ilk derleme müdürü - ŞEHİR e

İLK DERLEME
MÜDÜRÜ
M. Türber ACAROĞLU
T.C.
KÜLTÜR BAKANLIĞI
KÜLTÜR ESERLERİ
TT
İLK DE RL E ME MÜDÜRÜ
SELİM NÜZHET GERÇEK
( YAŞAMI- YAPITLARI-KİTAPLARINA GİRMEMİŞ SE Ç M E YAZILARI)
T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI YAYINLARI / 2648
Yayımlar Dairesi Başkanlığı
Kültür Eserleri Dizisi/ 306
İLK D E R L E ME MÜ D Ü R Ü
SELİM NÜZHET GERÇEK
(YAŞAMI-YAPITLARI - KİTAPLARINA GİRMEMİŞ SEÇME YAZILARI)
M. TÜRKER ACAROĞLU
Emekli Derleme Müdürü
© T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI / 2001 - ANKARA
ISBN 975-1727-59-6
Kapak Düzeni - Dizgi/Tuğra Ajans
İlk Derleme Müdürü Selis Nüzhet Gerçek :
{Yaşamı-yapıtları-kitaplarına girmesi iş seçme
yazıları) / Hazırlayan: M. Türker Acaroğlu. Ankara : Kültür Bakanlığı, 2001,
VIII, 156 s. : res. ; 20 cm. - (Kültür
Bakanlığı yayınları ; 2648. Yayımlar
Dairesi Başkanlığı kültür eserleri dizisi ; 306)
ISBN 975-17-2759-6
I. Acaroğlu, M. Türker. II. Seriler: .
928.94335
www.kultur.gov.tr
E.mail: [email protected]
Birinci Baskı, 4000 Adet
ÖZYURT MATBAACILIK
230 76 31 - 351 29 56
SUNUŞ
İlk Derleme Müdürü Selim Nüzhet Gerçek, Türkiye’de yal-,
ntzca Basma Yazı ve Resimleri Derleme Müdürlüğü’nün
kurucusu olmakla kalmamış, aynı zamanda “Türkiye bibli­
yografyası" adını taşıyan süreli ulusal kaynakçamızın da ku­
rucusu olmuştur.
İstanbul’un Rumeli Hisarı semtinde doğmuştu; ancak, ağa­
beyi olan değerli yazar Abdülhak Şinasi gibi soyadı olarak Hisar’ı
değil de Gerçek soyadını seçmişti. Bunun nedeni şöyle açıklanır:
Selim Nüzhet, İstanbul’da ilkin 1719 yılında İtfaiye Örgütünü ku­
ran Gerçek Davut’a (öl. 1733) özel bir sevgi besler, onun bu ha­
yırlı işi başarmaktaki rolünü takdirle anar, kendisinin de yurtta
herhangi bir işin Gerçek Davut’u, yani ilk kurucusu olmak düşün­
cesini taşırdı. Nitekim, İstanbul'da Derleme Müdürlüğü'nün Ger­
çek Davut’u oldu. Yalnızca bu duygusunun etkisiyle onu çok
sevdiği ağabeyi Abdülhak Şinasi’den ve Hisar’dan uzaklaştıran
Gerçek soyadını, yeni giriştiği bu işin ilk günlerinde aldı (Tem­
muz 1934).
Türkiye’de 21 Haziran 1934 tarihinde çıkan 2525 sayılı ya­
sayla herkese bir soyadı alma zorunluluğu getirilmişti. Aynı gün
kabul edilen 2527 sayılı yasayla da İstanbul’da bir Derleme Mü­
dürlüğü kurulmuştu. O sırada görevli olarak Ankara’da bulunan
Selim Nüzhet, Derleme Müdürlüğüne resmen atanma emrini alır
almaz İstanbul’a dönüp hemen Derleme Müdürlüğünü kurdu.
Tam 11 yıl bu görevde kalıp Derleme işlerini titiz bir biçimde yü­
rüterek çağcıl bir durumu getirdi.
V
Selim Nüzhet Gerçek’in Derleme Müdürlüğü döneminde
“Türkiye Bibliyografyası" da yıldan yıla daha düzenli, daha sü­
rekli bir biçimde hazırlanıp yayınını sürdürmüştür.
Selim Nüzhet Gerçek’in Milli Kütüphane'nin kuruluşunda da
büyük hizmetleri geçmiştir. (Ayrıntıları yaşam öyküsünde okuya­
bilirsiniz).
Daha Galatasaray Lisesi öğrencisiyken yazı yazmaya baş­
layan Gerçek, 12 yıllık bir Avrupa yaşamından sonra döndüğü
yurtta kendini inceleme ve araştırma çalışmalarına vermiştir.
Çok değerli ve önemli yapıtlarını bir bir yayımlamayı sürdür­
müştür.
Ancak, çeşitli konulardaki bu inceleme ve araştırma yazıları
gazete ve dergi sayfararında kaldı, hepsi kitaplaşamadı.
İşte, kitaplarına girmeyen bu belli-başlı inceleme ve araş­
tırmalarından seçmeleri, Emekli Derleme Müdürü M. Türker ACAROĞLU, de/li-toplu bir kitap biçiminde yayıma hazır duruma
getirmekle öncel (selef)ine karşı olan vefa borcunu ödemiş ol­
maktadır.
Başta gezi ve yerel tarihler olmak üzere, tiyatro tarihimiz ve
çeşitli konulardaki bu değerli araştırma yazılarından ilgililer kadar
herkesin de yarar sağlayacağı umulur.
M. istemihan TALAY
Kültür Bakanı
VI
İÇİNDEKİLER
SELİM NÜZHET GERÇEK (1891-1945)
I- Yaşamı................................................................................ 3
II- Telif ve çeviri kitapları.................................................. 11
III- Basılmamış kitapları...................................................... 19
IV- Sahnelenmiş oyunları.................................................... 20
V- Son yazılarının listesi (1939-1946)...............................21
VI- Kaynakça.......................................................................... 24
VII- Kitaplarına girmemiş seçme yazıları.........................26
A) Gezi ve yerel tarihler
1- Seyahat......................................................................26
2- Edim e........................................................................ 30
3- Tarihte Bursa........................................................... 32
4- Tarihte İzmir............................................................ 35
5- Tarihte Manisa......................................................... 37
6- Tarihte Sinop........................................................... 41
7- Tarihte Mardin........................................................ 43
8- Tarihte Tire.............................................................. 45
9- Eski Amasya............................................................ 48
10- Sivil Mimarimiz....................................................... 50
11- Konya'da Sultan Han..............................................53
12- Sanat eseri birkaç mezar taşı................................. 55
13- Eski ilk mektep......................................................... 58
VII
B) Tiyatro tarihimiz
14- "Karagöz : Psiko-sosyolojik bir deneme"........ 62
15- Karagöz......................................................................66
16- Ortaoyunu, millî Türk tiyatrosunu
doğuracak olan kaynaktır.................................... 70
17- Kukla ve hokkabaz..................................................72
18- İlk Türk tiyatrosu ve ilk Türk piyesi................... 75
19- İlk Türk piyesi II......................................................80
20- Güllü Agop'un imtiyazı........................................ 87
2 1 - Âli Bey (1844-1899)............................................... 91
22- Bursa ve Adana tiyatroları.................................... 93
23- Tiyatro adlı sokaklar.............................................. 97
24- Arap harfleriyle tiyatro ve sinema
mecmuaları........................................................... 101
25- Şehir Tiyatrosu'nda "Hürriyet Apartmanı"
ve telif eserler........................................................ 104
26- Sanatkâr ruhu ve Emekli Sanatkârlar
Yurdu...................................................................... 106
C) Çeşitlj konular
27- Nasrettin Hoca....................................................... 111
28- Tandırbaşı................................................................113
29- Takvim.....................................................................116
30- "Gazette".................................................................119
31- "Takvim-i Vakayi"................................................120
32- Banknot....................................................................126
Selim Nüzhet Gerçek'in mezar taşı resmi...... 131
Küçük Sözlük......................................................... 133