- 6 - Dil: İnsanlara özgü ve daha çok sese dayanan en gelişmiş

Dil
Dil: İnsanlara özgü ve daha çok sese dayanan en gelişmiş iletişim sistemidir.
Dil Aileleri: Diller; ses özellikleri, sözcük yapıları ve cümle dizilişleri bakımından
bazı farklılıklar içerirler. Fakat sayıları 3000’i aşan diller arasında pek çok ortak
özellik bulmak mümkündür. Ses özellikleri, sözcük yapıları ve cümle dizilişleri bakımından aralarında benzerlik olan dillere dil ailesi (akraba diller) denir.
Köken Bakımından Diller
a. Asya Kolu:
Hintçe, Farsça, Ermenice
b. Avrupa Kolu:
1. Hint - Avrupa
1. Germen (Cermen) Dilleri: Almanca, İngilizce, Felemenkçe
Dilleri Ailesi
2. Romen Dilleri: Latince, Fransızca, İspanyolca, Portekizce,
İtalyanca
3. İslav Dilleri: Rusça, Sırpça, Leh dili
2. Hami-Sami Dilleri
Akatça, Arapça, İbranice
Ailesi
3. Bantu Dilleri Ailesi Orta ve Güney Afrika’da yaşayan Bantuların dilleri
4. Çin Dilleri Ailesi
Çince ve Tibetçe
5. Ural- Altay Dilleri a. Ural Kolu: Fince, Macarca, Samoyetçe
Ailesi
b. Altay Kolu: Türkçe, Moğolca, Mançuca
Türkçe dünya dilleri arasında yapı bakımından sondan eklemeli dil grubuna girer.
Köken bakımından ise Ural-Altay dil ailesinin Altay koluna bağlıdır.
1. Ünlü uyumu vardır.
2 Sondan eklemeli bir yapısı vardır.
Ural - Altay 3. Sözcüklerde dilbilgisi bakımından erkek ve dişi tür ayrımı yoktur.
dillerinin
4. Bazı ekler hem yapım, hem çekim eki görevi alabilirler.
özellikleri 5. Ses, yapı ve söz dizisi bakımından benzerlikler bulunur.
6. Türkçede ve Macarcada durum ekleri, çoğul ve iyelik eklerinden
sonra gelir.
Bir dilin; ortaya çıkışından bugüne doğal olarak oluşan sistemini (ses, sözcük ve cümle düzeyinde) inceleyerek, açıklamaya çalışan ve kuralları belirlemeye çalışan bilim dalıdır.
Köken Bilgisi
Sözcüklerin doğuşunu ve gelişimini inceleyen dil bilgisi
(Etimoloji)
alanıdır.
Anlam bilgisi
Sözcüklerin, söz öbeklerinin ve cümlelerin anlamlarını
(Semantik)
inceleyen dil bilgisi alanıdır.
Dile ait ses sistemini ve özelliklerini inceleyen dil bilgisi
Ses Bilgisi (Fonoloji)
alanıdır.
Söz Dizimi Bilgisi
Cümle kuruluşunda sözlerin sıralanışını inceleyen dilbilgisi
(Sentaks)
alanıdır.
Yapı Bilgisi
Dildeki söz dağarcığının kök ve eklerini, yapısal unsurlarını
(Morfoloji)
ve birbirleriyle ilişkilerini inceleyen dil bilgisi alanıdır.
Dil Bilgisi
- 6 -
Dil
EDAM  YGS Türkçe
Yapı Bakımından Diller
1. Tek Heceli
Diller
Bu dillerdeki sözcüklerde çekim eki yoktur. Sözcükler ek almakta;
büküme (çekime), değişime uğramadan kalmaktadır. Sözcükte
vurgu hakimdir. Çince ile Vietnam dili, bazı Himalaya ve Afrika
dilleri ve Avrupa’da Bask dili bu gruba girer.
2. Eklemeli
(Bitişken)
Diller
Bu dillerde bir veya daha çok heceli köklere yapım ve çekim ekleri
eklenir. Köke getirilen ifa ekleri ile yeni sözcükler, yeni kavramlar
türetilir. Yeni ekler ulandığında kökte bir değişiklik olmaz.
Bu dile en güzel örnek Türkçedir. Ayrıca Altay dilleri, (Moğolca,
Mancu- Tunguz) küçük ayrımlarla Japonca; Ural dilleri (Fince, Macarca, Samoyetçe) ile bazı Asya ve Afrika dilleri bu gruba girer.
3. Çekimli
(Bükümlü)
Diller
Büküm, sözcüğün çekimi sırasında kökün, özellikle kökteki ünlünün değişmesidir. Değişikliğe uğrayan, sözcüğün kök durumudur.
Çekim sırasında görülen değişikliklerle yeni sözcükler ve kavramlar ortaya çıkar. Hint- Avrupa dilleri (Almanca, Farsça, Fransızca,
Hintçe) ile Arapça, çekimli dil grubuna girer.
Dilin Alt Türleri
Lehçe
Bir dilin değişik ülkelerde ve bölgelerde, yine aynı dil birliğinden
kimselerce konuşulan değişik biçimidir.
Azerî Lehçesi, Türkmen Lehçesi gibi.
Ağız (Şive)
Aynı lehçe içinde daha küçük yerleşim bölgelerine özgü olan ve
daha küçük ayrımlara dayanan konuşma biçimidir.
Anadolu Ağzı, Trakya Ağzı, İstanbul Ağzı gibi.
İletişim Tablosu: Bir roman yazarı ile okuyucusu arasındaki iletişimi iletişim tablosunda
gösterelim.
Kaynak
İletiKanal Alıcı
(Gönderici) (Mesaj)
Mesajı alıcıya
Mesajın
İletiyi (mesajı)
İletişime konu
ileten araç / yöntem ulaştığı taraf
gönderen taraf
olan gönderge
Yazar
Romanın teması
Roman
Okuyucu
Dönüt
Mesajın alıcıdaki tepkisinin kaynağa ulaşma süreci
Okuyucunun yazara doğrudan ya da dolaylı olarak romanın yapısı ya da
içeriği hakkında verdiği geri bildirim
BAĞLAM
Tüm bu iletişimin gerçekleştiği ortam
Romanın okuyucu ile buluştuğu ortam
- 7 -
Dil
EDAM  YGS Türkçe
Büyük Resim
Dil, çeşitli unsurların bir arada kullanılmasıyla oluşan bir bütündür. Onca başlık,
terim ve kural ilk bakışta gözümüzü korkutur. Parçalamak, ayrı ayrı incelemek de çoğu
zaman dili sağlıklı anlamayı zorlaştırır. Fakat öğrenme sürecini planlamak şart. Bu
amaçla ÖSS’de çıkmış Türkçe sorularını konu başlıklarına göre bir tabloya yerleştirdik.
Adını da “Büyük Resim” koyduk. Böylece her aşamada ne kadar ilerlediğimizi izlemek, daha hangi konuların kaldığını bilmek, konuların ÖSS’deki soru ağırlığını görmek
zihinsel dağınıklığınızı giderecek ve kendinize güveninizi artıracaktır.
Büyük Resim kitap boyunca her konu başında karşınıza çıkacak ve bir yol haritası gibi
size nerede olduğunuzu gösterecek.
Son olarak Büyük Resim’de verilen oranların yaklaşık oranlar olduğunu da hatırlatalım.
DİLİN İŞLEVLERİ
İşlev
Açıklama
Nasıl bulurum?
Örnek
Kültür, bir topluDilin, iletişimde alıcıya
Dil, bilgi verme
mun maddi ve
Göndergesel göndergeyle ilgili nesnel
işleviyle mi kulla- manevi alanda
İşlev
bilgiler sunma sırasındanılmış?
ortaya koyduğu
ki işlevidir.
tüm eserlerdir.
Dilin, özgün ve sanatkâKardır yağan üsrane biçimde kullanarak Dil, edebî bir eser
tümüze geceden
Şiirsel İşlev göndericinin hissettiküretme işlevinde
Yağmurlu, karanlerini alıcıya yansıtma
mi kullanılmış?
lık bir düşünceden
sırasındaki işlevidir.
Şahıs ekleri bir
Dil, dil ile ilgili bilDil Ötesi
Dilin, dil ile ilgili bilgi vereylemin kim taragi verme işlevinİşlev
me sırasındaki işlevidir.
fından yapıldığını
de mi kullanılmış?
bildirir.
Dilin, göndericinin kendi Dil, bir duyguyu
Aa, bu kitapların
Heyecanı
iletisine karşı duygusal
ya da tutumu
Bildirme
hepsini sen mi
yaklaşımını ortaya koy- aktarma işleviyle
okudun!
İşlevi
ma sırasındaki işlevidir. mi kullanılmış?
Alıcıyı
Dilin, alıcıda bir tepki,
Dil, alıcıyı eyleme
Harekete
Şu kapıyı açın
davranış oluşturma sıra- geçirme işlevinde
Geçirme
artık.
sındaki işlevidir.
mi kullanılmış?
İşlevi
Dilin, gönderici ile alıcı
Dil, iletişim süreSöylediklerimi
arasındaki iletişimin
Kanalı
cinin verimini soranlayabiliyor
Kontrol
sağlıklı sürdürülmesini
gulama işlevinde
İşlevi
sağlama sırasındaki
musun?
mi kullanılmış?
işlevidir.
- 8 -
Dil
EDAM  YGS Türkçe
TÜRKÇE
KONU BAŞLIKLARI VE SINAVDAKİ AĞIRLIKLARI
Anlam % 75
Yapı % 25
Sözcükte Anlam
Sözcük Yapısı
Sözcük Öbeğinde Anlam
Sözcük Türleri
Cümlede Anlam
Sözcük Öbekleri
Paragrafta Anlam
Cümlenin Öğeleri
Anlatım Bozuklukları
Cümlenin Türleri
Ses Bilgisi
Yazım Kuralları
Noktalama İşaretleri
İsim
Zamir
Sıfat
Zarf
Edat
Bağlaç
Ünlem
Fiil
Temel Terimler
Ses
Harf
Hece
Kök
Ek
Sözcük
Söz
Yapı
Kulağımızın duyabildiği anlamlı ya da anlamsız titreşimler.
Dilimizde kullanılan ve insanın çıkardığı sesleri yazıda karşılayan sembolik işaretler.
Ağzımızdan bir çırpıda çıkan söz parçacıkları.
Bir sözcüğün anlamlı en küçük birimi.
Kendi başına anlam taşımayan ancak bir sözcüğe eklendiğinde anlam katan sesler.
Anlamlı ses birimleridir.
Birden fazla sözcükten oluşan anlam birimleri, ifade.
Sözcüğün, sözün ya da cümlenin oluşum biçimi.
Basit sözcük: Yapım eki almamış, başka bir sözcükle birleşmemiş, sözcük.
Basit
Basit cümle: Tek yargıdan oluşan cümle.
Basit çekimli fiil: Sadece haber kipiyle çekimlenmiş fiil. Basit zamanlı fiil de denir.
Birleşik sözcük: Birden fazla sözcükten oluşan yeni anlamlı sözcük.
Birleşik cümle: Bir yan yargı ve bir de temel yargıdan oluşan cümle.
Birleşik
Birleşik çekimli fiil: Çekiminde haber veya dilek kipi ile ek fiil bulunan fiil. Birleşik zamanlı
fiil de denir.
Türemiş Yapım eki almış sözcük.
Sıralı
Cümle
Tür
Görev
Öğe
Birden fazla temel yargıdan oluşan cümle.
Sözcük türü: Sözcüğün varlık, nitelik, eylem ya da ilişki kurma özelliğine göre aldığı isimlerin
tümü.
Cümle türü: Cümlenin, yapısına göre aldığı isimlerin tümü.
Sözcüğün cümlede ya da söz öbeğinde yaptığı iş.
Cümledeki yargıyı oluşturan anlam birimlerinden her biri.
- 9 -