Ayrıbasım/Offprint

ANMED
ANADOLU AKDENİZİ
Arkeoloji Haberleri
2012-10
News of Archaeology from
ANATOLIA’S MEDITERRANEAN AREAS
(Ayrıbasım/Offprint)
Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü
Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
DİĞER ÇALIŞMA RAPORLARI / OTHER REPORTS
Antalya, Kaleiçi 148 Ada 3-4-31 Parsellere Ait
Sondaj Kazısı
Sounding Excavations at Lots 3, 4, and 31 of Insula
148 in Kaleiçi, Antalya
Mustafa DEMİREL – Çaylan ULUTAŞ – Ferhan BÜYÜKYÖRÜK
Antalya, Kaleiçi Kentsel ve III. Derece Arkeolojik Sit
alanı içerisinde bulunan 148 ada 3, 4 ve 31 parsellerde
(Plan 1) sahiplerinin yapılanma taleplerine dayalı başvurusu üzerine 31 Ocak – 17 Haziran 2011 tarihleri arasında aralarla tarafımızca bir sondaj kazısı gerçekleş­
tirilmiştir.
Sounding excavations were carried out intermittently
from 31 January - 17 June 2011 at Insula 148, Lots 3, 4
and 31 (Plan 1) within the urban preservation area of
Kaleiçi. When the owners applied for construction permission to develop the parcel, it was classified as a third
degree site.
3 Parsel
Lot 3
Uzunçarşı Sokağı’nın üzerinde yer alan 3 parselde genel
bir temizlik sonrası, 2x2,5 m. ölçülerinde üç adet sondaj
çukuru açılmıştır. Parselin güneybatısında yer alan
komşu okul binası ile bir sınır oluşturan duvarın kenarında eş zamanlı olarak yürütülen çalışmalarda, seramik ve
buluntu içermeyen yoğun bir dolgu tabakasından sonra,
3 m. derinlikte bir taş sırasının belirlenmesi üzerine kazı
ağırlıklı olarak 1. sondajda sürdürülmüştür. Çalışmalar
ilerledikçe taş yüzeylerinin düzgün bir şekilde devam
ettiği anlaşıldığında, 1. ve 2. sondaj çukuru birleştirilmiş
ve burada düzgün kesme taşlardan oluşan bir duvar, bu
duvara bağlı kilit taşı kaybolmuş korniş bezemeli karşılıklı iki kemer parçası ve doğu kenarında karşılıklı iki
konsoldan oluşan bir mimari ortaya çıkarılmıştır (Res. 1).
Kemerler arasındaki açıklığın sonradan düzgün olmayan
taşlarla kapatıldığı anlaşılmaktadır. Yine kemerlerin yan
taraflarında karşılıklı simetrik olacak şekilde altı yuvarlak, üstü yamuk köşeli kesite sahip iki silme vardır ve bu
silmeler düzgün içbükey bir form yaparak alttaki duvar
sırasına bağlanmaktadır. İç duvarlardaki özenli işçilik
dışarda görülmemektedir. Yapının bir köşe oluşturan
kuzey dış duvarı kenarında bir sondaj açılarak duvar
yapısı ortaya çıkarılmış ve düzgün olmayan bloklardan
örüldüğü anlaşılmıştır. Alanın kuzeyinde kalan diğer
bölümlerde yüzeye dağılmış bloklar dışında hiçbir
mimari elemana rastlanmamıştır.
Following a general cleaning, three sounding trenches
of 2x2.5 m. were dug at Lot 3 located in Uzunçarşı
Street. Work was conducted simultaneously along the
wall that separated the school to the southwest. After a
thick deposit containing no pottery but only a row of
stones was found at a depth of 3 m., the focus of the
excavation shifted to the first sounding. As work progressed, it was seen that stones extended regularly, so
the first two soundings were united. Architectural elements comprising a wall of cut stone blocks and two
voussoirs with cornice as well as two consoles facing
each other at the eastern end were uncovered (Fig. 1).
The opening under the voussoirs had been later blocked
with irregular stones, and the keystones were missing.
On the sides of the arches mouldings with a profile
round at the bottom and trapezoidal on top were
observed. They joined, in a concave fashion, the course
of the wall under them. The careful workmanship
observed on the interior was not seen on the exterior. A
sounding was dug along the north outer wall, which
made a corner, thus exposing the wall built with irregular blocks. No architectural elements other than blocks
scattered around the other parts of the north section
were seen.
218
DİĞER ÇALIŞMA RAPORLARI
OTHER REPORTS
Res. 1
3 Parsel
Fig. 1
Lot 3
Lot 4
Plan 1 Kaleiçi Kentsel ve Arkeolojik Sit Alanında parsellerin yeri
Plan 1 Map of Kaleiçi showing the lots with archaeological and
urban protection sites
4 Parsel
4 parsel üzerinde yer alan ve yine aynı şahsa ait bir
bölümde 2010 yılında sondaj kazısı yapılmış, herhangi
kalıntıya rastlanmadığından inşaat izni verilmişti. Bu
kez, 3 parselde ortaya çıkan anıtsal yapının 4 parsele
doğru devam edip etmediğinin anlaşılabilmesi için her
iki parsel arasındaki duvar kaldırılarak kazıya bu yönde
de devam edilmiş, ancak düzensiz bloklar dışında herhangi bir mimari kalıntıya rastlanmamıştır. Oysa, 3 parseldeki yapının konumu dikkate alındığında 4 parsele
doğru uzanıyor olması beklenirdi. Olasılıkla farklı
zamanlarda bloklar yerlerinden sökülerek başka yerlere
taşınmış olmalıdır.
31 Parsel (Plan 2)
3 ve 4 parsel kazıları devam ederken yine 2010 yılında
sondaj kazısı yapıldıktan sonra inşaat izni verilen, aynı
şahsa ait 31 parsel de, yıkılan bir toprak setin altındaki
bazı taş oturma sıraları görülünce, kazının bu parsele
de kaydırılmasına karar verilmiştir. Alanda ana kottan
3 m. derinlikte ortaya çıkarılan üç sıra basamak sanki
bir Tiyatro, Odeon veya Bouleuterion’un izleri ola­
bilirdi (Res. 2-3). Bu nedenle, kazı batı yönünde
Soundings in Lot 4 in 2010 did not bring to light any
remains; therefore, permission for construction was
granted. This time we extended our excavation into Lot
4 in order to see whether the remains continued in that
direction. So the wall between the two lots was removed,
but only some irregular blocks were uncovered.
However, positioning of the finds in Lot 3 suggested the
structure extended into Lot 4. It is likely that blocks were
removed from their sites at different times and taken
away.
Lot 31 (Plan 2)
As the excavations were under way in Lots 3 and 4, part
of earth collapsed in Lot 31, where construction was
permitted following excavations in 2010, exposing
some rows of stone seats. Thus, excavations shifted to
this lot and three rows of seats were exposed at a depth
of 3 m. They may belong to a theatre, bouleuterion or
odeon (Figs. 2-3). When excavation was extended westward, it was thus seen that the rows ended. In the west
part of the steps is a course of wall built with stones with
rectangular holes from the later periods. this course of
wall sits on filled earth rather than strong ground, and
the inferior quality of the stone used compared to the
rows suggests that later constructions aimed at rearrangement. The eastern and northern parts of the rows
could not be uncovered as they lay under the adjoining
lot. However, irregular remains to the east suggest that
the building has deteriorated and was discontinued.
Although not excavated yet, there is no evidence that
219
DİĞER ÇALIŞMA RAPORLARI
OTHER REPORTS
Res. 2 31 parsel
Fig. 2 Lot 31
Plan 2 148 ada 31 parsel kazı krokisi
Plan 2 Insula 148 Lot 31, excavation sketch plan
the rows of seats continue northward. In addition, no
trace of flooring was attested where the orchestra was
expected.
Small Finds
Res. 3 31 parsel
Fig. 3 Lot 31
sürdürüldüğünde basamakların devam etmeyerek
kesildikleri tespit edilmiştir. Basamakların batısında,
üzerinde dikdörtgen oyuklar bulunan taşlardan oluşan
sonraki dönemlere ait bir duvar sırasına rastlanmıştır.
Bu duvar sırasının düzgün bir zemine değil de toprak
dolgu üzerine oturuyor olması ve basamaklardan daha
kalitesiz ve gözenekli bir taş kullanılması daha sonraki
dönemlerde ki inşaatlar için bir düzenleme amacıyla
yapıldığını düşündürmektedir. Basamakların doğusu
ve kuzeyi bitişik parseldeki yoğun dolgu altında kaldığı için kazılamamıştır. Ancak doğusundaki düzensiz
kalıntılardan yapının bu yönde bozularak devam
etmediği anlaşılmaktadır. Henüz kazılamamış olmakla
birlikte oturma sıralarının kuzey yönde devam ettiğine
ilişkin bir iz görünmemektedir. Ayrıca orkestra olması
gereken alanda da herhangi bir taş döşeme kalıntısı
bulunmamıştır.
The scarcity of small finds from excavations in all three
lots is worth noting. Apart from a few potsherds of late
periods, there are no finds of significance (Figs. 4-5).
One reason for this may be the presence of a thick earth
deposit.
Conclusion
Remains of the Roman period monumental architecture
uncovered in Lots 3, 4 and 31 in Insula 148 could not be
exposed entirely due to the unfavourable conditions of
the terrain with its thick earth deposit and danger of collapse. However, they provide us with evidence suggesting that they may belong to the theatre, odeon or
bouleuterion.
Considering the rows of seats and the depth of 11 m. that
the building reaches, it is plausible to think that this part
is a narrow gallery (hyposkenion?) under a proskenion
providing access to where the actors exited or where
items of setting were stored. The wall exposed in Lot 3
displays the high quality workmanship known from
220
DİĞER ÇALIŞMA RAPORLARI
OTHER REPORTS
Küçük Buluntular
Her üç parseldeki kazılarda küçük buluntuların azlığı
dikkat çekmektedir. Az sayıda Geç döneme ait seramik
parçaları dışında dikkate değer hiçbir buluntu yoktur
(Res. 4-5). Alanın tümünün kalın dolgu toprak ile örtülü
olması bu durumun sebeplerinden biri olabilir.
Sonuç ve Değerlendirme
148 ada 3, 4, 31 parsellerde yapılan kazılar sonucunda
ortaya çıkarılan Roma Dönemi anıtsal mimarlık anlayışını yansıtan yapı kalıntıları, arazinin mevcut haliyle çalışmaya elverişli olmayan koşulları, yoğun toprak dolgusu
ve yıkılma tehlikeleri nedenleriyle bütünüyle kazılıp
ortaya çıkarılamasa da, bir Tiyatro, Odeon veya Bou­
leuterion’a ait olduğunu düşündürecek ipuçlarını sunabilecek niteliktedirler.
31 parseldeki oturma sıraları ve yapının 11 m. derinliğe
kadar inmiş olduğu dikkate alınarak proskenion altında
kalan ve sahneye ait eşyaların depo edildiği veya oyuncuların çıkışlarını yaptıkları mekâna girişi sağlayan dar
bir galeri kalıntısı olduğu düşünülebilir (hyposkenion ?).
3 parseldeki duvar sırasında Antik Roma tiyatrolarının
bilinen kaliteli işçiliği göze çarpmaktadır. Dar bir koridor
şeklinde olan alanı bağlayan kemerde görünen kısmıyla
basık bir yapıya sahipti. Kemerin iç kısmında ise güney
duvara bitişik bir kapı açıklığı görülmüş ancak güneydeki toprak setin yıkılma tehlikesinden ötürü ortaya çıkarılamamıştır. Duvarların parselin güneyinde kalan okul
binasının altına doğru devam ettiği düşünülebilir. Doğu
yönünde yapının kuzey duvarının 4 parsel sınırında
kesildiği görülmekte, ancak güney duvarı toprak set ve
okul sınır duvarı altında kaldığı için takip edilememektedir. Batı yönünde ise parsel sınırı dışına yönel­mektedir.
31 parselin kuzey doğusunda Karanlık Sokak’ta bulunan
148 Ada 15 parselde, 2003 yılında müze uzmanlarınca
yapılan bir sondaj kazısında, bir girişe ait ayak olduğu
değerlendirilen podyum görüntüsünde bir yapı kalıntısı
bulunmuş ve koruma altına alınmıştı. Konumu nedeniyle bu kalıntılarla da yapısal bir ilişki kurarak Attaleia’nın
Roma Dönemi tiyatrosunu (?) 3, 4, 31, 15 parselleri
kapsayan bir alana konuşlandırmak tartışılabilir (Plan 3).
Attaleia kenti anıtsal yapılarına ait elemanların Bizans
Dönemi’nden itibaren devşirilerek özellikle kentin
savunma sisteminde kullanıldığı örneklerle bilinmektedir. Lanckoroński’ye göre “Kışla kapısının biraz doğusunda surun dış duvarına örülmüş yunuslarla süslü taş
bir koltuk” (günümüzde Antalya Müzesi’nde) tiyatronun
varlığına işaret eden tek kanıttır. Prof. Dr. H.
Hellenkemper saat kulesindeki devşirme oturma sıralarına işaret ederek muhtemel bir tiyatronun Kılıçaslan
Res. 4-5 Küçük buluntular
Fig. 4-5 Small finds
ancient Roman theatres. The arch connecting the narrow
corridor-like room seems to be a low type. On the inner
side of the arch is a doorway adjoining the south wall,
but it could not be excavated due to danger of collapse.
It can be projected that the walls extend under the
school building south of the lot. In the east, the north
wall ends into Lot 4, but the south wall cannot be traced
any further as it extends under the earth deposit and the
school. On the west it extends out of the lot.
In 2003 a rescue excavation was conducted at Lot 15 of
Insula 148 located in Karanlık Sokak to the northeast of
Lot 31. In the sounding the remains of what looks like a
platform belonging to a pier of an entranceway was
uncovered and taken under protection. Thanks to their
location, it is possible to argue the presence of the
Roman theatre of Attaleia stretching across the Lots 3, 4,
31 and 15 (Plan 3).
It is known that monumental buildings of ancient
Attaleia were dismantled in the Byzantine period and
reused, especially in the defence system. According to
Lanckoroński, the only evidence for the theatre is “a
stone armchair decorated with dolphins built into the
exterior face of the fortification to the east of the barracks gate” (now housed at the Antalya Museum).
H. Hellenkemper, on the other hand, states that a theatre may have been located in the sloping area in
Mermerli Sokak of Kılıçaslan Mahallesi based on the
rows of seats embedded in the clock tower. This opinion
has also been proposed by other scholars, but there is
no evidence available to substantiate it.
According to the study by C. C. Sönmez, rows of seats
from the theatre were reused on the Middle Bastion (or
B63 as named by him). This bastion is located in the
middle of the harbour’s east wall and can be accessed
only from the harbour level. On the east side of the bastion in the eighth course from the top, there is a row of
cornices built with rows of seats. Sönmez believed these
221
DİĞER ÇALIŞMA RAPORLARI
OTHER REPORTS
Mahallesi Mermerli Sokak’taki eğimli bir alanda olabileceğinden, ancak hiçbir iz bulunamadığından bahseder.
Bu fikir birçok araştırmacı tarafından da öne sürülmüştür. C. C. Sönmez’in tespitine göre Orta Burç veya B63
olarak adlandırdığı burçta tiyatro oturma sıraları devşirme olarak kullanılmıştır. Limanın doğu surunun ortasında yer alan bu burcun sadece liman kotunda girişi vardır. Burcun doğu yüzünde üstten 8. taş sırasında oturma
sıralarından yapılmış bir korniş sırası dikkati çekmektedir ki yazar bunu stadion koltuğu olarak tanımlar.
Nitekim planında da tiyatroyu Balık Pazarı Hamamı’nın
yakınlarına yerleştirir.
Kaleiçi ve civarında yaptığımız araştırmalar sırasında
yeniden restore edilen Pazar Hamamı’nın önünde duran
tek bir oturma sırasına rastladık.
31 parselde yer alan yapının kimliği ve boyutları hakkında bir fikir sahibi olmak şimdilik çok zordur. İleride
kamulaştırma çalışmalarından sonra yapılacak uzun
soluklu kazı ve araştırmalar sonucunda konunun aydınlanacağını ve Antalya’nın önemli bir anıt esere sahip
olacağını umuyoruz.
Plan 3 148 ada kalıntı dağılımı
Plan 3 Insula 148, distribution of remains
seats came from the stadion, while he placed the theatre
near the baths of the fish market (Balık Pazarı Hamamı).
During our surveys in Kaleiçi and its environs we were
able to identify only a single row of seats in front of the
newly restored Pazar Hamamı.
For the present time it is not possible to conjecture too
much regarding the building uncovered in Lot 31. It is
hoped that longitudinal excavations to be conducted
once the lots are expropriated will shed further light and
that Antalya will regain one of its former monuments.
222