Ç KUVVETLER

Güneş sistemiyle ilgili en yeni görüş Stefan
Havking’in ileri sürdüğü Big Beng teorisidir.
Bu kurama göre evren 5 milyar yıl önce çok yüksek
sıcaklıktaki yapıdan büyük bir patlamayla
oluşmuştur. Yer, yuvarlağının oluşumu günümüzden
5 milyar yıl öncesine dayanmaktadır.Yer yuvarlağı
ilk oluştuğunda sıcaktı daha sonra soğumaya
başladı. Zamanla en üst katmanı soğuyarak kabuğu
oluşturmuştur. Yoğunluğu ve kalınlığı altındaki
katmanlara göre daha az olan katılaşmış kısımdır.
YER KABUĞUNUN YAPISI
Yer kabuğunun yapısı taşlardan oluştuğu için bu
tabakaya taş küre (Litosfer) denir. Kalınlığı
karalarda (30-35 km) denizlerde (5-10 km) dır.
Yapısında silisyum ve aliminyum çok bulunduğu için
SİAL denir.Onun altındaki tabakaya SİMA (silisyummagnezyum) denir.
YER KABUGUNUN MALZEMESİ TAŞLAR
Taşlar oluşumlarına göre 3'e ayrılırlar,
• Püskürük (katılışım)taşlar
• Tortul taşlar
• Başkalaşım taşlar(metamorfik)
Püskürük taşlar: Organik taşların dışındaki bütün
taşlar püskürüktür .
• Dış püskürük = andezit ,bazalt ve tüf
• İç püskürük = granit
Tortul taşlar: Biriktirmeyle oluşmuş taşlar (Su ,
rüzgar buzul aşındırması)
• Fiziksel tortul taşlar = gre (kumtaşı),
kongmera (çakıltaşı),moren (buzul taşı),
breş,şist(kil)
• Kimyasal tortul taşlar=Kalker jips,kaya
tuzu,travertenler,sarkıt ve dikitler
• Organik tortul taşlar=Mercan
kayalıkları,tebeşir,kömür
Başkalaşım( metamorfik)taşlar= Taşların değişikiliğe
uğramasıyla mermer,gnays, kuvarsit, fillad.
JEOLOJİK DEVİRLER
• I.Zaman : İlkel canlılar ortaya
çıkmıştır.Sıcaklık fazladır. Gür ormanlar
yetişmiştir. Bunların kalıntıları ise taş
kömürünü oluşturmuştur. Zonguldak taş
kömürü bu dönemde oluşmuştur.
• II.Zaman: Dinazor adı verilen çok büyük
canlılar bu dönem yaşamıştır. Memeli
hayvanlar ve kuşlar bu dönem ortaya
çıkmıştır.
• III.Zaman:Alp kıvrımları bu zaman da
oluşmuştur.Toros ve Kuzey Anadolu Dağları
bu dönemde oluşmuştur.
• IV.Zaman: En kısa jeolojik devirdir. İnsan
ortaya çıkmıştır. Buzul devri yaşanmıştır.
Boğazlar ve Ege Denizi bu dönemde
oluşmuştur.
İÇ KUVVETLER
A.Dağ Oluşumu(Orojenik hareketler):
• Karalardan dış güçler tarafından taşınan
materyaller deniz ve okyanus tabanlarında
birikir.Bu tortulanma alanlarına Jeosenklinal
denir.Deniz diplerinde yığılan ve kalın
katmanlar oluşturan bu tortul tabakalar
birbirine doğru hareket eden kıtalar arasında
sıkışarak kıvrılır yada kırılır.Bu olaya orajenez
(dağ oluşumu)denir.
o Antiklinal=Kubbeleşen kesim
o Senklinal=Çanaklaşan kesim
o Kırılmalar olursa kırılma boyunca
yükselene (Horst) kırılma boyunca
çökene (Graben) denir.
o Türkiye bulunduğu yer ve çevresi eski
jeolojik devirlerden 3. jeolojik dönemde
kuzeyden ve güneyden bir birine doğru
hareket eden kütleler Teths denizindeki
tortul kütleleri etkilemiş kimi yerde
kırılmalar kimi yerlerde ise çökme ve
yükselmeler oluşmuştur. Türkiye'yi de
etkileyen bu sisteme Alp Himeleya
kıvrım sistemi adı verilir. Türkiye'deki
dağlar Alp Himeleya kıvrımlarının birer
uzantısıdır.Toroslar ve Kuzey Anadolu
dağları ve Doğu Anadolu’daki dağların
bir bölümü.
o Bu dönemde Türkiye'nin bir çok yerinde
kırılmalarla gerçekleşmiştir. Ege Böl.
Kaz Dağ. Edremit ovası, Madra Dağ.,
Bakır çay,Yunt Dağ.-Gediz Ov.,Boz
Dağ.,Küçük Menderes Ov.,Aydın Dağ.,
Büyük Menderes , Menteşe Dağ.
B.Epirojenik Hareketler(Kabuk
yaylanması):
• Tabakaların karşılıklı durumları bozulmadan
yer kabuğunun geniş alanlarının yavaş bir
tempoyla yükselmesi,veya alçalmasına
Epirojenez denir.
Oluşum nedeni:
• Kara kütlesinin yanlardan sıkıştırılmasıyla
• Kıta yükünün artması yada eksilmesidir.
• Türkiye'de epirojenik hareketler hala devam
etmektedir.Özellikle Batı ve Orta Anadolu
tektonik hareketlere bağlı olarak 10-15 milyon
yıldır sürekli yükselmektedir.
• Buna karşılık Karadeniz ve Doğu Akdeniz
havzaları sürekli çökmektedir.
• Yanlardan sıkıştıran Anadolu yarımadası
önemli ölçüde yükselmektedir.
• Epirojenik hareketler sonrası "Egejt" adı
verilen kara parçası çökerek deniz haline
gelirken Anadolu Yarımadası yükselmiştir.
• Çukurova ve Ergene Havzasında da çökmeler
oluşmaktadır.
C.Volkanizma;
• Magmanın yeryüzüne çıkmasıyla yada
yeryüzüne yakın yerlere kadar sokulmasıyla
meydana gelen olaylara volkanizma denir.
• Magmanın yeryüzüne kadar çıktığı yere
Volkan bacası denir.
0
• Volkanizmadan çıkan 1000 ile 1200 C erimiş
taşların oluşturduğu yoğunluğu fazla olan
sıcak sıvıya magma denir.
• Lavlar çok akıcı ise geniş alana yayılırlar
yassı volkanik dağlar oluştururlar.Güneydoğu
Anadolu'daki Karaca dağ gibi.
• Lavlar fazla akışkan değilse geniş bir alana
dağılmazlar ve yüksek dağları
oluştururlar.Büyük Ağrı,Süphan ve Erciyes
gibi.
• Yeryüzündeki aktif volkanların büyük bir kısmı
Amerika kıtasının batı kıyılarındadır.Bu
nedenle büyük okyanus kıyılarına "Ateş
çemberi” de denir.
• Türkiye'de volkanizmanın en yoğun görüldüğü
yer İç Anadolu ve Doğu Anadolu’dur.Bu
dağlar Kuzey doğu -güney batı doğrultusunda
bir kırık hattı boyunca sıralanırlar.
• Doğu Anadolu’da Büyük Ağrı,Küçük
Ağrı,Tendürek, Süphan ve Nemruttur.
• İç Anadolu’da Erciyes,Hasan,Melendiz,
Karadağ, Erciyes
• İç Anadolu volkanlarını diğer volkanlardan
ayıran en büyük özelliği yan krater bacalarının
çokluğudur.
• Türkiye'nin en büyük dağı Büyük Ağrı
(5137m) nın krateri buzullarla
kaplıdır.Nemrut'un kraterinde ise göl vardır.
• Güneydoğu Anadolu'nun tek volkanik kütlesi
Karaca dağ’dır.
• Ege bölgesinde genç volkan konileri yer
alır.Bunların en önemlilerinden biriside Kula
tüf konileridir.
Volkanizmayla oluşan başlıca şekiller:
• Volkan konisi: Volkanik faaliyet sonrası çıkan
malzemelerin yığılarak meydana getirdikleri
kabartılardır.
• Lav Platoları: Volkanik patlamalarla çıkan
lavlar akıcı ise çukurları doldurur geniş
düzlükler oluştururlar.Bu düzlüklerin akarsular
tarafından parçalanmasıyla platolar
oluşur.Doğu Anadolu'da olduğu gibi.
• Krater:Volkan konilerinin en üstünde oluşan
ters konilerdir.Bazen bunların içine sular dolar
bunlara krater gölü denir.Nemrut Dağ'ında
olduğu gibi.
• Kaldere:Volkanik dağlarda büyük patlamalar
sonrasında büyük çukurluklar oluşabilir.Hatta
bu kalderaların içi suyla dorabiIir.
• Maar:100m ile 1000-2000m arasında değişen
volkanizma patlamasıyla oluşmuş daire veya
oval çukurlardır.Maar gaz patlamasıyla oluşur.
Konya Karapınar'daki Acıgöl ve Meke Tuzlasi
birer maar çukurlarıdır.
Türkiye’deki Volkanik Dağlar
• Batı Anadolu: Kula volkan konileri
• İç Anadolu :Erciyes, Melendiz, Hasan,
Karacadağ ve Karadağ
• Doğu Anadolu: Büyük Ağrı, Küçük Ağrı,
Tendürek, Süphan ve Nemrut
• Güneydoğu Anadolu: Karacadağ
D.Depremler:Yeryüzünde duyulan ve doğal
kökenli olan yer sarsıntılarıdır.
• Tektonik: Dünyadaki depremlerin büyük
bölümü bu türdendir.
• Çöküntü : Dar alanlarda mağara tavanlarının
çökmesiyle oluşur.
• Volkanik : Volkanizmanın etkili olduğu
yerlerde görülür.
Türkiye’de Depremler:
• Kuzey Anadolu Deprem kuşağı (K.A.F): Saroz
körfezinden başlayarak. Marmara denizi
üzerinden, Kuzey Anadolu tay hattı boyunca
doğuya doğru Van'ın kuzeyine kadar uzanır.
• Batı Anadolu Deprem Kuşağı (B.A.F):Ege
bölgesindeki çöküntü alanları ve iç Batı Anadolu;
Göller yöresini kapsayan bölüm .
• Doğu Anadolu Deprem Kuşağı: Hatay'dan
başlar, Güney Doğu Anadolu Torosları takip
ederek Doğu Anadolu'da Kuzey Anadolu tayı ile
birleşen hat boyunca görülür.
• En Az Tehlikeli Bölgeler :
o Tuz gölü, Konya çevresi.
o Taşeli platosu .
o Güney Doğu Anadolu bölgesinin güneyi
(Mardin çevresi) .
o Ergene havzası.
TÜRKİYE’NİN PLATOLARI
• Plato:Akarsular tarafından derince yarılmış,
çevresine göre yüksek düzlüklerdir. Türkiye'de
platolar geniş yer kaplar. Bunun başlıca nedeni,
eski aşınım yüzeylerinin IV . jeolojik zamanın
başlarında yükselmeye uğramasıdır.
• Türkiye'de platoların en çok olduğu bölge iç
Anadolu'dur.
o Başlıca platolarımız;
iç Anadolu'da:Obruk, Haymana,
Cihanbeyli, Bozok, Uzunyayla ve
Yazılı kaya platoları .
Güneydoğu Anadolu'da:Gaziantep
ve Şanlıurfa platoları .
Doğu Anadolu'da:Erzurum , Kars
ve Ardahan platoları .
Akdeniz'de:Taşeli platosu.
• Yukarıda Türkiye'nin başlıca platoları
verilmiştir.Ancak bunların dışında hemen her bölgede plato özelliği taşıyan yüksek düzlükler
vardır.
TÜRKİYE’NİN OVALARI
• Ova:Akarsular tarafında yarılmamış, çevresine
göre alçak olan geniş düzlüklerdir. Oluşumları,
büyüklükleri ve yükseklikleri birbirinden farklı
olan ovalarımızı bulundukları yere göre iki grupta
toplamak mümkündür.
o Kıyı Ovaları:Kıyı ovalarını akarsuların
denize döküldükleri yerlerde oluşturduğu
delta ovaları (Çukurova, Bafra, Çarşamba,
Silifke, Bakırçay, ,Gediz, K.Menderes,
B.Menderes deltaları) ile kıyıya yakın
alçak düzlükler oluşturur.
o iç Bölge Ovaları: iç bölge ovalarının çoğu
Tektonik kökenlidir.Tektonik kökenli ovalar
belli kırık hatları üzerinde sıralanmıştır.Bu
kırıkların çoğu günümüzde de canlıdır.Bu
nedenle bu ovalar Türkiye'nin etkin
deprem kuşağı üzerinde bulunur. Bu
ovalar Ege bölgesindeki tektonik
çöküntüler (Bergama, Soma, Torbalı, Tire,
Manisa, Akhisar, Alaşehir, Söke, Aydın,
Nazilli ), Adapazarı, Bursa Karacabey,