojani and their hybrid.
Ölçme sayısı
(The nr. of
Kombinasyonlar
(Combinations)
ın.easurements)
ait Kozalalda Ortalama
~~~-~~la~ta (İD:._c_?_~)
Boş dane miktarı
(Amound of seed)
(The Nr. of
empty seed)
Tolıum Sayısı
Boş Dane Yüzdesi
(Empty seed perceııt)
A. equitrojani x bornmülleriana
39
298,436
209,750
o/o 68,943
A. equitrojani x equitrojani
24
'278,208
101,500
% 66,433
A. bornmülleriana x equitrojani
114
264,167
136,798
o/o 51,783
A. bornmülleriana x bornmülleriana
112
256,786
129,947
%
Abies bornmülleriana
902,100 gr.
406,350 gr.
o/o 31,084
Abies equitrojani
339,100 gr.
211,100 gr.
% 38,367 *
------
(*)
Kombinasyonlarda
boş
dane yüzdeleri
ağırlık
olarak
saptanmıştır.
50,605
*
Tablo: 13 Table : 13 --------~
..
Yapay Yolla Döllendirilen örnek Ağaçlara ilişkin Çimlenme Yüzdeleri.
Germination percent related to the crossed sample trees.
------
Baba Ağaç No.
(Nr. of father trees)
Kazdağı Gölman
(Abies equitrojani)
Ana Ağaç No.
(Nr. of Mother trees)
Toplam ve ortalama
çimlenme yüzdeleri
(Total and mean germination percent)
Uludağ Gökııarı
(Abies bornmiilleriana)
ı
Adet (Nr.)
ı
o/o
Adet (Nr.)
2
o/o
3
11,54
3
30,00
Adet <Nr.)
3
%
Adet (Nr.)
4
o/o
Adet (Nr.)
5
%
Adet (Nr.)
6
o/o
Adet <Nr.)
7
%
Adet (Nr.)
8
o/o
Toplam ve ortalama
(Total and mean)
Çimlenme yüzdesi
(Germination percent)
Adet
Serbest tozlaşma %
(Free pollination)
---------
2
4
33,33
ı
ı6,67
ı6
36,36
9
20,93
2
11,11
ı
3
32
32,65
36
43,37
6
40,00
4
5
ı
ı
2,27
29
80,56
35
49,30
9
6
7
8
ı
25,00
100,00
19,64
44/224
152/268
68
72,34
ı
56,71
50/ı32
37,88
15/86
39,ı3
5
35,71
17,44
16
88,89
3
42,86
17
3
60,00
19
59,38
36,ı7
87,93
26/78
33,33
100,00
2
33,33
3
13,64
13
56,52
32/129
3,57
7
13,73
6
11,54
5
34,71
49/288
20,00
26
28,57
13
34,21
119/377
5
33,33
119/861
1/2
141/2ı3
ı6/64
24,81
17,01
31,56
44,06
50,00
66,20
25,00
2
2,53
7
12,50
23
32,39
7
7,53
ı
15
85,86
47/157
29,94
5ı
103/279
36,91
36/10
32,73
41
41,41
473
56
67,47
136
Tablo: 14 - Yapay Yolla Dönendirilen örnek Ağaçlara ilişkin Fidecik Yüzdeleri.
Table : 14 - Seedling percent related to the crossed sample trees.
Jlaba ağaç No.
(Nr. of father trees)
ı
ı
1,92
2
20,00
Ana ağaç No.
(Nr. of Mother trees)
Abies equitrojani
Abies bornmülleriana
2
3
4
5
7
6
8
Toplam ve ortalama
fidecik yüzdesi
(Total and mean
seedling percent)
6/22
3,06
2,27
100,00
25,00
31,33
77,78
9,30
20,00
35,21
32/132
26,09
8/86
2,6785
130/268
67,02
48,50
3
24,242
4
16,67
9,3023
5
21,43
88,89
60,00
22/78
28,2051
6
16,67
8,00
20,00
42,86
46,88
7
4,55
5,77
20,88
25,53
81,03
8
22,73
5,86
28,95
20,00
13,79
30/157
19,1082
82/279
29,3906
21/110
19,0909
Toplam ve ortalama
(total and mean)
Çimlenme%
(Seedling %)
Serbest tozlaşma
(Free pollination)
12/129
9,3023
2
2,53
22/288
7,6388
66/377
94/261
17,506
12
16,90
36,0153
6
6,45
1/2
50,00
128/233
60,0938
8/64
12,50
35
35,35
331
35
42,17
90
Tablo: 15 - Tohum Bindane Ağırlığı (gr.).
Table : 15- One thousand seed weight.
Ana Ağaç No.
(Nr. of trees)
Baba Ağaç No.
(Nr. of trees)
ı
2
3
4
5
6
7
8
65,058
37,415
59,182
49,874
52,319
30,355
58,455
24,321
2
53,081
58,321
56,151
40.187
57,557
17,616
41,073
49,360
3
50,008
46,259
41,705
42,598
28,596
41,836
55,330
45,537
4
65,241
46,930
47,244
53,866
47,119
34,332
35,046
5
53,991
48,148
45,435
29,159
43,189
33,227
31,792
6
54,915
36,369
43,372
37,342
50,659
61,152
60,300
7
63,631
49,635
58,866
66,797
40,116
58,443
8
58,226
45,814
45,105
57,445
50,472
42,536
35,106
464,111
58,0139
370,891
46,3614
397,062
49,6328
377,272
47,1590
370,027
46,2534
379,497
47,4371
317,102
45,3003
217,929
43,5858
53,635
45,963
48,407
45,132
57,050
69,319
93,936
Toplam ve ortalama
dane ağırlığı
(Total and mean
1000 seed weight)
Serbest tozlaşma
(Free pollination)
1000
----
52,631
46,080
Toplam ve Ortalama
Bin Dane Ağırlığı
(Total and mean
1000 seed weight)
376,979
47,1224
433;346
54,1683
353,869
44,2336
329,178
47,1111
337,532
42,1915
344,109
49,1584
383,570
54,7954
334,708
47,8154
2895,891
ağaçlara kıyasla
daha iyi bir sonuç vermişlerdir. 6 ve 8 no'lu ağaç­
pek farklılık bulunmamış, ancak 4 ve 1 no'lu ağaçlara
kıyasla daha iyi bir sonuç vermişlerdir.
lar
arasında
Bin Dane Ağırlığı :
4.2.5.
örnek ağaçların ana veya baba olarak kullanılmalarında, elde
edilen tohumların «Bin Dane Ağırlıkları» Tablo 15'te verilmiştir.
Bin dane ağırlığı, tohumun kalitesinin ölçülebilen özelliklerinden
ve en önemlilerinden biridir.
gibi, bin dane ağırlığının
baba olarak kullanıldıklarında 7, 2,
6, 8, 1, 4, 3 ve 5 şeklinde sıralanmaktadır. Bu sonuçtan Kazdağı Göknarının baba olarak kullanıldığı ağaçların tohum bin dane ağırlık­
ları, Uludağ Göknarı ağaçlarının baba olarak kullanıldıklarına kı­
yasla daha ağır olmaktadır. Ana olarak kullanıldıklarında yin~
ağırlık olarak başarı durumları ; 1, 3, 6, 4, 2, 5, 7 ve 8 şeklinde sıra­
lanmaktadır. Buradan Uludağ Göknarının ana olarak kullanıldığı
ağaçların Kazdağı Göknarına kıyasla daha ağır tohum verdikleri
söylenebilir. öte yandan, Uludağ Göknarı ana olarak kullanıldığın­
da elde edilen hibrid tohumların bin dane ağırlığı, Uludağ Gölmarının serbest tozlaşma sonunda elde edilen tohumların bin dane
ağırlığına kıyasla daha ağır olmaktadır. Kazdağı Göknan için bu
durum tam tersine bir sonuç vermektedir : Kazdağı Gölmarının
serbest tozlaşmadan elde edilen tohumlarının bin dane ağırlıkla­
rı, ana olarak kullanıldığında elde edilen bin dane ağırlıklarına kı­
yasla daha ağır olmaktadır. Kombinasyonlara göre bin dane ağır­
lıkları incelendiğinde (Tablo 16), Kazdağı Göknarının ana olarak
kullanılmaya elverişli olmadığı, Uludağ Göknr.rının ise, tersine, elverişli olduğu görülebilir.
Tablo
incelendiğinde görülebileceği
ağırlık sırasına
4.3.
göre
ağaçların
Fideciğe ilişkin
Verilerin Değerlendirilmesi :
Çalışmamızda yapay dölleme ve serbest tozlaşma wnucu elde edilen kombinasyonların ekilen tohumlarından çıkan fideciklerde; fidecik ağırlığı, kotiledon sayısı, hipokotil boyu ve kök boyunun varyasyonları incelenmiştir.
4.3.1.
Fidecik Ağırlığı :
ağırlıklarına ilişkin hesaplanan değerler Tablo 17'de
Tabloda yeralan değerlerden, yapılan ölçme sayılarına
göre varyasyon katsayılarını (%Cv) incelediğimizde: Abies equit-
Fidecik
verilmiştir.
48
Ağırlığı.
Tablo : 16 -
Kombinasyonlara Göre Bindane
Table: 16 -
1000 seed weight according to the combinations
Kombinasyonlar
(Combinations)
Ölçme adedi (100 tohum adedi)
(Nr. of measurement)
(100 seed)
Toplam ağırlık (gr.)
(Total weight)
Ortalama bindane ağırlığı (gr.)
(Mean 1000 seed ıveight)
Abies equitrojani
16
101,1108
63,194.
A. equitrojani x equitrojani
53
263,0853
49,6:U
79
377,8311
47,8Z7
18
92,2621
51;257
A. bornmülleriana x bornmülleriana
212
1112,2928
5'.,467
A. bornmülleriana x equitrojani
201
1060,2011
52,746
A. equitrojani x bornmülleriana
(O)
Abies bornmülleriana
(O)
Tablo : 17 - Abies equitrojani ve A. bornnıülleriana'nın
ma Fidecik Ağırlığına ilişkin Değerler.
Table : 17 -
Değişik
Kombinasyonlanna
The calculated values related to the seedling weight of
combinations.
Kombinasyonlar
(Combinations)
Ölçme
Aritmetik
sayısı
ortalama (gr)
Uludağ
and
tli~kin
Kazdağı
lesaplanan Ortala-
Firs md their hybrid
Standard
Ortalamanın
Varyasyon
Hata
sapma
standard
katsayısı
yüzdasi
hatası
(The Nr. of
(Aritmetical
(Standard
maasurement
mean)
deviation)
of mean)
( Error
(n)
Cxl
(S)
csxı
(Variation
(Error
of coaff.)
parcent)
C%
Cv)
C%
70.
0,1733
0,0349
0,0042
20,1385
2,4070
A. equitrojani x equitrojani
73
0,1452
0,0503
0,0059
34,6419
4,0545
A. equitrojani x bornmülleriana
64
0,1692
0,0344
0,0043
20,3310
2,5414
Abies bornmülleriana (serbest)
20
0,1206
0,0321
0,0072
26,6169
5,9517
lll
0,1175
0,0383
0,0036
32,9114
3,1238
82
0,1264
0,0416
0,0046
32,5957
3,5996
A. bornmülleriana x equitrojani
aralığı
~Confidenca
lnterval)
c-.os
SE)
Abies equitrojani (serbest)
A. bornmülleriana x bornmülleriana
')3üven
için)
(Cl)
x
x
x
x
x
x
:t 0,0111
±. 0,0156
± 0,0114
± 0,0205
± 0,0096
± O,ot21
tozlaşma
ve Abies equitrojani x bornmülleriana kom-·
fidecik ağırlıkları öteki 4 kombinasyonun
fidecik ağırlıklarına kıyasla daha homojen oldukları, başka bir deyişle, bu kombinasyonlara ilişkin fidecik ağırlıkları, öteki kombinasyonlarlll fidecik ağırlıklarına kıyasla birbirlerine daha yakın
ağırlıklarda oldukları ortaya çıkmaktadır.
Abies bornmülleriana
serbest tozlaşma kombinasyonu fidecik ağırlıkları da Abies bornmülleriana x bornmülleriana, Abies bornmülleriana x equitrojani
ve Abies equitrojani x equitrojani kombinasyonlarına kıyasla daha homojen olduğu söylenebilir. Abies bornmülleriana x bornmül·
Ieriana, Abies equitrojani x equitrojani ve Abies bornmülleriana x
equitrojani kombinasyonları öteki bütün kombinasyonlardan daha heterojen, ancak homojenlik bakımından kendi aralarında pel{
farklılık bulunmadığı da söylenebilir.
rojani serbest
binasyonlarına ilişkin
4.3.2. Kotiledon Sayıları :
Kotiledon sayılarına ilişkin hesaplanan değerler Tablo 18'de
Tabloda yer alan değerlerden, yapılan ölçme sayıları­
na göre varyasyon katsayılarını (%Cv) incelediğimizde; Abies
bornınülleriana serbest tozlaşma kombinasyonuna ilişkin
kotiledon sayıları öteki 5 kombinasyonun kotiledon sayılarına kıyasla
daha homojen oldukları, başka bir deyişle, bu kombinasyona iliş·
kin kotiledon sayısı öteki kombinasyonların kotiledon sayılarına
göre birbirlerine daha yakın sayıda oldukları ortaya çıkmaktadır.
Diğer 5 kombinasyonun kotiledon sayıları homojenlik bakımından
birbirlerinden pek farklı bulunmadıkları, ancak Abies equitrojani
serbest tozlaşma kombinasyonuna göre daha heterojen oldukları
söylenebilir.
verilmiştir.
4.3.3. Hipokotil Boyu :
Hipokotil boylarına ilişkin hesaplanan değerler Tablo 19'da
Tabloda yer alan değerlerden, yapılan ölçme sayıları­
na göre varyasyon katsayılarını (% Cv) incelediğimizde; Abies
bornmülleriana serbest tozlaşma ve Abies equitrojani x bornmülleriana kombinasyonlarına ilişkin hipokotil boylarının öteki 4
kombinasyonun hipokotil boylarına kıyasla daha homojen oldukları, başka bir deyişle, bu kombinasyonların hipokotil boyları öteki
kombinasyonların hipokotil boylarına göre herbiri kendi
içinde
daha yakın boylarda olduğu ortaya çıkmaktadır. Abies equitrojani
serbest tozlaşma, Abies equitrojani x equitrojani ve Abies -bornmülleriana x equitrojani kombinasyonları kendi aralarında homojenverilmiştir.
51
Tablo : 18 -
Abies equitrojani ve A. bornmülleriana'nın
ma Kotiledon Sayılarına Alt Değerler.
Table : 18 -
The calculated values related to the number of cotyledon of
combinations.
Kombinasyonlar
(Combinations)
Değişik
Korobinasyonianna
,
Uludağ
tli~kin
and
Hesaplanan Ortala-
Kazdağı
Firs and thybrid
Güven
Aritmetik
Standard
Ortalamanın
Varyasyon
Hata
sayısı
ortalama
standard
katsayısı
yüzdesi
( Canfidence
(The Nr. of
(Arltmetlcal
sapma
(Standard
(Varlation
measurement)
(n)
maan)
devlatlon)
of maan)
(Error
percent)
(0,05 Için)
<x)
(S)
ısxı
hatası
( Error
of coeff.)
!%
Cv)
!%
lnterval)
{Cl)
SE)
±
0,1820
±
0,2054
±
0,2232
±
0,2973
Abies equitrojani (Serbest)
83
5,5783
0,6270
0,0688
11,2400
1,2338
Abies equitrojani x equitrojani
79
5,3165
0,6896
0,0776
12,9709
1,4593
A. equitrojani x bornmülleriana
69
5,4783
0,6989
0,0841
12,7576
1,5358
Abies bornmülleriana (Serbest)
22
5,3636
0,4924
0,1050
9,1804
1,9573
x
x
x
x
143
5,3357
0,7406
0,0619
13,8801
1,1607
x
93
5,5376
0,6685
0,0693
12,0720
1,2518
x ±
A. bornmülleriana x bornmülleriana
A. bornmülleriana x equitrojani
aralığı
Ölçme
± 0,1595
0,1827
Tablo : 19 -
Abies equitrojani ve A. bornmülleriana'nın Değişik Kombinasyonlarına ılişkin Hesaplanan Ortalama Hipokotil Boylarına Ait Değerler.
Table : 19 -
The calculated values related to the hypocotyl length of
combinations.
Kombinasyonlar
(Combinations)
Ölçme
sayısı
Aritmetik
, ortalama (cm)
Uludağ
and
Kazdağı
Firs and their hybrid
Standard
Ortalamanın
Varyasyon
Hata
sapma
(Standard
standard
hatası ( Error
katsayısı
yüzdesi
( Canfidence
(Variatlon
deviation)
(S)
of mean)
of coeff.)
(Error
percent)
lnterval)
(0,05 Için)
(S xl
<%Cv)
<%SE)
(Cl)
Güven
aralığı
(The Nr. of
(Aritmetical
measurement)
mean)
(n)
ıxı
Abies equitrojani (Serbest)
70
4,7586
0,8111
0,0969
17,0449
2,0373
x
± 0,2573
A. equitrojani x equitrojani
73
4,2740
0,7687
0,0900
17,9855
2,1050
x
± 0,2386
A. equitrojani x bornmülleriana
64
5,0859
0,6614
0,0827
13,0046
1,6256
x
± 0,2198
Abies bornmülleriana (Serbest)
20
3,4250
0,3754
0,0839
10,9606
2,4509
x
lll
3,5432
0,7122
0,0676
20,1005
1,9079
x
± 0,1775
81
3,7321
0,6582
0,0731
17,6362
1,9596
~
± 0,1934
A. bornmülleriana x bornmülleriana
A. bornmülleriana x equitrojani
± 0,2402
lik bakımından birbirlerinden pek farklılık göstermedikleri ancak,
Abies bornmülleriana serbest tozlaşma ve Abies equitrojani x born·
mülleriana kombinasyonlarına kıyasla daha heterojen oldukları;
Abies bo.rnmülleriana x bornmülleriana kombinasyonundan daha
homojen oldukları söylenebilir. Abies bornmülleriana x bornmül·
leriana kombinasyonu diğer bütün kombinasyonlardan daha heterojen olduğu da söylenebilir.
4.3.4. Kökçük Boyu :
Kökçük boylarına ilişkin hesaplanan değerler Tablo 20'de ve·
Tablodaki değerlerden, yapılan ölçme sayılarına göre varyasyon katsayılarını (o/o Cv) incelediğimizde; Abies equitrojani x
bo:rnmülleriana ve Abies equitrojani serbest tozlaşma kombinasyonları arasında kökçük boyu, homojenlik bakımından
farklılık
olmamasına karşın, öteki 4 kombinasyondan daha homojen olduğu, başka bir deyişle, bu 2 kombinasyonun kökçük boyları, öteki
4 kombinasyonun kökçük boylarına kıyasla herbiri kendi içinde
daha yakW boylarda olduğu söylenebilir. Abies equitrojani x equitrojani kombinasyonunun kökçük boyu, Abies equitrojani serbest
tozlaşma ve Abies equitrojani x bornnıülleriana kombinasyonları­
nın kökçük boylarına göre daha heterojen, Abies bornmülleriana
serbest itozlaşma, Abies bornmülleriana x bornmülleriana, Abies
bornmülleriana x equitrojani kombinasyonlarına göre de daha hOmojen bir yapıdadır. Abies bornmülleriana x bornmülleriana, Abies bornmülleriana x equitrojani ve Abies bornmülleriana serbest
tozlaşma kombinasyonları arasında kökçük boyları, homojenlik bakımından pek farklılık göstermemesine karşın, öteki tüm kombinasyonlardan daha heterojen bir yapı gösterdikleri söylenebilir.
rilmiştir.
4.4. Tohumun Bazı özellikleri Arasındaki ilişkiler :
Tohum Boyu - Embriyo Boyu Arasındaki
ilişkiler
:
Tohumun en önemli özelliklerinden olan tohum boyu ile embriyo boyu arasında herhangi bir ilişkinin bulunup bulunmadığı­
nı ortaya çıkarmak amacıyla basit regresyon analiz işlemi uygulanmıştır. Bunun için de gerek yapay dölleme, gerekse serbest tozlaşma kombinasyonlarından elde edilen tohumların boyları bağım­
sız değişken (X;), Embriyo boyları da bağlı değişken (Yi) olarak
ekseniere taşınmış, bunlar arasındaki bağlantının Y = a + bx şek­
linde doğrusal olduğu görülmüştür. Bu durum anlaşıldıktan sonra
gerekli regresyon analiz işlemleri yapılmıştır. Yapılan analiz so54
Tablo : 20 -
Abies equitrojani ve A. bornmülleriana'nın
Kök Boylarına ilişkin Değerler.
Değişik
Kombinasyonlarina Ait Hesaplanan Ortalama
Table : 20 - The calculated values related to the root length of Uludağ and Kazdağı Firs and their hybrid combinations.
Ol çme
Aritmetik
Standard
Ortalamanın
Varyasyon
Hata
sayısı
ortalama
sapma
standard
katsayısı
yüzdesi
(The Nr. of
(Arithmetical
(Standard
measurement)
mean)
deviation)
of maan)
(n)
(x)
(S)
ısx>
Abies equitrojani (Serbest)
70
9,3129
2,2967
0,2745
24,6615
2,9476
A. equitrojani x equitrojani
73
9,0233
2,6946
0,3154
:29,8627
3,4952
A. equitrojani x bornmülleriana
64
9,1141
2,1408
0,2676
23,4889
2,9361
Abies bornmülleriana (Serbest)
20
7,8650
3,0432
0,6805
38,6929
8,6520
lll
7,5367
2,6902
0,2577
35,6947
3,4189
76
7,9250
2,9346
0,3366
37,0297
4,2476
Kombinasyonlar
(Combinations)
A. bornmülleriana x bornmülleriana
A. bornmülleriana x equitrojani
hatası
( Error
Güven
aralığı
( Canfidence
(Coeff. of
(Error
lnterval)
variatlon)
percent)
(0,05 için)
1%
Cv)
1%
SE)
(Cl)
x ±
x ±
x ±
0,7286
x ±
x ±
x ±
0,9469
0,8364
0,7113
0,6766
0,8920
Table : 21 -
Kombinasyonlara Göre Tohum Boyu ile Embriyo
Arasındaki ilişkiler.
Table: 21 - The relationship between seed length and embryo length according to the combinations.
Kombinasyonlar
(Combinations)
Ölçme
sayısı
Hesaplanan eşitlik
(Estimated equation)
Standard
hata
'
(Standard
error)
y=a+bx
(Sy,:ı)
(The Nr.
of measurement)
Korelasyon Katsayısı
(Coeff.· of variation)
' (r)
Tablo r değeri
(Table r values)
(r2)
0,05
0,01
Abies equitrojani (Serbest)
113
y = 0,2501 + 0,4930 X
0,0044
0,3961
0,1569
0,195
0,254
A. equitrojani x equitrojani
80
y = 0,0839 + 0,6652 X
0,0094
0,7003
0,4904
0,232
0,302
A. equitrojani x bornmülleriana
81
y = -0,0110 + 0,7490
X
0,0063
0,6874
0,4725
0,217
0,283
Abies bornmülleriana (Serbest)
123
y = -0,1735 + 0,7860 X
0,0064
0,4981
0,2481
0,174
0,228
A: bornmülleriana x bornmülleriana
286
y = 0,1370 + 0,5778 X
0,0049
0,5097
0,2598
0,133
0,148
A. bornmülleriana x equitrojani
201
y
0,0053
0,5951
0,3541
0,138
0,181
= -0,2780 + 0,9939 X
nucunda bulunan eşitlik ile buna ait ilişkililik
standard hata (Yy,x) Tablo 21'de verilmiştir.
katsayısı
(r)
ve
Tablodan da anlaşılacağı gibi kombinasyonların çoğunda tohum boyu ile embriyo boyları arasındaki determinasyon katsayısı
(r2 ), tabloda 0,01 olasılık için verilen değerlerden büyük olduğu
söylenebilir. Bu durum Abies equitrojani serbest tozlaşma kombinasyonu dışında kalan öteki kombinasyonlarda, tohum boyu ile
embriyo boyu arasında 0,01 olasılık düzeyinde önemli bir ilişkinin
bulunduğunu gösterir.
4.5.
Fideciğin Bazı
özellikleri Arasındaki tuşkiler :
Araştırmamızda, üzerinde çalışılan 6 değişik kombinasyonun
kökçük boyu (X11), hipokotil boyu (Xzi) ve fidecik ağırlığı (Yi)
arasındaki ilişkiler, çoklu regresyon analiz yöntemiyle saptanarak
-
aşağıda sırasiyle açıklanmıştır.
4.5.1. Abies equitrojaiıi Serbest Tozlaşma Kombinasyonuna
Ait Kökçük Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı
Arasındaki tıişki :
Kökçük ve hipokotil boylarının fidecik ağırlığı ile olan ilişki­
lerini ortaya çıkarmak amacıyle bu kombinasyonda fidecik ağırlığı
bağlı değişken (Yi), kökçük boyu (X ı i) ve hipokotil boyu
(XzJ
serbest değişkenler olarak ele alınmış ve buna göre çoğul regresyon
analiz işlemi yürütülmüştür. Yürütülen çoklu regresyon analiz iş­
lemi sonunda hesaplanan eşitlik ile korelasyon katsayısı Tablo 22
de verilmiştir. Tablo incelendiğinde görüleceği gibi, regresyonun
0,01 olasılık düzeyinde önemli olduğu; yani kökçük boyu ile hipokotil boyunun birlikte fidecik ağırlığına etkilerinin bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Ancak, bu iki etmenden hangisinin daha önemli olduğunu, başka bir deyişle, hangisinin fidecik ağırlığını daha
fazla etkilediğini anlayabilmek için her ikideğişken (X1 ve X2) için
hesaplanan regresyon kareleri ile fidecik ağırlığına ait regresyon
kareler toplamı (y2 )'ndan yararlanarak hesaplanan hatalar toplamı ve bunlara dayanarak bulunan (F) değerleri Tablo ?3'de verilmiştir.
Tablo değerleri gözden geçirildiğinde görüleceği gibi, regres·
yona ilişkin F değeri başka bir deyişle, her iki değişkenin fidecik
ağırlığına ortaklaşa etkilerinin 0,01 olasılık düzeyinde olduğu anlaşılmaktadır. Bunların tek tek etkilerine gelince; her iki değişke­
nin de (Kökçük ve Hipokotil) 0,01 olasılık düzeyinde fidecik ağır·
57
Tablo: 22 -
Abies equitrojani Serbest Tozlaşma kombinasyonunda Kökçük Boyu
Boyu (Xz) ile Fidecik Ağırlığı (Yı) ilişkisi.
(Xı),
Hipokotil
Table : 22 - The relationship among the seedling weight (Y,), hypocotil (X2) and root length
(Xı) of Abies equitrojani which obtained from free pollination.
Hesaplanan eşitlik
(Calculated equation)
İlişki
kurulan özellikler
(The relationship of
characteristics)
Kökçük boyu, hipotokil boyu
ile fidecik ağırlığı
(Root length, hypocotil ıength
and seedling weight)
Y
=0,0166 + 0,0082 X
1
+ 0,0162 X:i
'
R
0,6125++
Tablo R değeri
(R. values)
0,05
0,01
0,294
0,364
Sonuçları.
Tablo : 23 -
Çoklu Regresyon Analiz
Table : 23 -
The result of multiple regression analysis.
Varyasyon Kaynaklan
(Variation source)
Serbestiilik
derecesi
(Degrees of
freedom)
Kareler
Kareler
toplamı
ortalaması
(Sum of
squares)
(Mean of
square)
F
(Variance
ratio)
0,0308
0,0154
I
0,0214
ı
Regresyon
Kökçük boyu
2
<Xı)
<Root length)
Hipokotil boyu (X2 )
Tablo F değerleri
(F values)
0,05
0,01
19,25++
3,15
4,98
0,0214
26,75++
4,00
7,08
0,0094
0,0094
11,75++
4,00
7,08
0,0008
(Hypocotn length)
Hata (Error)
65
0,0513
Geneı Toplam (S um)
67
0,0821
etkileri olduğu, ancak kökçük boyunun hipokotil
kıyasla bu etkisinin daha fazla olduğu söylenebilir.
lığına
boyuna
4.5.2. Abies equitrojani x equitrojani Kombinasyonuna Ait
Kökçük Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Arasındaki ilişki.
Bu kombinasyonda kökçük boyu ve hipokotil boyunun fidecik
olan ilişkilerini saptamak amacıyle, fidecik ağırlığı bağ­
lı değişken (Yı), kökçük boyu (Xıı) ve hipokotil boyu (X2;) serbest
değişkenler olarak yapılan çoklu regresyon analiz işlemi ve bunmı
sonucunda hesaplanan eşitlik ile korelasyon katsayısı Tablo 24'te
verilmiştir. Tablodan, regresyonun 0,01 olasılık düzeyinde önemli
olduğu yani, kökçük boyu ile hipakütil boyunun birlikte fidecik
ağırlığına etkilerinin bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Ancak,
bu
iki faktörden hangisinin daha önemli olduğunu, başka bir deyişle,
hangi değişkenin fidecik ağırlığına daha fazla etkili olduğunu saptamak amacıyle, her iki değişken için hesaplanan resresyon kare··
leri ile fidecik ağırlığına ilişkin regresyon kareler toplamından yararlanarak saptanan hatalar toplamı ve bunlara bağlı olarak bulunan (F) değerleri Tablo 25'te verilmiştir.
Tablonun F değerinden, iki değişkenin birlikte 0,01 olasılık düzeyinde etkilerinin olduğu, ayrı ayrı etkilerinin de 0,01 olasılık düzeyinde olduğu, ancak kökçük boyunun etkisinin hipokotile kıyas­
la daha fazla olduğu söylenebilir.
ağırlığıyle
4.!)~3.
Abies equitrojani x bornmülleriana Kombinasyonuna ait
Kökçjik Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Arasın­
daki ilişki :
Çalışmamızın bu kombinasyonunda, kökçük boyu ve hipokotil
boyu ile fidecik ağırlığı arasındaki ilişkileri hesaplamak amacıyle
fidecik ağırlığını bağlı değişken (Yı), kökçük boyunu (Xıi) ve hipokotil boyunu da (X2;) serbest değişkenler olarak çoklu regresyon
analiz işlemi yapılmış ve bunun sonucunda saptanan eşitlik ile korelasyon katsayısı Tablo 26'da verilmiştir. Bu tabloya baktığımız- .
da, regresyonun 0,01 olasılık düzeyinde önemli olduğu, diğer bir deyişle kökçük boyu ile hipokotil boyunun birlikte fidecik ağırlığına
etkilerinin bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Bu iki etmenin etki derecelerini ayrı ayrı· bulmak için, her iki değişkenin hesaplanan reg ·
rasyon kareleri ve fidecik ağırlığına ait regresyon kareler toplamı
saptanarak hesaplanan hatalarla bunlara bağlı olarak bulunan F
değerleri Tablo 27'de gösterilmiştir.
60
Tablo : 24 -
Abies equitrojani x equitroJani Kombinasyonunda Kökçülc Boyu (X ı), Hipokotil
Boyu (Xı) ile Fidecik Ağırlığı (Yı) ilişkisi.
Table : 24 -
The relationship among the seedling wci.ght (Yi), hypocotil (X2) and root length (X ı)
of Abies eqitrojani x equitrojani combination.
İlişld
(The
kurulan özellikler
of charactcristics)
relat.ionslıip
Kökçük boyu, hipokotil boyu ile
fidecik ağırlığı
(Root length, hypocotil length and
seedling weight)
'--------
------
Hesaplanan eşitlik
(Calculated equation)
Y= -0,0459+0,0117 X 1 +0,02 X 2
R
0,7895++
Tablo R değeri
(R values)
0,05
0,01
0,286
0,351
Tablo : 25 -
Çoklu Regresyon Analiz
Table : 25 - The
resuıt
Varyasyon Kaynakları
(Variation source)
Sonuçları.
of multiple regression analysis.
Serbestmik
derecesi
(Degrees of
freedom)
Regresyon
2
Kareler
Kareler
toplamı
ortalaması
(Sum of
squares)
(Mean of
Tablo F değerleri
(F values)
sı;ıuare)
F
(Variance
ratio)
0,05
0,01
0,1134
0,0567
56,7++
3,15
4,98
Kökçük boyu (Xi)
ı
0,1338
0,1338
133,8++
4,00
7,08
(Root ıength)
Hipokotil boyu
ı
0,0204
0,0204
20,4++
4,00
7,08
0,0010
(~)
<Hypocotil length)
Hata (Error)
70
0,0685
Gene) toplam (Sum)
72
0,1819
(Xı)
Tablo : 26 -
Abies equitrojani x bornmülleriana Kombinasyonunda Kökçük Boyu
Boyu (X:) ile Fidecik Ağırlığı (Yı) ilişkisi.
Table : 26 -
The relationship among the seedling weight (Yi), hypocotil (X2) and root length
(X ı) of Abies equitrojani x bornmülleriana combina tion.
İlişki
Kurulan Özellikler
(The relationship of characteristics)
Hesaplanan eşitlik
(Calculated equation)
R
Tablo R değeri
(R values)
. 0,05
Kökçük boyu, hipokotil boyu ile
Fidecik Ağırlığı
(Root length, hypocotil Iength and
seedling weight)
Y
= o,0546 + o,0095 X
1
+ o,0055 X 2
0,6206+ +
Hipokotil
0,303
0,01
0,377
Tablo : 27 -
, Table : 27 -
Sonuçları.
Çoklu Regrasyon Analiz
The result of multiple regression analysis.
Varyasyon Kaynakları
(Variation source)
Serbestlilik
derecesi
(Degree of
freedom)
Regresyon
2
Kareler
Kareler
toplamı
ortalaması
(Sum of
squares)
(Mean of
square)
0,0287
0,0144
F
(Variance
ratio)
ı8,00
++
Tablo F değeri
(F values)
0,05
0,01
3,ı5
4,98
Kökçük boyu (X 1)
ı
0,0038
0,0038
4,75 +
4,00
7,08
(Root length)
Hipokotil boyu (X2 )
ı
0,0249
0,0249
3ı,ı25++
4,00
7,08
61
0,0458
0,0008
63
0,0745
(Hypocotil
Hata (Error)
Genel
l~ngth)
toplanı (Suın)
Tablonun bu F değerlerine göre iki değişkenin birlikte Jidecik
etkilerinin 0,01 olasılık düzeyinde olduğu, bunlardan
kökçük boyunun etkisinin 0,05 olasılık düzeyinde ve hipokotil boyunun ise 0,01 olasılık düzeyinde etkisinin bulunduğu, başka bir
ifadeyle de hipokotil boyunun fidecik ağırlığına etkisinin kökçük
boyundan daha önemli olduğu söylenebilir.
ağırlığına
4.5.4. Abies bornnıülleriana Serbest Tozlaşma Kombinasyonuna
ait Kökçük Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Arasındaki ilişki :
Çalışmamızın Uludağ Göknarı serbest tozlaşma kombinasyonunda, kökçük ve hipokotil boylarıyle fidecik ağırlığı arasındaki
ilişkileri saptamak amacıyle, daha önceki kombinasyonlarda olduğu gibi, fidecik ağırlığı bağlı değişken (Yi), kökçük boyu (X ı;) ve
hipokotil boyu da (X2i) serbest değişkenler olarak alınmış ve yapılan çoklu regrasyon analiz işlemi sonucunda hesaplanan eşitlik
ile korelasyon katsayısı Tablo 28'de verilmiştir. Tabloya bakıldığın­
da görüleceği gibi regresyonun 0,05 olasılık düzeyinde önemli olduğu söylenebilir. Bu iki değişkenin ayrı ayrı etkilerini
bulmak
için, buhların hesaplanan regresyon kareleri ve fidecik ağırlığına
ilişkin regresyon kareler toplamından yararlanarak saptanan hatalar toplamı ve bunlara bağlı olarak hesaplanan F değerleri Tablo 29'da görülmektedir.
Bu tablodaki F değerleri irdelendiğinde, iki değişkenin birlikte fidecik ağırlığına etkilerinin 0,05 olasılık düzeyinde olduğu, hipokotil boyunun etkisinin yeterli düzeyde olmadığı ancak, kökçük
boyunun fidecik ağırlığına etkisinin ise 0,01. olasılık düzeyinde
önemli olduğu açıkça görülmektedir.
4.5.5. Abies bornmülleriana x bornmülleriana Kombinasyonuna
Ait Kökçük BoYıı, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Arasındaki ilişki :
Bu kombinasyonda kökçük boyu, hipokotil boyu ve fidecik
ağırlığı arasındaki ilişkiler 4.5.2. başlığı altında, Abies equitrojani x
equitrojani kombinasyonu için açıklanan duruma benzerlik göstermektedir. Yani her iki öğe de (Kökçük ve hipokotil) gerek ortaklaşa ve gerekse bağımsız olarak fidecik ağırlığına 0,01 olasılık
düzeyinde etkili olmaktadır. Yine bu öğelerden hipokotil boyunun
fidecik ağırlığına etkisinin kökçük boyuna kıyasla daha az olduğu
ortaya çıkmaktadır. (Tablo : 30 ve 31).
65
Tablo : 28 -
Abies bornmülleriana Serbest Tozla~ma Kombinasyonunda Kökçük Boyu (X 1 )
Hipokotil Boyu (X2) ile Fidecik Ağırlığı (Y1) ilişkisi.
Table : 28 -
The relationship' among the seedling weight (Yı), hypocotil (X2) and root length
(Xı) of Abies equitrojani which obtained from free pallination.
ilişki
Hesaplanan eşitlik
(Calculated equation)
Kurulan özellikler
(The relationship of characteristics)
Kökçük boyu, hipokotil boyu ile
fidecik ağırlığı
(Root length, hypocotil length and
seedling weight)
Y
=-
o,0067 + o,0046 X 1 + o,o266 X 2
R
0,6324+
Tablo R değeri
(R values)
0,05
0,01
0,545
0,647
Tablo : 29 -
Çoklu Regresyon Analiz Sonuçlan.
Table : 29 -
The result of multiple regression analysis.
Varyasyon Kaynakları
(Variation source)
Serbestlilik
derecesi
(Degree of
freedonı)
Kareler
Kareler
toplamı
ortalanıası
(Sunı of
squares)
(Mean of
square)
F
(Variance
ratio)
Tablo F değeri
(F values)
0,05
0,01
-----..
2
Regresyon
0,0078
0,0039
5,5714+
3,59
6,11
Kökçük boyu <X ı)
ı
0,0063
0,0063
9,0000++
4,45
8,40
(Root length)
Hipokotil boyu (X2 )
ı
o,ooı5
O,OOı5
2,1429NS
4,45
8,40
0,0007
(Hypokotil length)
Hata (Error)
ı7
0,0117
Toplam (Sum)
19
0,0195
(Xı)
Tablo.: 30 -
Abies bornmülleriana x bornmülleriana Kombinasyonunda Kökçük Boyu
Hipokotil Boyu (Xz) ile Fidecik Ağırlığı (Yı) tli~kisi.
Table : 30 -
The relationship among the seedling weight (Y;), hypokotil (X2) and root length
(Xı) of Abies bornmülleriana x bornmülleriana combination.
'
ilişki
Kurulan Özellikler
(The relationship of characteristics)
Hesaplanan eşitlik
(Calculated equation)
R
Tablo R değeri
(R values)
0,05
~---------·
Kökçük boyu, hipokotil boyu ile
fidecik ağırlığı
<Root ıength, hypocotil ıength and
seedling weight)
Y = o,oo94 + o,oon X1 + o,oıss X2
0,7030++
0,241
0,01
. ---·-0,297
\
Tablo : 31 -
Çoklu Regrasyon Analiz
Sonuçları.
Table : 31 - The result of mulüple regression analysis.
Varyasyon Kaynaklan
(Variation source)
Serbestlilik
derecesi
(Degree of
freedem)
Regresyon
2
Kareler
Kareler
toplamı
ortalaması
(Sum of
squares)
(Mean of
square)
F
(Variance
ratio)
Tablo F değeri
(F values)
0,05
0,01
0,0738
0,0369
52,7143++
3,07
4,79
Kökçük boyu <X1)
ı
0,0417
0,0417
59,5714++
3.92
6,85
(Root length)
Hipokotil boyu
ı
0,0321
0,0321
45,8571++
3,92
6,85
0,0007
<~)
(Hypocotil length)
Hata (Error)
106
0,0755
Toplam (Sum)
108
0,1493
4.5.6. Abies bornınülleriana x equitrojani Kombinasyonuna Ait
Kökçük Boyu, Hipokotil Boyu ile Fidecik Ağırlığı Arasında·
ki ilişki:
Çalışmamızın
bu kombinasyonunda da diğer kombinasyonlar··
gibi, fidecik ağırlığı bağlı değişken (Y;), Kökçük boyu
(Xıi) ve hipokotil boyu da (X2j) serbest değişkenler olarak hesaplanan eşitlik ile korelasyon katsayısı Tablo 32'de verilmiştir. Bu
iki değişkenin birlikte fidecik ağırİığına etkilerinin, 0,01 olasılık
düzeyinde önemli olmaktadır. Her iki değişken için hesaplanan
regresyon kareleri ile fidecik ağırlığına ait regresyon kareler toplamından yararlanılarak bulunan F değerleri Tablo 33'te sergilenda
olduğu
miştir.
Tabloda görüldüğü gibi, iki değişkenin (Kökçük ve hipokotil)
birlikte fidecik ağırlığına etkileri 0,01 olasılık düzeyindedir. Bunlardan kökçük boyunun fidecik ağırlığına etkisi 0,01 olasılık düzeyinde ve hipokotil boyuna kıyasla daha önemli olmaktadır. Hipokotil boyunun fidecik ağırlığına etkisi ise 0,05 düzeyinde olduğu
görülmektedir.
4.6.
Fideciğin. Bazı
özellikleriyle Tohumun
sındaki İlişkiler :
Bazı
özellikleri Ara-
bu aşamasında üzerinde çalışılan kombinasembriyo boyu (Xıi), tohum ağırlığı (X2;) serbest değiş­
kenler, fidecik ağırlığıda bağlı değişken (Y;) olarak alındığında
çoklu regresyon analiz yöntemiyle, embriyo boy sınıflarının fidecik verimi de basit regresyon analiz yöntemiyle ilişkileri saptanarak aşağıda sırasiyle verilmiştir.
Araştırmamızın
yonların
4.6.1. Abies equitrojani Serbest. Tozlaşma Kombinasyonunda
Embriyo Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı Arasın­
daki ilişki :
Embriyo boyu ve tohum ağırlığının ffdecik ağırlığı ile olan ·
ilişkilerini ortaya çıkarmak amacıyle bu kombinasyonda
fidecik
ağırlığı bağlı değ.işken (Y;), embriyo boyu (Xıi) ve tohum ağırlığı
(X2i) serbest değişkenler olarak ele alınmış ve buna göre çoklu
regresyon analiz işlemi yürütülmüştür. Bunun sonucunda hesaplanan eşitlik ile korelasyon katsayısı (R) Tablo 34'te verilmiştir.
Tablodan regresyonun 0,05 olasılık düzeyinde önemli olduğu,
yani embriyo boyu ile tohum ağırlığının birlikte fidecik ağırlığına
etkilerinin bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Her iki değişkenden
70
Tablo : 32 -
Table : 32 -
Abies borrunülleriana x equitrojani Kombinasyonunda Kökçük Boyu
Boyu (X:ı) Ue Fidecil.: Ağırlığı ili~kisi.
(Xı),
HipokotiJ
The relationship among the seedling weight (Y1), hypocotil (X2 ) and root length
of Abies bornmülleriana x equitrojani combination.
(Xı)
İlişki Kurulan Özellikler
Kökçük boyu, hipokotil boyu ile
fidecik ağırlığı
(Root Iength, hypocotillength and
seedling weight)
R
Hesaplanan eşitlik
(Calculated equation)
(The relationship of characteristics)
Y
= 0,0159 + 0,0080
X 1 + 0,0137
~
0,6572++
Tablo R değeri
(R values)
0,05
0,01
0,286
0,351
Sonuçları.
Tablo : 33 -
Çoklu Regresyon Analiz
Table : 33 -
The result of multiple regression analysis.
Varyasyon Kaynaklan
(Variation source)
Serbestiilik
derecesi
(Degree of
freedom)
Regresyon
2
Kareler
Kareler
toplamı
ortalaması
(Sum of
squares)
(Mean of
square)
F
(Variance
ratio).
Tablo F değeri
(F values)
0,05
0,01
0,0502
0,0251
27,8889++
3,15
4,98
Kökçük boyu (X1)
ı
0,0439
0,0439
48,7778++
4,00.
7,08
(Root Iength)
Hipokotil boyu (X2 )
ı
0,0063
0,0063
7,0000+
4,00
7,08
0,0009
(Hypocotil Iength)
Hata (Error)
74
0,0660
Toplam (Sum)
76
0,1162
Tablo: 34- Abies equitrojani Serbest Tozlaşma Kombinasyonunda Embriyo Boyu
Ağırlığı (X:) ile Fidecik Ağırlığı (Yı) ilişkisi.
(Xı),
Tohum
Table : 34 - The relationship among the seedling weight (Yi), Embriyo length (X ı) and seed
weight (X2), of Abies equitrojani which obtained from free pollination.
İlişki
Iiurulan Özellikler
(The relationship of characteristics)
Embriyo boyu, Tohum ağırlığı ile
Fidecik ağırlığı
(Embryo length, seed weight and
seedling weight)
Hesaplanan eşitlik
(Calculated equation)
Y
= o,o928 + o,o244 X 1 + 0,7561
R
X2
0,3587+
Tablo R değeri
(R values)
0,05
0,01
0,295
0,361
Tablo : 35 -
Çoklu Regresyon Analiz
Table : 35 -
The result of multiple regression analysis.
Varyasyon Kaynakları
(Variation source)
Sonuçları.
Serbestlilik
derecesi
(Degree of
freedom)
Regresyon
2
Kareler
Kareler
toplamı
ortalaması
(Sum of
squares)
(Mean of
square)
F
(Variance
ratio)
Tablo F değeri
(F values)
0,05
0,01
o,oıo8
0,0054
4,909ı +
3,ı5
4,98
Embriyo boyu (X ı)
ı
0,0057
0,0057
5,ı818+
4,00
7,08
(Embryo length)
Tohum ağırlığı (X2 )
ı
0,005ı
0,0051
4,6364+
4,00
7,08
0,0011
<Seed weight)
Hata (Error)
66
0,073ı
Toplam (Sum)
68
0,0838
hangisinin fidecik ağırlığına daha fazla etkili olduğunu saptamak
arnacıyle hesaplanan F değerleri Tablo 35'te görülmektedir.
Tablo değerleri incelendiğinde, her iki değişkenin fidecik ağır·
birlikte ve tek tek olarak da etkilerinin 0,05 olasılık düzeyinde olduğu, ancak ernbriyo boyunun fidecik ağırlığına etkisinin tohum ağırlığından daha fazla olduğu ortaya çıkmaktadır.
lığına
4.6.2. Abies equitrojani x equitrojani Kombinasyonunda Embriyo
Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı ilişkisi :
Bu kornbinasyonda da embriyo boyu ve tohum ağırlığının
fidecik ağırlığı ile olan ilişkilerini saptamak arnacıyle, fidecik ağır·
lığı (Y;), bağlı değişken, ernbriyo boyu (X ı;) ve tohum ağırlığı da
(X2;) serbest değişkenler olarak yapılan çoklu regresyon analiz iş­
lemi sonucunda hesaplanan eşitlik ile korelasyon katsayısı (R)
Tablo 36'da görülmektedir.
Tablo incelendiğinde, regresyonun 0,01 olasılık düzeyinde
önemli olduğu, başka bir deyişle ernbriyo boyu ve tohum ağırlığı
birlikte fidecik ağırlığına etkilerinin bulunduğu söylenebilir.
Bu iki değişkenden hangisinin daha önemli olduğunu anlayabilmek için, regresyonda her iki değişken (Ernbriyo ve Tohum Ağır­
lığı) ve bağlı değişken (Fidecik ağırlığı) için hesaplanan kareler
ortalarnaları ile bunun sonucunda bulunan F değerleri Tablo 37'de
verilmiştir.
Tablodan her iki değişkenin birlikte ve ayrı ayrı olarak fidecik ağırlığına etkilerinin 0,01 olasılık düzeyinde olduğu, ancak tohum ağırlığının ernbriyo boyuna kıyasla fidecik ağırlığına daha
fazla etkili olduğu ortaya çıkmaktadır .
.4.6.3. Abies equitrojani x
Embriyo Boyu, Tohum
daki ilişki :
bornnıülleriana
Ağırlığı
Kombinasyonunda
ile Fidecik Ağırlığı Arasın­
Bu kornbinasyondaki ilişkiler 4.6.2. Başlığı altında Kazdağı
Göknarı x Kazdağı Göknarı kombinasyonunda olduğu gibi iki ser·
best değişkenin (Embriyo boyu, Tohum ağırlığı) fidecik ağırlığı
(Bağlı değişken)'na gerek birlikte, gerekse tek tek etkilerinin 0,01
olasılık düzeyinde olduğu, ancak ernbriyo boyunun tohum ağırlı­
ğına kıyasla fidecik ağırlığına etkisinin daha fazla olduğu ortaya
çıkmıştır. (Tablo 38, 39).
75
Tablo: 36- Abies equitrojani x equitrojani Kombinasyonunda Embriyo Boyu
Ağırlığı (Xz) ile Fidecik Ağırlığı (Yı) ilişkisi.
(Xı),
Tohum
Table : 36 - The relationship among the seedling weight (Yi), embriyo length (X ı) and seed
weight (X2) of Abies equitrojani x equitrojani combination.
ilişki
ıtesaplanan
Kurulan özellikler
(The relationship of characteristics)
Embriyo boyu, tohum ağırlığı ile
fidecik ağırlığı
(Embryo length, seed weight and
seedling weight)
eşitlik
.R
(Calculated equation)
Y
= o,058I- o,0778
X 1 + 2,1333 X 2
0,6527+ +
Tablo R değeri
(R values)
0,05
0,01
0,286
0,351
Sonuçları.
Tablo : 37 -
Çoklu Regresyon Analiz
Table : 37 -
The result of multiple regression analysis.
Varyasyon Kaynakları
(Variation source)
Serbestlilik
derecesi
(Degree or
rreedom)
Regresyon
Embriyo boyu
(Embryo length)
Tohum ağırlığı (X2 )
(Seed weight)
Hata (Error)
Toplam
(S~nı)
Kareler
toplamı
ortalaması
(Sum or
squares)
(Mean or
square)
F
(Variance
ratio)
Tablo F değeri
(F values)
0,05
0,01
0,0775
0,0388
25,8667++
3,15
4,98
ı
0,0141
0,0141
9,40++
4,00
7,08
ı
0,0634
0,0634
42,2667++
4,00
7,08
70
0,1044
0,0015
72
0,1819
2
(Xı)
Kareler
Tablo: 38 -
Abies equitrojani x bornnıülleriana. Kombinasyonunda Embriyo Boyu (X 1 ), Tohum
(Xz) ile Fidecik Ağırlığı (Yı) ilişkisi.
Ağırlığı
Table : 38 -
The relationship among the seedling weight (Y;), embryo length (X ı) and seed
weight (Xz) •Jf Abies equitrojani x bornmülleriana combination.
ilişki
Kurulan Özellikler
(The relationship of characteristics)
Eınbriyo
fidecik
boyu, tohum
ağırlığı
R
Tablo R değeri
(R values)
0,05
0,01
0,308
0,377
ile
ağırlığı
(Eınbryo
Hesaplanan eşitlik
(Calculated equation)
length, seed weight and
seedling weight)
Y= -0,0977 + 0,25 X 1 + 0,75 X~
0,5918++
Sonuçları.
Tablo : 39 -
Çoklu Regresyon Analiz
Table: 39 -
The result of multiple regression analysis.
Varyasyon Kaynakları
(Variation source)
Regresyon
Embriyo boyu (X 1 )
(Embryo length)
Tohum ağırlığı (X2 )
(Seed weight)
Hata (Error)
Toplam (S um)
Serbestiilik
derecesi
(Degree of
freedom)
Kareler
Kareler
F
toplamı
ortalaması
(Sum of
squares)
(Mean of
square)
(Variance
ratio)
Tablo F değeri
(F values)
0,05
0,01
0,0261
0,0194
O,Oı3ı
ı6,375++
3,ı5
ı
0,0194
24,25++
4,00
4,98
7,08
ı
0,0067
0,0067
4,00
7,08
6ı
0,0484
0,0008
63
0,0745
2
8,375++
4.6.4. Abies bornmülleriana Serbest Tozlaşma Kombinasyonuna
Ait Embriyo Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı iliş·
kisi:
Bu kombinasyona iliŞkin yürütülen çoklu regresyon analiz işle­
minden, adı geçen ögeler arasında önemli düzeyde bir ilişkinin olmadığı ortaya çıkmıştır.
++
4.6.5. Abies bornmülleriana x bornmülleriana Kombinasyonuna
Ait Embriyo Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı iliş­
kisi:
Bu kombinasyonda, embriyo boyu ve tohum ağırlığı serbest
fidecik ağırlığı da bağlı değişken olarak yapılan çoklu
regresyon analiz işleminde, iki serbest değişkenin 0,05 olasılık düzeyinde fidecik ağırlığına birlikte etkilerinin olduğu, ancak bağım­
sız olarak F değerleri tek tek incelendiğinde, embriyo boyunun fidecik ağırlığına 0,05 olasılık düzeyinde etkisinin· bulunduğu; buna
karşılık, tohum ağırlığının fidecik ağırlığına etkisinin yeterli düzeyde olmadığı ortaya çıkmaktadır (Tablo 40 ve 41).
değişkenler,
4.6.6. Abies bornmülleriana x equitrojani Kombinasyonuna Ait
Embriyo Boyu, Tohum Ağırlığı ile Fidecik Ağırlığı Arasın­
daki ilişki :
Bu kombinasyona ilişkin embriyo boyu, tohum ağırlığı serbest
fidecik ağırlığı da l;>ağlı değişken olarak yapılan çoklu
regresyon analiz işleminde embriyo boyunun ve tohum ağırlığının
birlikte fidecik ağırlığına 0,05 olasılık düzeyinde etkileri olduğu sap·
tanmıştır. Embriyo boyu ve tohum ağırlığının ayrı ayrı etkileri incelendiğinde, gerek tohum ağırlığının gerekse embriyo boyunun fidecik ağırlığına etkilerinin önemli düzeyde olmadığı anlaşılmak­
tadır (Tablo 42 ve 43) .
değişkenler
4.7. Kombinasyonlara ilişkin Embriyo
leri Arasındaki ilişki :
Boyları
ile Fidecik Verim-
Bütün kombinasyonlar için saptanan embriyo boy sınıfları
ile bunların fidecik verimleri (Y;) Tablo 44'te verilmiştir.
Tabloda verilen bu değerlere göre basit regresyon analiz yöntemiyle hesaplanan eşitlik denklemleri ile standart hata ve korelasyon
katsayıları Tablo 45'te verilmiştir.
(Xı)
Bu tablolar incelendiğinde görüleceği üzere Abies equitrojani
x bornmülleriana kombinasyonunda embriyo boy sınıfları ile fi·
80
Tablo : 40 -
Abies bornınülleriana x bornınülleriana Kombinasyonunda Embriyo Boyq (X 1 )
Tohum. Ağırlığı(X2 ) ile Fidecik Ağırlığı (Y1) ilişkisi.
Table : 40 -
The relationship among seedling weight (Yı), embriyo length (X ı) and seed weight
(X2) of Abieş bornmülleriana x bornmülleriana combination.
İlişki
Hesaplanan eşitlik
(Calculated equation)
Kurulan Özellikler
of clıaracteristics)
(Tlıe relationslıip
Embriyo boyu, tohum ağırlığı ile
Fidecik ağırlığı
(Embryo length, seed weight and
seedling weight)
Y
= 0,0701·+ 0,0265
X 1 + 0,4004
R
~
0,2846+
Tablo R değeri
(R values)
0,05
0,01
0,241
0,297
Tablo : 41 - Çoklu Regresyon Analiz
Table : 41 -
Varyasyon
The
resuıt
Kaynakları
Sonuçları.
of multiple regression analysis.
Serbestlilik
derecesi
(Degree of
freedom)
Regresyon
2
Kareler
Kareler
toplamı
ortalaması
(Sum of
squares)
(Mean of
square)
F
(Variance
ratio)
Tablo F değeri
(F values)
0,05.
0,01
O,Oı29
0,0065
4,6429+
3,07
4.79
Embriyo boyu CX1 )
ı
0,0076
0,0076
5,4286+
3,92
6,85
CEmbryo length)
Tohum ağırlığı CX2 )
ı
0,0053
0,0053
3,7857
3,92
6,85
0,0014
(Seed weight)
Hata CError)
ıo5
0,1463
Toplam (Sum)
107
0,1592
Tablo : 42 -
Abies bornmülleriana x equitrojani Kombinasyonunda Embriyo Boyu {X1 ) Tohum
Ağırlığı (Xz) ile Fidecik Ağırlığı (Y1) ilişkisi.
Table : 42 -
The relationship among seedling weight (Yı), embriyo length (X ı) and seed weight
(X2) of Abi es bornmülleriana x equitrojani combination.
ilişki
Hesaplanan eşitlik
(Calculated equation)
Kurulan Özellikler
(The relationship of characteristics)
Embriyo boyu, tohum ağırlığı ile
Fidecik ağırlığı
(Embryo length, seed weight and
seedling weight)
Y
= 0,086643- 0,007892 X 1 + 0,672147 X 2
R
0,278+
Tablo R değeri
(R values)
0,05
0,01
0,269
0,330
Tablo : 43 - Çoklu Regresyon Analiz
Sonuçları.
Table : 43 - The result of multiple regression analysis.
Varyasyon Kaynaklan
(Variation source).
Serbestiilik
derecesi
(Degree of
freedom)
Kareler
Kareler
toplamı
ortalaması
(Sum of
squares)
(Mean of
square)
0,010841
0,005421
ı
0,005073
ı
Regresyon
Eınbriyo
2
boyu (X1 )
(Embryo length)
Tohum ağırlığı (X2 )
F
(Variance
ratio)
·Tablo F değeri
(F values)
0,05
0,01
3,3075+
3,15
4,98
0,005073
3,0950NS
4,00
7,08
0,005768
0,005768
3,5192NS
0,001639
(Seed weight)
Hata (Erı·or)
79
0,129460
Toplam (Sum)
81
0,140301
Tablo : 44 -
Kombinasyonların
Table : 44 -
Seedling yield of embryo length classes related to the combinations.
Abies equitrojani
(Serbest)
Xı
Yı
Embriyo Boy ·Sınıfiarına ilişkin Fidecik Verimi.
Abies equitrojani Abies equitrojani
x equitrojani
x bornmülleriana
Xz
y2
Xs
Ys
Abies bornmülle- Abies bornmülleri- Abies bornmülleririana (Serbest) ana x bornmüller. ana x equitrojani
x~
y~
Xs
x6
y6.
0,6125
10,00
0,575
100,00
0,625
50,00
0,525
3,33
0,55
9,52
0,6375
5,00
0,6875
27,78
0,625
50,00
0,675
33,33
0,625
7,14
0,65
15,48
0,7125
18,84
0,7625
34,33
0,675
83,33
0,725
80,00
0,675
11,90
0,75
22,63
0,7875
28,09
0,8375
32,20
0,725
75,00
0,775
75,00
0,725
2,63
0,85
17,50
0,8625
19,39
0,9125
35,14
0,775
62,07
0,825
68,57
0,775
15,38
0,95
22,22
0,9375
26,32
0,9875
75,00
0,825
33,33
0,875
56,25
0,825
13,33
1,05
25,00
1,0125
19,44
0,875
26,67
0,925
62,50
0,875
25,00
1,15
25,00
1,0875
66,67
0,925
29,41
0,925
50,00
8
8
7
7
8
8
7
7
n
6
ı::'X;ı::Y;
4,8000
8,9081
6.0000
459,81
5,425
425,65
5,95
8,2803
5,95
ı::X,.2ı::YP
3,9384
13,6216
4,6050
31608,6997
4,274
27408,046
4,55
9,8498
5,3375
ı::XY
Ys
6
7,3010
325,5148
'
333,474
6,4809
7 \
7
8,9088
6,0375
9,2431
11,4758
5,3648
12,8752
7,7391
8,2252
Tablo: 45 -
Kombinasyonlara göre embriyo boyu ile Fidecik Verimi Arasındaki ilişki.
Table : 45 - The relationship between embryo length and seedling percent according to the combinations.
Kombinasyonlar
(Combinations)
Ölçme
Hesaplanan eşitlik
(Estimated equation)
savısı
(The Nr.
of measurement)
(n)
Y=a+be ... x
= 0,0664 + 1,7728
Standard
hata
(Standard
error)
Embriyo boyunun fidecik verimir.e
etkisi
Korelasyon
(Sy, x)
<%>
(r)
0,0763
99,36
0,5877
72,80
katsayısı
(Coeff. of
correlation)
(r) değeri
(R values)
ı:ablo
0,05
0,01
0,8841 +
0,811
0,917
-o,8293+
0,707
0,834
0,348NS
0,754
0,874
Abies equitrojani (serbest)
6
y
A. equitrojani x equitrojani
8
y = 195,6388 - 184,2167x
A. equitrojani x bornmülleriana
7
Abies bornmülleriana (serbest)
8
y = - 0,8882 + 2,5859 c0,9513x
0,0759
93,72
0,8073+
0,707
0,834
A. bornmülleriana x bornmülleri.
7
Y = 0,7668 + 0,5951 0 0,2189x
0,0630
98,00
0,8483+
0,754
0,874
A. bornmülleriana x equitrojani
7
y = - 0,0652 + 1,6066 c0,5910X
0,0776
97,95
0,7788+
0,754
0,874
e0,6522x
decik verimleri arasında yeterli bir ilişkinin bulunmadığı; Abies
equitrojani x equitrojani kombinasyonunda bu ilişkinin ters yönde olduğu; yani embriyo boyu arttıkça, buna bağlı olarak fidecik
veriminin 0,05 olasılık düzeyinde düştüğü; öteki kombinasyonlarda ise embriyo boyunun artması ile fidecik veriminin de 0,05 ola··
sılık düzeyinde arttığı anlaşılmıştır.
öte yandan, her kombinasyona
ilişkin
embriyo boyunun fide(eXY)2 1 EX2
cik verimine olan etkisi (Yüzde olarak = - - - - - - formülü
EY2
yardımıyle hesaplanarak elde edilen değerler Tablo 45'te verilmiştir. Bu konuda saptanan değerler incelendiğinde; embriyo boyunun fidecik verimine olan etkisi kombinasyonlara göre sırasıyle;
Abies equitrojani serbest tozlaşma (%99,36), Abies bornmülleriana
x bornmülleriana (% 98,00), Abies bornmülleriana x equitrojani
(% 97,95), Abies bornınülleriana serbest tozlaşma (% 93,72) ve Abies equitrojani x equitrojani C% 72,80) şeklinde olduğu saptanmış­
tır.
4.8. Katlama Sürelerinin Saptanması :
Katlama sürelerinin saptanmasına ilişkin yöntemin açıklan­
3.6. Başlığı altında verilen çimlenme yüzdeleri, büyük bir varyasyon gösterdiğinden hesaplamalarda esas alınmak
üzere bunların açısal değerleri alınmıştır (Tablo ı ve 2). Bu de·
ğerlerle «Tesadüf Blokları Yöntemi>me göre yapılan analiz sonuçları Tablo 46 ve 47'de verilmiştir.
ması sırasında
Her iki tablo
gerek Kazdağı, gerekse
Uludağ Göknarı için yapılan varyans analizleri sonuçlarına göre,
F (Varyans oranı) değerlerine bakıldığında, her iki Göknar türünde de işlemler (Katlama süreleri) arasında 0,01 olasılık düzeyinde
farklılık bulunduğu ortaya çıkmıştır. Yani, değişik katlama süre~
lerinin çimlenme yüzdesine önemli düzeyde etkilerinin olduğu saptanmıştır. Katlama sürelerinden hangisinin çimlenme
yüzdesine
etkili olduğunu ortaya çıkarmak için de, ortalamalar Duncan'ın
«Yeni Değişim Genişlikleri Denetim Yöntemi»yle karşılaştırılmıştır. Kazdağı
s- =
J
değerleri incelendiğinde;
Göknarı
için :
s - __
x
J
Hata K.O.
Tekerrür
formülünden,
26,4205
= 2,5700 bulunur. Buradan hata serbestiyet
4
derecesi (27)'ye göre 0.05 olasılık ve P = 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, ve 10 için
X
87
Tablo: 46- Abies equitrojani Tohumunun Katlama Sürelerinin
Analizi.
Saptanmasına ili~kin
Varyans
Table : 46 - Variance analysis showing the duration of stratification of A. equitrojani.
Varyasyon Kaynaklan
(Variation source)
Serbestlilik
derecesi
(Degree of
freedom)
Kareler
Kareler
toplamı
ortalaması
(Sum of
squares)
(Mean of
square)
Bloklar (Blocks)
3
154,1665
51,3888
İşlemler
9
3007,4285
334,1587
Hata (Error)
27
713,3529
26,4205
Toplam (Sum)
39
3874,9479
(Treatments)
F
(Variance
ratio)
1,945NS
12,65++
Tablo F değeri
(F values)
0,05
0,01
2,96
4,60
2,25
3,15
Tablo: 47- Abies bornmülleriana Tohumunun
Analizi.
Table : 47 -
Katlama Sürelerinin
Saptanmasına ilişkin
Varyans
Variance analysis showing the duration of stratification of Abies bornmülleriana
ı:ıeeds.
Varyasyon
Kaynakları
(Variatioıı
source)
Serbestlilik
derecesi
(Degree of
freedonı)
l{areler
Kareler
toplamı
ortalanıası
(Sum of
squares)
of
square)
(Meaıı
F
(Variance
ratio)
Tablo F değeri
(F values)
0,05
0,01
Bloklar (Blocks)
3
69,9939
23,3313
1,0454NS
2,96
4,60
İşlemler (Treatnıents)
9
4936,9986
548,5556
24,5797++
2,25
3,15
Hata (Error)
27
602,5710
22,3174
Toplam
39
5609,5639
(Sunı)
S.S.R. (Significant Studentized Ranges) değerleri tablodan alına­
rak yukarıda hesaplanan S- ile ayrı ayrı çarpılarak LSR (Least
X
değerleri bulunmuş, aşağıdaki
Significant Ranger)
cetvelde veril-
miştir:
Değerleri
P
2
3
4
5
6
7
8
9
lO
(P values)
S.S.R.
LSR=S.S.R.xS-
2,91 3,06 3,14 3,21 3,27 3,30 3,3'1 3,36 3,38
7,48 7,86 8,07 8,25 8,40 8,48 8,53 8,64 8,69
X
Haftalar
(Weeks)
o
ı
2
3
9
8
6
4
7
5
Ortalamalar
(Mean)
22,42 28,68 34,71 36,10 40,29 42,82 46,8247,92 48,61 48,98
Farklılıklar
(Variation)
Cetveldeki ortalama değerler LSR'ye göre karşılaştırıldığında;
4, 5, 6, 7, ve 8 haftalar katlama süreleri arasında yeterli fark bulunmamaktadır. Yine 4, 6, 7, 8, 9'uncu haftalar için de aynı olgu söy·
lenebilir. Bu sonuç bize, Kazdağı Göknarı tohumu için, enaz 4 ve·
ya 5 haftalık bir katlama süresinin gerekli olduğunu göstermektedir.
öte yandan, benzer durumda olan Uludağ Göknarı için hesaplanan S-, S.S.R. ve L.S.R. değerleri ile Duncan'ın «Yeni Değişim
X
Genişlikleri
aşağıdaki
Denetim Yöntemi>me göre karşılaştırılan ortalamalar
cetvelde verilmiştir (S- = 2,3620).
X
90
P Değerleri
(P Values)
2
Ortalama
(Mean)
4
5
6
7
8
9
10
2,91 3,06 3,14 3,21 3,27 3,30 3,45 3,36 3,38
6,87 7,23 7,42 7,58 7,72 7,79 7,89 7,94 7,98
S.S.R.
LSR=SSRxSx
Haftalar
(Weeks)
3
o
2
ı
3
4
7
8
5
9
6
10,22 20,92 22,61 33,98 35,50 37,69 40,29 41,01 44,63 46,44
Farklılıklar
(Variation)
Cetvelde ortalama değerleri LSR'ye göre karşılaştırdığımızda;
5, 6. ~8 ve 9,uncu haftalar katlama süreleri arasında yeterli fark bulunamamıştır. Ayrıca, 5, 7, 8 ve 9'uncu haftalar arasında ve 3, 4, 5, 7
ve 8'ınci haftalar arasında da yeterli fark bulunamamıştır. Bu sonuç bize, Uludağ Göknarı tohumu için 3- 6 hafta ve en uygunu 5
haftalık katlama süresinin gerekli olduğunu göstermektedir.
DöRDüNC(J BöLüM
5. BULGULAR VE
TARTIŞMA
Abies equitrojani'den üstün özellikte tohum sağlama ve Abies
bornmülleriana ile hibrid yapma olanakları araştırılırken türlü
kombinasyonlarla elde edilen kozalaklar, tohumlar ve fideciklerin
önemli görülen öğeleri incelenmiştir. öğelerde görülen değişken­
likler ve öğeler arasındaki ilişkiler saptanmıştır.
5.1. Kozalak
Her iki Göknar türünden, gerek serbest tozlaşma, gerekse çaprazlamalarla sağlanan kozalakların ağırlıkları, uzunlukları, çapla91
rı,
tohum sayıları, boş tohum sayıları gibi özellikler üzerinde yaölçme ve sayımlardan elde edilen verilerin değerlendirilme­
siyle ortaya çıkan bulgular aşağıda özetlenmiştir :
pılan
Kozlak ağırlığı bakımından en ağır kozalaklar Abies equitrojani serbest tozlaşma (146,563 + 21,558) ile Abies equitrojani x borumüleriana (118,59 ± 18,4405) kombinasyonlarında, en hafif kozalaklar ise Abies bornmülleriana serbest tozlaşma (48,972 -ı- 10,9045)
kombinasyonunda bulunmuştur. Abies equitrojani x equitrojani
(98,625 + 21,2959), Abies bornmülleriana x ôornmülleriana (96;304
± 11,8833) ve -Abies bornmülleriana x equitrojani (99,763 -ı- 11,3693)
kombinasyonları arasında ise büyük farklılık görülmemiştir (Tablo ; 3). Bu sonuç bize, Abi es equitrojani'nin gerek ana, gerekse baba olarak kullanıldığı kombinasyonlarda, Abies bornmülleriana'nın
ana olarak kullanıldığı kombinasyonlara kıyasla daha ağır kozalaklar verdiğini göstermektedir.
Kozalak boylarına ilişkin değerler incelendiğinde (Tablo: 4) :
Abies equitrojani serbest tozlaşma (15,119 ± 0,9946), Abies equitrojani x bornmülleriana ('14,423 + 1,2398) ve Abies equitrojani x equitrojani (13,296 ± 1,3718) kombinasyonları, Abies bornmülleriana
serbest tozlaşma (11,828 + 0,7003), Abies bornmülleriana x equitrojani (12,871 ± 0,5674) ve Abies bornmülle:riana x bornmülleriana
(12,660 ± 0,5401) kombinasyonlarına kıyasla daha büyük değerlerde
olması, yukarıda açıklanan duruma benzer bir olasılığın bulunduğunu göstermektedir. Kozalak boyunun Abies equitrojani'nin hem
ana hem de baba olarak kullanıldığı kombinasyonlarda, büyük olması bu özelliğin Abies equitrojani'de dominant olduğunu belirtmektedir.
büortalama kozalak çapları arasında büyük
farklılıkların bulunmadığı; ancak, serbest tozlaşma kombinasyonlarının daha homojen olduğu söylenebilir (Tablo : 5).
Kozalaklarda ortalama tohum sayıları bakımından yapılan değerlendirmelerde (Tablo : 6), Abies equitrojani
serbest tozlaşma
(310,250 ± 27.3143), Abies equitrojani x bornmülleriana (298,436 +
31,2671), Abies equitrojani x equitrojani (273,208 ± 38,6409) ve Abies
bornm:üUeriana x equitrojani (264,167 ± 12,6197) kombinasyonları­
nın, Abies bornmülleriana x bornmülleriana (256,786 ± 13,6738) ve
Abi e~ bornmülleriana serbest tozlaşına (243,000 + 15,892) kombinasyonlarına kıyasla kozalakların daha fazla tohum içerdikleri söylenebilir. Bu sonuç, kozalak ağırlığı ve kozalak boyu açıklanırken
Kozalakların çaplarına ilişkin yapılan değerlendirmelerde
tün
92
kombinasyonların
ileri sürülen görüşleri, doğrular niteliktedir; yani, kozalaktaki ortalama tohum sayısı bakımından da Abies equitrojani'nin dominant olduğunu göstermektedir.
tohum sayıları, ve yüzdeleri bakımın­
(Tablo : 12); Abies bo:rnmülle:riana
(o/o 31,084), Abies equitrojani (o/o 38,367) serbest tozlaşma lrombinasyonlarında en az;
Abies bornmülleriana x bornmülleriana (o/o
50,605) ile Abies bornmülleriana x equitrojani (o/o 51,785) ikinci derecede az sayıda; Abies equitrojani x equitrojani (o/o 66,433), Abies
equitrojani x bornmülleriana (o/o 68,943) ise en fazla sayıda boş tohum içerdikleri saptanmıştır. Bu sonuçlara göre~ Abies equitrojag
ni'nin ana olarak bulunquğu kombinasyonların daha çok boş tohum
sayısı verdikleri anlaşılmaktadır. Buna karşın, Abies bornmülleriaıia'nın ana olarak kullanıldığı kombinasyonlarda ise daha az bo'ş
tohum yüzdesi verdiklerinden, Abies bornmülle:riana'nın ana olarak kullanılınağa elverişli olduğu söylenebilir. Ancak, dolu tohum
verme oranları yine de yüksek bulundı;ığundan her iki tür de ana
olarak kullanılabilirler. Bu konuda, WRIGHT (1962, S. 160) o/o 1020 dolu tohum verme oranının hibrid yapma kombinasyonları için
yeterli olabileceğini söylemektedir. Yine, SIN (1960, S. 788 - 789),
Pinus rigida x teada, Pinus rigida x eliottii ve Pinus rigida x radİ­
ata'da yaptığı çaprazlamalarda yıllara bağlı olarak sağlam tohumların yüzdeleri birinci çaprazlamada o/o 15 - 34, Pinus rigida x elliotti'de o/o l l - 16 ve Pinus rigida x radiata'da ise o/o 20 - 36 arasında değiştiğini ve sağlam tohum yüzdesinin yıldan yıla değiştiğini ve bunun yanı sıra döllernede kullamlan çimlenme yeteğindeki palenierin sayısına bağlı olduğunu belirtmektedir. Bu görüşler bu konudaki bulgularımızia bir uyum içersindedirler.
Kozalaktaki ortalama
dan
boş
yapılan değerlendirmede
Buraya kadar, kozalaklara ilişkin yapılan açıklamalardan, Abies equitrojani'nin kozalakları Abies boı·nmü.lleriana kozalaklarına
kıyasla daha ağır, daha fazla tohum içerdikleri, daha uzun oldukları ve daha fazla boş tohum verdikleri söylenebilir. Abies equitrojani'nin ana ve baba olarak bulunduğu kombinasyonlardaki bu olgular incelendiğinde, Abies equitrojani'de bu özelliklerin dominant
olduğunu göstermektedir. Ancak, boş tohum yüzdeleri bakımından
bu durum incelendiğinde; 'Abies bornmülleriana'nın ana olarak
kullanılınağa daha elverişli bulunduğu, Abies equitrojani'nin baba
olarak kullanılması, ana olarak Imllanılmasından daha başarılı sonuç verdiği söylenebilir. Bu bulgular, AYTUö (1959, S. 159)'un Abies equitrojani'nin orijinde hibrid olabileceği görüşünü doğrulamak­
tadır. Bu durum aynı zamanda öteden beri belirtilen «Hibridlerin .
93
baba olarak
dedir.
kullanılabileceği»
genel
kanısıyle
de bir uyum içersin-
Kozalaklar üzerinde yapılan ölçü ve sayımlardan kozalağa giren tohum sayısı ve boş tohum sayısının bilinmesi, uygulama açı­
sından ağaçlandırmalarda gereksinim duyulan tohum miktarının
saptanmasında büyük önemi vardır.
5.2. Tohum
Abies equitrojani ve Abies bornmülleriana'nın, röntgen filmi
üzerine aktarılmış tohum özelliklerinden tohum boyu, embriyo boyu, endosperm sınıfları ile tohumun bindane ağırlığı, çimlenme ve
fidecik yüzdeleri ile kanat boyu ve kanat eni gibi özellikleri üzerinde yapılan ölçmelerden elde edilen verilerin değerlendirilmesiyle ortaya çıkan bulgular, şu şekilde sıralanabilir :
5.2.1.
Eınbriyo
Boyu
Tohumun embriyo boylarını kombinasyonlara göre incelediği­
mizde (Tablo : 7) ve 1656 embriyo üzerinde yaptığımız ö'ıçmelerden,
her iki türün serbest tozlaşma kombinasyonlarının embriyoları küçük ve heterojen; türlerin kendi arasında yapılan tür içi döllernelerden elde edilen tohumların embriyo boyları, serbest tozlaşmaya
kıyasla daha büyük ve daha homojen olduğu saptanmıştır. öte yandan, Abies equitrojani x bornmülleriana ve Abies bornmülleriana x
equitrojani kombinasyonlarından sağlanan tohumların embriyoları,
gerek türlerin serbest tozlaşma kombinasyonları, gerekse tür içi hib:ridler kombinasyonlarının em"Qriyo boylarına kıyasla daha büyük
ve daha homojen bir yapıya sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Tablo 7'de görüleceği gibi en büyük embriyo boylarını, Abies bornmülleriana
x equitrojani (8,286 ±.0,152 mm.) kombinasyonu vermiştir .. Doğal
olarak Abies equitrojani'nin embriyo boyları (7,939 ± 0,165 mmJ,
Abies bornmülleriana'ya kıyasla (6,545 + 0,227 mm.) daha büyüktür.
Aneak, her iki tür gerek ana, gerekse baba olarak çaprazlamalarda
daha büyük embriyolar verdikleri ortaya çıkmıştır. Abies bornmülleriana'nın ana, Abies equitrojani'nin baba olarak kullanıldığı kornbinasyon en büyük embriyoları verdiğinden, Abies equitrojani'nin
baba, Abies bornmülleriana'nın ise ana olarak kullanılınağa uygun
bulunduğu ve Abies equitrojani'nin bu özelliğinin de dominant olduğu izlemini vermektedir. Bu olguya etkili faktörler; bireylerin kalıtsal özellikleri yanı sıra yetişme yeri faktörlerinden bazılarının
(Denizden yükseklik, bakı ve tohumun olgunlaşma sürecindeki hava
94
ana olarak bulunduğu kombinasyonların kanat boylarının küçük,
Abies equitrojani'de ise gerek ana, gerekse baba olarak bulunduğu
kombinasyonlarda kanatların büyük boylu olması 4.2. başlığı altın­
da açıkladığımız bulgulardır.
Kanat enierine ilişkin yaptığımız değerlendirmelerin sonucunda ortaya çıkan bulguların yukarıda açıkladığımız kanat boyu bulgularıyle bir uyum içerisinde olduğu görülmüştür. Kanat enierine
ilişkin hesaplanan standard sapma (S) veya değişkenlik katsayıları
(% Cv)'ını incelediğimizde, gerek kanat enlerinin, gerekse kanat
boylarının, kombinasyonlara bağlı olarak değişkenlik gösterdikleri
ortaya çıkmıştır.
5.2.4. Endosperm
Sınıfları,
örnek ağaçlarımıza
Çimlenme ve Fidecik Yüzdeleri
bireylere göre endosperm
yüzdeleri (O endosperm sınıfı) ile
A endosperm sınıfları yönünden Abies bornmülleriana'nın ana, Abies equitrojani'nin de baba olarak kullanılabilmesinin daha güvenli
olduğu söylenebilir (Tablo : 10). Bu durum kombinasyonlar yönünden ele alarak incelendiğinde, yukarıdaki durum ortaya çıkmakta­
ilişkin tohumların
sınıfları incelendiğinde, boşdane
dır.
öte yandan, dolu tohumların çimlenme ve fidecik yüzdelerinin
kombinasyonlara göre incelenmesi durumunda, yukarıdaki olgudan
ayrıcalık göstermektedir (Tablo : ll) .Buna göre, Abies equitrojani'nin ana olarak kullanıldığı kombinasyonlar, Abies bornnrülleriana'nın ana olarak bulunduğu kombinasyonlara kıyasla çimlenme ve
fidecik yüzdeleri bakımından daha başarılı olmaktadır; baŞka bir deyişle, Abies equitrojani'nin ana olarak bulunduğu kombinasyonların boş tohum (O) yüzdelerinin yüksek olmasına karşın, dolu tohumlarının (B ve A) çimlenme ve fidecik yüzdeleri de fazla olmaktadır.
Aynı zamanda, Abies equitrojani'nin ana olarak bulunduğu kombinasyonlarda A endosperm sınıfı, B endosperm · sınıfına: kıyasla yüzde olarak fazla olmaktadır. Bütün bu olgular, bireyler yönünden ele
alınarak incelendiğinde, bazı bireylerin ana bazı bireylerin de baba
olarak daha başarılı oldukları (Tablo : 10, 13 ve '14); aynı zamanda
Abies equitrojani'nin bu öğelerinin de dominant olduğu ve çaprazlamaya gitmeden önce, bir ön çalışmayla, en uygun ana ve baba bireylerin saptanmasında yarar bulunduğunu söyleyebiliriz. Nitekim,
ROHMEDER (1963, S. 3) Abies taksonları arasında yapılan çaprazlamalardan elde edilen Fı kuşaklarının (Generasyonlarının) büyüme hızlarının, türlerin çaprazlamaya uygunlukları yanı sıra, aynı
96
etkisinin olabileceği düşünülebilir. Nitekim, bu konuya
SIMAK- GUSTAFSSON (1954, S. 71)'nun Sarıçamda, GEZER
(1977, S. 147)'in Değuladininde yaptıkları araştırmalarda da, tohumun olgunlaşma zamanındaki hava koşullarının embriyo boyuna etkili olduğunu belirtmektedirler.
koşul1arı)
ilişkin
5.2.2. Tohum Boyu ile Embriyo Boyu
Arasındaki ilişki
Tohum boyu ile embriyo boyu arasındaki ilişkileri ortaya çıkar­
mak amacıyle yapılan değerlendirmede, bütün kombinasyonlarda
0,01 olasılık düzeyinde önemli ve (Yi = aı + bı x> denklemleriyle ifade edilebilen doğrusal ilişkilerin bulunduğu (Tablo : 21> daha önce
açıklanmıştı. Ancak, bu ilişkinin serbest tozlaşma kombinasyonların­
da çapraz kombinasyonlara kıyasla daha az önemli düzeyde olduğu;
başka bir deyişle, embriyo boyunun artmasıyle bu ilişkinin de arttığı görülmektedir. GEZER (1977, S. 142) Dağuladini tohumunda da
tohum boyu ile embriyo boyu arasında 0,01 olasılık düzeyinde ve
Y=a+bx denklemiyle ifade edilebilecek önemli doğrusal bir ilişki­
nin bulunduğunu belirtmektedir.
Tohum boyu - embriyo boyu ile embriyo boyu- fidecik verimi
arasında doğrusal bir ilişkinin bulunması; ayrıca, embriyo boyu ile
fidecik öğeleri arasında yeterli ilişkilerin bulunması uygulamalarda önemli yararlar sağlar. Tohum boyundan, embriyo boyu ve fidecik verimi; ayrıca, bu tohumdan elde edilecek fideciklerin kalitesi
hakkında da bilgi sahibi olma sağlanabilir. Bu olgu, ağaçlandırma­
larda kaliteli fidan kullanma yönünden büyük yararlar sağlar.
5.2.3. Tohumun Kanat Boyu ve Eni
Kombinasyonlara ilişkin tohumların kanat boyları (Tablo:
8) incelendiğinde, Abies bornmülleriana serbest tozlaşma kombinasyonu en küçük (13,8325 -ı- 0,8639) ve homojen; Abies bornmülleriana
x bornmülleriana (16,2050 ± 0,8278) ile Abies bornmülleriana x equitrojani (16,4374 ± 0,8518) kombinasyonlarının ise, Abies equitrojani'nin ana olarak bulunduğu 3 kombinasyondan daha küçük boylarda bulunmuştur. Abies equitrojani serbest tozlaşma (17,4100 ±
3,7171) kombinasyonu dahil Abies equitrojani'nin ana olarak bulunduğu kombinasyonlardakanat boyları Abies equitrojani x bornmülleriana (17,3063 ± 1,0363) ile Abies equitrojani x equitrojani (17,2295
-ı- 1,3941) biçiminde olduğu ortaya çıkmıştır. öte yandan, Abies
bornmülleriana serbest tozlaşma kombinasyonu dışında kalan öteki
kombinasyonların kozalak boyu homojenlik bakımından, aralarında
büyük farklılıklar bulunmamıştır. Yine, Abies bornmülleriana'nın
95
zamanda, bireylerin hibrid yapma yeteneklerine de bağlı
olduklarını
liıelirtmektedir.
5.2.5. Bindane Ağırlığı :
Bireylere göre bindane ağırlıkları incelendiğinde, baba olarak
Abies equitrojani'nin 7 (54,7954) ve Abies bommülleriana'nın 2
nolu (54,1683 gr.) ağaçlarının diğer ağaçlara kıyasla daha iyi sonuç
verdikleri; ana olarak Abies bornmülleriana'nın ı (58, 0139 gr.) ve
3 nolu (49,6328 gr.) ağaçların daha uygun oldukları söylenebilir
(Tablo 15). Bu durum bize, bindane ağırlığının da diğer tohum ögelerinde olduğu gibi bir bireyden ötekine farklılık gösterdiğini ortaya koymaktadır.
5.3. Fidecik :
Her iki türün çapraz kombinasyonlarının fidecik ögelerinden
fidecik ağırlığı, kotiledon sayıları, hipokotil ve kökçük boyları üzerinde yapılan ölçmelerden ve bunların varyasyonlarının incelenmesinden elde edilen sonuçları; fidecik ögeleri arasındaki ilişki­
ler ile tohum ögeleri ve fidecik ögeleri arasındaki ilişkiler konusunda saptanan bulguları şöyle sıralayabiliriz :
5.3.1. Fidecik
Kökçük Boyu :
Ağırlığı,
Kotiledon
Sayısı,
Hipokotil Boyu
ve
fidecik ağırlıklarına ilişkin verileri değer­
lendirdiğimizde, Abies equitrojani serbest tozlaşma (0,1733 + 0,0111)
kombinasyonu ile Abies equitrojani x bornmüHeriana (0,1692 +
0,0114) kombinasyonu, öteki kombinasyonlara ilişkin fideciklerin
ağırlıklarına kıyasla daha homojen ve daha ağır oldukları; yine,
Abies equitrojani x equitrojani (0,1452 + 0,0156) ve Abies bornmülleriana x equitrojani (0,1264 ± 0,0121) kombinasyonlarına ilişkirı
fidecik ağırlıkları bakımından Abies bornmülleriana serbest tozlaşma ve Abies bornmülleriana x bornmülleriana kombinasyonları­
na kıyasla fideciklerin daha ağır olduğu ·ortaya çıkmıştır. Bu olgulardan ortaya çıkan sonuçlar, bize Abies equitrojani'nin ana ve baba olarak bulunduğu kombinasyonların fidecik ağırlığı, Abies bornmülleriana'nın ana olarak bulunduğu kombinasyonların
fidecik
ağırlığına kıyasla daha ağır bulunduğunu göstermiştir (Tablo 17).
Kombinasyonların
Kotiledon sayıları bakımından ise, gerek serbest tozlaşma komgerekse tür içi ve türler arası çaprazlar kombinasyonları arasında büyük bir farklılık bulunmamıştır (Tablo 18).
binasyonları,
97
Katiledon sayılarının, Abies equit:rojani serbest tozlaşma kombinasyonunda en fazla homojen olması, bu kombinasyonla yani
doğal tozlaşmayla en gelişmiş bireylerin ortaya çıktığı söylenebi, lir. Çünkü katiledon sayılarının çok değişkenlik göstermesi, az değişkenlik göstermeye kıyasla daha ilkeldir.
Hipokotil boylarına ilişkin yapılan değerlendirmeden Abies
equitrojani'nin ana ve baba olarak bulunduğu bütün korobinasyonların hipokotil boyları Abies bornmülleriana'nın ana olarak bulunduğu kombinasyonlara kıyasla daha büyük bulunmuştur. Abies
equitrojani x bornmülleriana kombinasyonu en büyük hipokotil
boyu (5,0859)'nu vermiştir. Abies bornmülleriana x equitrojani
kombinasyonuna ilişkin hipokotil boyu (3,7321), Abies bornmülleriana serbest tozlaşma (3,4250) ve Abies bornmülleriana x bornmülleriana (3,5432) kombinasyonlarının hipokotil boylarına kıyas­
la daha büyük bulunmuştur (Tablo 19).
Kombtnasyonların kökçük boylarına ilişkin yapılan değerlen­
dirmelerden; kökçük boylarından elde edilen veriler hipokotil boylarından elde edilen verilere benzerlil< göstermiştir (Tablo 20).
Fidecik ağırlığı, hipokotil boyu ve kökçük boyundan elde edilen bütün veriler topluca incelendiğinde, Abies equitrojani'nin ana
ve baba olarak bulunduğu kombinasyonlar (Abies equitrojani serbest tozlaşma, Abies equitrojani x equitrojani, Abies equit:rojani x
bornmülleriana ve Abies bornmülleriana x equitrojani) için, bu
ögeler bakımından dominant olduğu ve Abies bornmülleriana x
bornmülleriana ile Abies bornmülleriana serbest tozla~ma kombinasyonlarına kıyasla daha büyük değerlerde bulunmuştur.
öte
yandan, Abies equitrojani serbest tozlaşma kombinasyonuna iliş­
kin fidecik ögelerinin özellikleri (Hipokotil boyu hariç) öteki tüm
kombinasyonlara kıyasla daha büyük olduğu ortaya çıkmıştır. Her
iki türün gerek serbest, gerekse tür içi ve türler arası çaprazlamalar kombinasyonlarında, katiledon sayıları bakımından aralarında
büyük farklılıkların bulunmaması, bu ögenin fidecik ağırlığına etkisinin tüm kombinasyohlarda bir birine yakın değerlerde olacağı
varsayımından, fidecik ögeleri arasındaki ilişkilerin saptanmasın­
da katiledon sayıları dikkate alınmadan, sadece kökçük ve hipokotil boyunun fidecik ağırlığına olan etkileri incelenmiştir.
kökçük ve hipokotil boyları ile kotiledon
her iki türün ve aralarındaki hibridlerin uygulamada daha iyi tanınması yönünden büyük yararlar
Fidecik
ağırlıkları,
sayılarının saptanmış olması
sağlamıştır.
98
5.3.2. Kombinasyonlardaki Kökçük ve Hipokotil Boyunun Fidecik Ağırlığıyla ilişkileri :
Tüm kombinasyonlarda, kökçük boyu (Xıi), hipokotil boyu
(X 2 i) ile fidecik ağırlığı (Yi) arasında yapılan çoklu regresyon analizlerinde, bu ögeler arasında 0,05 ile 0,01 olasılık düzeyinde deği­
şen ve Yi = ai + bıjXı + bziXz denklemiyle ifade edilebilen önemli
ilişkiler bulunmuştur. Abies equitrojani x bornmülleriana kombinasyonunda, hipokotil boyunun fidecik ağırlığına etkisi, kökçük
boyuna kıyasla daha fazla bulunmuştur. öteki kombinasyonlarda
kökçük boyunun fidecik ağırlığına etkisi hipokotil boyuna kıyasla
daha fazla bulunmuştur (Tablo 22 .. 33).
5.4. Tohum ögeleri ile Fidecik ögeleri
5.4.1. Tohum
Arasındaki ilişkiler
Ağırlığı
Arasındaki İli§kiler
ve Embriyo Boyu ile Fidecik
Ağırlığı
:
Tohum ağırlığı (Xı;) ve embriyo boyu (Xzi) ile fidecik ağırlığı
(Yi) arasında yapılan çoklu degresyon analiz işlemlerinden, Abies
bornmülleriana serbest tozlaşma kombinasyonu dışında, öteki tüm
kombinasyonlarda, bu ögeler arasında 0,05 ile 0,01 olasılık düzeyinde değişen ve Yi = ai + bıi Xı + bzi Xz denklemiyle ifade edilebilen
önemli ilişkiler bulunmuştur. Abies equitrojani serbest tozlaşma,
Abies equitrojani x bornmülleriana, Abies bornmülleriana x borumüileriana kombinasyonlarında embriyo boyunun fidecik ağırlığı­
na etkisi tohum ağırlığına kıyasla daha fazla olmuştur. Abies bornm:ülleriana x bornmülleriana kombinasyonunda; tohum ağırlığı­
nın fidecik ağırlığına etkisi yeterli düzeyde bulunmamıştır. Abies
equitrojani x equitrojani ve Abies bornmülleriana x equitrojani
kombinasyonlarında tohum ağırlığının
fidecik ağırlığına etkisi,
embriyo boyunun etkisinden daha fazla olmuştur (Tablo 34 ... 43).
Bütün bu sonuçlar, gerek embriyo boyunun, gerekse tohum ağırlığı­
nın fidecik ağırlığına etkilerinin bulunduğunu göstermektedir. Nitekim, Kızılçam (Pinus brutia Ten.)'da büyük boy tohumların çimlenme ve fidan yüzdesine etkili olmadığını; buna karşılık, büyük tohumlardan (Dolayısiyle ağır tohumlardan) ağır ve boylu fidanların elde edildiğini daha önceleri belirtmiştik (ASLAN, 1975, S. 28>.
RiCHER (1945, S. 131). Çamlarda tohum büyüklüğü veya ağırlığı
ile fidan ağırlığı arasında bir ilişkinin bulunduğunu, BURGER
(1964, S. 93) Picea glauca Cord. Pinet tohumlarının ekimden başlı­
yarak I. vejetasyon sonunda çimlenme ve fidan yüzdesi ile tohum
büyüklüğü arasında bir ilişkinin. bulunmadığını, buna karşın, to99
büyüklüğünün
fidan
nu belirtmektedirler.
bum
Bu bulgular
ağırlığına
çalışmamızın
ve fidan boyuna etkili
bu konudaki
bulgularıyle
olduğu­
bir uyum
sağlamaktadır.
5.4.2. Embriyo Boyu ile Fidecik Verimi
Arasındaki
iliski :
Embriyo boyu sınıfları (Xi) ve fidecik verimleri (Yi) arasın­
daki ilişkileri saptamak amacıyle yapılan değerlendirmeden, Abies
equitrojani x bornmülleriana kombinasyonunda bu iki öge arasın­
da yeterli bir ilişkinin bulunmadığını; Abies equitrojani x equitrojani kombinasyonunda bu ilişkinin eksi (r = - 0,8293) yönde olduğu; Abies equitrojani serbest tozlaşma ve Abies bornmülle:riana x
bornmülleriana, Abies bornmülleriana serbest tozlaşma ve Abies
bornmülleriana x equitrojani kombinasyonlarında ise bu ilişkinin
yeterli düzeyde olduğu saptanmıştır (Tablo 45). Abies bornmülleriana serbest tozlaşma kombinasyonunda fidecik yapma yeteneğin­
deki embriyolar 5,50 - 9,50 mm. arasında bulunmaktadır. 5,50 mm.'den küçük embriyolar fidecik yapmamışlar, 9,50 mm.'den büyük
embriyolar ise ender olarak bulunduklarından sınıflandırmaya dahil edilmemişlerdir. Abies bornmülleriana x bornmülleriana kombinasyonunda da 6,00 mm.'den küçük embriyolar fidecik vermemiş­
lerdir. Abies bornmülleriana x equitrojani kombinasyonunda ise
5,50 mm.'den küçük embriyolar olmadığı gibi, 9,50 mm.'den büyük
embriyolar da fidecik vermemişlerdir. Abies equitrojani x bornmülleriana kombinasyonunda ise 9,50 mm.'den büyük embriyolar fidecik vermedikleri halde 0,00 mm.'den küçük embriyolar da bulunmamıştır. Bu sonuçlar bize, kombinasyonların çoğunda embriyo boyunun. artmasıyle fidecik verimininde arttığını göstermektedir. Nitekim, GEZER (1977, S. 155) Değuladini (Picea orientalis (L.) CarrJ'nde büyük embriyoların fidecik verim yeteneklerinin yüksek olduğunu belirtmektedir. Bu sonuç, bizim bu konudaki bulgularımızia
bir uyum içerisindedir.
5.5. Katlama Sürelerinin Saptanması :
Abies equitrojani ve Abies bornmülleriana tohumlarının katlama sürelerini saptamak amacıyle «Tesadüf Blokları Yöntemi» ve
Duncan'ın «Yeni Değişim Genişlikleri Denetim Yöntemi>>'yle karşılaştırılan çimlenme yüzdesi ortalamalarına ilişkin yapılan değer­
ıendirmeden, Abies equitrojani tohumunun 4 veya 5 haftalık bir
katlama süresinin, Abies bornmülleriana'nın da 3 - 6 hafta ve en
100
uygunu 5 haftalık bir katlama süresinin gerekli olduğunu göstermektedir (Tablo, ı, 2, 46 ve 47). Nitekim, SAATÇiOG-LU (1971, S.
165) ROHMEDER'e dayanarak verdiği bilgilerden, Göknar tohumlarında çimlenme engelinin reçineden dolayı meydana geldiğini ve
Silvikültür Kürsüsünde Ables bornmülleriana için 2 - 3 aylık «Soğuk Islak Katlama'yı, Abies cilicica için de 3 - 4 haftalık bir katlama süresini tavsiye etmektedir. ISTA (Annexes 1976, S. 123)'da
Abies nordınanniana ve A. cilicica için 21 günlük katlama süresi
önerilınekte, Abies bornmülleriana ve Abies equitrojani ise bu kuruluşun sapt~dığı listede yer almamaktadır. Bu olgular, Göknar
tohumlarının bir çimlenme engelinin bulunduğunu ve bunun giderilınesinin de «Soğuk Islak Katlaına» işlemiyle mümkün olduğunu belirleyen görüşüınüzle bir uyum içerisindedirler.
5.6.
3.2.
Tm~laşma
Döneminin
Saptanması
:
gibi, Uludağ Gökdönemi bir yıldan öteki yıla bir haftalık. bir farkla, 16-20 Mayıs'tan 16-25 Haziran'a kadar sürmektedir. Kazdağı
Göknarı için bu süre 7 - 12 Mayıs ile 23 Haziran arasındadı~.
Başlığı altında ayrıntılarıyle belirtildiği
narı'nın tozlaşma
Ancak, gerek
gerekse Kazdağlarında Denizden yüksekliğin, bakının vede bireylerin kalıtsal özelliklerinin erken ya da
geç tozlaşmaya etken oldukları saptanmıştır. Bu özelliklerin yanı
sıra tozlaşma dönemince meteorolojik faktörlerin de etkili olduğu
Uludağ'da,
anlaşılınaktadır.
6.
SUMMARY
This study, titled «Studies on High Quality Seed Procureınent
from Abies equitrojani Aschers. et Sinten., and its Hybridization
with A. bornmülleriana Mattf.» aiıns at finding good quality Abies
seeds. For that purpose, controlled crossings were carried out on
selected individuals of the both species. The characteristics of co~
nes, seeds and seedlings produced from th~se crossing were studied,
and relationships between several seed and seedling characteristics
were observed. Pollination times of both species were also determined.
Four trees of Abies equitrojani from Kazdağı region and four
trees of Abies bornmülleriana from Uludağ region were chosen for
the study. The crossing works were carried out both within and
101
between species, using these 8 individuals. Both open pollinated
cones and the cones arised from controlled pollinations on these
8 individuals were collected and tagged seperately. The study material were the seeds and seedlings derived from these cones. It
is observed that these two species can hybridize easily under controlled pollination conditions.
6.1. Cone:
The cone characteristics that were studied are : Cone weight,
cone length, cone diameter, number of seeds per cone and number
of empty seeds.
Cone Weight :
The heaviest cones were those derived from the open pollination of Abies equitrojani (146,563 gr.), and the lightest were those
from the open pollination of A. bornmülleriana (48,972 gr.). Among
the hybrid combinations, these cones derived from A. equitrojani
parents, regardles of their sex, were always bigger than those cones derived from A. bornmülleriana parents (Table 3).
Cone Length :
The observation on cone lengths were similar to these on cone
weight (Table 4).
Cone Diameter :
There were no significant differences among the cone diameters of all crossing combinations (Table 5).
Number Of Seeds Per Cone :
Number of seeds per cone were higher on cones derived from
A. equitrojani parents, regardless of they were male or female. In
other words, this characteristic showed similar trends as cone
length and cone weight (Table 6).
Number of Empty Seeds :
Number of empty seeds were less in cones derived from open
pollinated trees than those derived from control pollinated combinations. In addition, the cones derived from A. bornmülleriana
parents had less empty seeds than those from Abies equitrojani females (Table 12).
102
6.2. Seed
Embryo Length:
The seeds derived from hybrid combinations had longer embryos than those from open pollinations (A. bornmülleriana 6,545
mm, A. equitrojani 7,939 mm.). The seeds with longest embryos come from A. bornmülleriana x equitrojani (8,286 mm.) combinations (Table 7).
The Relationships Between Seed Length and
Eınbryo
Length :
There were significant positive linear relationships between
the seed length and embryo length at all crossing combinations
(Table 21, Y = a + bx, Significant at O,OD.
Seed Wing Length and Width :
These two characteristics were sınaller on those seeds derived
from A. bormnülleriana mothers than those from A. equitrojani
mothers (Tables 8,9).
Endosperm classes, Germination and Seedling Percentage :
Endosperm classes of seeds were observed through Röntgen
films, and three classes of endosperm were determined; i.e., O,
empty; B, halffull; A, completely full. The highest number of B
and A class seeds were observed inA. bornmülleriana x equitrojani combination. However, in addition to this general observation,
some individuals from both species showed very, high amount of
B and A class seeds at all combinations (Tables 10 and ll).
The results for germination and seedling percentage were
contrary to the results for endosperm classes. That is, aıthough
number of full seeds per cone wer,e lowest in those combinations
where A. equitrojani were used as mother, germination and seedIing percentage values were highest in these same- combinations
(Table 13, 14). At the same time, the number of A classes seeds
were higher than B class seeds in those combinations where A. equitrojani was used as mother tree (Table ll).
Weight of 1000 Seeds:
There were no any parUcular combinations which consistenly
showed the heaviest seeds. For instance, tree No. 7 of A. equitrojani and No. 2 of A. bornmülleriana produced relatively heavier
seeds when they were used as pollen source, while tree No. ı and
103
No. 3 of A. bornnıülleriana produced relatively heavy seed when
they were used as mother tree (Table 15).
6.3.
Seedling
Seedling Weight:
The heaviest seedlings come from these crossing combinations
vvhere A. equitrojani was used as female parent. For instance, average weight per seedling from open pollinated A. equitrojani was
0,1733 gr., from A. equitrojani x bornmülleriana combination was
0,1692 gr., and from A. equitrojani x equitrojani combination was
0,1452 gr., On the other hand, the same values for seedlings derived
from A. bornmülleriana mothers were as follows :
A. bormnülleriana x equitrojani 0,1264 gr; open pollinated A.
bornmülleriana 0,1206 gr; and A. bornmülleriana x bornmülleriana
0,1175 gr. In short, those seedlings with A. equitrojani gones were
always heavier than those with pure A. bornmülleriana stock (Table 17).
Number Of Cotiledon :
The cotiledon numbers of seedlings ranged from 2 to 8 regardless of their parents. There were no significant differences among
the combinations in terms of cotiledon numbers (Table 18).
Hypocotil Length :
The hypocotils of the seedlings derived from A. equitrojani
parent, regardless it was male or female, were always longer than
those derived from A. bornmülleriana females (Table 19).
· Root Length of Seedling :
Variation of root length of seedlings showed similar trends as
hypocotil· length and seedling weight (Table 20). Determination
of variation of these three characteristics seems to be important
in finding good quality seedlings.
Relationship Between Seedling Weight, and Root and Hypocotil Lengths :
There were significant relationships
(Y = a + bıXı + b2x2)
between seedling weight (Y) and root length (X1 ) and hypocotil
length (X2), either at the 0,05 or 0,01 levels of significance at all
crossing combinations. In most of the combinations the effects of
104
the root length on seedling weight were larger than that of hypo·
cotillength (Tables 22 through 33).
Relationships Between Seedling Weight, and Seed Weight and
Embryo Length :
There were significant relationships (Y = a + bıXı + b:ıX2)
between seedling weight (Y), and seed weight (X1) and embryo
length (X2) either at the 0,05 or 0,01 level of significance at all crossing combinations with the exception of open pollinated A. bornmülleriana individuals (Tables 34 through 43). The results indicate that A. bornmülleriana x equitrojani crosses, which always pro·
duced heaviest seeds with largest embryo can be used to obtain
high quality seedlings.
Relationships
Length:
Between Seedling
Percentage and
Embryo
Seedling percentage (Y) and embryo length (Xı) showed significant relationships (Y = a + bx) at the 0,05 level at all crossing
combinations with the exception of A. equitrojani x bornmülleriana ~ross. These relationships were negative in the A. equitrojani x
equitrojani combination, whereas they were positive at all other
combinations (Tables 44,45).
6.4. Determination of Duration time of Stratification :
The .result showed that the length of wet and cold treatment
to break seed dormancy is 3 to 6 weeksfor A. bornmülleriana (optimum 5) and 4 to 5 weeks for A. equitrojani.
7.5. Determination of Pollination Time :
Pollination time of Abies bornmülleriana starts around May
16 and 20, and lasts until June 16 to 25. The respective times for
Abies equitrojani are May 7 - 12 and June 23. However, it must be
noted that pollination time changes from place to place and from
one year to another, depending on the genetic make up of populations, besides the ecological and climatic conditions prevailing
within each site.
105
KAYNAKÇA
(REFERENCES
CİTED)
ASLAN S. (1972) - Bazı İbreli Ağaç Türlerimizin Tohumlarının Saklama
Müddetlerinin Tayini üzerine Denemeler. Ankara, Orm. Araşt. Enst.
Yayını Teknik Bülten Serisi No. 50, 23 s.
s.
Kızılçam Tohumunda Çap- Boy İlişkileri ve Tohum BoÇimlenme Değerleriyle Fidan Yüzdesi ve Fidan Kalitesine
Olan Etkilerinin Araştırılması. Ankara, Orm. Araşt. Enst. Yayınları,
Teknik Bülten Serisi No. 64,39 s.
ASLAN,
(1975) -
yutlarının
ASLAN, S. (1975) - Genel Olarak Radyasyon ve Oıtnancılıkta Kullanıldığı
Alanlar. Ankara, Orman Bakanlığı Teknik Bülteni, Sayı 55, S. 3ı • 41.
ATA, C. (1975) - Kazdağı Göknarı (Abies equitrojani Ascherset Sinten.)'nin
Türkiyedeki Yayılışı ve Silvikültürel özellikleri. İstanbul, İ.Ü. Orman
Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt XXIV, Sayı 2, s. ı65- 2ı9.
ATAY, İ. (1959) - Karaçam Kozalak ve Tohumu Üzerine Araştırmalar. İs­
tanbul, İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt 9, Sayı ı s. 48-96.
ATAY, İ., S. ÜRGENÇ, T. ODABAŞI (1970) - Karaçam, Sarıçam ve Doğula­
dini Tohumlarının 8 Yıllık Saklama Sonuçları. İstanbul, İ.Ü. Orman
Fakültesi Dergisi, Seri A, Cilt XX, Sayı 2 s. 68- 79.
AYTUG, B. (1958) - Abies equitrojani Aschers. et Sinten.'e Ait Bazı Morfolojik Yeni Tesbitler. İstanbul, tÜ. Orınan Fak. Dergisi, Seri A, Cilt 8,
Sayı 2 s. 211 - 2ı6.
AYTUG, B. (1959) - Abies equitrojani Aschers. et Sinten. est une Espece
d'Origine Hybride, d'apres l'Etude des Pollens. Paris, Pollen et Spores,
Vol. I, No. 2, pp. 273- 278.
AYTUG, B. (1959) -Türkiye Göknar (Abies toura.) Türleri üzerinde Morfolojik Esaslar ve Anatomik Araştırmalar. İstanbul, İ.Ü. Orman Fak.
Dergisi Seri A, Cilt 9, Sayı 2, s. ı65 • 2ı 7.
AYTUG, B. (1967) - Polen Morfolojisi ve Türkiyenin önemli Gymnospermleri üzerinde Palinolojik Araştirmalar. İstanbul, İ.Ü. Orman Fak. Yayın No. 114, ı29 s.
AYTUG, B. (1973) - İstanbul Yöresinin Polinizasyon Takvim!.
İ.Ü. Orman Fak. Dergisi, Seri A, Cilt 23, Sayı ı, s. ı- 23.
İstanbul,
AYTUG, B. (1973 b) - Comment L'Anatomi du Bois Viens au Scour Anatomic du Bois d'Abies equitrojani Aschers. et Sinten. İstanbul, Kazdağı
Göknarı ve Türkiye Florası Uluslararası Simpozyumu Bildirileri. İs­
tanbul, İ.Ü. Yayın No. ı92ı, O. F. Yay. No. 209, pp. 205 - 2ıo.
AYTUG, B., N. MEREN., C. EDİS. (1974) - Belgrad Ormanının ve İstanbul
Çevresi Bitkilerinin Polinizasyo'n Olayının Tesbiti ve Değerlendirilme­
si. Ankara, TBTAK, TOAG. Yayınları, No. 22ı, 700 s.
106
RERKEL, A. (1963) - Untersuchungen über physikalische Und Mechanische
Eigenschaften der Bornı:nüller stanne (Abies bormnülleriana Mattfeld).
Berlin - Gottingen Holz als Roh- Und Werkstoff, Bd. 21, pp. 165-172.
BEŞKÖK,
T. E. (1970) - Kızılçam (Pinus brutia Ten.), Dağuladini (Picea
orientalis Link. Carr.), Uludağ Göknarı (Abies bornmülleriana Mattf.)
Tohumlarının Olgunlaşma Zamanı. Ankara, Orm. Arşt. Enst. Yayınları
Teknik Bülten Serisi No. 42, 64 s.
BOYDAK, M. (1975) - Eskişehir - Çatacık Mıntıkası Ormanlarında Sarıçam
(Pinus silvestris L.) 'ın Tohum Verimi üzerine Araştırmalar. İstanbul,
İ.Ü. Orman Fak. Der. Seri A, Cilt XXV, Sayıl, s.l59- 240.
BURGER, R.J. (1964) -The effect of seed size on germination, survival and
initial growth in white spruce. The Forestry Chronical, Vol. 40, No. ı,
pp. 93-97.
ÇEPEL, N. (1966) - Orman Yetişme Muhiti Tanıtımının Pratik Esasları ve
Orman Yetişme Muhiti Haritacılığı. İstanbul, Kutulmuş matbaası,
187. s.
DE FERRE, M.Jle Y. (1952) - Les Formes de Jeunesse des Abietacees Ontogenie - Phylogenie. Toulouse France, 284 p,
DORMAN, K.W. (1966) - Forest Tree ~mproveınent Research in the south
and Southeast. U.S. Forest Service Research Paper SE- 22 90 p.
ELİÇİN,
G. (1971) - Türkiye Sarıçam (Pinus silvestris L.) '!arında Morfo Genetik Araştırmalar. İstanbul, İ.Ü. Orman Fak. Yayınları, 1662/180,
ı49 s.
.
ELİÇİN,
G. (1973) - Composition Floristique de Peuplements de Sapin Sur
Le Mont Ida. İstanbul, İ.Ü. Orman Fak. Yayını No. 192ıj209, pp. 77-82.
FLOUS, Mlle. F. (1936) - Classification et Evolution D'un Groupe D'Abietinees. Toulouse - France, 630. s.
GEZER, A. (1977) - Dağuladini (Picea orientalis L. Carr.) Fideciklerinin
Morfo - Genetik özellikleri üzerinde Araştırmalar. Ankara, Orm. Araşt.
Enst. Yayınları, Teknik Bülten Serisi No. 92, ı 76. s.
GUSTAFSSON, A. and M. SIMAK. (1956) - X - Ray Diagnostics and Seed
Quality in Forestry. Oxford, Intern. Union Forest Res. Organis., ı2 th.
Congr., Mimeographed, pp. ı - ı2.
IST A. (1976) - Seed Science and Technology, International Rules For Seed
Testing, Annexes, Norway, 127 p,
ISTA. (1976) - Seed Science and Technologgy, International Rules for seed
Testing, Rules, p. Norway.
KAMRA, S.K. (1963) - Studied on a Suitable Contrast Agent For The X-Ray
Radiography of Norway spruce Seed. Proc. Intern. Seed Test. Assoc.
28 (2)' pp. ı97- 201.
107
I\Al\-IRA, S.K. (1964) - Determination of Seed Quality by X- Rays Advancing Frontiers of Plant Sciences, 9, pp. 110- 129.
KAMRA, S.I{. (1967) - Detection of Mechanical Damage and Internal Insects in Seed by X- Ray Radiography. Svensk Bat. Tidskv. 61 (1), pp.
43-48.
KAMRA, S.K. (1971) - The X- Ray Contrast Method for Testing Germinability of Picea abies (L.) Karst. Seed. Studia ForestaHa Suecica Nr. 90
28 p.
KAMRA, S.K. (1973) - X- Ray Radiograph of Teak Seed· (Tectona grandis
L.). Norway, In ter. Union of Forest Research Organ._ Vol. I, Paper No. 9
KAMRA, S.K., M. SIMAK. (1965) - Phsiological and Genetical Effect on
Seed of Soft X- Rays used for Radiography. Stockholm, Botanisca
Notiser, Vol. 118, Fase 2, Lund, pp. 254- 264.
KAYACIK, H. (1965) - Orman ve Park Ağaçlarının özel Sistematiği.
1, Gymnospermae. Istanbul, İ.Ü. Fak. Yayını No. 1105/98 380 s.
Cilt
KLAEHN, F.U., .J.A. WINIESKI (1962) - Interspecific Hybridization in the
Genus Abies. Silvae Genetica, Band ll, Heft 5/6 pp. 130 -142.
ODABAŞI,
T. (1967) - Lübnan Sediri (Cedrus libani Land.) 'nın Kozalak ve
Tohumu üzerine Araştırmalar. İstanbul, İ.Ü. Orm. Fak. Derg. Seri A,
Cilt 17, Sayı 2, s. 136 - 174.
O.G.M. - Balıkesir Orman Bölge Başmüdürlüğü, Edremit Devlet Orman İş­
letmesi Gürgendağı Serisi, 8.2.1967 tarihli Orman Amenajmanı Planı.
PAMUKÇUOGLU, A. (1973) Aspect Biogeographique du Mont Ida et Abies
equitrojani, Kazdağı Göknan ve Türkiye Florası Uluslararası Simpozyumu Bildirileri. İstanbul, tü. Orman Fak. Yayını, No. 192lj209, s. 69-75.
PIANİTSKY,
S.S. (1960) - Evolving New Forms of Oak Hybridization. Proceedings Fifth World Congress Vol. 2 pp. 815 - 818.
RIGHTER, F.I. (1945) - The Relationship of Seed Size and Seedlin'g
to Inherent Vigor. Journal of Forestry, Vol. 43, pp. 131-137.
Size
ROHMEDER, E. (1963) - Experiments on Forest Tree Hybrids in Bavaria
from 1936 to 1962. World Consuıtation on Forest Genetics and Tree
Improvemeıtt. Stockholm, FAO/FORGEN 63- 2bjl, pp. 1-6.
SAATÇIOGLU, F. (1971) - Orman Ağacı Tohumları. Istanbul, İ.Ü.
Fak. Yayını }212/109 236. s.
SCHREİNER,
Orm.
E.R. (1950) - Genetics in R'elation to Forestry. Journal
Forestry, Vol. 48, Nr. ı pp. 33- 38.
of
SELİK,
M. (1973) - Die Pilzlichen Krankheiten von Abies equitrojani. KazGöknan ve Türkiye Florası Uluslararası Simpozyumu Bildirileri.
Istanbul, İ.Ü. Orm. Fak. Yayını 1921/230, s. 221-224.
dağı
SNEDECOR, G.W. (1956) - Statistical Methods.' The Lowa State University
Press, Ames, Lowa, Fifth Edition, USA.
108
Properties in Mother Trees and
Grafts of Scots pine. Stockholm, Maddelanden Fran Statents Skogsforskningsinstitut, Band 44, Nr. 2, pp. 45- 73 (İngilizce özet).
SIMAK, M., A•. GUSTAFFSSON. (1954) -
SIMAK, M. (1957) -
The X - Ray Contrast Method For Seed Testing Scotc
pine - Pinus silvestris L. Stockholm, Maddelanden Fran Statents
skogsforskningsinstitut, Band 47, Nr. 4, pp. ı- 22.
Mass Production of Control - Pollinated Seeds of Conifers. Fifth World Forestry Congress, Vol. 2, Session C, pp. 787- 792.
SIN, K.H. (1960) -
Matematik - Istatistik Kurs
Enst. Muhtelif Yayınlar Serisi 1535:
SUN, O. (1968) -
ŞEFİK, Y. (1965) -
Kızılçam
kara, Orm. Gen. Md.
Notları.
Ankara, Orm.
Araşt.
Kozalak ve Tohumu üzerine Araştırmalar. An·
No. 420 Seri No. 41,94 s.
Yayınları Sıra
Dağuladini Kozalak ve Tohumu üzerine Araştırma­
lar. Ankara, Orm. Gen. Md. Yay, Sıra No. 417, Seri No. 40, 143. s.
ÜRGENÇ, S. (1965) -
s. (1967) - Türkiye Çam Türlerinde Tohum Tedarikine Esas Teş­
kil Eden Problemlere Ait Araştırmalar. Ankara, Orm. Gn. Md. Yay,
Sıra No. 468, Seri No. 44, 192. s.
ÜRGENÇ,
A review of the chronological variation in the taxonomy of Abies equitrojani Aschers. et Sinten. Kazdağı Göknarı ve
Türkiye Florası Uluslararası Simpozyumu Bildirilert Istanbul, İ.Ü.
Orm. Fak. Yay. 1921/209, s. 29- 35.
YALTIRIK, F. (1973) -
İstatistik Metodlar I. Genel Prensipler ve İki NuKapsayan Kontroller. Ankara, Toprak ve Gübre
Enst. Md. Yayınları Teknik Yayınlar Serisi, Sayı 29, 58 s.
YURTSEVER, N. (1973) -
mune
Araşt.
Ortalamasını
İstatistik Metotlar II. Denemelerin
İstatistik
Prensiplerine Uygun Tertiplenmesi, Yürütülmesi ve Değerlendirilme­
si. Ankara, Toprak ve Gübre Araşt. Enst. Yayınları, Tek. Yayın. Serisi
No. 30, 125 s.
YURT§EVER, N. (1974) -
İstatistik Metodlar III. Regresyon ve Korelasyon
Analizleri. Ankara, Toprak ve Güb. Arşt. Ens. Yay. Gen. Yay. No. 53,
Tek. Yay. No. 38, 99. s.
YURTSEVER, N. (1974) -
WRIGHT, J.W. (1959) - Species Hybridization in the White pines. For. Scie.
Vol. 5, Nr. 3, pp. 210 • 222.
Genetics of Forest Tree Improvement. Roma, FAO
Forestry and Forest Products Studies Nr. 16, 399 p.
WRIGHT, J.W. (1962) -
109
Abies equitrojani
6
5
Boş
ı
99
99
Boş
B
A
ı
7
93
6
Boş
B
A
93
8
B
A
Boş
A
Bo~
B
ıoo
571
72,0(
100
100
53:
66,5(
100
661
33,5(
7
96
ı
100
100
100
100
100
100
4
6ı<
37,71
393
99,50
ı
ı
0,25
0,25
299
74,75
93
23,25
100
37
2
ll
96
100
68
31
ı
44
100
33
63
4
3
2,00
--~~--
396
99,00
4
300
ı,oo
ıoo,oo
~----
4
42
ıoo
72<
90,2;
14
54:
77,51
421
100
60,ı4
ıoo
ıoo
400
100
288
72,00
96
24,00
16
4,00
240
80,00
42
14,00
ı3
200
6,00
ıoo,oo
587
73,38
ı69
84
3,00
636
90,86
46
6,57
ı8
500
23,63
2,57
ıoo,oo
ı
99
793
99,75
ı
ı
o,ı3
o,ı3
25
ll
64
59(
34,2!
100
17
4661
76
7
14~
Tablo: 10 Table: 10 -
Yapay Yolla Dönendirilen örnek Ağaçlara ilişkin Endosperm Sını
Endosperm classes related to the crossed sample trees.
Baba Ağaç No.
(The Nr. of
father trecs)
Ai
(THE NR.
Abies bornmülleriana
2
ı
Boş
A
B
Boş
A
3
B
Boş
A
82
ll
7
2
51
lO
56
26
16
17
56
97
3
57
33
lO
85
5
88
5
7
82
12
6
67
17
323
80,75
59
14,75
18
4,50
277
69,25
84
21,00
39
9,75
171
42,75
129
32,25
5
99
ı
72
27
ı
86
4
6
94
6
49
10
41
95
7
78
20
48
27
25
9
53
8
77
23
66
ll
23
62
4
348
74,50
50
25,00
2
0,50
235
58,75
75
18,75
90
22,50
252
63,00
61
15,25
671
83,88
109
13,42
20
52,50
512
64,00
159
19,88
129
16,13
423
52,88
190
23,75
21
6
73
44
16
40
29
48
ı
48
41
2
90
3
4
Toplam%
(Total)
Toplam%
(Total)
~-·
Genel Toplam
(Grand total)
Serbest Tozlaşma
(Free pollination)
ll
2
------·