fiil çatısı - video.eba.gov.tr

ANLATIM
BOZUKLUKLARI
Sözcük Düzeyinde
Anlatım Bozuklukları
Cümle Düzeyinde
Anlatım Bozuklukları
SÖZCÜK DÜZEYİNDE
ANLATIM BOZUKLUKLARI
Gereksiz Sözcük Kullanımı:
İçinde bulunduğu cümlenin anlamına bir şey
katmayan, yani cümleden çıkarıldığında cümlede
anlam daralması veya anlam eksilmesi yapmayan
sözcük gereksizdir.
Henüz öğrenciler dersaneye daha gelmedi.
Sizi tebrik ediyor, kutluyorum.
Yarın Osman Bey’le birlikte Elazığ’a gideceğim.
Hasan Bey Ali’yi çağırdı, onu fena halde azarladı.
Gereksiz İyelik Eki Kullanımı:
İyelik eki sonuna geldiği sözcüğün kaçıncı
şahsa ait olduğunu ifade eder. Eğer bu ek
sonuna geldiği sözcüğe aitlik ifadesi katmıyorsa
kullanımı gereksizdir.
Ali’nin konuşması herkesi öfkelendirdi.(Yanlış yok)
Araba sürmesini henüz beceremiyorum. (sürmeyi)
Okuması beğenildi. (Yanlış yok)
Okumasını bilmiyor. (Okumayı)
Gereksiz Yardımcı Eylem Kullanımı:
Yardımcı bileşik fiiller isim soylu bir sözcükle
“etmek, olmak, eylemek, kılmak” yardımcı
eylemlerin kullanımı ile oluşur. Yardımcı fiilin
cümleye kattığı anlam bileşiği oluşturan isim
soylu sözcükten türeyen bir tek sözcükle
karşılanıyorsa yardımcı eylemin kullanımı gereksizdir.
İlyas Bey dün aniden hasta oldu. (hastalandı)
İki gün hastanede kalırsa tamamen iyi olur.(iyileşir)
Akşam bize gelsen iyi olur. (yanlış yok)
Evraklarınızı yarına kadar hazır ederiz. (hazırlarız)
Arkadaşım kırmızı çizgili olan bir kazak giyinmişti.
Düşman geri çekilirken zaman zaman direniş gösterdi. (direndi)
Çelişen Sözcük Kullanımı:
Cümlede anlamı birbiri ile çelişen sözcüklerin
bir arada kullanılması anlatımı bozar.
Ahmet bu yıl mutlaka sınavı kazanabilir.
Bundan aşağı yukarı tam on beş yıl önce Sivas’a gittim
Arada bir köye gider, amcamı sık sık ziyaret ederim.
Yanlış Anlamda Sözcük Kullanımı:
Sözcüklerin yanlış anlama gelecek biçimde
kullanılması, cümlede anlatılmak isteneni tam
karşılamaması anlatımı bozar.
Bu işten zarar etmeme sen de katkıda bulundun.
Ali’yle İbrahim’in barışmasına sen neden oldun.
SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde azımsama
sözcüğü yanlış anlamda kullanılmıştır.
a)
b)
c)
d)
Garson Mustafa’nın verdiği bahşişi azımsadı.7
Kazancını azımsama, senin onda birini alamayan da var
Neden bunları azımsıyorsun, sana en az iki yıl yeter.
Toplulukta bizi azarlar, sürekli azımsardı. (küçümserdi)
Tamlama Yanlışları:
a) Sıfatlarla isimleri ortak tamlanana bağlamak
anlatımı bozar.
Özel ve kamu kuruluşlarını denetleyecekmiş.
Sıfat
isim tamlanan
Bugün derste olumlu ve soru cümlelerini işledik.
sıfat
isim tamlayan
İşaret ve belgisiz sıfatlara birer örnek veriniz.
isim
sıfat tamlayan
b) Belirtili isim tamlamalarında tamlanan;
çoğuldan bir tamlayanın içinden seçme, bir
bölümünü kastetme anlamı taşıyorsa tamlayan
eki “-ın,-in,-un,-ün” yerine “-den” eki getirilebilir.
Diger durumlarda tamlayan eki yerine “-den”
eki getirilirse anlatımı bozar.
Öğrencilerin hiçbiri derse girmedi.
Komşulardan tamamı babamı ziyaret etti.
Arkadaşlardan biri beni yanlış anladı. (yanlış yok)
(çoğu)
(bazısı)
c) Sayı ya da belgisiz sıfatlarla kurulan
tamlananın çoğul olduğu tamlayandan anlaşıldığı
genellikle isme çoğul eki getirilmez.
Birçok arkadaşlarımız oraya gidecekti.
Dün derste iki öğrenciler bayıldı.
Ancak “bütün, tüm, bazı, çoğu” belgisiz sıfat
tamlamalarında isimler isimler tekil değil çoğul
olurlar.
Çoğu geceler uyuyamazdı.
Bütün insanlar konuşarak anlaşır.
Tüm sorunlarımızı bir bir ele almalıyız.
Bazı öğrenciler sürekli konuşuyordu.
c) Cümlede tamlama eklerinin eksikliği anlamı
bozar.
İyi bir insan karşısındaki insana hoşgörülü
davranması gerekir.
İyi bir insanın karşısındaki insana hoşgörülü
davranması
Birbiriyle Karıştırılan Sözcüklerin Kullanımı:
Ses yönünden birbirini çağrıştıran fakat
anlamları farklı sözcüklerin birbirinin yerine
kullanılması anlatımı bozar.
İnsanlarla dialoğa girmeyen çekimser biridir.
Oylamada iki üye çekingen kaldı.
Sitedeki binalar birbirine çok yaklaşık yapılmış.
(yakın)
Bu milletimize özel bir durumdur.
(özgü)
Bu yıl Karadeniz’de inanılmaz çoğunlukta hamsi var.
(çoklukta)
Yanlış Yerde Sözcük Kullanımı:
Bir sözcüğün cümlede yerinde kullanılmaması
anlatım bozukluğuna yol açar. Genellikle
sıfatların, zarfların yerinde kullanılmaması anlam
belirsizliğine ya da yanlış anlamaya neden olur.
Oylamada yasa teklifi 220’ye karşı 145 oyla kabul edildi.
Her çeşit anayasa dışı faaliyetle mücadele edilecek.
Vali iki gün içinde yapılan sağlık ocağını hizmete açacak.
Sigara içenler daha çok akciğer kanserine yakalanıyor.
Kapıda bekleyen adaylar içinde ilk büroya ben girdim.
İzinsiz inşaata girilmez.
Yapısı Bozuk Sözcükler:
Sözcüklerin yanlış biçimde türetilmesi anlatımı
bozar.
Yemekleri komşuya bari vereydin, kokturmuşsun.
(kokutmuşsun)
Elindeki ipi aşağı sarktır ki tutunup yukarı çıksın.
(sarkıt)
Bu konu değişik biçimlerde de anlatılabilinir.
(anlatılabilir)
Güvercinlerin yarın dışarı koyuluverilmesi şart.
(koyuverilmesi)
Benim size geldiğimi ablam hiç istemez.
(gelmemi)
Deyim Yanlışlıkları:
Deyimin yapısının değiştirilmesi ya da
anlamına uygun olmayan cümlede kullanılması
anlatımı bozar.
Oğlunun ölüm haberini işiten kadının etekleri zil
çalıyordu.
Babam kolay kolay sinirlenmez, pire için yorganı
yakar.
Babam kolay sinirlenir, pire için döşeği yakar.
Zamir Eksikliği:
3.tekil iyelik ekinden sonra hal eki gelirse
sözcüğün aldığı ekin 2.tekil iyelik eki mi yahut
3.tekil iyelik eki mi olduğu anlaşılamaz.
Anlamdaki bu belirsizliği gidermek için
tamlayan görevindeki şahıs zamirinin söylenmesi
gerekir.
(Senin) Sınavı kazandığına herkes çok sevindi.
(Onun)
(2.tek.iye.eki mi-3.tek.iye.eki mi)
(Senin)
(Onun)
Kardeşini okulda dövmüşler.
Noktalama Eksikliği:
Adlaşmış sıfatlardan veya işaret zamirlerinden
sonra isim geliyorsa bu sözcükler sıfat sanılabilir
Bunu gidermek için adlaşmış sıfatlar veya işaret
zamirlerinden sonra virgül konur.
O
Hasta adama yardım etti.
G.Ö
Sıfat tamlaması
D.T.
Hasta, adama yardım etti.
Adlaşmış sıfat
D.T.
CÜMLE DÜZEYİNDE
ANLATIM BOZUKLUKLARI
Yüklem Yanlışları:
Cümlede yüklemin olumluluk olumsuzluk
bakımından uyumsuzluğu anlatımı bozar.
Malatya’da besicilik çok az ya da hiç gelişmemiştir.
olumlu cümle
(gelişmiş)
olumsuz cümle
Kültürlü, bilgili ve görgüsüz olmayanlarla
Olumlu
(olanlar)
arkadaşlık yapmalısın.
olumsuz
Sıralı cümlelerde birinci cümle olumlu ikinci
cümle olumsuzsa ek fiil ekinin ortak kullanımı
anlatımı bozar.
Yeni aldıkları ev geniş; fakat hiç kullanışlı değilmiş.
olumlu
(miş)
olumsuz
Yüklemin çatı bakımından uyumsuzluğu
anlatımı bozar.
Muhalefet partileri ile diyaloğa geçti; ama bir
etken
sonuç elde edilemedi. (geçildi-edilemedi)
edilgen
Geniş bahçeli bir eve taşınmışsa da beklenen
rahatlığa kavuşulamadı.
Özne Yanlışlıkları:
Özne ile yüklemin teklik-çokluk bakımından
uyumsuzluğu anlatımı bozar.
Çalışmalar sabaha kadar sürdüler.
Cümleler anlatılacaklar.
Müdür Bey sizi çağırıyorlar. (saygı)
Cümlede öznenin yüklemle uyumsuzluğu ya da
öznenin eksikliği anlatımı bozar.
Genellikle sıralı cümlelerde yüklemlerden uygun
olan birinin, diğerine uygun olmadığı halde
kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur.
Deneme sınavı sonuçları belirlendi ve ödüllendirildi.
özne
(dereceye girenler)
özne
Mustafa’nın çantası kaybolunca hüngür hüngür ağladı.
ö.
y. (Mustafa)
y.
Kimse beni dinlemiyor, benimle alay ediyordu.
ö.
y. (herkes)
y.
ö.
Nesne Eksikliği:
Cümlede nesnenin gerektiği halde söylenmemesi
veya yüklemlerden biri ile uyumlu olan nesnenin
diğer yüklemle uyumsuz olduğu halde ortak
kullanılması anlatımı bozar.
Annesiyle sebepsiz yere tartışmış, çok üzmüştü.
(annesini) y.
Arkadaşına sarılarak çok özlediğini söyledi.
(onu)
Kardeşinin sağlık durumunu merak ediyor,
nesne
y.
ama doktora götüremiyordu.
(onu)
y.
Dolaylı Tümleç Eksikliği:
Cümlede dolaylı tümlecin gerektiği halde
söylenmemesi anlatımı bozar.
Muhtarın evine gece yarısı gitti, her şeyi bir bir anlattı.
D.T.
y.
ona
y.
Dedem bizi evden alır, çarşıya götürür, yemek yedirirdi
D.T. y. D.T.
y. (bize)
y.
Zarf Tümleci Eksikliği:
Cümlede zarf tümlecinin gerektiği halde
kullanılmaması anlatımı bozar.
Yaşar hiçbir zaman bencil davranmadı, toplumun
Z.T.
y. (her zaman)
mutluluğu için çalıştı.
y.
Edat Tümleci Eksikliği:
Edat tümlecinin gerektiği halde kullanılmaması
anlatımı bozar.
Hasan Bey’e arada bir uğrar; günlük olaylar
D.T.
hakkında görüşürüz.
(onunla)
Not:
Cümlede öğe ortaklığı mümkünken öğenin her
yüklem için ayrı ayrı söylenmesi gereksiz sözcük
kullanımına yol açtığı için anlatımı bozar.
Öğrencileri önce sinirlendirdi, sonra onları
dersten kovdu.
Bize gelir, bize yardım ederdi.
Anlam Kargaşalığı:
Bir cümle değişik biçimde yorumlanabiliyorsa,
bu cümleler anlatım bakımından bozuktur..
Ben futbolu oğlumdan çok severim.
(Ben oğlumu futbolu sevdiğimden çok severim.)
HAZIRLAYAN:
SELAMİ İPEK
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENİ