Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 12, No: 3, 2015 (99-108) Electronic Journal of Machine Technologies Vol: 12, 3, 2015 (99-108) TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR www.teknolojikarastirmalar.com e-ISSN:1304-4141 Makale (Article) Buharlaşma Prosesi Eşanjör Isı Transferi Analizi: Şeker Fabrikası Örneği Tolga TANER* ve Mecit SİVRİOĞLU** *Aksaray Üniversitesi Teknik Bilimler MYO Motorlu Araçlar ve Ulaştırma Teknolojisi Bölümü, 68100 Aksaray ** Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makina Mühendisliği Bölümü, 06100 Ankara e-posta: [email protected] Özet Bu çalışmada, dünyanın en önemli şeker entegre tesislerinden biri olan Çumra Entegre Tesisinin ham şerbet buharlaşma prosesi ısı transferi hesaplamaları yapıldı. Bu çalışmanın amacı, ham şerbet üretiminde buharlaştırıcı olarak kullanılan eşanjörlerin (ısı değiştirgeçleri) kütle denkliği ve enerji hesaplamaları ile buharlaştırıcı proses sıcaklık giriş ve çıkışları fabrika proses enerji analizi hesaplamalarında kullanabileceğini göstermektir. Bu enerji hesaplamalarında kullanılan bazı parametrik veriler fabrikanın otomasyon kumanda merkezinden alınmış ve bazı kabuller yapılmıştır. Bu hesaplamalara göre şeker üretimindeki buhar ihtiyacı ve özellikleri hesaplanmıştır. Evaporatörlerdeki buharlaştırıcı sıcaklık farkının 5.0 ile 8.7 [°C] arasında değiştiği hesaplanmıştır. Ayrıca basıncın ise 0.17 ile 0.87 [bar] aralığında olduğu bulunmuştur. Hesaplamalar sonucunda, ham şerbet üretiminde kullanılan eşanjör (ısı değiştirgeci) enerji miktarının 2723.00 [kJ/pg] ve kireçli ham şerbet üretiminde kullanılan eşanjör enerji miktarının ise 11453.75 [kJ/pg] bulunmuştur. Bu çalışmada, kireçli ham şerbet üretiminde kullanılan eşanjörden elde edilen enerjinin daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Buharlaşma, Isı transferi, Enerji, Eşanjör, Evaporatör. Heat Transfer Analyse of Evaporation Process Exchanger: A Case of Study Sugar Factory Abstract In this study, we presented the evaporation of the raw juice process was calculated heat transfer for Cumra integrated sugar plant which is the one of the important integrated sugar plant in the world. The aim of this study, we showed heat exchangers process mass balance and temperatures that can be used energy analyse calculation for the production of raw juice evaporator. These data were recently taken in collaboration with the Department of Factory Central Monitoring and Directorate of Maintenance and Energy. It was assumed for the calculation of the production of sugar vapour demand and features. The evaporator temperature difference that was calculated was found 5.0 to 8.7 [°C]. Moreover, the evaporator pressure was found 0.17 to 0.87 [bar]. The result of this study, the production of the raw sugar used the heat exchanger energy quantity that was found 2723.00 [kJ/pg], and the production of the calcareous raw sugar used the heat exchanger energy quantity that was found 11453.75 [kJ/pg]. This study extrapolated that the production of the calcareous raw sugar energy quantity was more than the production of the raw sugar used the heat exchanger energy quantity. Keywords: Evaporation, Heat Transfer, Energy, Heat Exchanger, Evaporator. 1. GİRİŞ Dünyadaki şeker üretimi gıda sektöründe en önemli konumda bulunmaktadır. Şeker fabrikaları büyük miktarlarda enerji kullanmaktadır. Şeker üretim proseslerinde büyük miktarlarda buhar enerjisi kullanmasından dolayı enerjiye olan ihtiyaç çok fazladır. Bu çalışmada, ham şerbet üretiminde kullanılan Bu makaleye atıf yapmak için Taner T.*, Sivrioğlu M., “Buharlaşma Prosesi Eşanjör Isı Transferi Analizi: Şeker Fabrikası Örneği” Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi 2015, 12 (2) 99-108 How to cite this article Taner T.*, Sivrioğlu M., “Heat Transfer Analyse of Evaporation Process Exchanger: A Case of Study Sugar Factory” Electronic Journal of Machine Technologies, 12 (2) 99-108 Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 99-108 Buharlaşma Prosesi Eşanjör Isı Transferi Analizi: Şeker Fabrikası Örneği buharlaştırıcılardaki ısı değiştirgeçlerinin enerji miktarları hesaplanmıştır. Kireçli ve kireçsiz olarak ham şerbet üretiminde kullanılan buhardaki miktarlar karşılaştırılmıştır. Kireçli ham şerbet buharlaştırıcısından elde edilen enerjinin büyük olduğu görülmüştür. Gıda prosesleri enerji ve ekserji analizlerinin, işletme karlılığına olan katkısı çok büyüktür. Gıda sektöründe üretim prosesinde enerjinin çok kullanılmasından ötürü enerji tüketimi çok fazla olmaktadır. İşletmelerin karlılığı için; enerjiden maksimum tasarruf elde etmek ve enerji – ekserji kayıplarını en aza indirgemek gerekmektedir. Gıda sektörü proseslerinde enerjinin korunumu için mühendislik bilgileri çok iyi kullanılmalıdır. Özellikle termodinamik ve ısı transferi prensipleri uygulamaları enerji ve ekserji hesaplamaları için çok önemlidir. Daha önce benzer çalışmalar incelenmiştir. Bu çalışmalar şu şekildedir. Şeker fabrikası kazan sistemi ekserji yıkımının başlıca sebeplerinden birisinin ısı değiştirgeçleri olduğu sonucuna ulaşılmıştır [1]. Bu nedenle, her bir evaporatör için sıcak ve soğuk akışkan tüketiminde, ortalama logaritmik sıcaklık farkı ve ısı transferi katsayılarını belirlemede ve minimum enerji tüketimi sağlamada iyi bir ısı değiştirici tasarımı gereklidir [2]. Bir başka çalışmada, ham şerbet üretiminde ısı değiştirgeçlerde enerji üretimindeki ısı transfer yüzey alanının hesaplamalarda çok önemli olduğu belirtilmiştir [3, 4]. Isı değiştirgeçlerin, sıcaklık ve basınçların yüksek olduğu zaman meydana getirecekleri korozyonu önlemede ve küçük entalpi değişikliklerinde çok gereklidir [5]. Bir başka çalışmada, ısı değiştirgeçlerinin ısıyı tekrar geri kazanmak için kullanıldığı belirtilmektedir [6]. Ensinas ve Ark. [7] çalışmalarında buhar tüketimini belirlemek için, bir eşanjör ağı tasarlayarak her işlem biriminde buhar tüketimini tespit etmişlerdir. Başka çalışmada, enerji dengesi hesabı ısı değiştirici için gerekli buhar miktarını belirlemektedir. Ham şerbet üretim prosesi boyunca; ham şerbet yoğunluğunun değişimi, ısıtıcılara giren suyun sabit basınçtaki özgül ısı (Cp) hesabında çok önemlidir [8]. Bu çalışma, dünyanın en büyük entegre tesislerinden birine sahip Çumra Şeker Entegre Tesislerindeki ham şerbet üretim proses ısı değiştiricilerinde yapılmıştır. Fabrikanın merkez otomasyon bölümünden alınan değerlerle ısı değiştirgeçlerinin kütle denkliği ve enerji hesaplamalarında bulunulmuştur. Bu çalışmadaki amaç ise buharlaştırıcıların enerji analizinin şeker fabrikaları ham şerbet üretiminde önemli bir yere sahip olduğunu göstermektir. 2. MATERYAL ve METOT Fabrikanın öncelikle proseslerdeki ısı transferi ile ilgili hesaplamaları yapılarak Şekil 1’deki evaporatörlerdeki gerekli miktardaki buhar ihtiyacının bulunması için ısı değiştirgeçleri kütle ve enerji hesaplamaları yapılmıştır. Bu hesaplamalara göre şeker üretimindeki buhar ihtiyacı ve özellikleri hesaplanmıştır. Bu hesaplamalarda bazı noktaların belirlenmesi gerekmiştir. Şekil 1 fabrikanın merkez bilgisayar sistemindeki anlık ekran görüntüsü olarak alınmış olup, fabrika evaporatörlerine ve ısı değiştirgeçlerine ait şematik bir şekildir. Burada fabrikada adlandırılan ismi ile tephir olan terimin teknik adı buharlaştırıcıdır. Aynı şekilde sulu şerbet ısıtıcıları diye adlandırılan eşanjör 100 Taner T., Sivrioğlu M. Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 99-108 terimin teknik adı ise ısı değiştirgeçleri olarak anılmaktadır. Evaporatörlerin basıncı 1.0 ile 2.7 bar arasında değişmektedir. Isı değiştirgeçleri vasıtasıyla evaporatörlerde ki buharlaştırma prosesi gerçekleşmektedir. Şekil 1. Evaporatör ve ısı değiştirgeçleri genel görünüm (Fabrikanın merkez bilgisayar sistemi monitör anlık görüntüsü) [9] Şeker fabrikalarının şeker üretim proseslerinde enerji ve ekserji analizlerinin karşılaştırmasını yapılabilmesi için kütle enerji denkliğinde (literatür taramalarda da) 100 [pg] birim pancar olarak 100 [kg]’lık kütle ele alınmıştır. Bir başka deyişle 100 [kg/pg] kütle enerji denkliğinde baz alınarak hesaplamalar yapılmıştır. Fabrikanın ısı değiştirgeçleri kütle ve enerji hesaplamaları için, fabrika verilerine göre ve literatür taramalarına göre bazı parametre değerleri kabul edilmiştir [10]. Buna göre proses enerji ve ekserji analizi hesaplamalarında kullanılan bazı parametreler ve değerler Tablo 1’de verilmiştir. Ham şerbet üretimindeki Şekil 1’de detay resmi verilmiş ısı değiştirgeçlerin kütle denkliği ve enerji hesaplamaları yapılmış, sonuçlar Tablo 1’de verilmiştir. Bu fabrika verilerine ve bazı kabullere göre buharlaşma prosesi için buhar hesaplamaları yapılmıştır. Buhar hesaplamalarında ham şerbet verileri çok önem kazanmaktadır. Bunun nedeni ise hamr şerbet üretim prosesinde ısı değiştirgeçlerinin kullanılmasıdır. Tablo 1’de ham şerbet saflığının% 88, ham şerbet sıcaklığının 35 ℃ ve Evaporatör sulu şerbet brix oranının %16.5 olduğu görülmüştür. 101 Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 99-108 Buharlaşma Prosesi Eşanjör Isı Transferi Analizi: Şeker Fabrikası Örneği Tablo 1. Fabrika verileri ve bazı kabuller [9] Pancar şeker oranı Taze pancar kıyımı saflığı Pancar brix Pancar sıcaklığı Ham şerbet saflığı Ham şerbet brix Ham şerbet sıcaklığı Difüzyon sıcaklığı Sıkılmış küspe brix Sıkılmış küspe saflığı Koyu şerbet brix Koyu şerbet saflık Prese suyu brix Nemli küspe brix Şeker saflık Şeker brix Nemli kristal şeker brix Nemli kristal şeker saflığı Filtre çamuru (pfk) Sulu şerbet brix Sulu şerbet saflığı Evaporatör sulu şerbet brix Rafine koyu şerbet brix Melas brix Melas saflık % 17,00 % 78,50 % 23,38 22 ℃ % 88,00 % 17,30 35 ℃ 68 ℃ % 23,00 % 8,36 % 72,00 % 90,80 % 1,50 % 10,00 % 100,0 % 55,00 % 72,00 % 100,0 % 70,00 % 16,50 % 90,80 % 16,50 % 71,00 % 85,00 % 55,00 2. 1 Buharlaşma Prosesi İçin Buhar Hesaplamaları Buharlaştırıcı sıcaklık hesabı: Tb Tsu,d + TKNY (1) Eşitlik (1)’de TKNY ifadesi kaynama noktası yükselme sıcaklığıdır. Buharlaşma sırasında pancar giriş sıcaklığından daha yüksek bir sıcaklıkta kaynaması anlamına gelir. Buharlaştırıcı sıcaklık farkı hesabı: Tb Th,i -Tb (2) Buharlaştırıcı ısı değişim katsayı hesabı [10]: Buharlaştırma prosesinde, ham şerbet daha yüksek bir kaynama noktasında kaynamaya başlamasıdır. Ham şerbet yüksek derişimli bir çözelti olduğu için kaynama noktası yükselmesi bu tip çözeltilerde çok 102 Taner T., Sivrioğlu M. Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 99-108 görülür ve basınç arttıkça da kaynama noktası yükselmeye başlar. Kaynama noktası yükselme sıcaklık hesabı [10]: TKNY 6,064 10-5 * 2 (273+Tb,i ) x2s,o (374,3-Tb,i) 0.38 2 + *5,84 10-7 (xs,o -40) +0,00072+ (4) Ham şerbet üretimi ısı değiştirgeçleri kütle denkliği ve enerji hesaplamaları şu şeklide yapılır. Ham şerbet üretimi ısı değiştirgeçleri kütle denkliği ve enerji hesaplamaları için aşağıdaki ısı transferi denklemlerinden yararlanılmıştır [9]. Isı transfer yüzey alanı: Ah Qh (5) Uh Th,log Isı değiştirgeçleri ısı değişim katsayı hesabı: Uh 6,978 v 0,8 Th,i (1,8a ) (6) Isıtıcı sıcaklık farkı hesabı: Th,log (Th,b -Ts,i) (Th,b -Ts,o ) ln( (7) Th,b -Ts,i ) Th,b -Ts,o Isı değiştirgeç enerji dengesi: Q̇ h = UhAh∆Th,log (8) Buharlaşma prosesi buhar hesaplamaları için Şekil 2’ye göre teknik özellikler çıkarılmıştır. Bu resim fabrikanın merkez bilgisayar sistemi monitörlerinden alınmış olup, buna göre hesaplamalar yapılmıştır. IA. Evap. I. Evap. II. Evap. III. Evap. Yedek. Evap. IV. Evap. V. Evap. Şekil 2. Evaporatörler (Fabrikanın merkez bilgisayar sistemi monitör anlık görüntüsü) [9] Şekil 2’ye göre sırasıyla IA, I, II, III, IV, V nolu evaporatörler aracılığıyla buharlaşma prosesi tamamlanmaktadır. Ayrıca sistemde herhangi bir arızaya karşı yedek evaporatörde bulunmaktadır. Evaporatörlerin buradaki görevi buharlaşmayı sağlamaktır. 103 Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 99-108 Buharlaşma Prosesi Eşanjör Isı Transferi Analizi: Şeker Fabrikası Örneği Buharlaştırıcı sıcaklığının bulunması için öncelikle kaynama noktası yükseltme sıcaklığı bulunmuştur. Burada doymuş su giriş sıcaklığı ile ham şerbet çıkış kuru madde oranı parametrelerinden faydalanılarak kaynama noktası yükseltme sıcaklığı aşağıdaki şekilde hesaplanmış ve Tablo 2’de TKNY ifadesi ile yer almıştır. Kaynama noktası yükseltme sıcaklıkları bulunduktan sonra buharlaştırıcı sıcaklık sonuçları bulunmuştur. Buharlaştırıcı sıcaklıkları fabrikanın proses kütle giriş ve çıkış sıcaklıkları olarak kullanılmıştır. Buna göre enerji ve ekserji analiz hesaplamaları yapılmıştır. Buharlaştırıcı sıcaklık giriş ve çıkış hesaplamalarında şu formüller kullanılarak Tablo 2 oluşturulmuştur. Ayrıca buharlaştırıcı ısı değişim katsayısı da hesaplanarak evaporatörler arasındaki fark bulunmuş ve Tablo 2’de gösterilmiştir. Burada küçükten büyüğe doğru sırasıyla IA, V, III, II, I, IV nolu evaporatörlerde buharlaştırıcı ısı değişim katsayısının sıralandığı görülmektedir. Buharlaştırıcı ısı değişim katsayısı hesaplanırken Şekil 2 ele alınarak hesaplamalar yapılmıştır. Buharlaştırıcı sisteminde izlenmesi gereken parametreler aşağıda verilmiş, Tablo 2’de buharlaşma prosesindeki buharın teknik özellikleri yukarıda verilen ısı transferi formülleri ile hesaplanmıştır. Tablo 2. Buharlaşma prosesindeki buharın teknik özellikleri tablosu [9] Proses Adları ve Teknik Özellikler: Proses Parametre: Birim: Buhar girişi Buhar çıkışı (Isıtma için) Tb,i Pb,i [°C] [bar] (Şerbet için) Tb,o Pb,o [°C] [bar] Buhar Sıcaklık, Basınç Farkları ve Kaynama Noktası Yükseltilme Sıcaklığı KM [%] S [%] ∆Tb [°C] ∆P [bar] ∆TKNY [°C] Isı Transfer Hesaplamaları Qg [kJ/kg] Tb [°C] Ub [kW/m2K] IV. Evaporatör 108 1,31 102,5 1,03 15 75,20 5,50 0,28 0,26 2230,55 108,26 33,56 I. Evaporatör 134 3,20 129,0 2,34 25 69,04 5,00 0,86 0,67 2168,35 134,67 25,05 II. Evaporatör 128 2,50 121,0 1,96 35 66,80 7,00 0,54 1,08 2199,75 129,08 17,15 III. Evaporatör 119 1,90 111,9 1,32 45 67,50 7,10 0,58 1,69 2222,77 120,69 12,47 V. Evaporatör 101 1,10 96,0 0,87 55 68,00 5,00 0,23 2,59 2260,44 103,59 8,76 IA. Evaporatör 129 2,70 120,3 2,53 65 111,2 8,70 0,17 5,55 2200,58 134,55 9,63 Not: KM kuru madde, S şeker saflığı, Pb,i giriş basıncı, Pb,o çıkış basıncı, ∆Tb buharlaştırıcı sıcaklık farkı, ∆P giriş ve çıkış basınç farkı, Qg gizli ısı (Buhar giriş sıcaklığına göre bulunmuştur), Tb buharlaştırıcı sıcaklığı, Ub buharlaştırıcı ısı değişim katsayısı, Tb,i ve Tb,o buharlaştırıcı giriş ve çıkış sıcaklığı, kaynama noktası yükseltme sıcaklığıdır. Qg gizli ısıları doymuş su sıcaklık tablosuna göre alınmış olup ısıtma için gerekli olan buharlaştırıcı giriş sıcaklığına göre bulunmuşlardır [11]. Yukarıdaki tabloda bulunan sıcaklık giriş ve çıkışları değerler fabrika proses uygulamalarının enerji ve ekserji analizinde kullanılmıştır. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI Ham şerbet üretimindeki ısı değiştirgeçleri kütle denkliği ve enerji hesaplamaları Materyal ve Metot bölümünde verilmiştir. Bazı kabullere göre kütle denklik ve enerji parametreleri hesaplanmıştır. Ham şerbet üretimi ısı değiştirgeçleri kütle denkliği ve enerji hesaplamaları için ısı transferi denklemlerinden yararlanılmıştır [10, 12]. Isı değiştirgeçleri ile ilgili hesaplamalarda Şekil 3 ele alınarak hesaplamalar yapılmıştır. 104 Taner T., Sivrioğlu M. Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 99-108 Evap.1-2-3A Evap.3B-4-5 SULU ISI DEĞİŞTİRGEÇLERİ Şekil 3. Isı değiştirgeçleri Eşanjör (Fabrikanın merkez bilgisayar sistemi monitör anlık görüntüsü) [9] Isı değiştirgeç ısıtılan ürün (soğuk akışkan) için enerji dengesi formülü ile enerji miktarı aşağıdaki formül ile bulunarak Tablo 3 oluşturulmuştur. Qh,i = ṁ Cp ∆Th (9) ∆Th = Th,o – Th,i (10) Isı değiştirgeçleri ısı değişim katsayısı hesabı yapılmıştır. Isı değiştirgeçleri ısı değişim katsayı hesabı: Uh 6,978 v 0,8 Th,b (1,8a ) (11) Daha sonra ısı değiştirgeci ısıtan ürün (sıcak akışkan) için logaritmik ısıtıcı sıcaklık farkı hesaplanmıştır. Isıtıcı sıcaklık farkı hesabı: Th.log (Th,b -Ts,i) (Th,b -Ts,o ) ln( Th,b -Ts,i ) Th,b -Ts,o (12) Bulunan bu değerlerden sonra ısı transfer yüzey alanı hesaplanmıştır. Isı transfer yüzey alanı: Ah Q Uh Th,log (13) Isı değiştirgeç enerji dengesi: Qh = UhAh∆Th,log (14) Yukarıdaki formüller eşliğinde ham şerbet üretimindeki ısı değiştirgeçlerindeki kütle denkliği ve enerjiler hesaplanarak Tablo 3 oluşturulmuştur. 105 Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 99-108 Buharlaşma Prosesi Eşanjör Isı Transferi Analizi: Şeker Fabrikası Örneği Tablo 3. Ham şerbet üretimindeki ısı değiştirgeçlerin kütle denkliği ve enerji tablosu [9] Th,b [°C] Th,o[°C] ∆Th,log [°C] ṁ h,o [kg/pg] Uh [W/m2 K] Isı değiştirgeç ısıtılan ürün (soğuk akışkan) Ham Şerbet Ham Şerbet Kireçli Ham Şerbet 100 100 119 34 41 50 41 46,6 75 3,88 3,88 3,85 2 723 2 178,4 11 453,75 % 17,30 % 17,30 % 71,00 Isı değiştirgeç ısıtan ürün (sıcak akışkan) Su Su Su 50 58 96 43 44 61 12,17 14,01 31,88 117,28 54,9 74,21 1 938,00 1 996,25 2 225,42 Ah [m2] 114,90 Isı değiştirgeçleri parametre/birim ṁ h,i [kg/pg] Th,i [°C] Th,o[°C] Cp [kJ/kg K] Qh,i [kJ/pg] xh,o (% KM) Isı değiştirgeçleri parametre/birim 77,87 161,43 Not: 100 pg 100 kg birim pancara göre demektir. Va = 1,5 [m/s], ortalama şerbet hızı Ham şerbet üretimindeki ısı değiştirgeçlerindeki kütle denkliği ve enerji hesaplamaları ile ısı değiştirgeçlerindeki yüzey alanları bulunmuştur. Buradaki sıcaklık giriş ve çıkışları fabrika proses uygulamalarında kullanılmıştır. 4. SONUÇLAR ve ÖNERİLER Bu çalışma, şeker fabrikalarında enerji buharının ne kadar önem arz ettiğini vurgulamıştır. Şeker fabrikalarında yoğun olarak kullanılan enerjiden tasarruf sağlamak için ısı transferi hesaplamalarına dikkat edilmesi gerektiği ortay konmuştur. Buna benzer çalışmalar ele alındığında ısı değiştirgeçleri ile ilgili bir çalışmada basıncın 0.20 ile 1.01 [bar] arasında olduğu görülmüştür [2]. Bizim çalışma ile benzerlik göstermektedir. Ensinas ve Ark. [7] çalışmalarında evaporatörlerdeki buharlaştırıcı sıcaklık farkını mümkün olduğunca en aza indirmenin enerji tasarrufu sağlayacağını belirtmişlerdir. Bir başka çalışmada, ısı değiştirgeçleri basınçların 0.16 ile 1.69 [bar] arasında değiştiği gözlemlenmiştir [10]. Bu çalışmada ise, evaporatörlerdeki buharlaştırıcı sıcaklık farkının 5.0 ile 8.7 [°C] arasında değiştiği hesaplanmıştır. Ayrıca basıncın ise 0.17 ile 0.87 [bar] aralığında olduğu bulunmuştur. Hesaplamalar sonucunda, ham şerbet üretiminde kullanılan eşanjör (ısı değiştirgeci) enerji miktarının 2723.00 [kJ/pg] ve kireçli ham şerbet üretiminde kullanılan eşanjör enerji miktarının ise 11453.75 [kJ/pg] bulunmuştur. Bu çalışmada, kireçli ham şerbet üretiminde kullanılan eşanjörden elde edilen enerjinin daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Böylece, şeker fabrikalarında ham şeker üretim prosesinde kireçli ham şerbet üretiminden elde edilen enerji yoğunluğunun büyük avantaj sağladığı görülmüştür [9]. Buradan elde edilen buhar enerjisinin diğer proses aşamalarında kullanılmasının fabrika için kar sağlayacağı gösterilmiştir. 106 Taner T., Sivrioğlu M. Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 99-108 5. TEŞEKKÜR Çumra Şeker Fabrikası Entegre Tesislerinde çalışan üst düzey yöneticilere bu çalışma sırasında göstermiş oldukları katkılarından dolayı teşekkür ederiz. 6. KAYNAKLAR 1. Vuckovic G.D., Stojiljkovic M.M., Vukic M.V., Stefanovic G.M., Dedeic E.M., Advanced exergy analysis and exergoeconomic performance evaluation of thermal processes in an existing industrial plant, Energy Conversion and Management, 85, 655–662, 2014. 2. Palacios-Bereche R., Ensinas A.V., Modesto M., Double-effect distillation and thermal integration applied to the ethanol production process, Energy, 82, 512-523, 2015. 3. Gul S., Harasek M., Energy saving in sugar manufacturing through the integration of environmental friendly new membrane processes for thin juice pre-concentration, Applied Thermal Engineering, 43, 128-133, 2012. 4. Klemes J.J., Varbanov P.S., Heat integration including heat exchangers, combined heat and power, heat pumps, separation processes and process control, Applied Thermal Engineering, 43, 1-6, 2012. 5. Bramsiepe C., Sieversa S., Seifert T., Stefanidis G.D., Vlachos D.G., Schnitzer H., Muster B., Brunner C., Sanders J.P.M., Bruins M.E., Schembecker G., Low-cost small scale processing technologies for production applications in various environments—Mass produced factories, Chemical Engineering and Processing, 51, 32–52, 2012. 6. Lever M., Modelling the energy performance of a farm-scale cellulose to ethanol process with on-site cellulase production and anaerobic digestion, Renewable Energy, 74, 893-902, 2015. 7. Palacios-Bereche R., Ensinas A.V., Modesto M., Nebra S.A., New alternatives for the fermentation process in the ethanol production from sugarcane: Extractive and low temperature fermentation, Energy, 70, 595-604, 2014. 8. Cutz L., Santana D., Techno-economic analysis of integrating sweet sorghum into sugar mills: The Central American case, Biomass and Bioenergy, 68, 195-214, 2014. 9. Taner T., Gıda Sektöründe Enerji Verimliliği ve Enerji Yönetimi: Şeker Fabrikası Örneği, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 2013. 10. Ensinas A.V., Nebra S.A., Design of evaporation systems and heaters networks in sugar cane factories using a thermoeconomic optimization procedure, International Journal of Thermodynamics, 10 (3), 97-105, 2007. 11. Cengel Y.A., Boles M.A., Thermodynamics: An Engineering Approach, McGraw Hill, New York, 2011. 12. Genceli O.F., Isı Değiştirgeçleri, Birsen Yayınevi, İstanbul, 2005. SEMBOLLER Ah Cp KM ṁ h,i ṁ h, Pb,i Pb,o Q̇ h Qg S Tb,i Isı değiştirgeç transfer yüzey alanı, [m2] Sabit basınçta özgül ısıl, [kJ/kg K] Kuru madde, [%] Giriş kütlesi, [kg/pg] Çıkış kütlesi, [kg/pg] Giriş basıncı, [bar] Çıkış basıncı, [bar] Isı değiştirgeç enerjisi, [W] Gizli ısı, [kJ/kg] Şeker saflığı, [%] Buhar su giriş sıcaklığı, [℃] 107 Teknolojik Araştırmalar: MTED 2015 (12) 99-108 Tb Th,b Th,i Ts,i Ts,o Tsu,d Ub Uh va xh,o xs,o Tb ∆Th,log TKNY Buharlaşma Prosesi Eşanjör Isı Transferi Analizi: Şeker Fabrikası Örneği Buharlaştırıcı sıcaklığı, [℃] Isı değiştirgeç buhar sıcaklığı, [℃] Isıtıcı (ısı değiştirgeci) giriş sıcaklığı, [℃] Ham şerbet giriş sıcaklığı, [℃] Ham şerbet çıkış sıcaklığı, [℃] Doymuş su sıcaklığı, [℃] Buharlaştırıcı ısı değişim katsayı, [kW/m2℃] Isı değişim katsayısı, [kW/m2K], [W/m2 ℃] Ham şerbet akış hızı, [m/s] Kuru madde oranı, [%] Ham şerbet çıkış kuru madde oranı, KM [%] Buharlaştırıcı sıcaklık farkı, [℃] Isı değiştirgeç ortalama logaritmik sıcaklık farkı, [℃] Buharlaştırıcı sıcaklığı ile doymuş su sıcaklığı arasındaki sıcaklık farkı, [℃] 108