Oral kavite ve tükürük bezi hast.
advertisement
24.02.2015 Oral Kavite Hastalıkları ORAL KAVİTE VE TÜKÜRÜK BEZİ HASTALIKLARI Doç. Dr. Mine Güllüoğlu İÜ İTF Patoloji AD Şubat-Mart 2015 1. Diş ve dişleri destekleyen yapıların hastalıkları 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar 3. Enfeksiyonlar 4. Sistemik hastalıkların oral kavite bulguları 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar 6. Odontojenik kistler ve tümörler 1. Diş ve dişleri destekleyen yapıların hastalıkları • Diş çürükleri • Jinjivit • Periodontit 1. Diş ve dişleri destekleyen yapıların hastalıkları • Diş çürükleri: – 35 yaş öncesi diş kayıplarının en önemli nedeni – Karbonhidrat içeren işlenmiş yiyeceklerin daha fazla tüketilmesi risk faktörü. – Oral kavitede yer alan bakterilerin salgıladığı asidik son ürünlerin dişin mine tabakasında mineral yapıda erimeye neden olması sonucu oluşur. 1. Diş ve dişleri destekleyen yapıların hastalıkları • Diş çürükleri: – İnsidens gelişmiş ülkelerde düşerken, gelişmekte olan ülkelerde artıyor. – Profilaksi: • Oral hijyene dikkat edilmesi • Flor içeren içme suyu kullanılması 1 24.02.2015 1. Diş ve dişleri destekleyen yapıların hastalıkları 1. Diş ve dişleri destekleyen yapıların hastalıkları • Jinjivit: • Jinjivit: – Dişi çevreleyen yumuşak dokuların (jinjivanın) iltihabı. – Tipik olarak oral hijyen yetersizliği nedeniyle oluşan plak ve kalküllerin bir sonucudur – “Plak” oral florada bulunan mikroorganizmalar, tükrükteki proteinler ve deskuame hücrelerden oluşur – “Kalkül” mineralize bakteriyel plaktır, diş çevrelerinde yaygın olarak birikir. 1. Diş ve dişleri destekleyen yapıların hastalıkları – En sık adolesan dönemde. – Kronik gingivitte gingiva kırmızı renkli, ödemlidir, kontürleri düzensizdir. 1. Diş ve dişleri destekleyen yapıların hastalıkları • Periodontit: periodontit – periodontal ligamanı, kemiği ve sementumu tutan iltihabi bir olaydır. – diş kayıplarına neden olabilir. – patogenezi netlik kazanmamıştır. normal jinjivit 1. Diş ve dişleri destekleyen yapıların hastalıkları • Periodontit: – Erişkinlerdeki periodontit özellikle Actinobacillus actinomycetemcomitans, Porphyromonas gingivalis ve Prevotella intermedia ile ilişkilidir. – Tek başına ya da, – AİDS, Crohn hastalığı, lösemi, diyabet, sarkoidoz, Down sendromu, PNL defekti olan hastalıkların (Chediak-Higashi sendromu, agranülositoz…) bir komponenti olabilir. 1. Diş ve dişleri destekleyen yapıların hastalıkları • Periodontit: – Periodontit önemli birtakım sistemik hastalıklara neden olabilir; • İnfektif endokardit • Akciğer ve beyin absesi • Gebelikle ilişkili komplikasyonlar 2 24.02.2015 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar • Fibröz proliferatif lezyonlar – İritasyon fibromu – Pyojenik granülom 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar • İritasyon fibromu – Genellikle uygun olmayan diş protezleri sonucu bukkal mukozada meydana gelen fibröz doku proliferasyonudur – Periferik osifiye olan (kemikleşen) fibrom – Periferik dev hücreli granülom • Aftöz ülserler • Glossit 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar • Pyojenik granulom 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar • Pyojenik granulom – Genellikle gingivada – Çocuklarda, genç erişkinlerde, gebelerde – Yüzeyde ülserasyon, altında neovaskülarizasyon (kırmızı-mor görünümlü) – Vasküler lezyonlar (=lobüler kapiller hemangiyom) – Gebelerde görülenler gebelik sonrası regrese olabilir. 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar • Periferik osifiye olan (kemikleşen) fibrom 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar • Periferik osifiye olan (kemikleşen) fibrom – Uzun süredir var olan pyojenik granülomun olgunlaşması sonucu meydana gelir. – İkinci dekadda, kızlarda daha sık – Jinjivada kırmızı ülsere nodüler lezyon – Pyojenik granüloma benzer – Tedavisi; cerrahi eksizyon – Nüks riski: %15-20 3 24.02.2015 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar • Periferik dev hücreli granülom (dev hücreli epulis) 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar • Periferik dev hücreli granülom – Diş etlerinde görülen damardan zengin lezyon – Gingivada – Pyojenik granüloma benzer – Mikroskopi: Fibroangiyomatöz bir stroma içinde çok sayıda yabancı cisim tipinde multinükleer dev hücre – Ayırıcı tanı • Santral dev hücreli granülom • Multipl reperatif dev hücreli tümör (hiperparatiroidide görülen “brown tümör”) 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar Aftöz ülserler Oldukça sık rastlanan oral mukozanın yüzeyel ülserasyonu (%40). İlk iki dekadda daha sık Nedeni? (psikosomatik? allerjik?) Çevresinde ince bir eritem bölgesi vardır Tek ya da multipl, ağrılı. 7-10 gün içinde kendiliğinden iyileşir Genellikle tekrarlar Çölyak hastalığı, İBH, Behçet hastalığı ile ilişkili olabilir 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar Glossit • Papillalarda atrofi, mukozada incelme • Bazen inflamasyon ve ülserasyon 2. İnflamatuar ve reaktif lezyonlar Glossit • Gluten enteropatisi, vitamin B12 eksikliği, demir eksikliği anemisi gibi durumlarda görülebilir. • Plummer-Vinson Sendromu: demir eksikliği anemisi, glossit, ösofageal disfaji • Dilin lateral kenarlarında ülserler ile giden glossit: düzensiz diş kenarları, takma dişler, sifilis, inhalasyon yanıkları, koroziv madde alımı 3. Enfeksiyonlar • Herpes simpleks enfeksiyonu • Kandidiazis • Akut nekrotizan ülseratif jinjivit (Vincent anjina) • Ludwig anjina • Difteri • Tüberküloz • Sifilis • Aktinomikozis 4 24.02.2015 3. Enfeksiyonlar 3. Enfeksiyonlar • Herpes simpleks enfeksiyonu – Genellikle HSV tip I – Son yıllarda HSV tip II oral enfeksiyonlarında artış var – Primer HSV enfeksiyonu: 2-4 yaş arası çocuklarda ve genellikle asemptomatik – % 10-20 “akut herpetik gingivostomatit” • Herpes simpleks enfeksiyonu – Akut herpetik gingivostomatit: Veziküller ve ülserasyonlar tüm oral kavitede, jinjivada, dudaklarda ve dudak çevresinde – Lezyon iyileştikten sonra virüs trigeminal gangliyonda latent kalır – Sıcak, soğuk, stress, travma, ultraviyole ışınlar gibi etkenlerle ya da immün sistemin güçsüzleştiği durumlarda reaktive olur (sekonder enfeksiyon). 3. Enfeksiyonlar • Herpes simpleks enfeksiyonu Vesiküller 1-3 mm /büyük büller Başlangıçta berrak sıvı ile doludur, rüptüre olarak ülserlere neden olur Primer formu 3-4 haftada, sekonder formu 4-6 gün içinde iyileşir İmmun sistemi baskılanmış kişilerde daha ağır enfeksiyon. Sistemik antiviral tedavi gerekir. 3. Enfeksiyonlar • Herpes simpleks enfeksiyonu – Tzanck testi: büllerdeki sıvının bir lama yayılarak mikroskopik incelemesi – Multinükleer dev hücreler, karakteristik viral sitopatik etki bulguları 3. Enfeksiyonlar • Oral kandidiazis 3. Enfeksiyonlar • Oral kandidiazis – Candida albicans normalde ağız florasında bulunur – Psödomembranöz (en sık) – Hastalığa sebep olmasında 3 etken söz konusu: – Eritematöz • Kişinin immün sisteminin durumu – Hiperplastik tip • Kişinin oral florasındaki denge • Candida albicans suşu – Klinik enfeksiyonu fırsatçı (oportunistik) enfeksiyon şeklindedir – İmmünsupresyon, diabetes mellitus, transplant hastaları, kemoterapi, geniş spektrumlu antibiyotikler, yenidoğan bebeklerde, … görülür. 5 24.02.2015 4. Sistemik hastalıkların oral kavite bulguları 4. Sistemik hastalıkların oral kavite bulguları • Hairy Lökoplaki • Dermatolojik Hastalıklar – Liken planus – Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde – Pemfigus vulgaris – Özellikle HIV enfekte kişilerde AIDS’in erken belirtisi – Büllöz pemfigoid – Eritema-multiforme – Beyaz renkli, hiperkeratotik lezyonlar Wickham çizgileri-Lichen planus – Genellikle dilin lateral kenarlarında • Hematolojik Hastalıklar – Unilateral ya da bilateral • İnfeksiyonlar – Çok nadiren yanak mukozasında, ağız tabanında ve sert damakta da saptanabilir – Kızıl, kızamık, enfeksiyöz mononükleozis, difteri, AIDS • Hairy Lökoplaki 4. Sistemik hastalıkların oral kavite bulguları – Etkenin EBV olduğu gösterilmiştir – Bu lezyon gelişen HIV (+) hastaların %80’de 2-3 yıl içinde AIDS kliniği ortaya çıkar 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Hairy Lökoplaki Lökoplaki Eritroplaki Skuamöz hücreli karsinom 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Lökoplaki: – “leukos” beyaz, “plax” leke, plaka – Mukoza yüzeyinde kazıyarak çıkarılamayan iyi sınırlı beyaz lezyon – Bukkal mukoza, ağız tabanı, dilin ön (ventral) yüzeyi, sert damak, jinjiva 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Lökoplaki: – WHO: Klinik veya mikroskopik olarak herhangi bir hastalık ile örtüşmeyen beyaz leke ya da plak • Örneğin; liken planusun ya da kandidiazisin beyaz lezyonları lökoplaki kabul edilmiyor – Klinik bir terim – Aksi ispatlanana kadar prekanseröz kabul edilmeli 6 24.02.2015 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Lökoplaki: 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Lökoplaki: 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Eritroplaki: • Lökoplaki: – Oral mukozada, kırmızı renkli, kadifemsi, çevre mukoza ile aynı seviyede veya hafifçe deprese lezyonlar – Daha nadir görülür, ancak malignite olma riski daha yüksektir normal displazi 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Lökoplaki ve eritroplaki: – Yetişkinlerde, 40-70 yaşlar arası –E/K:2/1 – En sık nedeni: tütün kullanımı (sigara, pipo, sigar, tütün çiğneme) – Subepitelyal inflamasyon ve vasküler dilatasyon 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Lökoplaki – Aksi ispatlanana kadar (mikroskopik inceleme ile) tüm lökoplaki ve eritroplakiler prekanseröz kabul edilmeli – Lökoplakide karsinoma in situ veya invaziv karsinom görülme sıklığı %5-6 (-%25) (özellikle ağız tabanı ve dilin ön yüzü riskli bölgeler) – Eritroplakide malign transformasyon riski %50 7 24.02.2015 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Displazi: – Prekanseroz epitel değişikliği • Düşük- orta dereceli • Yüksek dereceli 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Skuamöz hücreli karsinom: – Oral kavite kanserlerinin %95’i – 50-70 yaş • Ağız tabanı • Dil, ön yüz 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Skuamöz hücreli karsinom: – Sigara ve alkol kullanımı ile ilişkilidir (sadece sigara içenlerde 2-4 kat fazla, sigara+alkolde 6-15 kat fazla görülür) – Hastaların %10-15’de HPV 6,16,18 tespit edilebilmektedir • Alt dudak • Yumuşak damak • Jinjiva 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Skuamöz hücreli karsinom: 5. Tümörler ve prekanseröz lezyonlar • Skuamöz hücreli karsinom: – Tümörler kabarık, ülseröz, verrüköz olabilir – İyi, orta, az diferansiye olabilir – En sık metastaz: • Servikal lenf bezleri – En sık uzak metastaz: • • • • Mediastinal lenf bezleri Akciğer Karaciğer Kemik – En iyi prognoz dudak karsinomlarındadır, en kötü prognozu ağız tabanı lokalizasyonlular gösterir 8 24.02.2015 6. Odontojenik kistler ve tümörler 6. Odontojenik kistler ve tümörler İnflamatuar kistler • Odontojenik kistler: – İnflamatuar • Periapikal (radiküler) kist • Residual kist • Paradental kist – Gelişimsel • • • • • • • • Dentigerous kist Odontogenik keratokist Yenidoğanın gingival kisti Erişkinin gingival kisti Erupsiyon kisti Lateral periodontal kist Glandular odontogenik kist Kalsifiye odontogenik kist (Gorlin kisti) 6. Odontojenik kistler ve tümörler İnflamatuar kistler Periapikal kist Paradental kist Rezidüel kist 6. Odontojenik kistler ve tümörler İnflamatuar kistler Rezidüel kist Periapikal kist Paradental kist 6. Odontojenik kistler ve tümörler 6. Odontojenik kistler ve tümörler Gelişimsel kistler Gelişimsel kistler Dentijeröz kist: Odontojenik keratokist (OKC): Çıkmamış bir dişin taç kısmını çevreler. En sık olarak mandibula ya da maksillada 3. molar dişi etkiler. Ameloblastom ya da SCC kaynağı olabilir. En sık erkeklerde, 10-40 yaşlar arası En sık posterior mandibula yerleşimli Para veya ortokeratinize skuamöz epitel ile döşeli uni- veya multiloküler kistler Total çıkarılamaz ise %60 nüks eder Agresif bir klinik seyir gösterebilirler Lezyonlar multiple ise hasta “nevoid bazal hücreli karsinom sendromu” açısından araştırılmalıdır 9 24.02.2015 6. Odontojenik kistler ve tümörler Nevoid bazal hücreli karsinom sendromu • Gorlin-Goltz sendromu = bazal hücreli nevus sendromu • Autosomal dominant • Multiple odontogenik keratokistler, multiple basal hücreli karsinomlar, konjenital iskelet anomolileri, falks serebride kalsifikasyonlar, bilateral kalsifiye ovarian fibromalar ve medulloblastoma • PTCH (PATCHED) tumor supresör geninde mutasyon 6. Odontojenik kistler ve tümörler • Ameloblastom 6. Odontojenik kistler ve tümörler • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Tumors of Odontogenic Epithelium Benign Ameloblastoma Calcifying epithelial odontogenic tumor (Pindborg tumor) Squamous odontogenic tumor Malignant Ameloblastic carcinoma Malignant ameloblastoma Clear cell odontogenic carcinoma Tumors of Odontogenic Ectomesenchyme Odontogenic fibroma Odontogenic myxoma Cementoblastoma Tumors of Odontogenic Epithelium and Ectomesenchyme Benign Ameloblastic fibroma Ameloblastic fibro-odontoma Ameloblastic fibrosarcoma Adenomatoid odontogenic tumor Odontoameloblastoma Complex odontoma Compound odontoma Malignant Ameloblastic fibrosarcoma 6. Odontojenik kistler ve tümörler • Ameloblastom – 20-50 yaş – Odontojenik epitelden kaynaklanır – Mandibula ve maksillada herhangi bir yerde görülebilir – Kistik ve solid alanlar içerir – Lokal invazivdir, uzak metastaz yapmaz 6. Odontojenik kistler ve tümörler • Odontom – Odontojenik epitelden kaynaklanır – Enamel ve dentin depolanması yapar – Lokal eksizyon ile tedavi edilir. 10 24.02.2015 Tükürük bezi hastalıkları • Kserostomi • Sialadenit • Neoplaziler parotis submandibuler sublingual Tükürük bezi hastalıkları • Kserostomi: – Ağız kuruluğu anlamına gelir – Tükürük salgısında azalma – Tükürük bezi atrofisi – Etiolojisi çeşitli • Sjögren sendromu • Radyasyon tedavisi • İlaçlar (antidepresanlar, antipsikotikler, sedatifler, kas gevşeticiler, diuretikler, antihipertansifler, analjezikler, antihistaminikler) Tükürük bezi hastalıkları • Sialadenit – Tükürük bezinin inflamasyonu • Bakteriyel, • Viral (kabakulak), • Otoimmün (Sjögren sendromu) kökenli olabilir – Bakteriyel siyaladenit • Çoğunlukla submandibüler bezde • Duktusların taş (sialolitiazis) nedeniyle obstrüksiyonu sonucu meydana gelir • En sık etkenler Staphylococcus aureus ve Streptococcus viridans’tır – Tükürük bezi ağrılıdır ve bazen pürulan akıntı olabilir – Dilde papilla atrofisi, çatlaklar, ülserasyonlar, diş çürükleri, yutma ve konuşma güçlükleri Tükürük bezi hastalıkları • Sialadenit Tükürük bezi hastalıkları • Sialadenit – Sjögren sendromu: • Otoimmün bir hastalıktır • Lakrimal bezler ve tükürük bezlerinde destrüksiyon söz konusudur • Kuru göz, kuru ağız ile karakterizedir (keratokonjünktivitis sikka) • Diğer otoimmün hastalıklarda da görülür (romatoid artrit) • Bu hastalarda tükürük bezi kökenli lenfoma riski artmıştır Sjögren, Minör tükürük bezi 11 24.02.2015 Tükürük bezi hastalıkları Tükürük bezi hastalıkları • Mukosel: • Mukosel: – Minör tükürük bezlerinin en sık görülen lezyonu – Duktusun tıkanması sonucu oluşur – Sekresyon (tükürük) çevredeki bağ dokusunun içine sızar – En sık alt dudakta (ısırma çizgisinde), travma sonucu oluşur. – Küçük çocuklarda ve genç erişkinlerde – Mukus ve makrofajlar ve inflamatuar hücreler ile dolu kistik kavite – Tedavisi cerrahi Tükürük bezi hastalıkları Tükürük bezi hastalıkları • Neoplaziler – – – – Tükürük bezi tümörlerinin %65-80’i parotisten, %10’u submandibüler bezden, Geri kalanı minör tükürük bezlerinden kaynaklanır. • Parotisteki tümörler, %15-30 oranında • Submandibüler tümörler, %40 oranında • Sublingual tümörler, %70-90 oranında maligndir. Mukosel Tükürük bezi hastalıkları • Neoplaziler Tükürük bezi hastalıkları • Neoplaziler Benign Malign Pleomorfik adenom (%50) Warthin tümörü (%5) Onkositom (%2) Kistadenom (%2) Bazal hücreli adenom (%2) Mukoepidermoid CA (%15) Asinik hücreli karsinom (%6) Adenokarsinom (%6) Adenoid kistik CA (%4) Malign mikst tümör (%3) – Benign tümörler içinde en sık pleomorfik adenom (mikst tümör) (tüm TB tümörlerinin %60’ı), – Malign tümörler içinde en sık mukoepidermoid karsinom (tüm TB tümörlerinin %15’i) görülür – Sadece minör tükürük bezleri göz önüne alındığında en sık malign tümör adenoid kistik karsinomdur 12 24.02.2015 Tükürük bezi hastalıkları • Pleomorfik adenom (benign mikst tümör) • Neoplaziler – Pleomorfik adenom (benign mikst tümör) • En sık görülen benign tükürük bezi tümörü • PLAG1 geninde kromozom yeniden düzenlenmesi mevcuttur • Hem epitelyal hem de mezenkimal diferansiyasyon gösteren tümörlerdir • Epitelyal glandlar, yuvalanmalar, kordon yapıları, değişik oranlarda mikzoid, kondroid, osseöz diferansiyasyon gösteren bir matriks içinde izlenir • Klinik olarak ağrısız kitle şeklinde prezante olur • %25 nüks görülebilir Tükürük bezi hastalıkları • Warthin tümörü • Neoplaziler – Warthin tümörü (papiller kistadenoma lenfomatozum) • Hemen daima parotis bezi kaynaklıdır • 5-7. dekadlarda •E>K • Lenfoid hücrelerden zengin bir stroma içinde çift sıralı epitelyal hücreler ile döşeli glandüler boşluklardan oluşur Tükürük bezi hastalıkları • Mukoepidermoid karsinom • Neoplaziler – Mukoepidermoid karsinom • Tükürük bezlerinin en sık görülen malign tümörü (%15), çoğunlukla parotiste (%60-70) • Notch yolağında bir sinyal proteinini kodlayan MAML2 geninde kromozom yeniden düzenlenmesi ile ilişkilidir • Skuamöz hücreler, mukus sekrete eden hücreler ve intermedier hücrelerden oluşur • Düşük-orta-yüksek dereceli olabilir • Prognoz grade ile doğrudan ilişkili 13 24.02.2015 • Mukoepidermoid karsinom 14
