yönetimde yeni yaklaşımlar

YÖNETİMDE
YENİ YAKLAŞIMLAR
EDİTÖRLER
HASAN BASRİ MEMDUHOĞLU
KÜRŞAD YILMAZ
2. Baskı
Editörler: Yrd. Doç. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU
Doç. Dr. Kürşad YILMAZ
YÖNETİMDE YENİ YAKLAŞIMLAR
ISBN 978-605-364-067-7
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2013, Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti’ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Eylül 2010
2. Baskı: Şubat 2013
Dizgi-Grafik Tasarım: Gürsel Avcı
Kapak Tasarımı: Mine Küçük
Baskı: Tarcan Matbaası
(Ankara-0312-384 34 35)
Yayınevi Sertifka No: 14749
Matbaa Sertifika No: 25744
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
E-ileti: [email protected]
ÖNSÖZ
Bilgi üretimi ve tüketimindeki hıza bağlı olarak toplumsal hayatta da
hızlı bir değişim yaşanmaktadır. Bu değişim, insanları örgütlü yaşama
zorlamakta, bunun sonucu olarak günümüz toplumu artık hızla örgütlü
toplum haline gelmektedir. Hayatımızın çok büyük bir kısmı bir örgüte üye
olarak, bir örgütte görev yaparak ya da örgütlerin sunduğu hizmetlerden
etkilenerek (olumlu ya da olumsuz) geçmektedir. Bu anlamda örgütler de
gün geçtikçe yeni uygulamalarla, yeni sorunlarla, yeni çalışan tipleri ile
karşılaşabilmektedir. Toplumsal ve örgütsel hayatın karmaşıklığı arttıkça
örgütlerde ortaya çıkan sorunlar da farklılaşmakta, örgütlerin çalışanlardan,
çalışanların ve toplumun da örgütlerden beklentileri değişmektedir.
Örneğin örgüt, çalışanlarından örgütsel vatandaşlık davranışlarını
göstermelerini, yaratıcılıklarını ortaya koymalarını, sinik davranışlar
göstermemelerini beklerken; çalışanlar da örgütün çalışanlara adil
davranmasını, güvenli bir ortam sağlamasını, bireysel ve örgütsel değerleri ve
farklılıkları dikkate almasını, yıldırma davranışlarını engellemesini
beklemektedir. Bu anlamda örgütlerin kendilerini yeni gelişmelere
uydurmaları (yönetişim, yerelleşme, yenilik yönetimi, yalın yönetim, stratejik
yönetim, kriz yönetimi, izlenim yönetimi, kaosta yol almak), bilgiyi iyi
kullanmaları ve yönetmeleri, örgütlerde duygusal zekâya yer vermeleri,
örgütsel imajlarını iyi yönetmeleri, yöneticilerin ise liderlik davranışları
göstererek liderliği çalışanlar arasında dağıtmaları ve gücü dengeli
kullanmaları gerekmektedir. Böylece kimlik sahibi bir örgüt oluşturmak
mümkün olmaktadır. Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Ancak gün
geçtikçe örgüt ve yönetime ilişkin bakış açıları farklılaşmakta, örgütlerin ve
çalışanların beklentileri değişmektedir. Bu kitapta da örgüt ve yönetim ile
ilgili son gelişmelere yer verilmeye çalışılmıştır.
Kitabın hazırlanmasındaki katkılarından dolayı bölüm yazarlarına, kapak
tasarımı için Sayın Mine Küçük’e, çabaları için Sayın Yahya Altınkurt’a ve
Pegem Akademi takımına teşekkür ederiz.
Şubat 2013
Hasan Basri MEMDUHOĞLU
Kürşad YILMAZ
LLL
BÖLÜMLER VE YAZARLARI
Editörler: Hasan Basri MEMDUHOĞLU & Kürşad YILMAZ
Bölümler
Yazar/Yazarlar
Bölüm 1 - Yönetim Düşüncesinin Evrimi ve
Yönetişim
Hasan Basri MEMDUHOĞLU
Bölüm 2 - Yenilik Yönetimi
Tuncer BÜLBÜL
Bölüm 3 - Yönetimde Yaratıcılık
Refik BALAY
Bölüm 4 - Örgütsel Bilgi Yönetimi
Binali TUNÇ
Bölüm 5 - Yönetimde Yerelleşme
Aycan ÇİÇEK SAĞLAM
Bölüm 6 - Yalın Yönetim
Hilmi SÜNGÜ
Bölüm 7 - Stratejik Yönetim ve Stratejik
Liderlik
Yahya ALTINKURT & Kürşad
YILMAZ
Bölüm 8 - Duygusal Zekâ ve Liderlik
Osman TİTREK
Bölüm 9 - Dağıtılmış Liderlik
Ebru OĞUZ
Bölüm 10 - Örgütlerde Sosyal Güç
Engin ASLANARGUN
Bölüm 11 - Farklılıkların Yönetimi
Hasan Basri MEMDUHOĞLU
Bölüm 12 - Değerlerle Yönetim
Kürşad YILMAZ
Bölüm 13 - Örgütsel Kimlik
Murat TAŞDAN
Bölüm 14 - Örgütsel Güven
Hasan Basri MEMDUHOĞLU &
Mevsim ZENGİN
Bölüm 15 - Örgütsel Adalet
Yahya ALTINKURT
Bölüm 16 - Örgütsel Vatandaşlık Davranışı
İsmail AYDOĞAN
Bölüm 17 - İzlenim (İmaj) Yönetimi
Kamile DEMİR
Bölüm 18 - Kaos Kuramı ve Örgütsel Kaos
Cemalettin İPEK
Bölüm 19 - Kriz Yönetimi
Güven ÖZDEM
Bölüm 20 - Örgütsel Sinizm
M. Akif HELVACI
Bölüm 21 - Örgütlerde Yıldırma (Mobbing)
Asiye TOKER GÖKÇE
v
İÇİNDEKİLER
Önsöz .................................................................................................................................iii
Bölümler ve Yazarları ................................................................................................... v
İçindekiler ....................................................................................................................... vii
birinci bölüm
YÖNETİM DÜŞÜNCESİNİN EVRİMİ VE YÖNETİŞİM
(ss: 1-29)
YÖNETİM...................................................................................................................................... 1
Yönetim Kuram ve Yaklaşımları .................................................................................. 2
Klasik (Geleneksel) Yaklaşım ........................................................................................ 2
Neoklasik (İnsan İlişkileri/Davranışçı) Yaklaşım ...................................................... 3
Sistem Yaklaşımı ............................................................................................................. 3
Yeni Yönetim Yaklaşımları ............................................................................................ 4
YÖNETİŞİM .................................................................................................................................. 7
Yönetim ve Yönetişim ................................................................................................... 9
Yönetişimde Paydaş Teorisi ...................................................................................... 10
Yönetişimin Tarihsel Gelişimi .................................................................................... 12
Kamu Yönetişimi ........................................................................................................... 13
Kurumsal Yönetişim ..................................................................................................... 15
İyi Yönetişim................................................................................................................... 16
İyi Yönetişimin Temel İlkeleri .................................................................................... 16
Yönetişime Yöneltilen Eleştiriler .............................................................................. 24
SONUÇ....................................................................................................................................... 26
KAYNAKÇA ............................................................................................................................... 27
ikinci bölüm
YENİLİK YÖNETİMİ
(ss: 31-51)
YENİLİK KAVRAMI ................................................................................................................... 31
Yenilik İle İlgili Kavramlar ........................................................................................... 32
Yeniliğin Özellikleri ..................................................................................................... 34
Yeniliğin Kaynakları .................................................................................................... 35
YENİLİK TÜRLERİ ..................................................................................................................... 36
Alanlarına Göre Yenilik Türleri ................................................................................. 36
Meydana Getirdiği Değişim ve Farklılığın Derecesine Göre Yenilik Türleri 37
Teknolojik ve Teknolojik Olmayan Yenilikler ....................................................... 38
Toplumsal Yenilik ......................................................................................................... 38
YLL
YENİLİKÇİ ÖRGÜTLER................................................................................................................ 38
Örgütlerde Yenilik Kültürü............................................................................................ 39
Yenilikçi Örgütlerin Özellikleri..................................................................................... 40
Yeniliğin Örgüte Getirdiği Yararlar ............................................................................ 41
YENİLİK YÖNETİMİ ..................................................................................................................... 43
Başarılı Yenilik Yönetim Süreci İçin Gerekli Şartlar............................................... 45
YENİLİK YÖNETİMİ MODELLERİ............................................................................................. 46
YENİLİKÇİ LİDERLİK.................................................................................................................... 48
SONUÇ ........................................................................................................................................... 49
KAYNAKÇA ................................................................................................................................... 50
üçüncü bölüm
YÖNETİMDE YARATICILIK
(ss: 53-71)
ÖRGÜTSEL YARATICILIK .......................................................................................................... 54
YARATICI KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ............................................................................................... 56
ÖRGÜTSEL YARATICILIK ÇEVRESİ ........................................................................................ 57
Örgüt Kültürü .................................................................................................................... 58
Grup İklimi .......................................................................................................................... 59
Yönetim ve Liderlik.......................................................................................................... 59
Örgüt Yapısı ....................................................................................................................... 60
Değerlendirme Sistemi .................................................................................................. 60
BİREYSEL VE TAKIM YARATICILIĞININ BİLEŞENLERİ....................................................... 62
Uzmanlık.............................................................................................................................. 62
Yaratıcı Düşünme Becerileri ......................................................................................... 62
İşe İçsel Güdülenme ........................................................................................................ 63
ÖRGÜTSEL YARATICILIK ENGELLERİ.................................................................................... 64
Algısal Engeller ................................................................................................................. 64
Kültürel Engeller............................................................................................................... 65
Duygusal Engeller ........................................................................................................... 65
ÖRGÜTSEL YARATICILIK VE BAZI DEĞİŞKENLERLE İLİŞKİSİ ......................................... 66
ÖRGÜTSEL YARATICILIĞI GELİŞTİRMEK.............................................................................. 67
SONUÇ ........................................................................................................................................... 69
KAYNAKÇA ................................................................................................................................... 70
dördüncü bölüm
ÖRGÜTSEL BİLGİ YÖNETİMİ
(ss: 73-95)
BİLGİ KAVRAMI............................................................................................................................ 74
ÖRGÜTSEL BİLGİNİN OLUŞUMU VE TÜRLERİ ................................................................... 76
BİLGİ-TOPLUM-EKONOMİ İLİŞKİLERİNDE DÖNÜŞÜM................................................... 80
viii
BİLGİ YÖNETİMİ SİSTEMİ.......................................................................................................... 84
Bilgi Yönetiminin Değişkenleri.................................................................................... 87
SONUÇ ........................................................................................................................................... 93
KAYNAKÇA ................................................................................................................................... 94
beşinci bölüm
YÖNETİMDE YERELLEŞME
(ss: 97-109)
MERKEZİ YÖNETİM .................................................................................................................... 98
YERELLEŞME ................................................................................................................................ 99
YERİNDEN YÖNETİM BİÇİMLERİ, ÜSTÜNLÜKLERİ VE SAKINCALARI .....................100
TÜRKİYE’DE GEÇMİŞTEN BUGÜNE YERELLEŞME...........................................................102
EĞİTİM YÖNETİMİNDE YERELLEŞME .................................................................................104
KAYNAKÇA .................................................................................................................................108
altıncı bölüm
YALIN YÖNETİM
(ss: 111-124)
YALIN YÖNETİM........................................................................................................................112
Yalın Yönetimin Tarihçesi............................................................................................113
Yalın Yönetimin İlkeleri ...............................................................................................114
Yalın Örgütün Yapısı .....................................................................................................118
Yalın Yönetimin İlkelerinin Uygulanmasının Sonuçları....................................119
Yalın Yönetime Yönelik Eleştiriler ............................................................................121
SONUÇ YERİNE..........................................................................................................................122
KAYNAKÇA .................................................................................................................................123
yedinci bölüm
STRATEJİK YÖNETİM VE STRATEJİK LİDERLİK
(ss: 125-140)
STRATEJİK YÖNETİM ...............................................................................................................126
STRATEJİK LİDERLİK.................................................................................................................132
KAYNAKÇA .................................................................................................................................138
ix
sekizinci bölüm
DUYGUSAL ZEKÂ VE LİDERLİK
(ss: 141-156)
LİDERLİK ......................................................................................................................................145
DUYGUSAL ZEKÂ VE LİDERLİK.............................................................................................147
SONUÇ .........................................................................................................................................150
KAYNAKÇA .................................................................................................................................154
dokuzuncu bölüm
DAĞITILMIŞ LİDERLİK
(ss: 157-174)
LİDERLİK KURAMLARI .............................................................................................................158
DAĞITILMIŞ LİDERLİK..............................................................................................................160
Dağıtım Modelleri ..........................................................................................................162
EĞİTİM ÖRGÜTLERİNDE DAĞITILMIŞ LİDERLİK..............................................................165
Kuramsal Çerçeve...........................................................................................................168
Uygulamalı Çerçeve ......................................................................................................169
Normatif Çerçeve ...........................................................................................................169
KAYNAKÇA .................................................................................................................................172
onuncu bölüm
ÖRGÜTLERDE SOSYAL GÜÇ
(ss: 175-198)
GÜÇ VE İLGİLİ KAVRAMLAR..................................................................................................176
GÜÇ TÜRLERİ SINIFLANDIRMASI ........................................................................................182
Sert Güç Türleri ...............................................................................................................184
Yumuşak Güç Türleri.....................................................................................................185
KAYNAKÇA .................................................................................................................................194
onbirinci bölüm
FARKLILIKLARIN YÖNETİMİ
(ss: 199-228)
FARKLILIK, ÇEŞİTLİLİK, BENZERLİK VE EŞİTLİK................................................................200
FARKLILIKLARIN YÖNETİMİNİN TANIMI VE KAPSAMI..................................................202
Farklılıkları Yönetmenin Önemi ................................................................................205
ÖRGÜTLERDE ÇALIŞANLARA İLİŞKİN FARKLILIKLAR ...................................................207
Demografik Farklılıklar .................................................................................................207
Sosyal ve Kültürel Farklılıklar......................................................................................209
x
Bireysel Özelliklere İlişkin Farklılıklar.......................................................................210
Farklılıkların Örgütsel Yararları ve Sakıncaları......................................................212
Potansiyel Yararlar .........................................................................................................212
Potansiyel Sakıncalar ....................................................................................................215
FARKLILIK PARADİGMALARI ................................................................................................216
FARKLILIKLARIN ETKİLİ YÖNETİMİ MODELİ ....................................................................217
Farklılıkların Yönetiminde Karşılaşılan Engeller ..................................................221
ULUSAL VE KÜRESEL BOYUTTA FARKLILIKLARI YÖNETME .......................................221
SONUÇ .........................................................................................................................................224
KAYNAKÇA .................................................................................................................................224
onikinci bölüm
DEĞERLERLE YÖNETİM
(ss: 229-242)
DEĞERLER ...................................................................................................................................229
Örgütsel Değerler ..........................................................................................................230
DEĞERLERLE YÖNETİM ..........................................................................................................231
KAYNAKÇA .................................................................................................................................241
onüçüncü bölüm
ÖRGÜTSEL KİMLİK
(ss: 243-260)
KİMLİK (IDENTITY) KAVRAMI ...............................................................................................244
ÖRGÜTSEL KİMLİK....................................................................................................................245
ÖRGÜTSEL KİMLİK İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR...................................................................251
Örgüt Kimliği ve Kültürü..............................................................................................252
Örgüt Kimliği ve Değerler ...........................................................................................252
Örgüt Kimliği ve İmaj ....................................................................................................253
Örgüt Kimliği ve Örgütsel İletişim............................................................................254
Örgüt Kimliği ve Özdeşleşme ...................................................................................255
Örgüt Kimliği ve Örgütsel Felsefe ............................................................................256
Örgüt Kimliği ve Strateji .............................................................................................256
KAYNAKÇA .................................................................................................................................257
xi
ondördüncü bölüm
ÖRGÜTSEL GÜVEN
(ss: 261-273)
GÜVEN KAVRAMI ve ÖRGÜTSEL GÜVEN..........................................................................261
Örgütsel Güvenin Boyutları........................................................................................263
Örgütlerde Güvenin Önemi ve Yararları ................................................................264
Örgütsel Güven Atmosferinin Oluşturulması ......................................................266
SONUÇ .........................................................................................................................................269
KAYNAKÇA .................................................................................................................................271
onbeşinci bölüm
ÖRGÜTSEL ADALET
(ss: 275-290)
ADALET........................................................................................................................................276
ÖRGÜTSEL ADALET .................................................................................................................278
Dağıtımsal Adalet (Distributive Justice).................................................................280
Süreç Adaleti (Procedural Justice) ...........................................................................281
Etkileşimsel Adalet.........................................................................................................283
SONUÇ .........................................................................................................................................284
KAYNAKÇA .................................................................................................................................285
onaltıncı bölüm
ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI
(ss: 291-316)
ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI .............................................................................292
ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER.........................294
Örgütsel Bağlılık .............................................................................................................294
Örgütsel Adalet...............................................................................................................295
İşe Karşı Tutumlar ve İş Tatmini.................................................................................296
Liderlik................................................................................................................................297
Örgütsel Vizyon ..............................................................................................................297
Karara Katılım...................................................................................................................298
Kişi-Örgüt Bütünleşmesi..............................................................................................298
İşin Özellikleri...................................................................................................................299
Kıdem .................................................................................................................................300
Kişilik Özellikleri ..............................................................................................................301
Bireyin Ruhsal Durumu ...............................................................................................302
İhtiyaçlar............................................................................................................................302
xii
ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK İLE BENZER NİTELİKTE OLAN DAVRANIŞLAR.............303
Örgütsel Spontanlık .....................................................................................................303
Psikolojik Kontratlar ......................................................................................................303
Rol Davranışları ...............................................................................................................304
Sosyal Temelli Örgütsel Davranış ............................................................................304
ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞININ TÜRLERİ ....................................................305
ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞININ BOYUTLARI .............................................305
Özgecilik (Altruism) ve Yardımseverlik...................................................................305
Vicdanlılık .........................................................................................................................307
Centilmenlik.....................................................................................................................307
Nezaket .............................................................................................................................308
Sivil Erdem ........................................................................................................................309
ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞININ SONUÇLARI.............................................310
KAYNAKÇA .................................................................................................................................311
onyedinci bölüm
İZLENİM (İMAJ) YÖNETİMİ
(ss: 317-340)
İZLENİM YÖNETİMİ TANIMLARI ..........................................................................................320
İZLENİM YÖNETİMİ MODELLERİ..........................................................................................321
İZLENİM YÖNETİMİ SÜRECİ...................................................................................................322
İzlenimlerini İnceleme ..................................................................................................322
İzlenim Oluşturmaya Güdülenme............................................................................323
İzlenim Oluşturma .........................................................................................................324
İZLENİM YÖNETİMİ TAKTİKLERİ ..........................................................................................324
Kendini Tanıtmaya Yönelik İzlenim Yönetimi Taktikleri...................................326
Savunmaya Yönelik İzlenim Yönetimi Taktikleri.................................................331
KAYNAKÇA .................................................................................................................................337
onsekizinci bölüm
KAOS KURAMI VE ÖRGÜTSEL KAOS
(ss: 341-363)
KAOS.............................................................................................................................................343
Fen Bilimlerinde Kaos ...................................................................................................345
Newton Fiziğinden Kuantum Fiziğine....................................................................346
Kelebek Etkisi...................................................................................................................349
Sosyal Bilimlerde Kaos..................................................................................................350
ÖRGÜTSEL KAOS ......................................................................................................................354
ÖRGÜTSEL KAOSUN YÖNETİMİ...........................................................................................358
SONUÇ .........................................................................................................................................361
KAYNAKÇA .................................................................................................................................363
xiii
ondokuzuncu bölüm
KRİZ YÖNETİMİ
(ss: 365-381)
KRİZ VE KRİZ YÖNETİMİ ...................................................................................................... 365
KRİZİN KAYNAKLARI ............................................................................................................ 367
Krizin Örgüt Dışı Kaynakları ..................................................................................... 368
Krizin Örgüt İçi Kaynakları ........................................................................................ 374
KRİZ YÖNETİMİNİN AŞAMALARI ...................................................................................... 377
KAYNAKÇA ............................................................................................................................. 381
yirminci bölüm
ÖRGÜTSEL SİNİZM
(ss: 383-397)
ÖRGÜTSEL SİNİZM ............................................................................................................... 384
Sinizm Kavramı ve Kökeni ........................................................................................ 384
Sinizm İle İlgili Kavramlar ......................................................................................... 386
SİNİZM TÜRLERİ .................................................................................................................... 387
Kişisel Sinizm ................................................................................................................ 387
Toplumsal Sinizm ....................................................................................................... 388
Örgütsel Sinizm ........................................................................................................... 388
Örgütsel Sinizmin Sonuçları .................................................................................... 390
Çalışan Sinizmi............................................................................................................. 391
İş Sinizmi........................................................................................................................ 392
Örgütsel Değişim Sinizmi......................................................................................... 392
KAYNAKÇA ............................................................................................................................. 396
yirmibirinci bölüm
ÖRGÜTLERDE YILDIRMA (MOBBING)
(ss: 399-410)
YILDIRMANIN ÖZELLİKLERİ ............................................................................................... 400
YILDIRICI DAVRANIŞLAR ................................................................................................... 402
İŞ YERİNDE YILDIRMA SÜRECİ .......................................................................................... 403
İş Yerinde Yıldırmanın Nedenleri ........................................................................... 405
Örgütsel Nedenler ...................................................................................................... 405
Kişisel Nedenler ........................................................................................................... 406
İş Yerinde Yıldırmanın Sonuçları ............................................................................ 407
Yıldırma İle Yasal Yollardan Mücadele Etme ..................................................... 407
KAYNAKÇA ............................................................................................................................. 409
[LY
birinci bölüm
YÖNETİM DÜŞÜNCESİNİN EVRİMİ
VE YÖNETİŞİM
Hasan Basri MEMDUHOĞLU
En eski sanat en yeni bilim olarak değerlendirilen yönetim, insanlığın
varoluşundan beri süregelen bir olgudur. Bu olgu geçmişten günümüze hep
değişerek gelen bir seyir izlemiştir. Tarihsel süreçte sanayi devrimi, dünya
savaşları, bilgi ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler, insanı merkeze koyan ve
bireyi önceleyen yeni felsefeler, küreselleşme ve gittikçe artan, çeşitlenen ve
karmaşıklaşan örgüt ve işgücü yapısı yönetim düşüncesini değişmeye zorlamıştır. Bu gelişme ve değişmeler, yönetim düşüncesinin evriminde önemli rol
oynamıştır. Çünkü bu değişme ve gelişmelere uyum sağlamak için insanlar
sürekli yeni yönetim teorileri ve yaklaşımları üretmiştir.
Günümüzde dünyanın vatandaşlarından beklenen artık sadece pasif bir
biçimde kendisine verilen görevleri yerine getirmek değil ondan yaratıcılık,
aktif bir yurttaşlık ve sorumluluk beklenmektedir. Yeni dünya düzeninin aktif
bireyi; dünyaya açık, demokrat, katılımcı ve çoğulcu bireydir. Dolayısıyla, bu
özelliklere sahip vatandaştan beklenen toplum için sorumluluk alması, yani
sivil toplumun aktif üyesi olmasıdır. Özetle, dünyada geleneksel yönetim anlayışının yerini, katılımcılığa ve ortaklıklara dayalı “çok aktörlü yönetim” olarak
tanımlanan yeni bir yönetim anlayışı olan yönetişimin almaya başladığı görülmektedir. Bu bağlamda yönetişim, bireylere daha geniş özgürlükler sağlama ve sorumluluklar yükleme anlayışını yansıtır.
YÖNETİM
Yönetim örgüte hayat veren süreçtir. Örgüt ve yönetimi kesin çizgilerle
ayırmak zorsa da örgüt; yapı, makine ya da bilgisayar diliyle donanımdır
(hardware). Bu yapıyı canlandıran, donanımı harekete geçiren yazılım (software)
<|QHWLPGH<HQL<DNODü×PODU
ise yönetimdir. Dolayısıyla örgüt bir yapı ise, yönetim onu canlandıran süreçtir
(Balcı, 2005). Yönetim, en genel tanımıyla insan ve madde kaynakları ile zamanın etkili ve verimli şekilde kullanılması sürecidir. Başka bir tanıma göre yönetim, belirli amaçları gerçekleştirebilmek için planlama, örgütleme, yöneltme ve
denetim süreçleri vasıtasıyla kaynakların koordineli bir biçimde kullanılmasıdır.
Bu tanımlardan hareketle eldeki kaynakları uyumlu bir şekilde kullanmanın
tanımların ortak noktasını oluşturduğu ifade edilebilir.
İki kişinin bir amaç için biraraya geldiği ortamda bile işleyen bir yönetim
sürecinden sözedilebilir. Bu açıdan Bursalıoğlu’na (2003) göre yönetim en eski
sanattır. Buna karşın yönetim denildiğinde ilk akla gelen, geleneksel kamu
yönetimidir. Oysa yönetim bilimi mal veya hizmet üreten tüm örgütlerdeki
yönetsel süreci inceler. Nitekim yönetim kavramının İngilizce karşılığı olarak
kullanılan “administration”, daha ziyade kar amacı gütmeyen örgütlerin yönetimi (kamu yönetimi), “management” ise kar amaçlı örgütlerin (işletme /firma)
yönetimi için kullanılır.
Yetkilerin tek elde toplandığı geleneksel kamu yönetimi yapısı, sanayi
devrimi ve teknolojinin gelişmesiyle birlikte popülaritesini yitirmiş, artan ve
farklılaşan işgücü ve ortaya çıkan imalat sanayi nedeniyle örgüt yönetimi açısından bazı sıkıntılar doğmuş ve özellikle yirminci yüzyıldan itibaren yeni yönetim yaklaşımları gelişmeye başlamıştır. Yönetimin belirli ilke ve kurallara
sahip bir çalışma alanı olarak kendini kabul ettirmesi de yeni yönetim teori ve
yaklaşımlarının gelişmeye başladığı bu yüzyılda olmuştur.
Yönetim Kuram ve Yaklaşımları
Her yönetim teori ve yaklaşımı, örgütlere değişik bir açıdan bakışı ifade
etmektedir. Bu teori ve yaklaşımlar, örgütleri anlamada yararlanılabilecek bir
çeşit çerçeve ve kalıplar (framework) oluşturmaktadır. Esas itibariyle yönetim
teori ve yaklaşımları dört başlık altında ele alınabilir. Bunlar; klasik (geleneksel)
yaklaşım, Neoklasik (davranışsal) yaklaşım, sitem yaklaşımı ve yeni (modern
sonrası /çağdaş) yaklaşımlar.
Klasik (Geleneksel) Yaklaşım
Klasik örgüt kuramının anahtar sözcüğü yapıdır (structure) (Aydın, 2007).
Yaklaşımın özünde çalışanların yargısına yer bırakmayan bir “mekanik” işgörme mantığı yatmaktadır. Frederick W. Taylor’un Bilimsel İşletme, Henri
Fayol’un Yönetim Süreçleri ve Max Weber’in Bürokratik Örgüt yaklaşımlarını
barındıran teoride, kurumun verimliliği esastır. Klasik teori iki ana fikir etrafında toplanmıştır: Birincisi rutin işlerin görülmesinde insan unsurunun makinelere ek olarak nasıl etkin bir şekilde kullanılabileceği, ikincisi de formal ve hiyerarşik örgüt yapısının oluşturulmasıdır (Schoderbeg, Kefalas ve Schoderbeg,
1975). Bu yaklaşımda işgörenler makinenin değiştirilebilir birer parçası olarak
görülmüştür ve bu durum daha sonra birçok eleştiri almıştır.
<|QHWLP'üQFHVLQLQ(YULPLYH<|QHWLüLP
Neoklasik (İnsan İlişkileri/Davranışçı) Yaklaşım
Klasik örgüt teorisine bir tepki olarak doğan bu örgüt teorisi, klasik teorinin eksik bıraktığı ve pasif kabul ettiği insan unsurunu inceleme konusu yapmıştır. Neoklasik teori, örgüt içinde insanın nasıl davrandığı ve neden o şekilde
davrandığına odaklanarak yapı ile davranış arasındaki ilişkiyi açıklar. Elton
Mayo’nun Hawthorne deneyleri ile ortaya çıkan neoklasik yönetim teorisi iki
farklı alan üzerinde gelişmiştir. Bunlardan birincisi, grup içi ilişkiler ve grup
etkileşimine vurgu yapan İnsan İlişkileri Yaklaşımı, ikincisi insan davranışına
vurgu yapan Davranışçı Yaklaşımdır. Neoklasik yaklaşım, klasik yaklaşımın
ekonomik rasyonellik anlayışını esas almakla birlikte, ayrıca insanın sadece
maddi yönden değil, sosyo-psikolojik yönden de tatmin edilmesi boyutunu
eklemiştir. Ele aldığı başlıca konular; insan davranışı, kişiler arası (beşeri) ilişkiler, grupların oluşması, grup davranışı, informal örgütler, algı ve tutumlar,
motivasyon, liderlik, örgütlerde değişme ve gelişme olarak sıralanabilir (Koçel,
1999). McGregor’un X ve Y teorisi, Likert’in Sistem 1 ve Sistem 4 modeli,
Argrys’in Kişilik modelleri, davranışçı neoklasik yaklaşımla ilgili olarak geliştirilen modellerdir.
Sistem Yaklaşımı
Yönetimde çağdaş düşüncenin başlangıcı sistem teorisine dayandırılmaktadır. Sistem yaklaşımı, yönetim olaylarını başka olaylarla ve dış çevre şartları
ile ilişkili bir şekilde ele alır. Sistem teorisi genel ve açık sistem teorisi olmak
üzere ikiye ayrılır. Biyolog von Bertalanffy’nin 1920’lerde ortaya attığı genel
sistem teorisi, örgütü organizmaya benzetmektedir. Organizma nasıl birbirine
bağlı yapı ve işlevler bütününden (sistem) oluşuyorsa, örgüt de birbirine bağlı
yapı ve görevlerin oluşturduğu bir sistemdir. Yönetim biliminde asıl önemli
olan açık sistem teorisi ise, örgütü sadece kendi iç ortamının dikkate alındığı
statik bir yapı olarak görmez, örgütün kendini kuşatan çevresiyle olan bağımlı
ilişkisini ve dinamik sosyal yapısını temel alır.
Modern örgüt kuramı olarak nitelendirilen sistem yaklaşımı klasik kuramla
neoklasik kuramın bir sentezi olarak düşünülebilir. Şöyle ki, yönetimin yapıya
ağırlık veren klasik yaklaşımı tez, insana ağırlık veren neoklasik yaklaşımı antitez olarak ele alınırsa, yapı ve insandan oluşan örgüte ağırlık veren yaklaşım da
sentez olacaktır (Aydın, 2007). Sistem yaklaşımı, örgütü çeşitli parçalar, süreçler ve amaçlardan oluşan bir bütün olarak ele alır. Örgüt, ana sistemdir. Bu
sistem birbiri ile ilişkili ve karşılıklı bağımlı alt sistemleri içermektedir (Eroğlu,
2000). Sistem bütün olarak varlık kazandığı alt sistemleri ya da unsurları ile
karmaşık etkileşim ve bağımlılık ilişkisi içerisindedir. Dolayısıyla sistemi anlamak ve kontrol etmek, bu sistemleri oluşturan alt sistemlerin anlaşılması ile
mümkündür. Sistem yaklaşımının temel tezi bütün ile parçalar arasındaki
ilişkilerin daha iyi kavranmasının yönetimde etkinlik ve verimliliği arttıracağıdır. Örgüt yapısını çeşitli içsel (internal) ve dışsal (external) koşullar arasındaki