Fizyolojik Psikolojinin Doğası

Fizyolojik Psikoloji
Bahar 2017
Prof. Dr. Hakan ÇETİNKAYA
1
Fizyolojik Psikolojinin Doğası:
Giriş

Fizyolojik psikolojinin amacı karmaşık insan davranışını,
fizyolojik mekanizmalar temelinde açıklamaktır.

Bilimsel açıklama biçimlerinden birisi indirgeyerek ya da
karmaşık davranışsal görüngüleri daha basit fiziksel yapı ve
olaylarla açıklamayı içerir.

Fizyolojik psikoloji için Doğal Seçilim en önemli bileşendir:
Buna göre, türe ait her bir davranışsal treyt ya da fizyolojik
mekanizma türün yaşamkalım ve üreme başarısına katkıda
bulunduğu için evrilmiştir.
2
Zihin-Beden Problemi

Zihin-Beden sorunu çağlar boyunca felsefecileri meşgul eden bir tartışma
alanıdır..

Modern bilim MONİST bir yaklaşımı benimsemektedir..

İnsan sinir sisteminin işlevsel yapısına ilişkin çalışmalar da bu görüşü
destekler yöndedir.

ÖRNEK: Acaba “Bilinç” bedenden ayrı olarak değerlendirilebilir mi?


Bakar Körlük Görüngüsü (Blindsight phenomenon)
Ayrık Beyin durumları (Split brains)
Düalizm: Bedenin fiziksel fakat zihnin (ya da ruhun) fiziksel olmadığına ilişkin inanç.
Monizm: Yaşamın sadece madde ve enerjiden ibaret olduğuna ve zihnin de bunun bir parçası
olduğuna ilişkin inanç.
3
Bakar Körlük Görüngüsü (Blindsight phenomenon)
İlkel davranışsal mekanizmalar
Bu sisteme gelen bilgiye ilişkin
bireyin herhangi bir
farkındalığı sözkonusu değil.
İlkel Görsel
Sistem
Göz
Memeli Görsel
Sistemi
Bu sistemdeki bir hasar
bireyin görsel algı ve bilgiye
ilişkin farkındalığını bozar.
Göz ve baş hareketleri
Ellerle uzanma
davranışı
Diğer bazı basit
davranışlar
Göreli olarak daha yeni
evrilmiş mekanizmalar
Sözcüklerle (ve bilinçle)
konuşma ve düşünme.
Diğer karmaşık
davranışlar
4
Ayrık-Beyinler (Split Brains)

Sözel davranışla ilgili beyin alanları bilinçten sorumlu
yapıları içeriyor olabilir.

İleri safhadaki epilepsi hastalrında nöbetlerin kontrol
edilmesine yönelik ameliyatlar serebral hemisferlerin
işlevlerinin çalışılabilmesi için yeni yollar açmıştır.

Beyin ayırma operasyonu özel bir bıçakla corpus
callosum’un kesilmesini içermektedir.

Operasyon sonrasında hemisferlerdeki duyusal
mekanizmalar, bellek ve anılar ve motor sistemler
artık birbiriyle bilgi alışverişinde bulunamamaktadır.

•Corpus callosum
•Beyin ayırma operasyonu
•Serebral hemisferler
Serebral hemisferler duyusal bilgiyi vücudun zıt
tarafından alırlar.
(Sperry, 1966; Gazzaniga, 1970; LeDoux, 1978)
5
Ayrık-Beyinler (Split Brains)

İnsanların hemen hepsinde sol hemisfer konuşmayı
kontrol eder. Dolayısıyla sol beyin konuşan beyindir
diyebiliriz.

Sağ hemisfer sözel yönergeleri anlayabilir fakat
konuşmanın üretilmesi konusunda tümüyle
başarısızdır.

Ayrık-beyin hastalarının birçoğü, sol elleriyle tutarak
okuduklarında, okudukları kitabı oldukça sıkıcı
bulurlar.

Koku almaya (olfactory) ilişkin sistem duyusal
bilginin çapraz temisiline bir istisna oluşturmaktadır.

Böylece, ancak bir bilgi beynimizin sözel iletişimden
sorumlu bir alanına ulaşabildiğinde bu bilgi hakkında
bir bilince sahip olabiliriz.
Sol burun deliğimiz tıkandığında, ayrıkbeyin hastası kokladığı şeyin gül olduğunu
söyleyemez; ancak sol eli ile kokladığı şeyi
seçenekler arasından dokunarak ayırt
edebilir /sol el sağ hemisfer tarafından
kontrol edilmektedir).
6
Fizyolojik Psikolojinin Doğası
Bu derste şu konulara değineceğiz:








Algısal süreçler
Hareketin kontrolü
Uyku ve uyanıklık
Üreme davranışı
Duygusal davranışlar
Öğrenme
Dil
İnsandaki patolojilerin fizyolojik
temelleri (madde bağımlılığı,
mental bozukluklar, vb.)
7
Araştırma Hedefleri


Biliminsanları çalıştıkları görüngüleri açıklama gayretindedirler.
Bilimsel açıklama temelolarak iki biçimde yapılır :
 1. Genelleme


Davranışa ilişkin gözlemleri genel bir takım yasalara örnek oluşturan durumlar olarak
açıklamak (örn. Köpek korkusu/ klasik koşullama).
2. İndirgeme

Karmaşık davranışsal görüngüleri daha basit olanlarla açıklamak (bir kasın hareketi/
kas hücre membranlarındaki değişmeler).
Fakat hangi “fizyolojik” mekanizmanın belirli bir davranışa neden olduğunu anlamaya
çalışmazdan önce, bu davranışın nedenine ilişkin bir “psikolojik” açıklamamızın
olması gerekir.
Sıçanlarda Yuva Yapma Davranışı
Bir sıçan yuva
yapıyor
1. Hava soğuktur
Isı regülasyonu
2. Hayvan hamiledir
Ebeveynsel davranış
8
Biyolojik Köken

René Descartes






“İnsan bedeni bir makinedir”
Bedenimizin azı hareketleri otomatik ya da istemsizdir, bu
hareketlere refleksler denir.
Descartes bir dualist idi: Zihin tümüyle insana özgüdür.
Fakat beden ile zihin arasında bir bağlantı vardır.
Beden ile zihin arasındaki bu etkileşim pineal gland’de
gerçekleşir.
Hayvansal ruh (animal spirit) adı verilen basınçlı sıvı hareket
etmemizi sağlar. Sıvı ince boruların içinde yer alır ki
Descartes’a göre bu sinirdir (nerve), pineal gland de basınçlı
sistemin valfidir.
Descartes’ın reflekse ilişkin açıklaması.
Descartes’a göre zihin-beden etkileşimi pineal
gland’de gerçekleşir.
9
Biyolojik Köken

Luigi Galvani

Galvani Descartes’in modelini deneysel olarak test
etti ve modelin yanlış olduğunu gösterdi.

Kurbağanın bacağındaki sinirin elektriksel olarak
uyarılması kasın kasılmasına yol açtmaktaydı..

Kasılma, sinir kurbağanın vücudunun dışına
çıkarıldığı zaman dahi gözlenmekteydi.
Descartes’ın reflekse ilişkin açıklaması.
Descartes’a göre zihin-beden etkileşimi pineal
gland’de gerçekleşir.
10
Biyolojik Köken

Johannes Müller





Müller deneysel tekniklerin fizyolojiye
uygulanmasının güçlü bir savunucu oldu.
Müller belirli sinir enerjileri (doctrine of specific
nerve energies) adında bir görüş geliştirdi.
Müller’e göre, “Sinir hücrelerinin tümü aynı tipteki
mesajı taşıdığına göre, duyusal bilgi aktif olan belirli
sinir fiberleri tarafından belirlenmelidir.”
“O halde beyin fonksiyonel olarak ayrışmış (ya da
özelleşmiş) olmalıdır”.
Johannes Müller (1801-1858)
Ardından Pierre Flourens hayvan beyninin çeşitli
kısımlarını çıkararak (experimental ablation)
davranış üzerindeki etkilerini incelemeye başladı
(çalışmaları sonunda kalp atımı, nefes alma, amaçlı
hareketler, görsel ve işitsel reflekslere ilişkin beyin
alanlarını keşfetti).
11
Biyolojik Köken

Paul Broca



Broca beyin hasarlı bireylerin davranışlarını gözledi.
Konuşma yetisini yitirmiş bir hastaya otopsi
yaptığında serebral korteksin sol tarafında kanamaya
bağlı bir hasara rastladı.
Gustav Fritsch & Eduard Hitzig



Köpekler üzerinde yaptığı çalışmalarda , beynin
fizyolojisini anlamak için beyni elektriksel olarak
uyardı.
Çalışmaları sonucunda birincil motor korteksi (the
primary motor ctx) keşfettiler.
Örneğin, konuşmayla ilgili olarak,dudak, dil ve
gırtlak gibi konuşurken kullandığımız kasları kontrol
eden motor korteksin Broca alanı ile etkileştiğini
buldular.
Broca’s area.
12
Biyolojik Köken

Hermann von Helmholtz

Helmholtz oftalmaskop’u (ophtalmascope) icat etti. Renkli görme ve rekn
körlüğüne ilişkin önemli bir kuram geliştirdi, işitme üzerinde çalıştı.

Helmholtz fizyolojinin her yönüyle deneysel olarak çalışılabilecek
mekanistik bir yapıya sahip olduğunu ileri sürdü.

Sinirsel iletimin, elektriksel iletimden çok daha yavaş olduğunu ortaya
koydu (~27.5 m/sec).
13
İşlevselcilik: Doğal Seçilim ve Evrim

Charles Darwin



Darwin doğal seçilim (natural selection) ve
evrime (evolution) ilişkin ilkeleri formüle etti.
Buna göre, birbirini izleyen nesiller boyunca
türün üyesi olan bireyler kendiliğinden
yapısal bir takım değişmelere uğramaktaydı.
Eğer bu değişmeler bireyin üreme başarısına
katkıda bulunacak etkilere sahip ise, bu
bireyler daha fazla yavru üretecek ve
sözkonusu özelliği yeni nesile kalıtım yoluyla
aktaracaktır.
Charles Darwin (1809-1882)
İşlevselcilik: Biyolojik bir görüngüyü anlamanın en iyi yolu
ilgili yapının organizma için gördüğü işlevi anlamaktır.
14
İşlevselcilik: Doğal Seçilim ve Evrim

Charles Darwin




Yaşayan bir canlıya ilişkin, herhangi bir
fizyolojik mekanizmanın bir amacının olduğunu
söyleyemeyiz,
Fakat bunların bir işlevinin
olduğunu söyleyebiliriz.
Mutasyon
Maladaptif treyt
Ön ayak kemikleri: (A) insan, (B) yarasa,
(C) balina, (D) köpek. Bu kemikler birçok
farklı işlevi yerine getirecek biçimde adapte
olmuştur.
İşlevselcilik: Biyolojik bir görüngüyü anlamanın en iyi yolu
ilgili yapının organizma için gördüğü işlevi anlamaktır.
15
İşlevselcilik: Doğal Seçilim ve Evrim

Charles Darwin
Doğal Seçilim: Seçimli avantaj sağlayan kalıtılmış
treytlerin populasyonda sıklığının artması süreci.
Mutasyonlar: Bir organizmanın sperm ya da
yumurtasındaki kromozomlarda yer alan genetik
bilgideki bir değişme.
Ön ayak kemikleri: (A) insan, (B) yarasa,
(C) balina, (D) köpek. Bu kemikler birçok
farklı işlevi yerine getirecek biçimde adapte
olmuştur.
İşlevselcilik: Biyolojik bir görüngüyü anlamanın en iyi yolu
ilgili yapının organizma için gördüğü işlevi anlamaktır.
16
İşlevselcilik: Doğal Seçilim ve Evrim

Charles Darwin
Evrim: Doğal seçilimin bir sonucu olarak bitki ve
hayvan türlerinin yapısında ve fizyolojisinde
meydana gelen genellikle daha karmaşık
organizmalara doğru, dereceli değişme.
Ön ayak kemikleri: (A) insan, (B) yarasa,
(C) balina, (D) köpek. Bu kemikler birçok
farklı işlevi yerine getirecek biçimde adapte
olmuştur.
İşlevselcilik: Biyolojik bir görüngüyü anlamanın en iyi yolu
ilgili yapının organizma için gördüğü işlevi anlamaktır.
17
Doğal Seçilim ve Evrim
Büyük Beyin Yapılarının Evrimi
Mutlak boyut bakımından insan beyni –fil ya da balina ile karşılaştırıldığındaoldukça küçüktür.
Orantısal olarak düşündüğümüzde ise, insan beyni toplam vücut ağırlığının
%2.3’ünü kapsar. Oysa filde bu oran sadece 0.2’dir. FAKAT, bir shrew’ün beyni
vücut ağırlığının %3.3’ünü kapsar.
SHREW
18
Doğal Seçilim ve Evrim
O halde, zihinsel beceriler için kritik
faktör öğrenme, hatırlama ve plan
yapmaya ayrılmış ne kadar sinir
hücresinin (nöron) olduğudur,
duyusal ve motor bilgiyi işlemek
için ne kadar nöronun olduğu
değil.
Neoteny – Gelişme için daha fazla
zaman kalacak şekilde olgunlaşma
sürecinin yavaşlamasıdır; neoteny
büyük beyinlerin gelişmesinde
önemli bir faktördür.
19
Doğal Seçilim ve Evrim
O halde, zihinsel beceriler için kritik faktör öğrenme, hatırlama ve plan yapmaya ayrılmış ne
kadar sinir hücresinin (nöron) olduğudur, duyusal ve motor bilgiyi işlemek için ne
kadar nöronun olduğu değil.
Neoteny – Gelişme için daha fazla zaman kalacak şekilde olgunlaşma sürecinin
yavaşlamasıdır; neoteny büyük beyinlerin gelişmesinde önemli bir faktördür.
20
Hayvan Araştırmalarında Etik
İnsani Muamele
Uygun hayvan bakımı sağla.
Oluşabilecek rahatsızlığı azalt/ortadan kaldır (örn.,
anestetikler).
Enfeksiyondan koru (örn., antibiyotikler).
Araştırma için izin al (örn., Hayvan Bakım ve
Kullanım Komitesi, Üniversite Etik Kurulu).
Elde edilen yarar
Birçok tıbbi ve psikiyatrik bozukluğun anlaşılması
ve tedavisi.
21