abd bağımlısı - Dünya Bülteni
advertisement
> DÜBAM ABD BAĞIMLISI MÜŞTERI DEVLETLERIN DÜŞÜŞÜ Max FISHER Çeviren: Ertuğrul AYDIN > 2011 EKİM DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI DÜBAM ABD BAĞIMLISI MÜŞTERİ DEVLETLERİN DÜŞÜŞÜ Max FISHER Çeviren: Ertuğrul AYDIN Genel Yayın Yönetmeni Akif EMRE Yayın Koordinatörü Ertuğrul AYDIN DÜBAM Yayınları Küresel İletişim Merkezi Barbaros Bulvarı, Balmumcu / Beşiktaş Tel: (0212) 274 80 21 – 274 80 22 www.dunyabulteni.net ABD BAĞIMLISI MÜŞTERI DEVLETLERIN DÜŞÜŞÜ < ABD BAĞIMLISI MÜŞTERI DEVLETLERIN DÜŞÜŞÜ Amerika’nın bağımlı müşteri devletlerle aşk ilişkisi, İngiltere ve Fransa’ya Süveyş Kanalını kontrol etmek için 1956’da işgal ettikleri Mısır’dan ayrılmaları için baskı yapmasından kısa bir süre sonra başladı (Sovyetler Birliği de müşteri devletler oluşturma ustasıydı). Amerika ve Sovyetler Birliği o yıl BM’de Avrupa sömürgeciliğinin modasının geçtiğini, istikrarsızlaştırıcı olduğunu ve sona ermesi gerektiğini savunmuşlardı. İngiliz ve Fransız kuvvetleri Mısır’dan çekildiler ve yaklaşık on yıl zarfında İngiliz ve Fransız imparatorluğu çöktü. Bu esnada, ABD ve Sovyetler Birliği farklı bir jeopolitik oyuna başlamışlardı: Müşteri devlet arayışı. Ki Amerika bu oyunu bugün de oynamaktadır. 1956 Süveyş Krizi, imparatorluk çağının son, büyük devletlerin sömürgelerinin değil de bağımlı müşterilerinin olduğu yeni dönemin ilk eylemiydi. Amerikalı ve Sovyet diplomatlar/ı, casuslar ve generaller sonraki kırk yılı başkentlerde koşuşturmakla, daha küçük ulusların bağlılıklarını satın almayla, buna ikna etmeyle veya zorlamakla geçirdiler. Bunun anlamı genelde şuydu: Efendisinin ihalesini alan beş para etmez diktatörler o yıl kim daha iyi para ödüyorsa komünizmin yayılmasını ya hızlandıracak ya da durduracaktı. Mısır, sömürge yönetiminde geçen asırların sona ermesinden hemen sonra Soğuk Savaşın bu oyununda piyon olmaya gönüllü olan bir düzine ülkeden biriydi; önce Sovyetler Birliği’nin yanında saf tutmuş sonra da 1979 Camp David sürecinin bir parçası olarak yüklü miktarda para ve askeri teçhizat sunan ABD’nin yanında yer almıştı. Sovyetler Birliğinin çöküşünden sonra ABD bağımlı devletleri daha az kullandı ama bu uygulama, dünyada sıcak bölgelerde itaatkât müttefikler oluşturmak suretiyle bugün de sürüyor. 5 > 2011 EKİM Mısır’ın 1956’da sömürgecilikten kurtuluşu sömürge dönemini sona erdirdiyse, bu ülke küresel sistemde bir değişim işareti verebilir bir kez daha. Göstericiler Mısır devlet başkanı ve güvenilir Amerikan müşterisi Hüsnü Mübarek’i geçen Şubat ayında devirdiklerinde ABD-Mısır ilişkilerinin kurallarını değiştirmiş oldular. Washington Kahire’ye istediği kadar para ve tank gönderse de demokratik bir Kahire’ye Ankara ve Paris’e söyleyeceğinden daha fazlasını söyleyemez. Öyle görünüyor ki, kolayca idare edile- bilen diktatörlerin düşüşü (ABD Yemen’deki adamından çoktan vazgeçti) ABD’yle müttefik demokrasilerin ve dahi otokrasilerin Washington’ın arzularına gitgide itiraz etmeye istekli olmalarıyla eşanlı yaşanıyor. Amerika sadece geçen hafta en önemli bağımlı müşteri devletleriyle çatışma içine düştü. Bu belki de Amerika’nın en sorunlu bölgelerde en sorunlu devletleri müşterisi olarak seçme huyundan ileri geliyordur (en çok lazım olanın onlar olduğu düşünüldüğünden) veya belki de demokratik hareketler müşteri devletlere dışarının değil içerinin iradesini takip etmeleri için baskı yapıyor diyedir; yahut bağımlı müşteri fikri daha baştan beri başarısızlığa 2012 mâli yılına göre dış yar- mahkumdu. Demokrasi yürüyüşe geçer ve demokratik dım ve (Dışişleri Bakanlığı is- yönetimler kötü müşteriler üretir: Hercaidirler; iç siyasetlerinin değişimine göre dış siyasetlerini değiştirmeye tatistiklerine göre) bulundu- meyyaldirler; seçmenlerinin ihtiyaçlarına, arzularına ve rulan asker sayısına göre on heveslerine tabidirler. Amerikan bağımlısı devle- > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI Sebebi her ne olursa olsun, ABD müşterisi devletler bu yıl özellikle de geçen hafta Washington’a normalden te bakın. Her biri Amerika için daha fazla başağrısı verdiler. 2012 mâli yılına göre dış stratejik önem ve “Sıfır Sorun- yardım ve (Dışişleri Bakanlığı istatistiklerine göre) budan” “Washington’da migren lundurulan asker sayısına göre on Amerikan bağımlısı devlete bakın. (Afganistan, Pakistan, İsrail, Irak, S. ağrılarına” kadar sorun açma Arabistan, Yemen, Bahreyn, Tayvan, Güney Kore, çapı bakımından etiketlenmiştir. Kolombiya) Her biri Amerika için stratejik önem ve “Sıfır Sorundan” “Washington’da migren ağrılarına” kadar sorun açma çapı bakımından etiketlenmiştir. En aşırı vakalar “tehlikedeki müşteri ilişkisi” olarak etiketlenmiştir. Sorunlu müşteri devlet ilişkilerine şöyle bir bakınca, tüm bir Soğuk Savaş teşebbüsünün sona yaklaşıp yaklaşmadığını merak ediyor insan. Mısır tıpkı 1956’da Avrupa sömürgeciliğinin sonunu getirmeye yardım ettiği gibi belki de 2011’de bu modelin sonunu getirmiş olabilir. ABD müşterisi bağımlı bir devleti bir müttefikten tefrik eden şey öznel bir meseledir şüphesiz. Japonya ve Almanya, oralarda konuşlandırılan asker sayısına rağmen listede değillerdir; Amerika’nın kendi yollarında gideceklerini farzedebileceği kadar yeterince güçlü, zengin ve demokratiktir bu ikisi. İsrail ise ekonomik, askeri ve dış politika konularında Amerika’ya bel bağladığından dolayı listeye anılmıştır. Uzun vadeli ABDİsrail ittifakı hiçbir paranın satın alamayacağı daha derin ve daha kalıcı kültürel ve ideolojik bağlarla donanmış olsa da günü birlik seyri müşterilerle olan türdendir. 6 ABD BAĞIMLISI MÜŞTERI DEVLETLERIN DÜŞÜŞÜ < Afganistan Dış yardım: 3.2 milyar dolar Asker sayısı: 99,000 Stratejik değeri: Terörle mücadele Durumu:Washington’da migren Afganistan teknik olarak bir devlettir ama Kabil’deki hükümetin ülke genelinde pek bir denetimi yok. Halen önemli olması, sırf ulus inşa etmeye çalışmamızdan kaynaklanmıyor. Cumhurbaşkanı Hamid Karzai gitgide kararsız bir hale geliyor, Amerika ile arasına mesafe koymaya çalışıyor ve aynı zamanda bekası için Amerika’ya bağlı kalıyor. Amerika, Taliban karşıtı milislerden, düşmanlarımızın düşmanlarından daha yerli vekiller de edindi. Teoride hoş bir fikirdir bu ama böylesi gruplar ya birbirlerine ya da ABD’ye karşı dönerler. Pakistan Dış yardım: 2.9 milyar dolar Asker sayısı: Resmi olarak 133 Stratejik değeri: Afganistan savaşı, terörle mücadele, Hindistan-Pakistan barışı Durumu: Tehlikedeki müşteri ilişkisi 7 > 2011 EKİM Afganistan’da ortak düşmanla yapılan bir savaşın da tasdikindeki otuz yıllık bir ilişkiden sonra ağır ağır yana yatmakta olan ABD-Pakistan gerilimi, Amerika’nın Usame bin Ladin’i Pakistan’ın West Point’ine çok yakın bir evde keşfedip öldürmesiyle birlikte çatışmaya doğru evrilmeye başladı. Genelkurmay Başkanı Mike Mullen bu Perşembe günü Pakistan’ı Taliban’la bağlantılı Hakkani şebekesini korumakla suçladı; Afganistan’da ABD liderliğinde bulunan güce karşı savaş ve terör yürüten, Taliban’la aynı safta duran bu grubu Pakistan askeri istihbaratının “âdeta bir kolu” diye andı Mullen. Güçlü Pakistan ordusu kırılgan Pakistan demokrasisi üzerinde daha fazla denetim ileri sürdüğü ve Amerika’ya karşı daha önce hiç olmadığı şekilde kavgacı bir duruş sergilediği için bu ittifakın paramparça olacağını öngörmek zor değil; O da çoktan parçalanmadıysa. Irak Dış yardım: 2.4 milyar dolar Asker sayaısı: 46.000 Stratejik değeri: Terörle mücadele, İran’a karşı müstahkem mevki, kargaşaya düşmüyor. Durumu: Karışık ABD çok sayıda Iraklının hayatını kaybettiği, evlerinden çıkarıldığı ve fakirleştirildiği bir savaş başlattıktan sonra Washington ve Bağdat arasında nispeten istikrarlı ve işbirlikçi (İran karşıtı) bir ilişki kurmak gibi şaşırtıcı bir başarıya imza attı. Amerikan eğitimli askeri ve istihbarat servislerini hem teröristleri hem de siyasi rakipleri ezmek için kullanan Nuri el Maliki’nin kısa vadede de olsa güçlü bir adam gibi görünmesine yardım ediyor. Ancak Amerikan askerlerinin planlanan çekilişi (ABD-Irak bağlarının yağıdır) bir miktar sorun çıkardı; Obama 3000 civarında asker bulundurmayı düşünürken Iraklı politikacılar buna mutlak muhalifler. Bir Sadr yanlısı geçenlerde şöyle bir şey söylemişti: “Eğer tek bir Amerikan askeri olsun Irak’ta kalmaya devam ederse gücümüzle, milislerimizle, tugaylarımızla savaşmaya devam edeceğiz.” İsrail Dış yardım: 3.1 milyar dolar Asker sayısı: 35 Stratejik değeri: İsrail-Filistin barışı, Ortadoğu barışı > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI Durumu: Washington’da migren ağrıları Obama yönetiminin Netanyahu hükümetiyle ilişkisi son bir yıldır sert bir düşüş içerisinde; emekliye ayrılan eski Savunma Bakanı Robert Gates kısa bir süre önce Netanyahu’yu ABD’ye karşılık olarak hiçbir şey vermeyen nankör müttefik olarak nitelendirdi. İsrailFilistin barış sürecinde İsraillilerin hareket tarzı ve geçen yıl Gazze’ye doğru seyreden yardım filosuna İsrail’in düzenlediği baskın, ABD-İsrail ilişkilerini yeni demokratik Arap ülkelerine kur yapmaya çalışan Amerikan çabalarıyla ters düşürdü. Netanyahu, Kongre’deki Cumhuriyetçilere kur yaparak ve geçen yıl Kongre’de yaptığı bir konuşmada en önemli sponsoru Obama’ya nutuk atarak Obama’nın başına ABD’de iç siyasi sorunlar da yarattı. ABD-İsrail arasındaki ideolojik ve kültürel bağlar her hangi bir siyasi bölünmeyi ezip etkisiz hale getiriyor gibi ama bu sonsuza kadar sürebilir mi? 8 ABD BAĞIMLISI MÜŞTERI DEVLETLERIN DÜŞÜŞÜ < S.Arabistan Dış yardım: Yok Asker sayısı: 555 Stratejik değeri: Petrol, terörle mücadele, İran’a karşı müstahkem mevki Durumu: Tehlikedeki bağımlı ilişki II. Dünya Savaşı sonrasında ABD’yi Suudi petrollerine tutundurma çabası olarak başlayan şey ABD dış politikasının en şekillendirici vakaları tarafından yarım yüzyıl zarfında gittikçe derinleştirildi. Soğuk Savaş, Rusya dışı bir enerji kaynağı olarak S.Arabistan’ın önemini yükseltti; İran devrimi onu esaslı bir müttefik haline getirdi; Sovyetlerin Afganistan’ı işgali ABD ve S. Arabistan’ı mücahitler için büyük bir destek ağı kurmaya yöneltti; 11 Eylül saldırıları S. Arabistan’ın terörle mücadele erişimini/ yardımını ve kabiliyetlerini ABD güvenliği için olmazsa olmazlardan biri haline getirdi; Afganistan’da devam eden savaş, S. Arabistan’ın oradaki erişiminin/yardımının arttığına şahit oldu. Fakat Arap Baharı, ittifakın yorgun düşmesine yol açtı; iki ülke çelişen amaçlar peşinden gidiyor. ABD demokrasiyi teşvik ederken S. Arabistan onu bastırmaya bakıyor; ABD ve S.Arabistan yer yer doğrudan karşı karşıya da geliyorlar. ABD, Afganistan’a odaklanmayı ve terörle mücadelenin dış politikasındaki tayin edici rolü üzerindeki vurguyu azalttıkça; S. Arabistan’ın kendini sakındığı yükselen Arap demokrasilerini kazanmaya odaklandıkça, dünyanın lider demokrasisi ile lider teokrasisi düşündüklerinden daha az müşterekleri olduğuna kanaat getirebilirler. Tayvan Dış yardım: 250.000 Asker sayısı: Yok Stratejik değeri: Tayvan-Çin savaşını önlemek, Çin’in barışçıl yükselişini sağlamak Durumu: Karışık 9 > 2011 EKİM ABD, Çin Cumhuriyetini resmi olarak tanımıyorsa da (bu ayrıcalık Çin Halk Cumhuriyetine tanındı) Çin’in Tayvan’ı işgal etmesini ve zora başvurarak Çin’le birleştirmesini önlemek için ileri teknoloji ürünü Amerikan silahlarını uzun zamandadır Tayvan’a satmaktadır. Fakat ABD bağımsızlık ilan etme yanlısı Tayvan siyasi hareketlerine de muhalefet etmektedir; Tayvan’ın bağımsızlık ilanı, Tayvan-Çin ilişkilerini sert (belki de feci şekilde) kötüleştirecektir ki bu ikisi arasındaki ilişkilerin istikrarsızlık derecesi Mao devriminden bu yana asgari noktadadır şu an. ABD-Çin ilişkileri (karşılıklı ekonomik bağımlılık ve Çin’in barışçıl yükselişi ile pekişmiştir) artıp Çin-Tayvan savaşı daha düşük ihtimal olarak göründükçe Amerka da Çin’i çileden çıkartacak Tayvan’a silah satışına daha az hevesli duruyor. Geçen hafta Tayvan’a istediği son model savaş uçaklarını satmak yerine F-16 uçaklarını modernize etmeye karar verdi; Dışişleri Bakanlığı Tayvan iç siyasetine müdahil olmadığını ispatlamak için çalıştı. ABD-Tayvan ilişkilerinin başı belada demek değil bu ancak ABD, Çin’le olumlu ilişkilere odaklandıkça Tayvan’ın stratejik katkılarının azalması, külfetlerinin çoğalması mümkündür. Kolombiya Dış yardım: 400 milyon dolar Asker sayısı: 62 Stratejik değeri: Terörle mücadele, uyuşturucuyla mücadele Durumu: Oldukça iyi > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI Amerika’nın 1990’larda ve 2000’lerin başlarında uyuşturucu kartellerine karşı Kolombiya’ya yardım çabası (karteller devleti ters çevirmek üzereydi) Soğuk Savaş sonrasında en çok kutlanan dış politika zaferiydi. Kolombiya Anayasa Mahkemesi geçen yıl 800 Amerikan askerinin ve 600 taşeronun yedi Amerikan üssünde faaliyete geçmesine izin veren askeri anlaşmaya darbe vurduysa da Kolombiya hükümeti Amerika’yla olan yakın askeri, diplomatik ve istihbarat ilişkisini muhafaza etmekte, güney Mexico’nun en kötü narko-teröristlerine karşı ABD’yle müşterek hareket etmektedir. Fakat Washington, Bogota ile halen yakın olan ilişkisini önemsizmiş gibi göstermeye çalıştı –yani kurulmasına ABD’nin yardım ettiği Kolombiya hükümeti de tastamam vahşi çıktı. Eski Devlet Başkanı Alvaro Uribe şu an insan hakları gruplarını mahkum ederek geçiriyor ABD ziyaretini ki kamuoyunun dikkati Latin Amerika’nın Hüsnü Mübarek’i olmasa da Barack Obama’sı da olmayan bu adamın üzerine yöneltmektedir. 10 ABD BAĞIMLISI MÜŞTERI DEVLETLERIN DÜŞÜŞÜ < Güney Kore Dış yardım: Yok Asker sayısı: 28.500 Stratejik değeri: Kuzey Kore’ye karşı müstakem mevki, Çin’in barışçıl yükselişini teşvik, ticaret. Durumu: Sıfır sorun Güney Kore’de ülkelerinin hızlı ekonomik ve siyasi gelişiminin büyük ölçüde Kuzey Kore’nin milyonluk ordusuna karşı Amerikan koruması sayesinde olduğu gözden kaçırılmıyor. Bir dizi ticaret anlaşması ve değişim programı (örneğin Amerikan okullarında Güney Koreli öğrencileri istihdam etmek gibi) ittifakı derinleştirdi. Çin yükseldiği ve Kuzey Kore bir tehdit olmayı sürdürdüğü için Güney Kore’nin önemi artan – ve ABD’ye daha çok bel bağlayan - bir stratejik müttefik olması muhtemeldir. ABD serbest ticaret anlaşması için atılım yaptığı takdirde Amerikalı ve Güney Koreli politikacılar ve işadamları bu ilişkiden çok mutlu olacaklardır; karşılıklı faydaları çok yüksek olduğu için an meselesidir bu. Yemen Dış yardım: 120 milyon dolar Asker sayısı: 15 (resmi olarak) Stratejik değeri: Terörle mücadele, kargaşaya düşmemesi. Durumu:Tehlikedeki müşteri ilişkisi 11 > 2011 EKİM Cumhurbaşkanı Ali Abdullah Salih, S. Arabistan’da geçirdiği aylar sonra Yemen’e döndü. Amerikan arzularına kafa tutan bir dönüş oldu bu; Salih’i devirmek isteyen protesto gösterileri daha da güçlendi. Salih yirmi yıllık vahşi bir otokrat olsa da ABD onu ülkesindeki terörist gruplara karşı terörle mücadelede bir müttefik haline getirdi; (Salih’in ayrılıkçı grupları ezmesine varan) mâli ve askeri yardım karşılığında insansız uçaklarla ve özel harekât birimleriyle halkın tepkisini çeken bir program yürüttü. Obama’nın Nisan ayında Salih’e karşı dönmesi statüskodan önemli bir kopuştur ki ABD-Yemen ilişkilerinin belini bükebilir. Bir Yemen demokrasisinin ise Amerikan drone’larını hoşça karşılaması ihtimal dışıdır fakat bunun nasıl sona ereceği de belli değildir. Salih iktidarda kalabileceği gibi başka bir askeri diktatör de alabilir yerini. ABD’ye hangisinin hangi muameleyi yapacağı hakkında ipucu yok. Bahreyn Dış yardım:26 milyon dolar Asker sayısı: 1349, 5’nci Filo Stratejik değeri: Donanma üssü, İran’a karşı müstahkem mevki, petrol Durumu: Karışık Amerika, petrol zengini ve İran karşıtı Bahreyn monarşisini protestocularla barışçıl müzakereye yüreklendirdi fakat demokrasi yanlısı hareketlerin vurduğu her hangi bir Arap devletine gösterdiğinden çok daha yumuşak bir yaklaşım sergiledi. Amerikan malı göz yaşartıcı gaz bombaları Manama’da havaya uçuşurken ABD bu hafta Bahreyn’e 33 milyon dolarlık silah satışını duyurdu; protestoların başladığı zamandan bu yana bir ilktir bu ve Washington’ın oradaki liderliğe karşı duyduğu inancın açık bir göstergesidir ve Bahreyn monarşisi bunu takdir edip kıymetini bilecektir şüphesiz. Ancak yine de Amerikalı muhafazakârlar Bahreyn’e karşı duruşunu sertleştirmesi için Obama’ya baskı yapıyorlar; Bahreyn’deki göstericilerin başarılı olması da mümkündür. Şimdilik bu ittifak ayakta kalmaya çalışıyor gibi ama sonunu bilemeyiz. > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI Kaynak: The Atlantic 12 13 < > 2011 EKİM ABD BAĞIMLISI MÜŞTERI DEVLETLERIN DÜŞÜŞÜ > DÜBAM YUVARLAK MASA TOPLANTILARI ABD BAĞIMLISI MÜŞTERI DEVLETLERIN DÜŞÜŞÜ Max FISHER Çeviren: Ertuğrul AYDIN > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI > 2011 EKİM DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI 14 DÜBAM Yayınları Küresel İletişim Merkezi Barbaros Bulvarı, Balmumcu / Beşiktaş Tel: (0212) 274 80 21 – 274 80 22 www.dunyabulteni.net
