akc‹⁄er kanser‹

Solunum 2002
Cilt: 4
Say›: 4
Sayfa: 468-473
AKC‹⁄ER KANSER‹NDE OKS‹DAT‹F HASARIN ROLÜ
Kamil KAYNAK
‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi Gö¤üs Cerrahisi Anabilim Dal› ‹STANBUL.
ÖZET
Akci¤er kanserinde antioksidan kapasiteyi de¤erlendirebilmek için, bir antioksidan enzim olan süperoksit dismutaz (SOD) ve lipid
peroksidasyonu sonucu oluflan malondialdehit (MDA) seviyeleri kanserli akci¤er dokusunda ve normal akci¤er dokusunda
de¤erlendirildi. Kanserli ve kontrol grubu hastalar›n serumunda antioksidan bir tripeptid olan glutatyon (GSH) seviyesi de ölçüldü.
Akci¤er kanserli dokuda ortalama SOD düzeyi 8.08±4.8 U/mg protein, ortalama MDA düzeyi 2.8±1.66 Umol/g doku olarak tespit
edildi. Normal dokuda ortalama SOD düzeyi 13.33±5.83 U/mg protein, MDA düzeyi ise 1.025±0.59 Umol/g doku olarak bulundu.
Serum GSH düzeyi kanserli hastalarda 5.68±2.65 Umol/g Hb, kontrol grubunda 4.75±1.29 Umol/g Hb olarak de¤erlendirildi.
Kanserli ve kontrol grubu hastalarda doku ve serum MDA düzeyleri anlaml› olarak farkl› idi (p<0.01).
Kanserli dokularda, antioksidan enzim seviyelerinin düflük, reaktif oksijen metabolitlerinin yüksek olmas›, DNA, hücre membran›
gibi subsellüler yap›larda ve di¤er vital sellüler komponentlerde hasarla sonuçlanabilecek etkilere sebep olabilmektedir. Bizim
çal›flmam›zda akci¤er kanserli hastalarda oksiradikallerin artt›¤›n› buna ra¤men antioksidan kapasitenin azald›¤›n› tespit ettik.
Kanser gelifliminde oksidatif hasar›n önemli rol oynad›¤› antioksidan kapasiteyi güçlendirmenin kanser geliflimini engelleyebilece¤i
düflüncesini oluflturdu.
Anahtar Kelimeler: Akci¤er kanseri, antioksidan kapasite, malondialdehit, süperoksit dismutaz, glutatyon.
(Solunum 2002:4:468-473)
SUMMARY
THE ROLE OF OXIDATIVE DAMAGE IN LUNG CANCER
This investigation aimed to determine the levels of superoxide dismutase (SOD) and malondialdehyde (MDA) in lung cancerous
tissues and to compare with normal lung tissue in order to evaluate the antioxidant status in lung cancer. The level of glutathione
(GSH), an antioxidant tripeptide, was also determined in a separate control group of patients. The data obtained are as follows:
8.08±4.80 U/mg protein (means SEM) of SOD in lung cancer and 13.33±5.83 U/mg protein in normal lung tissue, and 2.80±1.66
Umol/g tissue of MDA in lung cancer and 1.05±0.59 Umol/g tissue in normal lung tissue. The serum GSH levels in the cancer
patients was 5.68±2.65 Umol/g Hb and 4.75±1.29 Umol/g Hb in the control group. Tissue and serum MDA levels were found to
be significantly different at the level of p<0,01.
The low levels of the antioxidant enzymes and the high levels of reactive oxygen metabolites in lung cancerous tissues result in
damage to the key subcellular structures such as DNA, cell membranes, and other vital cellular components. Our investigations
showed that in cancer patients, the level of oxiradicals are increased while the antioxidant capacity decreased. All these show that
the effort to increase antioxidant defense system is an effective way to fight against cancer.
Key Words: Lung cancer, antioxidant capacity, malondialdehyde, superoxide dismutase, glutathione.
(Solunum 2002:4:468-473)
Yaz›flma Adresi: Doç. Dr. Kamil KAYNAK ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi Gö¤üs Cerrahisi Anabilim Dal›
34301 Aksaray – ‹STANBUL
Tel: 0212 632 8474 / Fax: 0212 632 8474
E-mail: [email protected]
468
Akci¤er kanserinde oksidatif hasar›n rolü
bulunmaktad›r. Yine sigara duman›nda bulunan Fe (Demir)
ve Cu (Bak›r) da hidroksil radikali oluflumuna yol açarlar
(18).
Bu çal›flmada, akci¤er kanseri etyolojisinde artm›fl
oksidasyon yüküne karfl›l›k antioksidan kapasitedeki
düflüflün etkili olabilece¤i düflünülerek, hastan›n kendi
sa¤l›kl› akci¤er dokusu ve serum de¤erleri ile sa¤l›kl›
bireylerden al›nan doku örneklerinde antioksidan kapasite
ölçümleri yap›larak anlaml› fark olup olmad›¤› araflt›r›lmak
istenmifltir.
G‹R‹fi
Serbest radikaller, yap›lar›, fiziksel ve kimyasal özellikleri,
hücresel kaynaklar›, rol oynad›klar› tepkimeler ve etkileri
ile çeflitli klinik durumlar›n patogenezinde rol oynarlar.
Hücre membranlar›ndaki doymam›fl ya¤ asitlerinden
hidrojen atomunun uzaklaflmas› ile bafllayan lipid
peroksidasyonu oksidan stresin en tipik göstergesidir
(1,2,3,4,5).
Serbest radikaller ile antioksidan savunma sistemi
aras›ndaki hassas dengenin, prooksidan ve oksidan
maddelerin lehine kaymas› oksidan stresin geliflmesine
yol açar. Oksidatif stresin doku hasar›na yol açt›¤›, kanser,
diyabet ve ateroskleroz gibi patolojik durumlar›n
geliflmesinde etkin oldu¤u gösterilmifltir (6,7,8,9,10).
Serbest radikaller çeflitli kimyasal olaylar›n sonucu olarak
vücutta sürekli olarak ortaya ç›kmaktad›rlar. Bunlar›n en
etkili olanlar›; tekli oksijen, hidroperoksitler ve süperoksit
anyonlard›r. Serbest radikallere karfl› do¤al antioksidan
savunma sistemleri aras›nda süperoksit dismutaz (SOD),
katalaz, glutatyon peroksit ve melatonin vard›r. Bunlar›n
yan› s›ra E vitamini (alfa tokoferol), C vitamini, beta
karoten, flavanoidler, koenzim Q ve A vitamini de
antioksidan faktörlerdir. Demir tafl›y›c› protein olan
transferrin, laktoferrin ve seruloplazmin vücut s›v›lar›nda
demir ve bak›r› ba¤layarak oksidatif hasar› önlerler (6).
Oksidatif streste; organizman›n antioksidan savunma
sistemini oluflturan enzimlerin adaptif cevap ile
uyar›ld›klar› bilinmektedir. Ayr›ca oksidatif stres karfl›s›nda
enzim inaktivasyonunu gösteren çal›flmalar da
bulunmaktad›r (7,8,9,10).
Akci¤er kanseri ve birçok malign hastal›klar›n
patogenezinde, süperoksid radikalleri ve bunlar›n
biomoleküllerinin oluflturdu¤u oksidatif hasar›n önemli
bir rolü oldu¤u düflünülmektedir ( 11,12).
Tümör oluflum mekanizmas› üzerine yap›lan son
çal›flmalarda tümör hücrelerinin süperoksid radikalleri
üretebildi¤i gösterilmifltir. Bu nedenle de birçok araflt›rmac›,
zarar görmüfl tümör hücrelerinde temel antioksidan olan
SOD ve katalaz›n düzeyini araflt›rmaya yönelmifltir
(13,14,15,16, I7). Günümüzde kansere ba¤l› ölümlerin
en s›k sebebi akci¤er kanseridir ve bu dokudaki temel
kanser oluflum mekanizmas› ayd›nlat›lmaya
çal›fl›lmaktad›r. Klinik çal›flmalar yan›nda hayvan modelleri
ve son zamanlarda doku kültürleriyle de çal›flmalar devam
etmektedir (17).
Serbest radikallerin özellikle DNA üzerinde yapt›klar›
hasar önemlidir. DNA'n›n nükleik asitleri ile reaksiyona
giren serbest radikaller, DNA dizininde çatlaklar meydana
getirmekte ve bu hücrelerin kanser hücrelerine
dönüflmesine yol açmaktad›rlar (18).
Sigara duman›nda yüksek miktarda serbest radikal
YÖNTEM VE GEREÇLER
Cerrahpafla T›p Fakültesi Gö¤üs Cerrahisi Anabilim
Dal›'nda akci¤er kanseri olduklar› yap›lan klinik ve
laboratuar testlerle kan›tlanm›fl 21 erkek hasta çal›flma
grubu olarak al›n›rken, ayn› özelliklere sahip ancak akci¤er
kanseri d›fl›nda bir nedenle akci¤er dokusu ç›kart›lmaya
yönelik operasyon geçirecek 11 hasta kontrol grubu olarak
al›nm›flt›r. Çal›flma prospektif ve tek kör olarak planland›.
Bayan hastalar, orta veya a¤›r hipoksisi olan hastalar,
kronik sistemik bir hastal›¤› olan hastalarla, kanser dokusu
biyokimya için ayr›lamayacak kadar küçük olan hastalar
çal›flma d›fl›nda b›rak›lm›fllard›r.
Çal›flma ve kontrol grubundaki tüm hastalara operasyon
öncesinde flu incelemeler yap›lm›flt›r:
- Tam kan say›m›,
- Tam idrar incelemesi,
- Spirometri,
- Arter kan gaz›,
- Eritrosit sedimentasyon h›z›,
- Serumda Na, K, Mg, Ca, Fe, Cu, Cl, Zn, üre, kreatinin,
ürik asit, ALT, AST, Alkali fosfataz, gama-GT, total
bilirubin, direkt ve indirekt bilirubin, LDH, CPK, total
lipid, kolesterol, trigliserid, LDL, VLDL, HDL, ferritin,
transferrin, laktoferrin, seruloplazmin
- Protein elektroforezi,
- Serum antioksidan kapasite ölçümü ( SOD, Glutatyon),
Hastalara diyet al›flkanl›klar›na yönelik anket uyguland›.
Çal›flma grubu hastalar›n›n sa¤lam akci¤er ve kanser
dokusundan al›nan örnekler ile kontrol grubunun doku
örnekleri biyokimya laboratuvar›na hangisinin nereden
al›nd›¤› belirlenemeyecek flekilde önceden belirtilen kod
anahtar›na göre kodlanarak üzerinde sadece kod numaralan
belirtilerek tampon s›v›s› içinde gönderildi. Biyokimya
laboratuvar›nda dokuda antioksidan kapasite (SOD,
Glutatyon) ve MDA ölçümü yap›ld›.
Biyopsi yap›lan dokunun hemen komflulu¤undan al›nan
örnekler dokunun kanserli olup olmad›¤›n› kan›tlamak
için patolojiye gönderildi.
469
K KAYNAK
Tablo II: Kanserli ve kontrol grubu hastalar›n›n doku SOD
Plazma ve eritrositlerin haz›rlanmas›
Bireylerden yaklafl›k 10 cc heparinli olarak al›nan
venöz kan örneklerinde hemoglobin, glutatyon analizleri
kan›n al›nd›¤› gün yap›ld›. Oda s›cakl›¤›nda yar›m
saat bekletildikten sonra, 4000 rpm'de 10 dakika
çevrilerek eritrositlerden ayr›lan plazma MDA analizi
için -70 C derecede sakland›.
Plazma ayr›ld›ktan sonra geriye kalan eritrositlerin
üzerine eflit hacimde serum fizyolojik ( 9 g/L NaCI
çözeltisi) ilave edilip kar›flt›r›ld›ktan sonra 4000 rpm`de
10 dakika çevrildi Üstte kalan s›v› at›ld›. Bu flekilde
üç kez y›kanan eritrositler SOD, glutatyon ve
hemoglobin analizleri için -70 derecede sakland›.
Sonuçlar enzim aktiviteleri için U/g Hb, GSH ve MDA
düzeyleri için s›ras›yla umol/g Hb ve nmol/mL
cinsinden hesapland›.
(Süperoksid Dismütaz) de¤erleri (U/mg protein).
Hasta Grubu
Hasta
Minimum
Maksimum
Say›s›
Ortalama
Standart
De¤er
Sapma
Kontrol
9
4
22
13,33
5,83
Kanser
19
1
16
8,05
4,80
Tablo III: Kanserli ve kontrol grubu hastalar›n›n serum MDA
(Malondialdehit) de¤erleri (nmol/mL).
Hasta Grubu
Hasta
Minimum
Maksimum
Say›s›
‹statistiksel de¤erlendirme
Verilerin istatistiksel de¤erlendirilmesinde , elde edilen
verilerin da¤›l›m özelliklerine göre; ortalamalar aras›ndaki
fark›n belirlenmesinde parametrik (Student t) ve nonparametrik ( Mann-Whitney -U) testler, de¤erler
aras›ndaki iliflkinin araflt›r›lmas›nda ise Pearson
korelasyon testi uyguland›. ‹fllemler, Pentium-100 ifllemci
PC arac›l›¤› ile SPSS yaz›l›m› ile gerçeklefltirildi.
Ortalama
Standart
De¤er
Sapma
Kontrol
9
2,20
8,20
4,73
1,95
Kanser
20
3,60
9,8
7,28
1,83
Tablo IV: Kanserli ve kontrol grubu hastalar›n›n doku MDA
(Malondialdehit) de¤erleri (nmol/g doku).
Hasta Grubu
Hasta
Minimum
Maksimum
Say›s›
Ortalama
Standart
De¤er
Sapma
Kontrol
8
0,40
2,20
1,02
0,59
Kanser
17
0,60
7,8
2,80
1,66
BULGULAR
Kanserli hastalarda yaflla, kanserli dokudaki MDA ve
SOD aras›nda anlaml› bir korelasyon saptanmam›flt›r
(s›ras›yla r=0.02, p=0.9; r=0.42, p=0.07). Ancak kanserli
dokudaki SOD ile yafl aras›nda hafif bir korelasyon
oldu¤u söylenebilir (r=0.63, p=0.07).
Kanserli dokudaki SOD ölçümü ile ayn› hastadan
al›nan kansersiz dokudaki SOD ölçümü aras›nda
korelasyon saptanmam›flt›r(p>0.05). Kanda ölçülen
SOD de¤eri her iki grupta farkl›yd› (p=0.002)(fiekil I).
Kanserli hastalar›n yafl ortalamas› 62±9, kontrol
grubunun yafl ortalamas› 51±17 idi. Kanserli hastalar›n
12'si skuamöz “karsinom”, 5'i adeno “karsinom”, 3'ü
büyük hücreli “karsinom”, 1'i karsinoid tümör
histolojisine sahipti. Kontrol grubu hastalar›nda kronik
obstruktif akci¤er hastal›¤› olanlar çal›flma d›fl›
b›rak›lm›flt›r. Kanserli ve kontrol grubu hastalar›n
serum ve doku SOD ve MDA de¤erli Tablo I, II, III,
IV’de gösterilmifltir.
Tablo I: Kanserli ve kontrol grubu hastalar›n›n serum SOD
1200
(Süperoksid Dismütaz) de¤erleri (U/gHb).
Hasta Grubu
Hasta
Minimum
Maksimum
Say›s›
Ortalama
Standart
De¤er
Sapma
U/gHb
1000
800
600
Kontrol
9
680
1480
1164
243,75
400
Kanser
20
380
1280
723,4
291,1
200
0
Kontrol
Kanser
fiekil 1: Kanserli ve kontrol grubu hastalar›n›n ortalama serum
SOD seviyeleri (p=0.002).
470
Akci¤er kanserinde oksidatif hasar›n rolü
Kanserli dokuda bulunan SOD de¤eri, kontrol grubu
akci¤er dokusundaki SOD de¤erlerinden düflük
bulunmufltur ancak istatistiksel olarak anlaml› bir fark
bulunamam›flt›r (p<0.05) (fiekil 2).
Kanserli dokuda ölçülen MDA ve SOD de¤erleri ile
ayn› hastan›n kansersiz akci¤er dokusundan al›nan
örneklerde anlaml› fark saptanmam›flt›r (p>0,05).
Kanserli dokudaki MDA ölçümü ile, serumda ölçülen
MDA ayn› hastadan al›nan kansersiz dokudaki MDA
ölçümü aras›nda korelasyon saptanmam›flt›r (p>0.05).
Buna karfl›l›k kanserli dokudan ölçülen MDA ile ayn›
hastan›n kandaki SOD de¤eri aras›nda anlaml›
korelasyon saptanm›flt›r(r=-0.65, p=0.002).
Kanserli dokudaki SOD ölçümü ile serumdaki GSH,
MDA ve SOD aras›nda anlaml› bir iliflki saptanmam›flt›r
(r=0.02, p=0.9).
Yine kanserli hastalarda içilen sigara miktar› ile kanserli
dokudaki MDA ve SOD aras›nda anlaml› bir iliflki
saptanmam›flt›r. (s›ras›yla r=0.1, p=0.7; r=0.05, p=0.8)
fiekil 2: Kanserli doku ve kontrol grubu hastalar›n›n ortalama doku
SOD seviyeleri (p>0.05).
9.5
U/mg protein
9
8.5
8
7.5
7
Kontrol
Kanser
TARTIfiMA
Kanserli dokudan ölçülen MDA ile kontrol grubundaki doku
MDA ölçümü aras›nda anlaml› fark saptand›(p=0.004) (Mann
Whitney U testi ile yap›ld›) (fiekil 3).
Fizyolojik koflullarda serbest oksijen radikalleri
dolafl›mda bulunmakta ve hücresel redoks sistemleri
ve antioksidanlar arac›l›¤› ile yüksek oranda kontrol
alt›nda tutulabilmektedirler. Buna ra¤men dolafl›mda
oksiradikallerin artmas› ve hücresel redoks homeostazin
zay›flamas›nda oksidatif stres oluflmakta bu da
tümorogenezise neden olmaktad›r (17,19,20,21).
Antioksidan enzimler organizman›n savunmas›nda
oksidatif strese karfl› yaflamsal öneme sahiptirler.
Süperoksit radikalinin ortadan kald›r›lmas›nda bu enzim
sisteminin en önemlisi SOD’ dur. Ökaryotlarda üç SOD
izoenzimi tan›mlanm›flt›r. Predominant form Cu Zn
SOD ve minör bir fraksiyon olan Mn SOD sitoplazmada
ve mitokondriyal matriksde bulunur. Ekstrasellüler Cu
ve Zn SOD intrasellüler formlardan tetramerik
glikoproteinler fleklinde olmas›yla ayr›l›rlar.
Ekstrasellüler formlar› ço¤unlukla ekstrasellüler
matrikste bulunurlar ve kollagen gibi matriks
elementlerini oksidatif stresten korurlar (17).
Bu çal›flmada kanserli dokuda bulunan SOD de¤eri
kontrol grubu, akci¤er dokusundaki SOD de¤erlerinden
düflük bulunmufltur. Ancak istatistiksel olarak anlaml›
fark bulamad›k (p>0.05). Yine bizim çal›flmam›zda
kanserli hastan›n kansersiz dokusundaki SOD de¤eri
kanserli dokudaki SOD de¤erine göre daha düflük
bulunmufltur. Kanserli hastalardaki serum SOD de¤eri
kontrol grubuna göre anlaml› olarak düflük bulunmufltur
(p=0,002).
Son 15 y›lda yap›lan çal›flmalarda tümör hücrelerinde
antioksidan enzim aktivitesine, özellikle SOD
aktivitesine özel bir dikkat gösterildi¤i tespit edilmifltir.
Birçok olguda normal ve malign hücreler aras›nda
SOD aktivitesinde belirgin bir farkl›l›k tespit edilmifltir
fiekil 3: Kanserli doku ve kontrol grubu hastalar›n›n ortalama doku
MDA seviyeleri (p=0.004).
2.5
nmol/g doku
2
1.5
1
0.5
0
Kontrol
Kanser
Kanda ölçülen MDA de¤eri her iki grupta anlaml›
farkl›yd›(p=0.005) (fiekil 4).
fiekil 4: Kanserli ve kontrol grubu hastalar›n›n ortalama serum
MDA seviyeleri (p=0.005).
8
7
nmol/mL
6
5
4
3
2
1
0
Kontrol
Kanser
471
K KAYNAK
hücreleri oksidan hasara karfl› korur.
Bizim yapt›¤›m›z çal›flmada kanserli hastalar›n serum
glutatyon de¤erleri kontrol grubuna göre yüksek
bulunmufltur, fakat istatistiksel olarak anlaml›
de¤erlendirilmemifltir (p>0,05).
Bütün bu bilgilerin ›fl›¤›nda serbest oksijen radikalleri
ile geliflen kimyasal ve biyokimyasal olaylar›n ço¤u
invitro sistemde gösterilmifltir. ‹nvivo sistemin kompleks
olaylar›n içerisinde henüz bir çok bilinmeyen nokta
mevcuttur. Bir çok endojen ve eksojen kanser risk
faktörlerinden invivo serbest oksijen radikalleri
oluflmaktad›r. Kanser bafllama(initiation) ve ilerlemesi
(progression) s›ras›nda serbest oksijen radikalleri ile
ilgili mutasyonlar insanlarda gösterilmifltir. Serbest
oksijen radikalleri ile bafllayan tümörlerin geliflmesi
(promotion) insanlarda direkt olarak gösterilememifltir.
Tümör hücrelerinin proliferasyonunda serbest oksijen
radikallerinin etkili oldu¤u baz› deneysel çal›flmalarla
da kan›tlanm›flt›r. Bugünkü bilgilerimize göre serbest
oksijen radikalleri, kanser oluflumunu uyaran
karsinogenlerin en önemlilerinden say›labilir. Yine
karsinogenezin herhangi bir safhas›nda oksidatif stresin
etkisi, etki eden serbest oksijen radikallerinin bileflimine
ve miktar›na ba¤l›d›r.
Kendi çal›flmam›zda kanserli doku MDA seviyesini
kontrol grubuna göre anlaml› olarak yüksek bulduk.
Yine kanserli hastalarda, serum MDA seviyesi kontrol
grubuna göre anlaml› olarak yüksekti. Lipid
peroksidasyonu sonucu ortaya ç›kan aldehit yap›l› bir
bileflik olan MDA'daki bu art›fl kanserli hastalarda
oksidatif yükün artt›¤› fleklinde de¤erlendirilebilir.
‹statistiksel olarak anlaml› olmasa da kanserli hastalarda
doku SOD seviyesini kontrol grubuna göre düflük
bulduk. Bu sonuç da bize kanserli dokudaki antioksidan
kapasitenin azald›¤›n›, buna karfl›l›k oksidatif yükün
ise artt›¤›n› gösterdi. Aradaki bu dengenin bozulmas›
kanser patogenezinde muhtemelen rol oynamaktad›r.
Onkogenlerin serbest oksijen radikalleri ile oluflan
karsinogenezin her evresinde etkili oldu¤u düflünülürse
zaman içinde gen terapisi geliflecektir. Yafll›larda artan
kanser insidans› oksidatif radikal kaynaklar› azalt›larak
ve antioksidan koruyucu sistemleri artt›r›larak
önlenebilir. Serbest oksijen radikalleri ile ilgili DNA
hasar› onar›m mekanizmalar›yla k›smen
düzeltilmektedir. ‹nsanlarda bu konu ile ilgili bilgiler
yeterli de¤ildir. Tümör süpressor genlerle veya
antionkogenlerle yap›lan kanser araflt›rmalar›nda ümit
verici sonuçlar al›nmaktad›r. Ayn› zamanda antioksidan
enzimlerin genleri antionkogenlerden biri olabilir ve
karsinogenez s›ras›nda bu genlerden birinin
inaktivasyonu tümör geliflmesine neden olabilir. Bu
konuda yo¤un çal›flmalar da yap›lmaktad›r.
(22,23). Peskin ve ark. (24,25) akci¤er karsinomuna
yönelik yapt›klar› bir çal›flmada sitozolik SOD
aktivitesinin normal homolog dokuya oranla 0,1-1,2
oran›nda azald›¤›n› tespit etmifllerdir. Oberley ve ark.
(26) hepatomal› dokuda Cu Zn SOD düzeyinin normal
karaci¤er dokusuna oranla azald›¤›n› göstermifllerdir.
Lankin ve ark (27) Ehrlich's karsinomada SOD
aktivitesinin oldukça anlaml› olarak düfltü¤ünü
göstermifllerdir. Yine bu kanser olgular›nda
mitokondriyal SOD'daki kay›ptan dolay› total SOD’
un sitozolik SOD'a eflitlendi¤i gözlenmifltir.
Jaruga ve ark. (28) insan akci¤er kanseri dokusunda
SOD ve katalaz aktivitesinde düflüfl ve DNA lezyon
düzeyinde art›fl tespit ederek olas› kanser sebebinin
serbest radikaller oldu¤unu yay›nlam›fllard›r.
Bronkoalveolar lavajla (BAL) yap›lan bir çal›flmada
11 akci¤er kanserli hastan›n BAL sonuçlar› 21 normal
hasta ile karfl›laflt›r›lm›fl ve kanserli hastalarda SOD
ve katalaz aktivitesinde anlaml› düflüfl tespit edilmifltir
(29). Bu çal›flmalara paralel bir baflka çal›flma da Zhang
ve ark. (30) taraf›ndan yap›lm›fl ve akci¤er kanseri
hastalar›nda eritrosit Cu, Zn SOD aktivitesinde anlaml›
bir düflüfl tespit etmifllerdir. Bizim çal›flmam›z›n
sonuçlar› bu çal›flmalar›n sonuçlar›na paralellik
göstermekte ve kanserli dokularda ve serumda SOD
aktivitesinin düflük oldu¤unu göstermektedir.
Ülkemizde Güner (17) ve arkadafllar›n›n yapt›klar› bir
çal›flmada süperoksid dismutaz ve katalaz enzimlerinin
akci¤er kanserinde tümörlü dokuda normal dokuya
göre anlaml› bir flekilde düflük oldu¤unu göstermifllerdir.
Lipid peroksidasyonu, lipid hidroperoksitlerin aldehit
ve di¤er karbonil bilefliklere dönüflmesi ile sona
ermektedir. Bu bilefliklerden biri olan malondialdehit
(MDA) miktar› tiyorbarbütik asit testiyle ölçülmekte
ve bu yöntem lipit peroksit düzeylerinin saptanmas›nda
s›kl›kla kullan›lmaktad›r. Aldehit yap›l› bilefliklerin
uzun yaflam süreli ve zarlar› geçebilme özelli¤inde
olmas› lipit peroksidasyonunun hedef organlar›ndaki
etkilerinden bu bilefliklerin sorumlu oldu¤unu
düflündürmektedir. Bizim çal›flmam›zda kanserli
dokudan ölçülen MDA, kontrol grubuna göre anlaml›
olarak yüksek bulunmufltur(p=0,04). Yine kanserli
hastalardaki serum MDA de¤erleri kontrol grubuna
göre anlaml› olarak yüksek bulunmufltur(p=0,005).
Kanserli dokudan ölçülen MDA ve SOD de¤erleri ile
ayn› hastalar›n kansersiz dokular›ndan ölçülen MDA
ve SOD de¤erleri aras›nda anlaml› bir fark
saptanmam›flt›r (p>0,05).
Glutatyon (GSH), baflta karaci¤er olmak üzere pek çok
dokuda yüksek düzeyde bulunan ve glutamat, sistein
ve glisinden sentezlenebilen bir iri peptir. Glutatyon,
serbest radikaller ve peroksitlerle reaksiyona girerek
472
Akci¤er kanserinde oksidatif hasar›n rolü
in cancer: a review. Cancer Res 1979;39:1141-1149.
Günümüzde oksidatif strese neden olacak endojen
(özellikle kronik inflamasyon) ve eksojen kaynaklar›
azaltmak ve çevre karsinojenlerinden uzak kalmak,
serbest oksijen radikalleri ile ilgili olan kanserden
korunmada önemlidir.
15.
Otamiri T, Sjödahl R. Increased lipid peroxidation in malignant
tissues of patients with colorectal cancer. Cancer 1989;64:422-425.
16.
Westman NG, Marklund SL. Copper and Zinc-containing
superoxide dismutase and manganese-containing superoxide
dismutase in human tissues and human malignant tumors.
Cancer Res 1981;41:2962-2966.
17.
KAYNAKLAR
Güner G, ‹fllekel H, Oto Ö, Hazan E, Aç›kel Ü. Evaluation
of some antioxidant enzymes in lung carcinoma tissue. Cancer
1.
Letters 1996;103:233-239.
Dormandy T L. An approach to free radicals. Lancet.1983;
18.
322:1010-1013.
2.
3.
Klinik Geliflim 1998;11: 358-64.
Gutteridge J M C. Lipid peroxidation and antioxidants as
biomarkers of tissue damage. Clin Chemistry 1995;41:1819-
19.
1828.
20.
measurement and significance. Am J Clin Nutr 1993;57(suppl):
in blood. Clin Chem 1991;37:1932-1937.
21.
22.
Reiter R J. Oxidative processes and antioxidative defense
activity. Clin Chem 1991;37:1993-1999.
23.
Cross C E. Halliwell B, Borish E T, et al. Oxygen radicals and
24.
Asayama K, Nakane T, Uchida H, et al. Serum antioxidant
Akad Nauk SSSR 1976;229:751-754.
25.
Corrocher R, Casaril M, Bellisola G, et al. Severe impairment
hepatoma. J Natl Cancer Inst 1978;61:375-379.
1658-1662.
26.
Mantha S V, Prasad M Kaka J, Prasad K. Antioxidant enzymes
lipids and detoxification of lipoperoxides by protective enzymes
Atherosclerosis 1993;101:135-144.
(superoxide dismutase, glutathione peroxidase, and glutathione
McCoy R N, Hill K E, Ayon M A, Stein J H, Burk R F.
reductase) in experimental malignant growth. Dokl Akad Nauk
SSSR 1976;226:705-708.
27.
redox ratio. Kidney Int 1988;33:8127.
13.
Martilla R J, Röytta M, Lorentz H, et al. Oxygen toxicity
protecting enzymes in the human brain. J Neural Transm
cancer. FEBS Lett 1994;341:59-64.
28.
Tang ZP. Observation on the activity of superoxide dismutase
McCord J M, Human disease, free radicals and the oxidant/
and catalase of alveolar macrophage in patient with lung
antioxidant balance. Clin Biochem 1993;26:351-357.
cancer. Chung- Hua-Chieh-Ho-Ho-Hu Hsi-Taa-Chih 1991;
Gonzales R, Auclair C, Voisin E, et al. Superoxide dismutase,
14:213-215.
29.
catalase, and glutathione peroxidase in red blood cells from
14.
Jaruga P, Zastawny T H, Skokowski J. Oxidative DNA base
damage and antioxidant enzyme activities in human lung
1988;74: 87-95.
12.
Lankin U Z, Gurevich S M. Inhibition of peroxidation of
in hypercholesterolemia and effects of vitamin E in rabbits.
Oxidant stress following renal ischemia: Changes in the glutathione
11.
Oberley L W, Bize I B, Sahu S K. Superoxide dismutase
activity of normal murine liver, regenerating liver, and H6
of antioxidant system in human hepatoma. Cancer 1986;58:
10.
Peskin A V, Zbarsky I B, Konstantinov A A. An examination
of the superoxide dismutase activity in tumor tissue. Dokl
1994;26:617-620.
9.
Peskin AV, Koen Y M, Zbarsky I B. Superoxide dismutase
activity in tumors. FEBS Lett 1977;78:41-45.
status in streptazosin-induced diabetic rat. Horm Metab Res
8.
Bolann B J, Ulvik RJ. Improvement of a direct spectrophotometric
assay for routine determination of superoxide dismutase
human disease. Ann Int Med 1987;107:526-545.
7.
Halliwell B, Free radicals, antioxidants, and human disease:
curiosity, cause, or consequence? Lancet 1994;344:721-724.
Hruszkewycz A M. Lipid peroxidation and mt DNA degeneration.
mechanisms in the aging brain. Faseb 1995;9:526-533.
6.
Guemouri L, Arthur Y, Herbeth B. Biological variability
Halliwell B, Chirico S. Lipid peroxidation: Its mechanism,
A hypothesis. Mutation Research 1992;275:243-248.
5.
Cerutti PA. Oxiradicals and cancer. Lancet 1994;344:86-87.
of superoxide dismutase, glutathione peroxidase, and catalase
715-725.
4.
Köko¤lu E. Serbest radikal reaksiyonlar›n›n kanserdeki rolü.
Zhang Y X, Zhang Y G. Clinical investigation of erythrocyte
patients with malign diseases. Cancer Res 1984;44: 4137-4139.
function in patients with lung cancer. Chung- Hua-Chieh-Ho-
Oberley L W, Buettner G R. Role of superoxide dismutase
Ho-Hu Hsi-Taa-Chih 1993;16:278-280.
473