IN MEMORIAM Almanyamn tamnm1~ filozoflanndan

FELSEFE
DDNYASINDAN
N isan 1962 / Nisan 196 3
Felsefe Arkivi'nin gec;:en sayrsmda okli.;gu gibi, eHnizddki saymm FELSEFE DV'NYASINDAN boliimiinde de, bi r onceki Felsefe Arkivi'nin
basktya verilmesi ile yenisi. arasmdaki si.ite ic;:inde gerek yurdumuzda,
gerekse yeryliziinde · felsefeyle ilgili olarak beliren aktiialite iizerinde,
ozellikle fe lsefe ug .a§1larti11 yakmdan ·iJgilendiren belliba§lr kutlama, anma, oliim, .kongre ve dah~ ba§ka olay/«r iizerinde haber v.e bileiler ycr-.
almaktadrr.
THEODOR LITT: IN MEMORIAM
Almanyamn tamnm1~ filozoflanndan Theodor Litt ig6!? y1lmm haziramnda oldii.
Litt 1880 y1lmda Di.isseldorf'ta dogmu~tur. Once Bonn, sonra Lepzig, sonra yine Bonn i.iniversitesinde profesorli.ik yap1m~tir.
Litt 'in felsefedeki as1l ugra~1 alam 'manevi' bilimlerin temell~ndirilmesiydi. Litt'e bir Dilthey'c1 goziyle bak1labilir. Nitekim,
Birinci Diinya Sava~mdan sonra · Almanya'da goriilen Dilthey
Renaissance'p~m ileri gelen kafalanndan biridirt. Litt. 'Manevi'
bilimlerin 'd'O.ga' bilimlerinden ayn bir kurulu~u ·aldi.lgu, 'manevi' bilimleriri' ya~amaya ili~kin bilimler olarak orta'ya ·<;:1kt1gi; yon"
temce "anlama!'y1 ko~ul · tutt1igu <;:e~idinden Dilthey' ca. baz1 savlan, Hegel, Husserl, Natorp ve Honigswald gibi eski ya <la ~ag­
da~ Alman filozoflarmm "bilin<;:" ve "ruh'.' kavram1 iizerindeki
gorii~lerinden de yararlanarak ye~iden i~leyip geli~tirmi~tir Litt.
Yenii;agm ahlak tarihini, Hegel'in dii~iinme cliinyasm1 · konu diye
alan monografileri de yararh yap1tlard1r.
186
. :fl:i\ "~i.iphe yok ki, .. Litt'in e.n·.i.inli.i kitab1 I ndividuum --und
q _emeinschaft adm1 ta~1yan kitapt1r. (ilk bas1m1 1919'a ·raslar;
1923'te ve 1926'da yer yer <legi~tirilerek ti.hni.iyle gozden. gec;:iri,1mi~tir.) Kitap 1 admdan da belirdigi gibi, tekki~i ile tekki~iyi ku~a­
tan toplumu karma~1k baglan bakimmdan incelemektedir. "Kar~1hkh bag" kavrammm 1~1gmda geleneksel felsefenin ba~ ogretilerinden iki kaq1t ogretiyi, . "inclividualizm" ile "universalizmi"
c;:ozmiye c;:ah~makta; tekki~iligin oldugu kadar toplumsalhgm da
_h.ep aym kokten ti.iredigine, ben-sen b4g1pm ba~ka biqeye indirgenemiyen son bir gori.ini.im olduguna ustahkla parmak basmaktadir, Kitapta aynca "siije", "obje"., "per:spektiv", "yalmzhk",
"durum" ve "ba~kas1-ic;:in-olma'.' kavramlan ilgi <;ekici bir c;:oziirnlem.e den gec;:iril~ektedir.
Theodor Litt yahuz filozof ve felsefe ogreticisi clegildi, aym
zamanda pedagogtu. Egitim-bilirnin biryandan ternelleri ve smirlan, oteyandan da ki~i ve toplum ya~amasmdaki l1ygulama ofana~­
lan .·u~erinde kaleme alm1~ oldugu .kitaplar:-(furregin M oglichkeiten; und Grenien ·der Padagagik.J. lg26; " 'Filhren~ ·o der ''Wachsen
·tassen'; 1927; ·ivissenschaft, Bildung und Welfanschauung; 1928)
olduk~a geni~ yank1 yaratm1~ olan kitaplarclandir:
BER.T R.AND. RUSSELL go YA~INDA
.. ~8/5/1872 y1lmqa dogmu~ .olan Bertrand Russell go · ya~ma
~as·~1~ ·b,u~lmtiyor:. ·Gene de hi<; <;ekinrriede·n, Rus·sell'.m, _ya~1yan
fdoz?fl~rin en g~nc;:lerinden ~iri orq:ug'U:nu soyliyehilin.z. oy~e ya,
rady? ~e te\evizyon konu~nialan, ' gosteri ·yuriiyi1~le'n, b1h1?s.e~
dergilerde ve daha' ba~ka ·nitelikteki yaym ara~larinda c;:1kan-_ inh
ufakh yaz1lan, ayr ica, her y1l, bazai1 da her rnevsirri birbirini :.ko~­
va hyan kitap~an, Russell'1 .giiniim.iizdeki dii~iiniirlerin en <;ok orta.da goriin~i1i' ~ lulmaktad1r.
.
·
· .. .
·
.4.;.' ,,, •·_·.. ~
'
-
\ ' '>
'
•. •
"
•
'•
•' \,
,•.
._'
•
'
I
(
"
•,
r
•
'•
•
'
· Cambridge ·o·n~Y.:~;rsit'esi,'ride~i 1\iI?-'~ty · ¢<:;'Ilegejd~- maternatik
v~ fe~se~e okuyan Russell, so·nradart i.inive'rsitenin ogretim ailesine
g~.nn1~t1r. Birinci Diinya Sava~1 sm~smda, ban~<;1 dii~iinceleri yii·zu:nden ffniV.€r.sitedekH~inden · olmu~-. k.-1sa bir &i.ir.e hapse ·bile aul;m1~t1r. Rusya'da, ·E;;in!de ve Arner:ika'da · <lola~m1~; _b u ·ulkelerde
serbes dersler vermi~tir. ·Chicago ve California il.niversiteleri;nde
profesorliik. iinvani 4lm1~sa 'd_a, ~ g40 y1lmda, · yine ban~<;1 (;lii~iin-
-r·c;:-~----------------
187
'c eleri New Yor~ :t-Jniversitesi~de pr~fes?r olmas1n1 engellemi~tir.
1949 .y1lmda Bnt1sh Academy ye se~1lm1~ ve 'Order of Merit'' ni~anu:u kazanm1$tir. 195o'de· Russell Nobel edebiyat odi.iliini.i al~1~t1r. Atom silahlanmn yap1mma kar~1 yonelttigi protestolar yi.izunden ge~enlerde yine hapse girip ~1kt1g1 bilinmektedir.
·
Salt felsefedeki geli~mesiyle Russell: 196o'ta yaymlanan My
:hilosophical Development adh kitabmda kendi de· belirttigi gibi,
Ilk gen~likte pek kisa si.iren bir Hegel'ci-Bradley'ci idealizmden
sonra, toptan soylendikte, pozitivist, mant1ksal atomcu (logical
atpmist) bir dogrultuda dii~iiniip yaratnu~t1r. Hali i~inde bulundugu bu ~amada Russell ozellikle bilgi ogreticisidir. En ~ok, sagduyu filozofu G. E. Moore, matematik~i Frege ile Tractatus yazan, ogrencisi ve dostu L. ·W ittgenstein tarafmdan etkilenmi~tir.
Bilimlerin vargilanna tam bir sayg1, metafizikten yiiz~evirme, felsefenin ~ogun bir bilgi ele~tirisi olduguna yiirekten inam~ Russell'
m dii~iince diinyasmdaki belliba~h kurulu~lan temellendinnektedir ... Bu ~er~eyede en one:i;nli · yap1tlan . ~tinlar: The Pr9_blems of
Philosophy, 1912; Our Knowledge ·of' the External .W -orld, 192-4;
The Analysis of Mind, 1921; The Analysis of Matter-, - 1927; An
Inquiry into Meaning and Truth, 1940; Human J(no.wledge, its
Scope and Limits, 1949.
Russell filozof oldugu kadar matematik~i ve mant1k~1dlf <la
A . N. :Whitehead'le birlikte kaleme alm1~ oldugu 3 ciltlik Principia Mathematica ( 1910-13) modern mantigm en biiyiik amtlanndan biridir. ·
·
·
Bilim~el yapitlan yamnda Russell topium, politika, ajli~k v.e
egitim gibi "y.a~ama.Jelsefesin~;, ili~kin irili ufakh bin;:ok yapitlar
da yaymlam.1~ur. Son zamanlard<1; bunlardan .ikisi "Di.inyammn.
Sorunlan", "Ahlak ve Evlilik" ba~hklan altmda dilimize ~evrilmi~ti~.
-.
}...,
.~
..
.
·. . .... ULUSLAR
ARASJ ·6¢ .ANMA':
··
.. . . . . ,
, ..:
.
PA~cAL
·: :....
.
.
·r . . ·'.
ROpSSEAU,· FiC:HTE.
§u son y1llann felsefe alamnda da,· anmalar yoniinden epeyce
·zengin oldugu kimsenin gozi.inden ka~mam1~tir. Hatta, uluslaT
aras1 baglarm nerdeyse ba~dondiiriicii bir h1zla· artmakta oldugu
~ag1m1zda, birtak1m ikinci derecedeki anmalan biryana birak1p
/l
188
yalmzra onemli adlarm, µzunc;:i. arahklsil'la, .oliim ,;e dogum tarilv
lerin~ anmak geregi bile belirmi:~ durumclad1r. Ne var k.i, anµi_alar:
ert azma da indirilse, Felsefe Arkiv.i'nii:i. bu say1smda i.inlii ii~ filozofu anmadan edemeyiz. Bunlardan ikisi, Blaise Pascal ile Jean Jaci:J.ues R.ousseau, felsefe c;evreleri d1~mda cla, edebiyatc;1lar arasmda da tanman,. dolay1siyle ~u son z.amanlard~ .. dil,nyamn bi.rc;ok
yerinde, filozof olm1yanlarca da ~e~itli oylum ve degercleki anmn.lara .k onu.y<i.p1lm1~ olan ki~ilerdir. Alman filozofu Johann. Gottlie.b
Fichte ise, ad1 birkac; aydo.n beri Almanyadak.i felsefe c;evrelerind~
s1k s1k duyulan.,amabu arada Fransa, isvic;re ve italya'da da baz1
anmalara, yaz1lara ve yeniden. basmalara yola\an bir Avrupa ·dii~iiniiriiqiir.
PASCAL'm 3oo'iincii .oliim. y1h 19.8.1962 tarihine rashyor
(dog.: 162 3, ol.:. 1662 ). Dahi matematikc;i ve fizik<), di.izyaz1 ustas1,
hiristiyan teologu ve felsefe yazand1r. Filozof olarak Pascal'm hizmeti.: giri~tigi ince ~ozi.imlen1elerin 1~1gmda, \e~itli bilgi bolgeleriyonte'm ve 'ba~arica 'birbirinden ayri tutm:ak; tan1m'. ye ~ikar.sa.;
ma l<,onus'unda keskin ele~tirilet 'yapmak; dinsel inancm akilca 't°e~
melledni koymak; ozellikle · de, "goni.il mantig1" (logique du
couer) kavrammda ozetlenebilecek olan uyanci gorii~ler onerni.ektir. Belliba~h iki yap1ti: saghgmda yaymlad1g1 Les Provinciales
ile. oliimiinden sonra \tkan Les Pense es' dir.
1962 y1lmm haziran ay1 ROUSSEAU'nun 250. dogum yildoniimi.iydii (dog.:· 1712; ol.: 1778). Getirdigi yeni bir doga anlay1s,1
ve d_uygululukla, Romantik ak1ma kazandird1g1 at1hmla Aviu~
pa'da, en \·ok da Fransa ·ile Ahnanya'da ardarda birka\ ·edebiyat<s1
ve dii~iini.ir ku~agma birderi etkisi dokunmu~ olan· Rousseau, fi~
lozof olarak ozellikle' ahlik ve devlet gori.i~ii bak1inmdan' ilgi <sekicidir. Si le· retablissement des sciences· et des arts a contribue ri.
epurer les motturs ( 17 50) ba~hgm1 ta~1yan Dijon Akademisinin ya·
n~masma verdigi cevap yaz1siyle Rousseau, Ayclmlanma c;agmm
ki.iltiir iyim~e~ligi~i, AydmJa1:u~a.~1p_ g~.n~lliJ.de . i_lerl.~miye olan
kori.ikori.ine ina111$m1 sert bir dille ele$tirmi~; Le ·Corttitat social'mda ise ( 1762 ), "genel isterri" (volonte -generale) kavrammm 1~1gm­
da <soziimledigi halk devleti yonetimi iizerindeki gori.i~lerini ayrmt1h bir bi.iti.in.de temellend~rip sunmu~tur. .
ni
/
Edebiyatc;1lar arasmda Rousseau en \Ok Julie ou La nouvelle
Heloise ve Les confessions adh yapitlariyle, pedagoglar arasmda da
Emile'iyle tammr.
189
. . . Rousseau'nun belliba~h yapitlari Tiirk<;eye <;evrilmi~tir.
. 196!.i y1lmm mayis ay1 FICHTE'nin dog·um y1ldonilrnuyd.Li
(dog.: i762, ol.: 2814). Almanyadaki ozgiirli.ik idealizminin kurucusudur. insanm salt yarat1Cihgm1, fizik varhktan bag;1ms1zhgm1,
kendisini ve <;evresini yalmz kendi istemiyle bi<;.i mledigini savunan Fichte'nin idealizmine "benlik (Ichheit) felsefesi" de denir.
Kant'm bilin<; iizerindeki <;oziimlemelerini a~mak amaciyle ortaya
atilan ve ate~li bir konu~ucu olan Fichte'nin metafizige, bilgi ogretisine ve cloga felsefesine ili~kin dil~ilnceleri yanmda, en <;ok
ahlak, hukuk, toplum ve devlet felsefesi yank1lar uyandirm1~t1r.
vVissenschaftslehre (ilk bas1m1 1794); Grundlage des Naturreschts,
i 796; Reden an die deutsche Nation, 1807 / 08 adh yapitlan ozellikle say1lmaya deger.
Uygur