Document

~_.)u J!Yu!J.,,r-{;--~'.::.-9if~ı:ı>'!/,..
!r
isLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
THE CONFERENCE ON THE PRESERVATı"ON OF AACHITECTURAL HEAITAGE OF ISLAMIC CITIES
j
22-26/4/1985 ISTANBUL
~"":"'.;.-;.:.
-~-..:._.
AAAS l::ICTLfl< Sı;;veı
ISI .ı.~ ELI~ i:!JYCK StNI~ EEtECIYESı
.liU3 I!J/i>jS Ql\C.I.'ıi[ATIQ'f
G~!,t.Tiil ISU.It5Ut UUICOPJ.tıit
.;.
...·..../,.._....'
.I.IU.6lfiiiSfl Gfli5Ut
t'c5tıTU5U
.ı.AA3UREJ.HQf;tlCPUiiCT u-ıSHTUTE
~
~ .. ~;j::.:..~:":
TC UARI.I.I.AAVE sc:tA!U.FJ
EHE!HTEW<lll~l~
UNıQNOfLlUICOi'.lllfltSOf
~ıau.AAı<.:GD'I
Yapı m
tıd: ılolt'rA
Araştırma, Basın, Yayın,
Dizgi, Film: Damla Dlzgl,
Baskı:
Organizasyon 512 43 30
Seçll Ofset, Cilt: Numune Basım ve CIItevi
Istanbul, Şubat 1987
MİMARİ MiRASIN BELGELENMESİ
VE FİZİKSEL PLAN ARACILlGI İLE
KORUNMASI SONUCUNDA YENİ
KONUT SORUNUNA GETiRİLECEK
ÇÖZÜMLER
Öğr. Gör. Y. Mimar Emre M~D~N ..
Araş.
Gör. Y. Mimar Nimet OZGONUL
Araş. Gör. Y. Mimar Fuat GÖKÇE
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fak. Restorasyon Ana Blllm Dalı
Çağdaş yaşam içerisinde kültürün ve kültür değerlerinin yeri giderek değişik anlamlar
ve ağırlıklar taşımaya başlıyor. Kişinin sosyal ve ekonomik yaşamındaki yeni
biçimlenmeler, doğal olarak gerek yeni kültürel değerlerin üretiminde gerekse mevcut
kültür mirasının korunması ve değerlendirilmesine etkide bulunuyor. Mimarlık
yapıtlarının ve, bunların bir araya gelerek, doğal çevreyle de bütünleşip oluşturduğu
"düzenlenmiş fiziksel çevre" kişiyle doğrudan ilişkisi ve onun yaşamının vazgeçilmez
bir parçası olarak, her zaman en önemli ögelerin başında gelmiştir. Barınma
gereksinmesinin duyulması, insanlık tarihi kadar eskidir. Bu gereksinmenin kişi eliyle
oluşan mekan ve hacimlerle karşılanması mimari yapıtların oluşmasını sağlamış,
fiziksel çevreye müdahaleler başlamıştır.
Böylece oluşan, gelişen, çok çeşitli değişmeler geçiren ve bugün "taşmmaz kültür
mirast" olarak tanımlanan bu değerler bütünü, korunma, değerlendirilme,
sağlıklaştırılma, vb. kavramlarla aniatılmaya çalışılan işlemlere konu olmaktadır.
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
288
Bu miras,
aşağıda sıralanan değerlerinden dolayı,
korunmakta,
onarılmakta
ve
kullanılmaktadır1.
• Kültürel
Değerler:
• Duygusal
Belgesel Değer
Tarihsel Değer
Arkeolajik Değer
Estetik Değer
Mimari Değer
Kentsel Görünüm
Değerler:
Değeri
Merak
t::ıayranlık
Ovünç
• Kullanım Değerleri:
işlevsel Değer
Ekonomik Değer
Sosyal Değer
Siyasal Değer
Böylesine
değişik
bir
"değerler
dizisi"ne sahip mimari
mirasın korunması
için konuyu
değişik ölçek ve niteliklerde ele almak, değişik disiplinlerin öngördüğü bilgi birikimine
dayalı
yöntemleri uygulamak gerekmektedir.
Bu uygulamaların amacı salt koruma'nın yanı sıra, özellikle kullanım değerlerinin
yarattığı potansiyeli gözönüne alarak, bu mirası günümüz yaşam koşulları içerisinde
etkin ve yeterli bir biçimde değerlendirmektir.
Bu
değerlendirmeyi
1. Mimari miras,
belgesidir.
gerektiren kimi ögeler
yaşama
kültürünün
en
şöyle sıralanabilir:
zenginliğinin, geçmişte varılan
2. Korumaya verilecek öncelikler, mevcut bir
geçerlidir.
yapı
teknik düzeyin
kapitalini kullanmak
açısından
3. Toplumsal ve kentsel yaşamın, ekonomik yapı ve ilişkilerin, aile kuruluşu ve bireyler
arasındaki iletişim düzeyinin hızla değişmekte olduğu, eski yapılar ve kentlerin bu
değişikliğe ayak uyduramadığı söylenmektedir. Oysa, bugünkünden farklı bir sosyoekonomik yapının mekana yansımasıdır diye, bu çevreyi ortadan kaldırmayı isternek
bir mirasyediliktir2.
4.
Geçmişten
bize kalan bu mirası, bizden sonraki nesillere iletmek, önemli ve önde
gelen görevlerimizden biridir.
çoğaltmak.olasıdır. Ancak, hemen hepsinin ortak olarak ulaştığı nokta,
"değerlendirerek korumak"tır. Kültür sorunu olarak koruma, uygarlık bilinci, ulusal
tarih yorumu, ulusal kimlik yorum~.• özgün bir estetik duyarlık, çevre bilimlerine
yakınlaşma gibi yeni boyutlar kazanmaktadır.
Bu gerekleri
Bu araştırmada ele alınan "kentsel değerlerin bir bütün olarak korunmasi" artık bir
fiziksel planlama olgusu haline gelmiştir. Kavramın ulaştığı "kentsel yapwla bütünleşen
çevre" anlayışı, onu çeşitli düzeylerdeki bir planlamanın konusu yaparken, zorunlu
olarak, toplumsal, ekonomik, parasal vb. ölçütlere de bağlamıştır. Kentsel çevre
289
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
ölçeğindaki korum~nın
ilk ve en önemli ögelerinden biri, korunacak
değerlerin
saptanması ve belgelenmesidir3 . Bu işlemlerin özellikle kentsel yerleşmelerde ivedilikle
yapılması
gerekmektedir. Çünkü, mevcut geleneksel mimari yapı ve grupları, çeşitli
nedenlerle ve giderek artan bir hızla nitelik değiştirmekte ya da tümüyle yok
olmaktadır. Bu hıza yetişrnek için belgelemanin "bilimsel" nitelik yerine "koruyucu"
nitelik taşıması, hızlı ve genel nitelikleri saptayıcı olması yeğlenmelidir.
Korumada ikinci aşama, verilerin değerlendirilerek, planlamanın yapılmasıdır. Tarihsel
•
kentsel çevrenin yaşayan bir organizma olduğu düşünüldüğünde, buradaki
elemanların, çevrelerinden soyutlanmadan, çevre ile bir bütün oluşturarak ele
alınmaları, planlamanın en önemli girdilerinden biridir.
Koruma etkinliklerinin son aşaması ise uygulamadır. Bir planın başarısı, uygulanabilme
niteliği, yerel koşullarla bütünleşebilme şansı, onu uygulayacak kuruluşların yeterli
yasal, yönetsel ve parasal güçlerle donatılması, onu kullanan kişilerin, bir başka
deyişle kent sakinlerinin bu sürece istekle katılması gibi faktörlere bağlıdır. Bunun için
de gerçekçi, inandırıcı planlara gereksinme vardır.
islam kentleri, gerek kendilerinden önceki uygarlıkların verilerinden yararlanarak,
gerekse kendi inanış, bilgi ve becerilerini de katarak yeni sentezler yaratmak yoluyla
özgün bir mimari birikim oluşturmuşlardır. Bu mimari birikim, geçmiş kültürlerin sosyal,
ekonomik, politik ve kültürel yaşamlarının simgesi ve belgesi olmanın yanısıra, halen
kullanılmaları ve topluma belirli bir yarar sağlamaları nedeni ile de "korunmasi gerekli
kültür var!Jğ!'' olarak nitelendirilmektedir. Bu genel yaklaşımın içerisinde, "hangi kültür
var!Jklan"nın korunacağı konusu yeterince açıklığa kavuşmamış, ölçütleri
belirlenmemiş bir soru olarak ortadadır. Türkiye'den örnek vermek gerekirse,
Süleymaniye Cami'sinin, Ankara Kale'sinin korunması g~rekliliğini kimse
tartışmamakta, ancak Zeyrek Mahallesi ile Ankara Kale Içi Mahallesinin tüm ögeleri ile
bir bütün olarak korunup korunmaması sık sık gündeme getirilmektedir4.
Büyük bir bölümünü geleneksel konutların oluşturduğu tarihsel kentsel çevrenin
korunması konusunda ileri sürülen güçlükler şu alt başlıklarda özetlenebelir5 :
•
Halkın ilgisizliği,
•
Yapı
teknolojisindeki
• Toplumsal
•
Hızlı
yapıdaki değişmeler,
ve düzensiz
• Koruma
değişmeler,
kentleşme,
işlemlerinin pahalılığı,
• Devletin koruma
politikasının bulunmayışı,
• Kadro, uzman ve eğitim yetersizliği.
Yukarıda sıralanan nedenlerin ortadan kaldırılması sonucunda korumanın daha hızlı ve
kolay gerçekleşebileceğini varsaymak yanlış olmayacaktır.
Geleneksel konutların korunması, değerlendirilmesi ve yeniden kullanımı konusunu
biraz daha ayrıntılandırırsak, yukarıda sıralanan genel başlıkların yanısıra, özelde bazı
sorunlarla karşılaşılmaktadır. 1980 yılında, "sit" kararı alınmış 51 kent ve kasabanın
Belediye yetkilileri arasında yapılan bir anketten şu bilgiler edinilmektedir6 :
r--\.
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
290
• Korunacak yapıların sahiplerinin çoğunluğu bu yapıları yıkıp yeniden yapmak, kiraya
vererek, ya da satarak daha "modern" bir eve çıkmayı dilemektedir. Bunun
nedenleri arasında bakım ve onarım güçlüğü, banyo, WC, vb. konulardaki konfor
eksikliği, arsa değerinin bina değerinden fazla olması, ısıtma güçlüğü, temizleme
güçlüğü gibi faktörler yer almaktadır7 •
kararı alınan
• Koruma
bu beldelerde
aşağıda sıralanan
"ciddi"
yapısal
sorunlar
vardır:
(40 Yerleşm~'de)
% 63 Köhn.eleşme
%60 Yol .
% 58 Otopark
% 50 Yeşil alan eksikliği
% 38 Yapılar kullanılma özelliğini
% 45 Kanalizasyon yetersiz
% 23 Elektrik yetersiz
% 23 Su yetersiz
yitirmiş
Alanya'da yapılan bir araştırmada8 , mevcut kullanıcıların düşük gelirli oluşu, tarihi
çevre bilinci eksikliği, yeterli konfor şartlarının gerek sit, gerekse anıt ölçeğinde
olmayışı, mevcut geleneksel konutların terkedilme nedenleri arasında sayılmaktadır.
Yeni Foça imar Planı çalışmaları nedeniyle halkın 1978 yılında koruma olgusuna tepki
ya da katkısını belirlemek amacıyla yapılan bir anketin 9 sonuçları, mülk sahiplerinin şu
yakınmalarını ortaya koymaktadır:
• Konutlar
•
kullanışsızdır
Konutların çoğunda
almaktadır1o.
• Alt
yapı
(% 50),
Haraptır
(% 26),
Dardır
(% 20), Modern
değildir
(%3).
mutfak, banyo, tuvalet ya yoktur, ya da bahçede yer
yetersizdir .11
Bu durumda, geleneksel konutların kullanılmama, terkedilme, yıkılma gibi nitelik
ve yokolma nedenleri arasında şu pratik zorluklar gözlenmektedir:
değiştirme
1. Geleneksel konutlar, değişik sosyal ve ekonomik koşullarda yaşayan hanehalkları
için tasarlanmışlardır. Başka yaşam biçiminin, başka inanışların, başka dünya
görüşlerinin geçerli olduğu bir ortamın ürünlerini bugün kullanmaya çalışmak
zorlamalara neden olabilmektedir.
koşulları eksiktir,
karşılamamaktadır.
2.Konfor
3. Yapıların "eski"
yoktur ya da modern
olmasından
kaynaklanan
yaşamın
bakım
ve
gereklerini
onarım güçlüğü v_ardır.
4. Genelde tarihsel çevrenin, elektrik, su, yeşil alan, otopark, vb. alt yapı eksikleri
vardır.
Bir başka deyişle, mevcut
yenilenmesi gerekir.
yapı
stokunu kullanmak çok zor, hatta
olanaksızdır, yıkılıp
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
291
Oysa ülkemizde bir konut sorununun olduğu söylenmekte, eldeki tüm olanaklarla
bunun çözülmesi Için çaba harcanmaktadır.
·
Konut sorunu çok genel bir anlatımla, ~~bir ülkede bir ktstm ailelerin sağ/tk koşul/anna
ve çağdaş yaşam düzeyine uygun olmayan niteliksiz konutlarda bartnmalan ve bir
ktstm ailelerin yüksek kiralar ödemeleridir" 12• Belli bir anda var olan konutların sayısı
ile hanehalkı sayısı arasındaki fark ise Ilkonut açtğt" olarak nitelendirilmektedir13.
Konut gereksinmesinin temel kaynakları ise şöyle sıralanmaktadır14:
• Nüfustaki
•
Düşük
değişmeler,
standartir
• Eskiyen
stokların
konutların
• Olabilecek
doğal
yenilenmesi,
yenilenmesi,
afetler,
• Olmuş doğal afetlerde yeni konut yapımı.
Ülkemizde konut sorununun boyutları ilgili kuruluşlarca belirlenmiştir:
ÇİZELGE 2: TÜRKİYE'DE KONUT STOKU
1000 Kişi
Toplam Konut
Başına Konut
Yıl
1965
1970
1970
1970
1980
Genel Nüfus Sayımı
Genel Nüfus Sayımı
Binalar Sayımı
Genel Nüfus sayımı
Genel Nüfus
5.536.116
6.261.949
6.591.677
7.123.085
8.601.100
176
176
195
178
192
(Kaynak: AKTÜRE Teoman; "Konutta Maliyet Ödeme Gücü ilişkisi;
Konut 81, s. 148, Kent-Koop. Yayını: 24)
ÇiZELGE 3: TÜRKİYE'DE KONUT GEREKSiNMESi VE AÇIGI
I. Plan Dönemi
(1963-1967)
II. Plan Dönemi
(1968-1972)
III. Plan Dönemi
(1973-1977)
IV. Plan Dönemi
(1978-1983)
(Kaynak:
KELEŞ;
Gereksinme
Yapı izni
OJo
Kullanma izni
553. 634
289.025
30
164.618
75
899.500
713.494
21
360.762
60
1.220.000
978.361
20
499.312
59
1.705.065
1.416.966
17
630.915
63
Açık%
..
16)
Bu iki çizelge 1000 kişi başına düşen konut sayısının göreli olarak artmasına karşın,
gereksinmenin 20 yılda 3 kat arttığını göstermektedir. Planlanan yapım sonucu, konut
açığı ortalama% 23 iken, kullanma izni alanların, bir diğer deyişle hakiki
\.
..
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
292
gerçekleşmanin düşük olması, gerçek açığı% 64 dolaylarında tutmaktadır.
yarısından fazlasının karşılanmadığını gösterir.
Bu da
gereksinmenin
Beşinci Beş Yıllık
Plan Döneminde ise bu gereksinme kentsel nüfus için şöyle
belirlenmiştir15:
ÇİZELGE 4: BEŞİNCi BEŞ YILLIK PLAN DÖNEMİNDE KONUT GEREKSiNMESi
Demografik Konut ihtiyacı
236.020
247.763
260.090
273.033
286.613
Yıllar
1984
1985
1986
1987
1988
Yenileme
99.595
99.595
99.595
99.595
99.595
Toplam
335.615
347.358
359.685
372.628
386.208
(Kaynak: DPT, BeŞinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Konut Özel ihtisas Komisyonu, Konut İhtiyaç-Talep Alt
Komisyon Raporu, Ankara, 1983, s.29)
Bu çizelge gereksinmenin giderek arttığını göstermektedir.
olarak artacağını söylemek kötümserlik değildir.
Açığın
da buna
koşut
ÇİZELGE 5: 5. BEŞ Yn.LIK PLAN DÖNEMİNDE GEREKLİ KONUT YÜZÖLÇÜMÜ
İhtiyaç (m 2 )
Hanehalkı Sayısı
533.059
457.407
369.489
-225.546
215.993
Beş Yılda
42
56
70
84
98
Toplam ........... .
Toplam
22.388.478
25.614.792
25.864.230
18.945.864
21.167.314
113.980.678
m2
(Kaynak: DPT, BBYKP, Konut İhtiyaç- Talep Alt Komisyon Raporu)
1985 inşaat birim fiyatları ile yıllık g~(e(<sJnmenin karşılanması için yaklaşık 1 trilyon
TL. gereklidir. Bu miktara, arsa değeri ile kentsel alt yapı dahil değildir.
Konut sorununun bu ciddi boyutlarından sonra, bu kez, geleneksel konutların, bu
açığın bir bölümünün kapatılmasına yardımcı olup olamayacağını araştıralım. Alanya'da
yapılan araştırmanın sonucunda şu yargıya yer verilmiştir16 : "Bugünün kullamctst için
zorunlu konfor şartlan yokluğunu veya eksikliğini gidermek, sitin ktsa süre içinde
sosyal aktivitesinin yerine gelmesini sağlayacak, turizm açtsmdan ve mahalli konut
açtğt yönünden ilçe ölçeğinde önemli çözümler getirebilecektir." Yeni Foça'da yapılan
araştırmada ise, geleneksel konutlarmdan memnun olmayan ailelerin, "hoşnutsuzluk
nedenleri"nin "her türlü konforu elde edebilmek, bunu da ancak yeni yapida
sağlayabilmek" olduğu saptanmış, bu kişilerin onarım görmüş bir eski konutta da
aradıkları konforu bulabileceklerini anlatacak örnek olsa, anket sonuçlarının değişeceği
yargısına varılmıştır.
·
Bir
diğer
sorun da
yapı
stokunun yeterince
kullanılıp kullanılmadığıdır.
293
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
ODTÜ Mimarlık Fa_!<ültesind~n bir çalışma grubu tarafından hazırlanan, "Antalya
Kaleiçi, Koruma, Geliştirme Imar Plam" ön araştırmalarında, korunması gerekli 447
yapı saptanmıştır. Bu yapıların kullanılma durumları incelendiğinde17 tümü boş 21
konut olduğu, gir katı boş konut sayısının 32'ye ulaştığı gözlenmiştir. 1 odaya düşen
kişi sayısı ise Ulke ortalamasının çok altında olup, min.= 0.44, max.= 1. 72
kişi/oda'dır. Bu oran dolu olduğu varsayılan konutların da yet~rli kullanılmadığını
belgelemektedir. Amasya Kent Merkezinde, 1983 yılında ODTU Şehir ve Bölge
Planlama Bölümü öğrencileri tarafından geleneksel dokuda yapılan belirlemelerde
hanehalkı/konut oranı iki ayrı mahallede 3.1 ve 3.5 olarak bulunmuştur1s. Bu da 4.5 ya
da 5 kabul edilen ülke ortalamasının altındadır. Yeni Foça Koruma imar Planı
çalışmalarında da 17 konut(% 24)'un yeterli kullanılmadığı, bunlardan 6 tanesinde
sadece 1 kişinin yaşadığı belirlenmiştir. Bu durumda, geleneksel konut dokularında
değerlendirilmeyen bir potansiyelin var olduğu söylenebilir. Geleneksel konutların
yıkılınası halinde yerine gereksinmeyi karşılayacak yeni ve "modern" konutlar
yapılabilecek midir?
DPT, Beşinçi Beş Yıllık Kalkınma Planı, Konut-ihtiyaç Talep Alt Komisyon Raporu'na
göre, alt ve alt-ortagelir gruplarının tümü ile orta gelir grubunun bazı kesimleri kendi
gelirleri ile ruhsatlı şehir konutu elde edemeyeceklerdir. Bu gruplardaki
hanehalklarının, 20 yıllık birikimleri ile ancak 14 m2 ve 39 m2'1ik konutu finanse
edebilecekleri hesaplanmıştır.
ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Restorasyon Bölümü tarafından Anadolu'daki çeşitli
birimlerinde gerçekleştirilen "Kentsel Çevre Koruma" yarıyıl projeleri,
geleneksel - tarihsel dokuda yaşayan kişilerin genellikle alt, alt-orta ve orta gelir
grubuna dahil olduğunu göstermektedir19.
yerleşme
Buraya kadar verilen bilgilerden
1.
şu
sonuçlar
çıkartılabilir:
Artık, korumanın gerekliliği değil, korumanın niteliği tartışılmak durumundadır.
2. Farklı bir yaşam biçiminin oluşturduğu mimari mirası, bu nedenle yok etmek, haksız
ve hiçbir ülkenin haklı gösterarneyeceği çok cömert bir tutumdur.
konutların kullanılmamasında ve yok olmasında, özellikle, konfor
koşullarının yetersizliği, koruma işlemlerinin pahalılığı, eski mekan düzenlemelerinin
günümüzde kullanışsız olmaları gibi faktörler rol oynamaktadır.
3. Geleneksel
4. Ülkemizde hatırı sayılır bir konut açığı vardır. Bunun azaltılması için hiçbir
savurganlık yapılmamalıdır.
5. Geleneksel konutlar genellikle yeterli olarak
kullanılmamaktadır.
6. Alt, Alt-Orta ve Orta Gelir gruplarının büyük bir bölümünün mevcut gelirleriyle yeni
konut edinme olanağı yoktur. Geleneksel konut dokularında oturanlar da büyük
ölçüde bu gruplarda yer almaktadır.
Bu sorunların çözümlenmesine yardımcı olabilecek gözlem, öneri, maliyet hesapları
için Mudanya'da Ocak 19.85'de ayrıntılı bir çalışma yapılmıştır. Araştırmanın bu
bölümünde bu çalışma sonuçları tartışılacaktır.
Mudanya, Bursa iline bağlı bir ilçe Merkezidir. il'in kuzeyinde ve Marmara Denizi'nin
güneydoğu kıyısında yer almıştır. Kıyı boyunca güneydoğu, kuzeybatı yönünde çizgisel
bir yerleşme biçimi gösterir.
r·-
\
-·-----
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
294
Belde'de 2 değişik nitelikli geleneksel doku vardır. Bunlardan, güneydoğu'da yer alan,
Erdoğdu, Musabey ve Şükrü Çavuş mahallelerini kapsayan kesim daha eski konutlara
sahiptir. Yol ağı ve parsel bölünmeleri "organik" niteliklidir. Daha önce aynı niteliğe
sahip çlan ve 1877 yangınında yanan kuzeybatı mahalleleri ise (Karafatma, Mütareke,
Rüştü lpar), "1zgara plan"a göre yeniden biçimlendirilmiş ve göreli olarak daha yeni
konutlara sahip bulunmaktadır.
Mudanya, Bursa ilçeleri arasında gelişme gösteren bir beldedir. il merkezi ile ulaşırnın
çok kolay sağlanması, doğal güzellikleri, özellikle tkinci konut talebini artırmış, bugün
Güzelyalı Mahallesi olarak anılan, eski Surgaz Yöresi hemen tümüyle bu kullanıma
ayrılmış bulunmaktadır.
Mudanya'nın
1980 yılı nüfusu 10.052'dir2o. Bu nüfus, yaz aylarında 40.000'e
ulaşmaktadır. Yapılan projeksiyenlara göre, bu yıl nüfus 12.200 olacak, 2002 yılında
ise 20.000'e ulaşacaktır. Mudanya'nın kentsel nüfus artış hızı ise şu çizelgede
izlenebilmektedir.
ÇİZELGE 7: MUDANYA-KENTSEL NÜFUS ARTlŞ HIZI
Yıllar
o/o
1950-55
1955-60
1960-65
1965-70
1970-75
1975-80
Artış
0.29
0.38
2.73
3.35
1.16
5.25
Bursa ili artış hızı % 2.9 olarak alındığında, Mudanya'nın hızlı bir kentleşme süreci
içine girdiği görülmektedir.
Ocak 1985'de yörede sürdürülen çalışmada bu araştırmanın ana temasını oluşturan
"geleneksel konut stoku"na ilişkin bilgiler toplanmış ve şu sorulara yanıtlar aranmıştır:
1. Beldenin geleneksel
2. Bu stok'un
kullanımı
3. Bu stokun yeterli
bulunabilir?
yapı
stoku nitelik ve nicelik olarak ne
durumdadır?
yeterli midir?
kullanılması,
mevcut konut sorununa ne ölçüde
4. Bu katkının parasal maliyeti nedir ve bu maliyet ile yeni
oran nedir?
yapım
katkıda
maliyetleri
arasındaki
5. Bu maliyeti kim· karşılayacaktır?
Mudanya'da öncelikle mevcut değerlerin saptanması ve belgelenmesi çalışmaları
yapılmıştır. Bu çalışma sonucund.a 204 konutun korunması gereken "eski eser"
niteliğinde olduğu belirlenmiştir. Inceleme konusu 6 mahallede toplam konüt sayısı
1088 olduğuna göre21 , bunların % 18'inin korunması gerektiği anlaşılmaktadır.
295
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
204 konut'dan 81 (% 39.7) tanesinin içinde inceleme yapılmış, 123 (% 60.3) tanesi ise
dıştan ve çevreden alınan bilgilerle betimlenebilmiştir. Bu konutlarda yaşanabilen 642
oda yer almakta22 , yaşayan kişi sayısı 360'a ulaşmaktadır. Bu durumda hane halkı
yoğunluğu 1.5, kişi/oda yoğunluğu ise 0.6'dır. Yapıların kullanılma durumu şu
sonuçları vermiştir:
ÇİZELGE 9: MUDANYA - GELENEKSEL KONUT KULLANILMA DURUMU
Sayı
Nitelik
97
Tümü boş konutlar
Salt yazın kullanılartlar
Tüm yıl boş konutlar
Kullanılmayan kat sayısı
Alt katı kullanılmayan
Üst katı kullanılmayan
1 katı kullanılmayan
3 katlı yapılar
(ayrıca bakınız:
OJo
47.5
20
77
9.8
37.7
3
18
17.6
1.5
8.8
15
7.3
36
Harita - 1)
Bu durumda, tüm geleneksel konut stokunun % 65'inin tümünün ya da bir bölümünün
ortaya çıkmaktadır. Kullanılan konutlardaki hanehalkının niteliği şöyle
kullanılmadığı
saptanmıştır:
ÇİZELGE 10: MUDANYA - DOLU KONUTLARDA HANE HALKI BÜYÜKLÜGÜ
İki Katlı Konut
3 Katlı Konut
Toplam
Hane Halkı Büyüklüğü
Sayı
Sayı
Sayı
OJo
OJo
OJo
7.84
4.41
16
1 kişi
7
3.43
9
2.45
21
10.29
15
7.35
5
2 kişi
9.80
5.39
4.41
20
3 kişi
11
9
7.84
4.41
8.33
16
4 kişi
9
17
11.27
9.31
4
1.96
23
5 ve daha fazla kişi
19
Ortalama hanehalkı büyüklüğü 4.5 olarak kabul edildiğinde, bunun altında kalan 3
kişilik 20 (% 9.80) konutun yetersiz, 1-2 kişilik 37 (% 19.13) konutun çok yetersiz
kullanıldığı söylenebilir.
Buraya kadar verilen bilgiler
1.
Mudanya'nın
geleneksel konut stoku'nun % 70'den
2. Dolu olarak gözükenlerde
3.
Hanehalkı
şu sonuçları getirmiştir:
kullanılmayan
göstergeleri çok
mekan
fazlası kullanılmamaktadır.
sayısı
çoktur.
düşüktür.
ikinci aşama, geleneksel dokuda, yapı ölçeğindeki sorunları belirlemektir. ilk çizelge,
durumu göstermektedir.
yapısal
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
296
ÇİZELGE
ll: MUDANYA - KONUTLARlN YAPISAL DURUMU
Sayı
iyi
Yüzeysel
onarım gerektiren
Esaslı onarım gerektiren
Harabe durumda
(ayrıca bakınız: Harita - 2)
OJo
20.6
55.4
21.1
42
113
43
6
2.9
Bakım lı
Bakım s ız
Bu çizelgaye göre·, konutlar oldukça bakımlıdır. Küçük ve az harcama gerektiren
müdahalelerle, yçışamlarını sürdürebilecek olanlar % 75 oranındadır. Tümüyle boş olan
konutların yapısal durumlarının ilgisizlik ve bunun doğal sonucu olan bakımsızlık
nedeni ile alt düzeyde olabileceği düşünülmüş ve 97 adet boş konutta yapılan
araştırma şu sonucu vermiştir:
ÇİZELGE 12: MUDANYA - BOŞ KONUTLARDA YAPISAL DURUM
Sayı
%
15
15.5
iyi
Yüzeysel onarım gerektiren
44
45.3 Bakım lı
Esaslı onarım gerektiren
32
33
Harabe durumda
6
6.2 Bakımsız
Tüm geleneksel konutlarda·% 76 olan
gibi)% 60.8'e düşmüştür.
Bu bölümün
sonuçları şöyle
bakımlılık oranı, boş
konutlarda
(düşünüldüğü
özetlenebilir:
1. Geleneksel konutların çoğu (% 60) oldukça bakımlıdır.
2. Kullanılmayan konutlar giderek bakımsız hale gelmektedir.
3. Büyük sorunlar çıkartabilecek konut oranı sadece %3'dür.
Geleneksel konutlardaki en büyük sorunlardan birinin konfor eksikliği olduğu daha
önce belirtilmişti. Mudanya'da yapılan araştırma; konforu hakkında bilgi edinilebilen
148 yapıdaki tabioyu şöyle vermektedir.
ÇİZELGE
13: MUDANYA- KONFOR KOŞULLARI
Yok
2
72
Mutfak
Banyo
wc
(ayrıca bakınız:
%
1.35
·48.6
Dışanda
23
18
23
%
15.54
12.16
15.54
Yetersiz
6
6
6
%
4.05
4.05
4.05
Harita - 4)
Hemen tüm geleneksel konutlarda izlenen bir husus, konfor koşullarındaki yetersizlik,
bir diğer deyişle ilkelliktir. Birçok konutta ıslak mekanların ya dışarıya gelişigüzel ilave·
297
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
edildiği
ya da içte pölünmelerle çözülmeye çalışıldığı izlenmiştir. Bu durum tüm
mahallelerde konfor koşullarının düzeltilmesini gerektirmekte, banyo mekanlarının
eksikliği de çözülmesi gereken bir sorun olmaktadır.
Çalışmanın
üçüncü aşaması, saptanan bu potansiyelin nasıl kullanılabileceğinin
belirlenmesidir.
Ülkemizde kent konutlarında barınma yoğunluğu 3.5 dur. Mudanya genelinde bu
gösterge 1982 yılında 1.29'dur. Oysa 204 geleneksel konuttaki barınma yoğunluğunun
0.6 olması, mekan fazlası bulunduğunu göstermektedir. Kasabanın mevcut ortalama
hanehalkı büyüklüğü 4.07'dir. Geleneksel konutların bulunduğu 6 mahallenin tümünde
bu oran 3.7'ye düşmektedir23.
Bu durumda bu konutlarda kullanım fazlası mekan çoktur.
Yeterli kullanırnın belirlenmesindaki gözlemler şöyle sıralanabilir:
A. Tümüyle boş 94 Yapıya 106 hanehalkı gelebilmektedir.
B. Bugün ~~dolu" sayılan ancak bölünme olanağı olan yapılara 24 hane halkı daha
yerleştirilebilecektir.
C. Bölünmeyen 86 Konutun ise 14 tanesi yetersiz kullanılmaktadır.
D. Kasabadaki 13 geleneksel konutun ise llpansiyon" olarak hizmet verabiieceği
düşünülmüştür~
Bu durumda, Mudanya'nın eski konut dokusundaki 204 konuta 130 hanehalkı
yerleş~irilebilmektedir24 . Kasaba'nın ortalama han~ halkı büyüklüğü 4 alındığında, 720
kişi mevcut konutlarda barınabilecektir. Mudanya
kasabanın nüfus artışını şöyle saptamaktadır:
Imar Planı açıklama raporu,
ÇİZELGE 14: 1\fUDA]\JY~ -MEVCUT ÇEL~NEKSEL KONUT DOKUSU ALANLARDA
ONERI NUFUS KAP ASITESI (2000
Yılı
için)
Mevcut
Mahalle
Mütareke
Şükrü Çavuş
Karatatma
Rüştü ipar
Musabey
Erdoğdu
Alan
(ha)
Yoğunluk
1.53
5.04
1.45
0.40
5.17
2.50
441
147
523
718
245
142
Mevcut Nüfus
Gelecekteki
Yoğunluk
Yoğunluk
(ki/ha)
(ki/ha)
TOPLAM
Geleneksel
675
742
759
287
1265
354
4082
450
200
530
720
250
150
700
1000
800
300
1300
400
4500
(Kaynak: imar Planı Açıklama RapQru)
-·
Geleneksel konut dokusu içeren 6 mahalledeki nüfus artışı 418 kişi olarak
hesaplanmıştır. Bu nüfusun mevcut yapıların yıkılarak yenilenmesi ya da boş alanlara
yeni konutlar yapılması şeklinde elde edilecek yeni yaşama alanlarında iskan edilmesi
r--\
298
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
düşünülmüştür. Oysa, mevcut konutların yeterli kullanımı ile bu 4128 kişi kolayca
iskan edilebilecek, ayrıca 720-418 = 302 kişi için daha yer kalacaktır.
Bu durumda:
1. 201 O yılına değin geleneksel konut dokusunda
da yeni yapılar yapılması gerekmemektedir.
mevcutların yıkılarak
yenilenmesi ya
2. Konuyu tüm Mudanya ölçeğinde düşündüğümüzde, mevcut doku içerisinde 2000 yılı
için öneri nüfus. 16.600'dür. Bu durum, mevcut dokuya 1980-2000 yılları arasında
6.600, yılda ise yaklaşık 330 dolayında nüfus geleceğini gösterir. 720 kişilik boş
kapasite, tüm ıy1udanya meskun alan sınırı içerisindeki en az 2 yıllık konut açığını
karşılayacaktır25.
Geleneksel konutlar gerek bugünkü durumları, gerekse yatay ya da
sonucunda yeterli kullanıma olanak sağlamakta mıdır?
düşey
bölünme
Ülkede aile yapısına göre üretilen konut niteliğine bakıldığında, 1970-79 yılları arasında
3-4 odalı konutların Çoğunlukta olduğu izlenir26. Kullanma izinlerinden elde edilen
bilgilere göre ortalama brüt konut büyüklüğü 90 m2 altına düşmemiştir27 • Hanehalkı
yapı ve sayısına göre konut gereksinmesini saptayan bir araştırma ise 3 kişilik aileler
için 1 yaşama, 1 yatma yerinin yeterli olacağını, bunun en fazla 3 mekana
çıkabileceğini, 4 kişilik aileler için 1 yaşama, 2 yatma mekanına-gereksinim
duyulduğunu göstermektedir. 4-5 kişilik ailelerde en fazla mekan ihtiyacı 3-4 arasında
değişmektedir2s. 1970 yılı sayımiarına göre, en fazla hanehalkı sayısı sırasıyla 4-5, 6-7
ve 2-3 kişidir29 .
konutların mekansal düzenlemesi bu verileri rahatlıkla
Genellikle zeminde 1 ortak mekan, 1 oda ve ıslak mekanlar,
diğer katlarda ise 1 ortak mekan, 3-4 oda çok rastlanan bir şemadır3o. Bu durumda,
geleneksel konutlar, ülke verileri ışığında kullanılabilir niteliktedirler. Ancak günümüzün
gerektirdiği yaşam koşullarına olabildiğince uyum sağlayabilmeleri için yatay ya da
düşey bölünmeleri, mutfak, WC ve özellikle banyo mekanlarının eklenmesi ya da
kullanılır hale getirilmesi gerekmektedir.
Mudanya'daki geleneksel
karşılayacak durumdadır.
Geleneksel konutların kullanım ve yaşamına karşı çıkan savlardan bir diğeri de onarım
maliyetinin yüksek oluşudur. Araştırmalar sonucundi:! yeni yapım/onarım maliyetleri
arasındaki ilişkiler şöyle saptanmıştır: Bayındırlık ve lskan Bakanlığı'nın alt gelir
grupları için geliştirdiği bir yeni apartman bloğunun m2 maliyeti 1985 yılı birim fiyatları
ile 46.553.- TL'diı-31.
Ülkede kişi başına gerekli konut alanı brüt 14 m2'dir. Mudanya'da geleneksel
konutlarda iskan edilebilecek 720 kişi'ye yeni konut gerektiği varsayılsa bu 10.080
m2'1ik bir alana eşit olur. 10.080 m2'.1Jk yeni inşaatın 1985 yılı birim alan maliyetiyle
·
minimum tutarı 463.680.000 TL.dir32 i· Geleneksel konutlar bu nüfusu
barındırabileceğine göre, 463.680.000.- TL. bu tür yapıların onarım gereksinmelerine
harcanabilir.
Mudanya'da fazla nüfus alabilecek geleneksel yapıların onarım gereksinmesi Çizelge
12'de belirtilmiştir. 3 ayrı tür müdahalenin maliyetleri ise aşağıda çıkarılmıştır.
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
Birim Alan
Onarım Maliyetlll
Müdahale Türü
iyi
Yüzeysel
Sadece tesisat yenilenecektir
Onarım
Esaslı Onarım
Sonuçta ortaya
299
20.446.- TUm2
51.397.- TUm2
şu şema çıkmaktadır:
ÇİZELGE 20: MUDANYA - KONUT ONARlM MALİYETLERİ
Onarım
Türü
Yapı
Sayısı
iyi
Yüzeysel
Esaslı
15
44
32
Ortala Kat
Al am
70m1 x2,5 kat
175
175
175
Toplam
KatAlam
Birim Onarım
Maliyeti
Toplam Onarım
Maliyeti
2625
7700
5600
3.879.20.446.51.397.-
10.182.375.157.434.200.287.823.200.
455.439.775.-
Genel Toplam ...................
Bu duruma göre, Mudanya'da, geleneksel konut stokunu yokedip yeni konut yapmanm
maliyeti, geleneksel konutlarm onanmmdan daha fazla olmaktadır. Geleneksel
konutların onarım hesaplanmasında, baştan saptanmayan· yapısal sorunların
giderilmesi için, toplam maliyet % 20 arttınlsa bile (90 milyon TL), sonuç, yeni yapım
maliyetini biraz geçmektedir.
Bu maliyet kimin tarafından karşılanacaktır ve onarım etkinlikleri nasıl bir örgütlenme
biçimi içinde yürütülecektir? Tekeli'ye göre 1980'1i yılların başında Türkiye'de "konut
sunum biçimleri" 5 bölümde incelenebilmektedir34.
1. Bireysel konut üretimi,
2. Yapı kooperatiflerinin konut üretimi,
3. Yap-satçı üretim,
4. Toplu konut şirketleri üretimi,
5. Yapı kooperatifleri-yerel yönetim konut üretimi.
DPT, Konut ihtiyacı-Talep Alt Komisyonu, Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı
döneminde, konut sektöründe, çeşitli gelir grupları için şu önlemleri öngörmektedir35 .
1. Alt Gelir Grubu: Bu grubun, büyük ölçüde kamu desteği sağlansa bile mülk konut
edinarneyeceği görülmektedir. Bu nedenle kamu eliyle kiralık konut öngörülmektedir.
Mudanya örneğinde, bu grupta bulunan geleneksel konut sahiplerine, yapılarını onarıp
bir bölümünü ya da tümünü kiraya vermelerine olanak sağlayacak kadar kredi, çok
uzun süreli ve faizsiz verilebilir.
2. Alt-Orta Gelir Grubu: Kendi evini yapana yardım ve kooperatifleşme uygun
bulunmaktadır. Mudanya'daki bu tür konut malikleri için, kendi evini onarana yardım
ve kooperatifleşme önerilebilir.
r·-
\.
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
300
3. Orta/Üst-Orta Gelir Grubu: Bu grubun, mevcut kredi mekanizmalarından, özellikle
Toplu Konut Yasasından yararlanarak mülk-konut edinmesi mümkün görülmektedir.
Aynı mekanizmaların onarım için harekete geçirilmesi bir çözüm olabilir.
Konut malikleri, konutlarını herhangi bir finansman sağlandığında onarmak istemekte
midir?
Yeni Foça'da, 45 adet onarım gerektiren konutta yapılan ankette, mülk sahiplerinin %
63'ünün onarım yapacak mali güce sahip olmadığı anlaşılmıştır. 66 konut sahibinin %
57'si yeni bir konut yapamayacağını belirtmiştir. Ilginç olan husus, "Devlet kredi
verirse ne yaparsm1z" sorusunun ciddiye alınmaması ve büyük çoğunluk tarafından
cevaplandırılmamasıdır.
Sonuç
gerekliliğinin artık tartışılmadığı
korunacağı tartışılıyor.
Koruma
bir
ortamdayız.
Bugün
artık,
"neyin", "nasil"
Bu arada, mimari m!rasın oldukça önemli bir bölümünü oluşturan geleneksel
konutların korunmaları, değerlendirilmeleri sık sık tartışılan bir konu haline gelmektedir.
Bu konudaki yakınmalar arasında, yapıların bakım ve onarım maliyetlinin yüksekliği,
imar planları ile tanınan aşırı yapılanma haklarından geriye dönmenin pratik zorluğu,
bu yapıların günümüz yaşam biçimine uymaması, konfor eksikliği yer almaktadır.
Oysa:
1. Ülkede yıllardır süregelen yanlış fiziksel planlamaların ve çarpık kentleşmenin
kefaretini, eski eserlerin ödemesini beklemek haksızlıktır. Planlama araç, yöntem ve
süreçlerini düzaltrnek daha akılcı değil midir ?
2. Maliyetierin sanıldığı kadar ürkütücü olmadığı Mudanya örneğinden anlaşılmaktadır.
Doğal olarak, büyük çıkarlar sağlayan "yap-sat" mekanizmasının tümüyle
dışlanması, mülk sahibi olma ve kiralık konut bulabilma şanslarının diğer
yöntemlerle elde edilmeye- çalışılması gerekmektedir. Aksi takdirde, hiç harcama
yapmadan konut edinmeyi olası kılan bir mekanizmanın karşısında, harcama
gerektiren herhangi bir müdahale inandırıcı ve özendirici olamaz.
3.
Değişik yaşam
biçimleri için tasarlanmış m~~anlar günümüz gereksinmelerine
uygun hale getirilebilir. Bunun için "koruma" ölçütlerinde daha hoşgörülü olmak,
müdahale azaldıkça kullanırnın çekici olmaktan çıkacağı, kullanılmayan yapının da
tümüyle yok olabileceği unutulmamalıdır.
Tüm islam Ülkelerinde görülen hızlı kentleşme, konut açığının oluşmasına neden
olmuştur. Bu açığın bir bölümü, mevcut konut stokundan en fazla yararlanmayı
sağlayarak kapatılabilir. Böylece hem bir gereksinme karşılanmakta, hem de koruma
gerçekleştirilmektedir.
Bu tür bir
yaklaşım ayrıca şu
üstünlüklere de sahiptir:
alanları için genellikle yeni alt yapıya ihtiyaç yoktur. Oysa, yeni
tümüyle yeni gereksinmelerin ve yeni maliyetierin gerektiği yörelerdir.
Mevcut alanlardaki alt yapının sağlıklaştırıhnasının gerektiği hallerde bile, bu işlemlerin
sadece "eski eser/er" için yapılmadığı ortadadır.
·
a) Mevcut konut
gelişmp, alanları
301
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
b) Kimi hallerde,
o_JJarım
maliyeti, yeni
yapım
maliyetinin
altında
olabilmektedir.
c) Geleneksel çevrenin yapı, yol, bahçe vb. ögeleriyle korunması ve sağlıklaştırılması
sonucunda kişiler, alıştıkları ve benimsedikleri bir çevrede yaşamlarını sürdürecekler,
sosyal ilişkiler zedelenmeyecek, çevreye yabancılaşmaları önlenmiş olacaktır.
Bu şema, geleneksel konutların korunması ve Ülkenin belli bir sorununun çözümüne
yardımcı olması için yeterli _çabaların gösterilmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır.
Bu çabaların, Yerel Konut Orgütleri ve Yerel yönetimler tarafından gösterilmesinin en
doğru ve pratik seçenek olduğuna inanıyoruz. Devlet bu konuda, yönlendirici,
destekleyici ve özendirici bir politika izlemelidir. Teknik yardım, konut sektörüne
ayrılan kaynakların bir bölümünün onarıma ayrılması, fiziksel planlama üretim
mekanizmalarının sağ~ıklı hale getirilmesi, bu politikayı şekillendirecek araçlar arasında
sayılabilir.
EK
MUDANYA - GELENEKSEL KONUTLARlN NiTELiKLERi VE
YENi KULLANIMLARINA iLiŞKiN TASARlM ÖNERiLERi
Mudanya'da geleneksel dokuyu oluşturan yapıların çoğu çıkmalı, 2 ve 2,5 (ara kat)
katlıdır. Bunun yanısıra 3 ve 4 katlı olanlara da rastlanmaktadır.
Oda
98
37
32
Zemin kat
Birinci kat
İkinci kat
Sayısı
2
3
4
·Sota
29
71
30
7
37
13
145
160
69
5
Dıger
Mekanlar
129
16
4
"Grid" plana sahip dokuda yer alan yapılar bitişik nizamda inşa edilmiştir. Girişler
doğrudan sokağa açılmaktadır. Çok az örnekte avlular yan sokağa cephe verirler.
"Organik" dokudaki yapılara sokaktan ya da avludan girilebilmektedir. Avludan girilen
konutların, mevcutların en eskileri olduğu sanılmaktadır. Geçen süre içerisinde,
"bahçe içinde ev" düzeni bozulmuş, yapı yoğunluğu artmıştır. Konutlar genellikle
ahşap çatkılı, kerpiç, tuğla ya da ahşap dolgudur. Bağdadi cephe kaplaması üzerinde
genellikle sıva bulunur. Zemin katlar genellikle moloztaştır.
Konutların bir
yitirmişlerdir.
bölümü
çeşitli onarımlar
yüzünden özgün niteliklerini oldukça
yapılar 3 ayrı plan tipi göstermektedir. Bunlar orta sofalı, yan sofalı ve
bir köşesinde yer aldığı tiplerdir. Zemin katta taşlık olarak kullanılan
mekanlar, bölünmelerle niteliğini en fazla yitiren bölümlerdir. Servisierin burada yer
aldığı, ancak sağlıksız oldukları gözlemlenmiştir.
Mudanya'daki
sota'nın planın
Odalar genellikle (cephe düzenine bağlı olarak) sokağa ve avluya açılmakta, sota ise
yanda ya da arkada yer almaktadır. Giriş kapısının konumu giriş hclünün yerini,
pencere açıklıkları ve çıkmalar ise odaların konumunu belirlemektedir.
Konutların en belirgin niteliklerinden biri arakatlardır. Özgün olarak ipek böcekçiliği için
kullanılan
bu mekanlar, günümüzde 1-2
kişilik yaşama rnekanına dönüşmüşlerdir.
f"\
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
302
Çok az örnekte ahşap tavan süslemesi görülür. Sedir, dolap, gusulhane gibi ögeler,
organik dokudaki konutlarda yer alır. "Grid" planlı dokuda ise ahşap dolaplı mekanlar
görülmektedir. Ocaklı mutfaklar, zemin kat ve arakatta yer alır.
incelenen yapıların kapasitelerinin altında kullanılmaları, barınma yoğunluğunun
Bu nedenle, plan şernaları ve yapı adası içindeki
yatay ve düşey bölünme olanakları araştırılmıştır.
Sonuç olarak avlu içinde yer alan yan safalı ve orta safalı konutlar bölünmeye uygun
arttırılmasını zorunlu kılmaktadır.
konumları da gözönüne alınarak,
bulunmuştur.
Genellikle yatay bölünmeye elverişli yapılarda, cephe düzeninin
bölünmüşlüğün cepheye yansırnamasına özen gösterilmiştir.
Bölünme sonucu her kat için gerekli servis
özelliklerine göre:
mekanları
bozulmaması,
(banyo+ WC+ mutfak)
yapıların
a) Taşlık ve sota gibi dolaşım alanlarında,
b) Arkabahçesi olması durumunda dışta
ek olarak
çözülmüştür.
Servis mekanlarının içte çözülmesi durumunda, bölme elemanları prefabrik birimler
halinde ve kalıcı olmayan sökülebilir nitelikte düşünülmüştür.
Çoğu geleneksel konutun avlu ve yan cephelerinin özensiz yapılmış olması, herhangi
bir mimari değer içermemesi, bu kesimlere, genel kitleyle uyum içinde ıslak mekanlar
ekianebilmesini sağlamıştır.
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
303
NOTLAR
1. ZEREN, Nuran, "Koruma Kararlannın Uygulanabilirliğinin
Kongresi, 2. Kitap, ODTÜ, Kasım 1981, s. 248.
Araştınlması",
Türkiye Birinci
Şehireilik
2. ÜSTÜNKÖK, Okan, "Tarihi Çevre Korunması mı? Tarihi Çevre Savunması mı?", Türkiye Birinci
Şehireilik Kongresi, 2. Kitap, ODTÜ, Kasım 1981, s.273.
3. a.g.e., s. 274.
4. 1984 yılında Kültür ve Tabiat Varlıklan Yüksek Kurulu tarafından başlatılan ve devam edeceği kuşkusuz
olan "sit sınırlan"nın daraltılması ve korunacak değer sayısının azaltılması uygulaması bu tartışmalann bir
sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.
5. ÜSTÜNKÖK, a.g.e., s. 212
6. ZEREN; a.g.e.:
çeşitli
yerler.
7. 51 Belediye' den alınan bu bilgilerin dağılımı aşağıdadİr:
OJo 65 Bakım ve Onarım güçlüğü
% 63 Tesisat ve konfor eksikliği
% 59 Arsa değerinin bina değerinden fazla olması
% 45 Temizleme güçlüğü
% 37 Eski imar planlarının tanıdığı haklar
% 35 Yeni yapıda oturmanın kişiye saygınlık kazandırması.
8. ŞENER, Hasan, Alanya'da Geleneksel Konutlar; İstanbul, 1984, 152 s.; İTÜ Mimarlık Fakültesi Baskı
Atölyesi.
9.
ASATEKİN, Gül- EREN Zeynep "Halkın Koruma Olgusuna Tepki ve/veya Katkısının Belirlenmesi
Konusunda Kültür Bakanlığı Deneyimi: Yeni Foça' da Anket Çalışması ve Sonuçlar", ODTÜ Mimarlık
Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, s. 15-36.
10.
ÇİZELGE 1: YENİ FOÇA - KONFOR KOŞULLARI
İçeride
(DJo)
Dışanda
31
50
83
Tuvalet
Banyo
Mutfak
Yok(%)
(%)
4
33
63
16
16
Kaynak: ASATEKIN- EREN; a.g.e., s. 21
Antalya'da bu oranlar
şöyle saptanmıştır:
ÇİZELGE la: ANTALYA KALE İÇİ - KONFOR KOŞULLARI
(%)
Yok
Konut içinde
Konut Dışında
Ortak Kullanım
Bilinmeyen
Mutfak
Banyo
wc
7.4
13.3
66.1
2.1
2.1
16.2
2.2
70.1
72A
2.2
1.3
16.4
Kaynak: Antalya Kale Içi Koruma Geliştirme Imar Planı: OE>TÜ
Uygulamalı Araştırma Projesi Açıklama Raporu
9.9
1.3
16.5
304
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
Amasya Kent Merkezinde ise
yapı)
saptanmıştır:
sorunlar
Yok
Dışarıda
Mutfak
Banyo
wc
2
7
2
1
2
7
= Mutfak
Banyo
2
2
yapı)=
Hatuniye Mahallesi (19
Helkis Mahallesi (20
şu
wc
6
6
Kaynak: ODTÜ, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü
ı 1. Yapıların
o/o 38'inde su, %
56'sında
ı2.
YANKI DERGiSi, ı984, s. ı7.
13.
KELEŞ, Ruşen,
elektrik, %
6'sında
her ikisi de yoktur.
"Nüfus, Kentleşme, Konut ve Konut Kooperatifleri"; "Konut 81, Ankara,
Koop Yayınları: 20.
ı98ı.
Kent
ı4. YANKI DERGİSİ, ı984, s. ı6.
ı5.
Bu çizelgenin hazırlanmasında şu kabuller yapılmıştır:
• ı konut'un ekonomik ömrü 50 yıldır.
• Her yıl mevcut stokun % 0.02'si yenilenecektir.
ı6. ŞENER,
ı7
a.g.e.
ÇİZELGE 6: ANTALYA KALE İÇİ- YAPILARlN KULLANILMA DURUMU
. ------~~------------------~----------------------------------Hepsi boş
1 oda boş
2 oda boş
3 oda boş
4 oda boş
5 oda boş
6 oda boş
7 oda boş
Alt kat boş
Üst kat boş
Bir kısmı boş
Yapı Sayısı
OJo
21
34
20
20
7
2
1
1
3.4
6
20
6
5.6
3.3
3.3
1.1
0.3
0.2
0.2
1.0
3.3
1.0
Kaynak: Antalya Kale Içi Koruma Geliştirme Imar Planı: ODTÜ
Uygulamalı Araştırma Projesi; Açıklama Raporu
18. Bu bilgileri
ı9.
kullanmamıza
izin veren Doç. Dr.
Tansı Şenyapılı'ya teşekkür
ederiz.
Bu yerleşmeler arasında Göynük, Gaziantep, Bergama, Tire, Ankara'nın çeşitli kesimleri,·Eğridir,
Antalya Kale-İçi, Bursa-Hisar İçi, Mudanya, Ortahisar, Alanya Kale-İçi, Beypazarı, Muğla yer
almaktadır.
(Kaynak: ODTÜ,
Mimarlık
Fakültesi, Restorasyon Ana Bilim
Dalı Arşivi)
20. Tarihsel çevre araştırması dışındaki bilgiler "imar Planı Açıklama Raporu"ndan alınmıştır. Bu bilgileri
kullanmamıza izin veren imar Planı Yuklenicisi Sn. Yıldırım Parlar ile yardımcıları Sn. Ali Ulvi Ulubaş,
Sn. Nevzat Uğurel ve Sn. Erhan Benli'ye teşekkür ederiz.
'
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
305
21.. _ _ _ _..;!.Ç_İZE_L_G_E_8_:.....MUD=..;:.,;.;. :AN.::..:. . .Y;..:A_;.__---MAHAL===L=EL=E.:.:RE=-.:G:.:Ö:.::RE=...:NUFU:..:..::.:
.. ::-=..::S:_VE..::...=.-=HAN==..:.:E:...:S=A.:.:Y:.:IS=:I::.__ _
Mahalle
Nüfus
Mütareke
675
742
759
287
1265
354
4082
Şükrüçavuş
Karatatma
Rüştü ipar
Musabey
Erdoğdu
TOPLAM
Sayısı
Konut
Yoğunluk
149
153
187
72
408
119
1088
4.53
4.84
4.05
3.98
2.70
2.97
3.75
Kaynak: lmar Planı Açıklama
22. Bu
sayıya,
ıslak
hol, sofa, ara~k, sandık
hacimler dahil değildir.
odası
gibi
dolaşım
ve servis
mekanlarıyla,
WC, mutfak, banyo gibi
23. Çizelge 8.
24. Harita: 5'de
bunların
belde içindeki
dağılımı
izlenebilmektedir.
25. Geleneksel olsun ya da olmasın, ülkenin tüm konut stokunda, kullanılmayan mekanların bulunduğu
bilinmektedir. Özellikle 1 ve 2 oda fazlası olan hane halkı sayısı ülke nüfusunun hemen yarısına
erişmektedir.
ÇİZELGE 15: TÜRKİYE - MİNİMUM VE MAKSİMUM GEREKSİNME VARSAYIMIYLA İHTİYAÇ
FAZLASI ODASI OLAN HANE SAYISI (1980
Fazla Oda
1
2
3
4
5
6
7
yılı)
Kentsel+ Kırsal
Hane Halkı Sayısı
Max.
Min.
Kentsel
Hane Halkı
Min.
587308
217407
62367
21793
7457
2400
279
334540
124930
35408
11610
4090
1422
152
372060
130856
37469
12600
4211
1263
Sayısı
Max.
218563
72536
20527
6903
2403
736
(Kaynak: DİNÇ-, Tuğyan; Türkiye'de Hanehalkı Yapı ve Sayısına Göre Konut ihtiyacı, TÜBİTAK Yayını; Tablo: 33,34,45,46).
26.
ÇİZELGE 16: TÜRKİYE- ODA SAYISI CİNSİNDEN KONUT ARTIŞI
Oda
Sayısı(%)
1
2
3
4
5
6
1970
1972
1974
1976
1978
1970-79
1.27
1.69
0.79
0.75
1.76·
17.66
8.81
8.27
9.99
17.32
53.80
46.20
49.58
43.55
39.24
23.31
37.75
34.98
34.31
30.84
3.37
4.89
5.30
9.29
10.81
0.51
0.62
0.81
1.94
1.80
0.08
0.04
0.07
0.18
Ortalaması
1.25
1.2.41
46.47
32.23
6.73
1.13
0.07
Yıllar
7+
27.TEKELİ, İlhan;"Türkiye'de Konut Sorununun Uavranışsal Nitelikleri ve Konut Kesiminde Bunalım",
Konut '81, s. 97.
.r-· \
306
28.
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
ÇİZELGE 17: TÜRKİYE- HANEHALKI YAPISINA GÖRE KONU'ITA BULUNMASI GEREKLİ
YAŞAMA VE YATMA YERİ SAYISI İLE İLGİLİ VARSAYlM
Aile
Yapısı
Yaşama
·
Yeri
Sayısı
Yatma Yeri
(Minimum)
Oda Sayısı
(Maksimum)
1
1
2
2
3
1
2
2
3
3
1
1
1
1
1
2
3
4
5
6
Toplam
Minimum
Oda Sayısı
Maksimum
2
3
3
4
4
2
2
3
3
4
(Kaynak: DİNÇ; s. 45)
29.
ÇİZELGE 18: TÜRKİYE- HANEHALKI YAPISI VE SAYlSINA GÖRE
HANEHALKLARININ MİNİMUM İHTIYAÇ ODA SAYISI İTİBARİYLE
DAGILIMI - 1970
Hanehalkı Büyüklüğü
2-3
Hanehalkı Sayısı
Minimum İhtiyaç Oda Sayısı
1.189.476
1.864.402
1.543.102
2
3
4
kişi
4-5 kişi
6-7
kişi\
(Kaynak: DİNÇ; s. 47)
30. Konutlada ilgili
ayrıntılı
bilgi
çalışma
ekinde
verilmiştir.
31. Bu hesaplamada şu model kullanılmıştır:
AK:TÜRE, Teoman; "Konutta Maliyet-Ödeme Gücü İlişkisi", Konut '81, s. 164. (Tablo 17: Örnek
Binanın maliyet girdileri)
Birim Konut
Yapım Alanı
Tutarı
1. Malzeme
1 m3fm2
0.250 tonfm2
250 Adet
0.125 m3
· 0.075 ton
Kum
Çimento
Harman Tuğlası
Çam Kereste
Demir
1.002.43 TL.
3.375.- TL.
1.750.- TL.
8.125.- TL.
9.614.25 TL.
Toplam
23.866.68
1.432.00 TL.
Düz işçi
Usta işçi
20 Saat
23 Saat
3.580.- TL.
6.256.- TL.
Betoniyer;.
0.5 Saat
785.88 TL.
Diğer
Malzeme
Toplamının %6'sı
2. işçilik
3. Makina
4. Madeni Aksam, Taşıma
Toplarnın
% 8'i
2.873.64 TL.
5. Tesisat işleri
inşaat işlerinin % 12'si
(Bu hesaplamada
yardımcı
olan Sn. Teoman Aktüre'ye
teşekkür
7.758.84 TL.
Genel Toplam
ederiz.)
46.553.00 TL.
İSLAM MiMARİ MiRASINI KORUMA KONFERANSI
307
32. Bu tutara arsa bedeli ve kentsel alt yapı dahil değildir.
33. Birim maliyetierin hesaplanmasında şu yol izlenmiştir:
a. 70 m 2 taban alanına sahip 2 katlı bir konut ele alınmıştır.
b. Tesisatın tümüyle yenileneceği varsayılmış vetesisat maliyeti için dipnot 3l'den yararlanılmıştır.
c. Yapının "B" değerde (orta nitelikte) bir mimari kaliteye sahip olduğu varsayılmıştır.
ÇİZELGE 19: TİPİK BİR GELENEKSEL KONUT ONARlM KEŞFİ
Imalatın Çeşidi
Ahşap
Esaslı
Birim
Fiyat
Yüzeysel
Esaslı
10 m2
60 m2
143.-
1.430.-
8.580.-
10 m2
161.-
80 m2
229.-
40 m2
164.~
6.560.-
10 m2
334.-
3.340.-
10 ma
30 ma
8.011.-
80.110.-
240.330.-
50 m2
290 m2
110.-
5.500.-
31.900.-
40 m2
455.-
70 m2
70 m2
136.-
9.520.-
9.520.-
100 m2
350 m2
265.-
26.500.-
92.750.-
5 m2
20.487.-
Metraj
kaplama sökülmesi
Cam sökülmesi
ince ahşap kaplama sökülmesi
Ahşap kapı
Ahşap
kapı
ve pencere
karkas sökülmesi
Bağdadi
sökülmesi
Ahşap çatı
sökülmesi
toplanması
Her cins kiramit
Sıva raspası yapılması
Askıya
20 m2
ve pencere sökülmesi
Klasik ahşap
sökülmesi
Tutarı
Yüzeysel
alma
1.610.1.600.-
18.320.-
18.200.-
102.435.-
Yeni ll. sınıf cam kereste ile
ahşap takviye ve karkas yapılması
10 ma
25 ma
85.891.-
858.910.-
2.147.275.-
Normal tavanların yatay düzlemde
düzeltilmesi
30 m2
60 m2
2.549.-
76.470.-
152.940.-
Her türlü satıhta
aktarılması
70 m2
423.-
29.610.-
kiramit
7.620.-
30 m2
254.-
7m
2.553.-
50 m2
2.244.-
5 m2
70 m2
5.563.-
27.815.-
389.410.-
bağdadi
50 m2
290 m2
749.-
37.450.-
217.210.-
Mt ·. cut kapı ve pencerelerin
yerıne takılıp monte edilmesi
7,5 m2
22,5 m2
546.-
4.095.-
12.285.-
10 m.
30 m.
505.-
5.050.-
15.150.-
7,5 m2
15 m2
3.511.-
26.332.-
52.664.-
7,5 m2
15 m2
3.777.-
28.327.-
56.655.-
2 ma
4.396.-
Klasik tip kiremille
Ahşap saçak altı
yapılması
çatı
örtüsü
kaplama
Rendesiz çam kereste ile
oturtma çatı yapılması
Klasik
çıtalı ahşap
tavan
Tavan veya duvarda
ahşap
yapılması
Kapı ve pencerelere basit düz
pervaz yapılması
Beyaz camdan iç
kapı kanadı
yapılması
1. Kalite
çıralı
30.636.112.200.-
çarndan pencere
yapılması
Moloztaş
15.318.-
duvar
yapılması
;·-\.
8.792.-
iSLAM MiMARi MiRASINI KORUMA KONFERANSI
308
Kıtıklı
kireç harcı ile düz
üzerine sıva yapılması
satıhlar
20 m2
50 m2
1.378.-
27.560.-
68.900.-
100 m2
350 m2
1.516.-
151.600.-
530.600.-
50 m2
100 m2
88.-
4.400.-
8.800.-
Boyası bozulmuş ahşap imalatın
yağlı boya ile bayanması
25 m2
50 m2
453.-
11.325.-
22.650.-
Yeni ahşap üzerine 2 kat
boya
25 m2
50 m2
712.-
17.800.-
35.600.-
100 m2
350 m2
103.-
10.300.-
36.500.-
Bağdadi sıva
Ahşap
yüzünün boyaya
getirilmesi
hazır
hale
iki kat
yağlı
Eski badanalı yüzeylı;ıre 3 kat
renkli kireç badana
1984 Yılı birim fıyatları ile inşaat işleri toplamı
Ortalama OAJ 35
artış
ile 1985
Yılı
maliyeti
Nakliye, yükleme, boşaltma ( 0Aı 8)
Tesisat
işleri
(% 12)
GENEL TOPLAM
Birim Maliyet
34. TEKELİ, İlhan; a.ge., s.62.
35. DPT; BBYKP, Konut
İhtiyaç-Talep
Alt Komisyon Raporu.
1.590.852.-
4. 790.978.-
2.147.650.-
6.159.828.-
171.808.-
492.784.-
543.060.2.862.518.20.446.-
543.060.7.195.672.51.397.-
rn" rm ır •
r! e
1
'
n il
i
.. .'
./
8
MUDANYA
n~'t'cfFNhL~c~~~~~~~N
geleneksel konut stok u a~.ırv
t
radı t ı ı
•
•
ona
hou s
ıng
•
s t oc k
ru~t
~~o~T:~~~~ ~ı:.::,~:::~~
1,~"'" ~· -~~ .,g : ;~: ;::,;;'~I:::::::.,.TuR Kı $
YAZ KULLANIMI
YETERSIZ KULLANlh1
zUkçc
• •
•
YE
[2]
1
m • r nı • r •
d
geleneksel konut
t raditi on al
ho u s ing
en/ Z./
-!
.,,.-·
MU DANYA
geleneksel konut stok u
t raditional
housing
stock
MIMARI DEGER
ARC:HITECTURAL VALUE
A
..
8
c
OEG1SM1S'/CHANGt:O.
$
ruot götcc
cmre mldran
nlmcı
ClıgönGI
c:;;;;;ı
2Z7.l
·cr:::ı
o d.tti.
mc tu.
mlm:ulık
r3culty or
fnkül:c:st
arclıitccturr
• ..
·v
T.U
R Kil
E
0
3
\
rn • r na • r •
d ~Ili z 1
MUDANYA
KONFOR
geleneksel konut stok u
t raditional
housing
stock
COM~~,::\'
BAN'ıO/BATH
ROOM ı
WC/TOILET
MUTFAK/KITCHEN
\!i
•
+
A
VETER!ifl 1 N~aıı:ı:t~lf:NT
oOo
A
ı
~
m.,,.,.' r'
d on; ı 1
·/
ruaı ,akca
geleneksel 1KOnut st oku Flzlı<sa·~='ro~0~~R.ITATED.o,d.t.d. minforlık raı.nı oıl
. .
~
rııcully
t raditional
h o u s i n9 s t oc k
1
KAYNAK
YARA'TII..AN YENI
CAPACITY
11lE IEW
emre· madran
olmej AraAnGI
a:zt<CYETERLI/
SUFFlOENT m..c.Lu',
C81W<Shtll/P......
<l!AI.E S=IIU<B<RIFFAHIU'
-.:"üRKiYE
of archUetture 1·
•
ONA~IM 10NMil r-.==;;::::;:::;:;:;;;~::i
ı
ONAKIM ONCEil
BEFORE RESTORATIOt1
AfTE! RHlOKATION
ODA
ıto oH
&iKiKti KAT
L::::E~~:ı::::.:=::ı:::::::::t:=~~ FIUT FLO!l '-=E===ı:::::ı::::::::::~~~~e..J
ZEMIN KAT
6ROlmD fl
~ıt: : : : : : : : : =: =-:= : ! lEKril ME:Sif
~HVICf ~PACE~
. ~iKiNci KAT
FIKH FLOOK.
.AHTU. Ho:6S
t1:1QAtt!K '!K lloJ
ONARlM ÖNtESi
ZEMiN 1\AT
LROUNU flOOl
ONARlM ~ONRA~I
ONAKIM Ôti.Ui
lERlll Kt5IDW10H
AflfK
KE?fO~ATilt'l
&ipjHd KAT
f\UT fLOO~
fn=~;;:APFT'Tit:;::;:;:;;;;;::;;;;ı ZEMiN KAT
6"ROUND FlOOK
~~~Nd ıw
FIRIT FltllK
~EK~; MEKANWI
~EKVICE ~PACB
~1\VAnTEı. Ho; 72.
Kti!AL ı~ ().D No:l5
ZEHiH KAT
GR.OIIND FLOO"
ODA
~OOH
1.AıUIC
IlA lL
. DNAllM ÖNCESi
~EFIJRE KHTOJ.ATION
ONARlM ~ONRA~I
AfiER HflDRAllON
8İRiNU KAT
M"'E
&AI!.t>l?-'11
..
'
FIRH FLOD"
..
')i
'
~
~fA
U4L\.·.
~~L
I=F
l=f=
~h=
ODA
)-1ıı-
llDOK
Gitil Hıılı
EıntAIIU1.
U4U.
1
ı--
o-l-H-H-l-h-
l:j-~~Ll-i-ı~
0
ı_ ___ ı_ __ ı_ Illi
=t:ceı:::..MurrAK=ccccı
r-!-LLLkıTc.ııı:H
1_1_1_1_1
_ı_ı_ı_ı_u_u_
r-+-"ÇJr
_LI_I_ı_ı_ı_I_I_LI_LU
;l±l=l=l=i=l-·~l- -?-
r!-LLLLU ı ~~ .
Jl
~
1
'-1-'-'-u_ı_ı_ı .~
ı
__ı_u wı1v~ '-i
'-1-'-u-=,'tsl--'
-LJ,:.E!',ı,u~~=
'-"'/
_ı__ı_,ı_ı_ı
.
jL
j_LJ__
ı
1
ır
ZEMiN KAT
6KWI't1l
fUll}~
-
-
~ERVi7 t1EKANURI
SiRiNci KAl
~ERVIC
FI~TFlOOR
iPACfi
ODA
oDA
e.ooH
ıı.ootl
zmiK KJıT
6RillNP fi.OIJ.
ONAR1t1 5111RASI
AfliK RESTilt4TION
~Kiıti KAT
ONARlM 50NM~I
AMT fUXJ!.
AFlU WTOM110H
~RVb t1EKAtii.AR\
tı\V.I.l!TU.
~EKVlE ~fAUS
l1o: 1ll
~ilbi ~- No:7
------
.·
!OFA
~ALL
ODA
llOOH
____ j
Ot;ıAt:. ME"-Ati.
CO tl HD!4 6PACE
ONAllM
ODA
ODA
l!.OOH
1!-00H
o
i[
OM
ONAKIM ?!KiRMI
AffiK umMTION
&HilE KEffiiRATIOM
&iRirti KAT
FIRST Fl.OOR
Ol'f.ijiM 1011MSI
JlffORAl\111
Af1E~
ZH1iN KAT
fLIJOR
GKOiiN~
BWAHlEf. lio\'12.
Yıi\Al.
!AlA 0.0.1\o:ZO
""''
&r~W~
!:ıARDttl.~v
.·
...
DOD
{O_
oıu~ıtA~I
\Q.
lWIII!ı lOO»
DEPO
&10V.A6E
L::::
ONARIH
~EfORf
Ilimi
1l~l!:d
•
b+d
J.
IJNAR111 ~HRMI
AFTt~ ~$TORATION
ZEMiN KAT
REHOPJ.TIOH.
'='Lı
GRDI!tD FlODit
I.H'IıtllU.
, _, fl
1
.. ,-
1
ONARlM ÖNCESi
5HU~E
&i~tf.i rAT
fiRiT FLOOR
REflOJ.AliON
ONARm ?OHRASI
AFTE~
Oll'.
ROOH
lOOH
~t.ccı-
~ERVICf ~rAm
m=
ODA
~
iERYb MEKANI.AKI
IIHTORATION
MlllfA~
trr'"e"
Ho: 70
~i'ı'll.ııt:.No:5
-LI-1-TI
_u_ i~
-Lh--
JiKINCi KAT
rrı
~
ırrı
;~t!Iıın:_ı~:
-Fı-ı=Fij- .ı-!l-
FIRfl' flODR
-r
,A'
Al[
~OfA
~ALL
ODA
tOOH
7
r
O[)ll
toon
""'
ARA KAT
NmANINf fllm.
-~
tf.\