mersin serbest bölgesi örneği - Selçuk Üniversitesi Dijital Arşiv Sistemi

i
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANABİLİM DALI
SERBEST BÖLGE UYGULAMALARININ
EKONOMİK PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ:
MERSİN SERBEST BÖLGESİ ÖRNEĞİ
Abdurrahman USLUGİL
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TEZ DANIŞMANI
Prof. Dr. Orhan ÇOBAN
KONYA-2013
2
i
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
ii
TEZ KABUL FORMU
iii
TEŞEKKÜR
Bu çalışmanın hazırlanması sürecinde bana kıymetli vaktini ayıran, ilgi ve
desteklerini esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Orhan ÇOBAN'a ne kadar
teşekkür etsem azdır. Çalışmada kullanılan verilere ulaşmamda yardım ve katkıları
bulunan Mersin Serbest Bölge Müdürlüğü Müd. Yrd. Salih Palamut'a ayrıca teşekkür
ederim.
Yine çalışma süresince gösterdikleri sabır ve anlayış için sevgili eşim Tuğba
USLUGİL'e ve pek kıymetli kızım Ceren USLUGİL'e çok teşekkür ediyorum.
Eğitim hayatım boyunca olduğu gibi bu çalışmam süresince de yanımda olan,
bana inanan ve güvenen anneme ve babama şükranlarımı sunarım.
Abdurrahman USLUGİL
iv
ÖZET
v
SUMMARY
vi
KISALTMALAR LİSTESİ
AB
: Avrupa Birliği
ASB
: Avrupa Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
ASBAŞ
: Antalya Serbest Bölge İşleticisi A.Ş.
BUSEB
: Bursa Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
DASBAŞ
: Doğu Anadolu Serbest Bölge Kurucu ve İşletmecisi A.Ş.
DENSER
: Denizli Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
DESBAŞ
: İstanbul Deri ve Endüstri Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş.
EB
: T.C. Ekonomi Bakanlığı
ESBAŞ
: Ege Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
GASBAŞ
: Gaziantep Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
İMKB
: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
İSBİ
: İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
İSBAŞ
: İstanbul Trakya Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş.
İZBAŞ
: İzmir Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
KAYSER
: Kayseri Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
KOSBAŞ
: Kocaeli Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
MARTEK
: Marmara Teknokent A.Ş.
MESBAŞ
: Mersin Serbest Bölge İşletici A.Ş.
MSBM
: Mersin Serbest Bölge Müdürlüğü
MTSO
: Mersin Ticaret ve Sanayi Odası
SASBAŞ
: Samsun Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
SB
: Serbest Bölge
TAYSEB
: Toros Adana Yumurtalık Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş.
TRANSBAS : Trabzon Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
vii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Mersin Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri ..................................................... 24
Tablo 2: Antalya Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri.................................................... 25
Tablo 3: Ege Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri ........................................................... 27
Tablo 4: İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri................ 28
Tablo 5: Trabzon Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri................................................... 30
Tablo 6: İstanbul Trakya Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri...................................... 31
Tablo 7: Adana Yumurtalık Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri ................................. 32
Tablo 8: İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri ................. 34
Tablo 9: Mardin Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri .................................................... 35
Tablo 10: Samsun Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri.................................................. 36
Tablo 11: Avrupa Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri .................................................. 37
Tablo 12: Kayseri Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri .................................................. 39
Tablo 13: İzmir Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri...................................................... 41
Tablo 14: Gaziantep Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri.............................................. 42
Tablo 15: Tübitak-Mam Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri ....................................... 43
Tablo 16: Denizli Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri ................................................... 44
Tablo 17: Bursa Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri ..................................................... 46
Tablo 18: Kocaeli Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri................................................... 47
Tablo 19: Mersin Serbest Bölgesi'nde İstihdam (31.05.2013 İtibariyle) ......................... 53
Tablo 20: Mersin Serbest Bölgesi'nde Yatırım (31.05.2013 itibariyle) ........................... 54
Tablo 21: Mersin Serbest Bölgesi'nde Firma Sayısı (31.05.2013 İtibariyle)................... 54
Tablo 22: Mersin Serbest Bölgesi'ndeki Faaliyet Ruhsatı Dağılımı (31.05.2013
İtibariyle)...................................................................................................................... 54
viii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1: Mersin Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
23
Şekil 2: Antalya Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
25
Şekil 3: Ege Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
26
Şekil 4: İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret
Hacmi(1000 $)
Şekil 5: Trabzon Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
28
29
Şekil 6: İstanbul Trakya Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $) 30
Şekil 7: Adana Yumurtalık Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi
(1000 $)
32
Şekil 8: İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret
Hacmi (1000 $)
33
Şekil 9: Mardin Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
34
Şekil 10: Samsun Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
36
Şekil 11: Avrupa Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
37
Şekil 12: Rize Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
38
Şekil 13: Kayseri Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
39
Şekil 14: İzmir Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
40
Şekil 15: Gaziantep Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
41
Şekil 16: Tübitak-Mam Teknoloji Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret
Hacmi (1000 $)
43
Şekil 17: Denizli Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
44
Şekil 18: Bursa Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
45
Şekil 19: Kocaeli Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
46
Şekil 20: Mersin Serbest Bölgesi'ne Türkiye'den Yapılan İthalat
57
Şekil 21: Mersin Serbest Bölgesi'nin Toplam İthalatı ($)
58
Şekil 22: Mersin Serbest Bölgesi'nden Türkiye'ye Yapılan İhracat
59
Şekil 23: Mersin Serbest Bölgesi'nin İhracatı ($)
59
Şekil 24: Mersin Serbest Bölgesi'nin Dış Ticaret Dengesi ($)
60
Şekil 25: Mersin Serbest Bölgesi'nin İhracatının İthalatını Karşılama Oranı
61
ix
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI............................................................................... i
TEZ KABUL FORMU....................................................................................... ii
TEŞEKKÜR ...................................................................................................... iii
ÖZET................................................................................................................. iv
SUMMARY ....................................................................................................... v
KISALTMALAR LİSTESİ............................................................................... vi
TABLOLAR LİSTESİ ..................................................................................... vii
ŞEKİLLER LİSTESİ....................................................................................... viii
İÇİNDEKİLER.................................................................................................. ix
GİRİŞ.................................................................................................................. 1
BİRİNCİ BÖLÜM: SERBEST BÖLGELER..................................................... 3
1.1. Serbest Bölge Konsepti ........................................................................... 3
1.2. Serbest Bölgelerin Tarihsel Gelişimi ...................................................... 3
1.3. Serbest Bölgelerin Genel Özellikleri....................................................... 5
1.4. Serbest Bölgelerin Kuruluş Amaçları...................................................... 7
1.5. Serbest Bölgelerin Fonksiyonları ............................................................ 7
1.6. Serbest Bölge Türleri............................................................................... 8
1.6.1. Serbest Ticaret Bölgesi..................................................................... 8
1.6.2. Serbest Üretim Bölgesi..................................................................... 9
1.6.3. Serbest Liman................................................................................... 9
1.6.4. İkiz Fabrikalar .................................................................................. 9
1.6.5. Serbest Yatırım Bölgesi.................................................................. 10
1.6.6. Serbest Bankacılık Bölgesi (Kıyı Bankacılığı) .............................. 10
x
1.6.7. Gümrüksüz Satış Mağazası ............................................................ 10
1.6.8. Antrepolar....................................................................................... 11
1.7. Serbest Bölgelerin Ülke Ekonomisine Etkileri ..................................... 11
1.7.1. Olumlu Etkileri............................................................................... 11
1.7.1.1. Dış Ticaret ............................................................................... 12
1.7.1.2. Döviz Gelirleri Etkisi .............................................................. 13
1.7.1.3. İstihdam Etkisi......................................................................... 14
1.7.1.4. Yabancı Sermaye ve Teknoloji Transferi................................ 14
1.7.2. Olumsuz Etkileri............................................................................. 15
1.7.2.1. Vergi Kaybına Neden Olması ................................................. 15
1.7.2.2. Tekelleşmeyi Hızlandırması.................................................... 15
1.7.2.3. Yatırımın Eşit Dağılmaması .................................................... 16
1.7.2.4. Çevre Kirliliği Yaratması ........................................................ 16
1.7.2.5. Yerli Firmalara Rakip Olmaları .............................................. 16
1.7.2.6. Sosyal Yapının Bozulması ve Ücret Eşitsizliğinin Artması.... 17
1.7.2.7. İthalat Baskısı Yaratması......................................................... 17
1.8. Serbest Bölgelerin Kuruluş Yeri Seçimi ............................................... 17
İKİNCİ BÖLÜM: TÜRKİYE’DE SERBEST BÖLGELER............................ 19
2.1. Türkiye’de Serbest Bölgelerin Tarihi Gelişimi ..................................... 19
2.2. Türkiye’de Serbest Bölgelerin İdari Yapısı........................................... 21
2.3. Türkiye’de Faaliyet Gösteren Serbest Bölgeler .................................... 22
2.3.1. Mersin Serbest Bölgesi................................................................... 22
2.3.2. Antalya Serbest Bölgesi ................................................................. 24
2.3.3. Ege Serbest Bölgesi........................................................................ 26
2.3.4. İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi ................................ 27
xi
2.3.5. Trabzon Serbest Bölgesi................................................................. 29
2.3.6. İstanbul Trakya Serbest Bölgesi..................................................... 30
2.3.7. Adana Yumurtalık Serbest Bölgesi ................................................ 31
2.3.8. İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesi ................................. 33
2.3.9. Mardin Serbest Bölgesi .................................................................. 34
2.3.10. Samsun Serbest Bölgesi ............................................................... 35
2.3.11. Avrupa Serbest Bölgesi ................................................................ 37
2.3.12. Rize Serbest Bölgesi..................................................................... 38
2.3.13. Kayseri Serbest Bölgesi................................................................ 38
2.3.14. İzmir Serbest Bölgesi ................................................................... 40
2.3.15. Gaziantep Serbest Bölgesi............................................................ 41
2.3.16. Tübitak-Mam Teknoloji Serbest Bölgesi ..................................... 42
2.3.17. Denizli Serbest Bölgesi ................................................................ 44
2.3.18. Bursa Serbest Bölgesi................................................................... 45
2.3.19. Kocaeli Serbest Bölgesi................................................................ 46
2.3.20. Doğu Anadolu Serbest Bölgesi .................................................... 47
2.3.21. İMKB Uluslar arası Menkul Kıymetler Serbest Bölgesi.............. 47
2.4. Türkiye’deki Serbest Bölgelerin Avantajları ........................................ 48
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: MERSİN SERBEST BÖLGESİ VE EKONOMİK
PERFORMANSI ....................................................................................................... 52
3.1. Mersin İli ve Mersin Serbest Bölgesi .................................................... 52
3.1.1. Mersin İli Hakkında........................................................................ 52
3.1.2. Mersin Serbest Bölgesi Hakkında .................................................. 52
3.1.3. Mersin Serbest Bölgesi'nde Ekonomik Göstergeler....................... 53
3.2. Literatür ................................................................................................. 55
xii
3.3. Veri Seti ve Analiz Sonuçları ................................................................ 57
3.3.1. Mersin Serbest Bölgesi'nin İthalatı................................................. 57
3.3.2. Mersin Serbest Bölgesi'nin İhracatı................................................ 58
3.3.3. Mersin Serbest Bölgesi'nin Dış Ticaret Dengesi............................ 60
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ................................................................... 62
KAYNAKÇA ................................................................................................... 64
EKLER ............................................................................................................. 68
EK: 1) SERBEST BÖLGELER KANUNU..................................................... 68
EK: 2) SERBEST BÖLGELER UYGULAMA YÖNETMELİĞİ .................. 76
1
GİRİŞ
Ticaretin doğuşundan bu yana ülkeler ticareti geliştirmek, ticaret hacmini
yükseltmek, ticaret hadlerini kendi lehlerine çevirmek için çeşitli uygulamalara
gitmişlerdir. Dünyayı adeta bir köy haline dönüştüren küreselleşme, ülkeler
arasındaki mesafelerin ortadan kalkmasına ve ticari rekabetin artmasına yol açmıştır.
Bu durum, ülkelerin dış dünyadan bağımsız bir ekonomi politikası izlemelerini
imkansız kılmıştır. Bütün bu gelişmeler, pazardaki payını kaybetmek istemeyen
ülkeler için yeni dış ticaret uygulamalarını hayata geçirmeyi zorunlu kılmıştır. Bu
uygulamalardan bir tanesi de ülke içerisinde serbest bölgeler oluşturmaktır.
Geçmişi ilk çağlara kadar uzanan serbest bölgeler, genel olarak, ülkenin siyasi
sınırları içerisinde yer alan buna karşın bulunduğu ülkenin gümrük bölgesi dışında
kabul edilen ve ülkede uygulanan ticari ve mali düzenlemelerden kısmen veya
tamamen bağımsız yerler olarak tanımlanabilir. Serbest bölgeler, yürütülen iktisadi
faaliyetin çeşidine göre farklı isimler altında sınıflandırılabilirler.
Serbest bölgelerin ülkeler açısından, dış ticaret hacmini artırmak, döviz
gelirlerini artırmak, yabancı sermayeyi ve teknolojiyi ülkeye çekmek, istihdamı
artırmak gibi iktisadi amaçları bulunmaktadır. Ülkelerin de serbest bölge kurma fikri
bu amaçlardan bir yada birkaçıyla bağlantılı olarak olgunlaşmaktadır.
Serbest bölgeler kuruldukları ülkelere ekonomik ve sosyal açıdan bir takım
avantajları ve dezavantajları da beraberlerinde getirmektedirler. Burada esas olan
ülkeye
optimum
faydayı
sağlayacak
şekilde
serbest
bölge
uygulamasını
gerçekleştirebilmektir. Serbest bölgenin kuruluşuyla birlikte ortaya çıkacak
ekonomik ve sosyal sonuçlar oldukça önem arz etmektedir. İşte bu yüzden serbest
bölge kurma fikrinin olgunlaşabilmesi için ülkenin mevcut siyasi ve ekonomik
durumu iyi analiz edilmelidir. Kuruluş kararı sonrası ortaya çıkan sonuçlar düzenli
aralıklarla saptanmalı ve gerekirse çıkacak sonuca göre önlem veya teşvik
politikaları uygulamaya konulmalıdır.
Türkiye'de serbest bölge kurma denemeleri 1980'li yıllara kadar başarılı
olamamıştır. 24 Ocak 1980 kararları ve sonrasında izlenen dışa açık ekonomi
2
politikaları ile birlikte serbest bölge uygulamalarının önemi artmıştır. Şimdiye kadar
kurulan 21 adet serbest bölge bunu doğrulamaktadır. Çalışma, Türkiye'de kurulan
serbest bölge uygulamalarının ekonomik performanslarının değerlendirilmesi
açısından oldukça önemlidir.Bu çalışmayla Türkiye'de kurulan ilk serbest
bölgelerden biri olan Mersin Serbest Bölgesi'nin ekonomik performansının analiz
edilmesi amaçlanmıştır.
Çalışmada üç bölüm yer almaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde, genel
olarak, serbest bölgelerin tanımına, tarihsel gelişimine, kuruluş amaçlarına, türlerine
ve ülke ekonomisine olan etkilerine yer verilecektir.
İkinci
bölümünde ise
Türkiye’deki
serbest
bölge kurma
girişimleri
incelenecektir. Bunların sonucu olarak faaliyete geçen serbest bölgeler ve bu
bölgelerin avantajlarına yer verilecektir.
Üçüncü bölümünde ise öncelikle, Mersin İli ve Mersin Serbest Bölgesi
hakkında genel bilgiler verilecektir. Daha sonra bölgeye yapılan yatırım, bölgede
gerçekleştirilen
istihdam
ve
bölgedeki
firmalara
ait
güncel
bilgiler
değerlendirilecektir. Son olarak Mersin Serbest Bölgesi'nin 1988-2012 arası ticaret
hacmi verileri kullanılarak bölgenin ekonomik performansı analiz edilmeye
çalışılacaktır.
3
BİRİNCİ BÖLÜM: SERBEST BÖLGELER
1.1. Serbest Bölge Konsepti
Serbest bölge, bir ülkenin siyasi sınırları içinde ancak, gümrük ve vergi
sınırları dışında kalan, ticari, sınai ve hizmet faaliyetlerinin kolaylaştırılması
amacıyla devlet müdahalesinin en az seviyede tutulduğu, bir anlamda üçüncü ülke
durumundaki yer olarak tanımlanmaktadır (Bağrıaçık, 1999: 1). Tanımdan da
anlaşılacağı üzere serbest bölgeler ülke içerisinde kurulmuş ancak özerk bir yapı arz
eden alanlardır. Serbest bölgeler aynı zamanda gümrük hattı dışında sayıldıklarından,
bu bölgelere yapılacak mal ya da hizmet satışları ihracat, bu bölgelerden yapılacak
mal ya da hizmet alımları ise ithalat niteliği taşımaktadır.
Bağımsız bir ülkenin siyasi sınırları, aynı zamanda o ülkenin gümrük sınırları
anlamına gelir. Genelde, yabancı ürünlerin bu gümrük sınırlarını aşarak ülkeye
girmesi durumunda, söz konusu ürünler, ilgili ülkenin gümrük yasalarına göre
vergilendirilir. Bu düzenlemenin mali bir istisnası olarak kabul edilen serbest
bölgeler kuruldukları ülkenin gümrük mevzuatının geçerli olmadığı birer yabancı
ülkeymiş gibi kabul edilirler. Çeşitli ara malları ve nihai mallar bu bölgelere,
gelecekte ev sahibi ülkeyle veya diğer ülkelerle ticareti yapılmak üzere gümrüksüz
olarak ithal edilirler. Serbest bölgelerde, genel olarak, her türlü depolama, sergileme,
montaj, demontaj, imalat, test, paketleme ve paket açma işlemleri yapılabilir
(Kibritçioğlu, 1997: 75).
Serbest bölgelerde firmalara, ithal ekipman, malzeme, ara mallar ve hammadde
vergilerinden muafiyet, idari işlem ve döviz kontrollerinin minimum seviyede
tutulması, sendika birliği faaliyetinin bezdirilmesi veya baskılanması gibi çeşitli
kolaylıklar ve olanaklar sağlanır (Hamilton ve Svensson, 1982: 45).
1.2. Serbest Bölgelerin Tarihsel Gelişimi
Serbest bölge uygulamalarının farklı adlar altında da olsa çok eski bir geçmişi
vardır. Bazen bir bölgeyi bazen bir limanı bazen de bir şehri kapsayan bu
uygulamaları geçmişten günümüze aşağıdaki gibi incelenebilir.
4
- İlk Çağda Serbest Bölge Uygulamaları
Dünya'da serbest bölge niteliğinde kabul edilebilecek ilk uygulamalar yaklaşık
2000 yıl önceye, eski Yunan ve Roma medeniyetlerine dayanmaktadır. Bu
uygulamaların ilk örneklerini Yunanistan'ın Pire ve Challis limanları oluşturmuştur
(Erkan ve Tatlıdil, 1990: 7).
Avrupa'da ulusal devletlerin varlığından önce transit ticaretin yoğunluk
kazandığı yer ve zamanlarda serbest şehir uygulaması oldukça yaygın durumdadır.
Yunanlılar serbest şehirlerini bugünkülerle karşılaştırılabilir bir gelişme düzeyine
getirmişlerdir (Toroslu, 2000: 2).
- Orta Çağda Serbest Bölge Uygulamaları
Feodalitenin hüküm sürdüğü dönemde kapalı ev ekonomisi uygulanması,
ticaretin ihmaline ve bu da serbest şehir uygulamalarının önemini yitirmesine neden
olmuştur. Feodal rejimin XI. Yüzyıl'dan sonra çeşitli siyasal ve ekonomik nedenlere
bağlı olarak çöküşü, ortaçağın şehir ekonomisini ortaya çıkarmıştır. Bu dönemlerde
gerçekleştirilen Haçlı Seferleri, Avrupalıları zengin doğu milletleri ile ticari ilişkiler
kurmaya zorlamıştır. Ticari ilişkilerin yoğunlaşması, gerek coğrafi konumu gerekse
ekonomik avantajları sebebiyle bir takım yeni şehirlerin doğmasına yol açmıştır. Bu
şekilde canlanan uluslararası ticari hayat, serbest şehirleri tekrardan birer merkez
haline getirmiştir (Erdoğan, 1985: 12-13).
- Yeni Çağda Serbest Bölge Uygulamaları
XV. Yüzyıl'da fikri ve maddi alanda meydana gelen değişikliklerin iktisadi
düşünce üzerindeki etkileri çok büyük olmuştur. Merkezi otoritelerin güçlenmesiyle
milli devletler kurulmuş, derebeylik ve şehir devletleri sistemi ortadan kalkmıştır.
XVI. Yüzyıl'da Avrupa'dan Orta ve Uzak Doğu'ya uzanan deniz ticaret yolları
üzerinde bulunan Akdeniz'de bazı liman ayrıcalıklarının ortaya çıktığı bilinmektedir.
Toskana'daki Livarno kasabası 1675'de serbest şehir olarak tüccarlara bazı imtiyazlar
tanımıştır. XVI., XVII. ve
XVIII. Yüzyıllarda Akdeniz'deki başlıca şehirler:
İtalya'da Ancona, Civita-Veccia, Messina, Cenova, Fransa'da Marsilya, AvusturyaMacaristan İmparatorluğu'nda ise Triyeste ve Flume'dir. Fransa, 1762'de Dunkirk'i,
5
1784'de ise Bayonne ve Lorient'i serbest şehir haline getirmiştir. İngiltere, 1705'de
Cebelitarık'ı serbest şehre dönüştürmüştür (Toroslu, 2000: 3-4).
Serbest liman olarak ise İngiltere 1841'de Hong Kong'u Çin'den aldıktan ve
özellikle 1898 yılında Çin ile 99 yıllık kira anlaşması yaptıktan sonra adayı serbest
liman olarak kullanmaya başlamıştır (Alpar, 1985: 18).
- Yakın Çağda Serbest Bölge Uygulamaları
Avrupa'da serbest bölgeler özellikle 1850'den sonra günümüzdeki temel kanuni
yapı ve şekillerini elde etmeye başlamışlardır. Serbest bölge uygulaması, I. Dünya
Savaşı'ndan sonra önemli ölçüde artış göstermiştir. Uygulama, 1929 ekonomik
bunalımının çöküntülerini azaltmak isteyen ülkeler için de önemli hale gelmiştir. Bu
dönemde serbest şehir uygulamaları terk edilmeye başlanmış ve serbest bölge fikri
ön plana çıkmaya başlamıştır (Erdoğan ve Ener, 2005: 16-17).
1960'lı yıllarda serbest ticaret bölgesi ve organize sanayi bölgesinin özel
koşullarda bir araya gelmesiyle, yeni bir kurumsal buluş olarak serbest üretim
bölgeleri ortaya çıkmıştır. İlk serbest üretim bölgesi 1959'da İrlanda'da Shannon
havaalanında kurulan bölgedir. İlk yıllarda yayılma hızı yavaş olan serbest üretim
bölgelerinin 1970'li yıllardan sonra yayılması hızlanmıştır (Tekeli ve İlkim, 1987:
46).
1.3. Serbest Bölgelerin Genel Özellikleri
Serbest bölgelerin sahip olduğu bazı ortak özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir
(Akyürek, 1983: 10) :
-Serbest bölgeler genellikle, ülkenin dış ticaretini geliştirmek, döviz gelirlerini
artırmak, ülkedeki sanayi canlandırmak, ithalat ve ihracatı kolaylaştırmak amacıyla
kurulurlar.
-Serbest bölge “sınırlandırılmış” bir yerdir. Sınırları kesin olarak belirlenmiştir.
Burası ya bir limanın tamamını veya bir kısmını kapsar, ya da bir limanın veya
transit yolların yakınlarında oluşturulur. Bir şehrin tamamıyla serbest bölge ilan
edilmesi de mümkündür.
6
-Serbest bölgeler, bulundukları ülkenin siyasi sınırları içinde olmalarına
rağmen, gümrük hattının dışında sayılırlar, gümrük mevzuatından ve ülkenin dış
ticaret rejiminden tamamen veya kısmen muaftırlar.
-Serbest bölgeler çeşitli ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı ve odaklandığı
yerlerdir.
-Serbest bölgelerde, işi gereği ikameti zorunlu olan kişilerle bazı hizmetlerin
sağlanması için gerekli olan kişilerin dışında çoğunlukla ikamet yasaktır.
-Serbest bölgelerdeki bütün işlemler yabancı para birimi ile yapılmaktadır.
-Serbest bölgelerde yapılmasına müsaade edilen faaliyetler depolama,
yükleme-boşaltma, ambalajlama, çeşitli biçimlerde işleme ve pazarın ihtiyaçlarına
göre hazırlama, karıştırma, temizleme, imha etme, montaj, bankacılık, sigortacılık,
çeşitli araçların bakım ve onarımları, çeşitli endüstriyel faaliyetler ve çeşitli
hizmetlerdir.
-Tüccar, broker vb. işlerde uğraşan kişiler serbest bölgelerde depolama, çeşitli
biçimlerde malı işleme, taşıma, pazara hazırlama vb. işleri yapabilirler ve bu
faaliyetler için gerekli olan depo ve ardiyeleri işletebilir, atölye kurabilir, büro
açabilirler.
-Serbest bölgeleri genellikle hükümet, yerel idare, kanunla kurulmuş tüzel
kişilikler, kurumlar veya özel şirketler yönetirler.
-Serbest bölgelerde genellikle yabancı şirketler ve bankalar şube açabilir,
çeşitli yatırımlarda bulunabilirler. Bunların bir kısmı özel izne tabi olabilir.
-Serbest bölgelere malların giriş-çıkış işlemleri de ortak özellik gösterir.
Genellikle serbest bölgeye girecek olan mallar miktar olarak, malın menşe olarak ve
bölgede kalma süresi olarak kısıtlanamaz.
-Serbest bölgeler bulundukları ülkenin gümrük sınırları dışında sayılmalarına
rağmen, gümrük yetkililerinin direkt veya dolaylı kontrolü altındadır ve kaçakçılığın
önlenmesi için etrafı duvar veya parmaklıkla çevrilmiş ve polisiye tedbirler
alınmıştır.
7
-Serbest bölgeler genellikle geniş hinterlandı olan, uluslararası transit yollar
üzerinde bulunan, gelişmiş kara, demir, hava ve deniz ulaşım olanaklarına sahip
yerlerde kurulurlar.
Yukarıda ifade edilen özellikler, serbest bölgelerin kuruluşu ve işletilmesi
sırasındaki dikkat edilecek hususları da içermektedir.
1.4. Serbest Bölgelerin Kuruluş Amaçları
Serbest
bölgelerin
kurulmasıyla
ilgili
amaçlardan
bazıları
şunlardır
(Kibritçioğlu, 1997: 76):
-Ev sahibi ülkenin dışsatımını, imalat sanayiinin dışsatımını artırarak ve
çeşitlendirerek geliştirmek,
-Başka ülkelerin firmalarının üçüncü ülkelerle yapacakları ticaret için onlara bu
ticaretlerini kolaylaştırıcı olanaklar sağlayarak ev sahibi ülkenin net döviz gelirlerini
artırmak,
-Yabancı sermayeyi ve dolayısıyla gelişmiş teknolojileri ülkeye çekebilmek,
-Yeni istihdam olanakları yaratmak ve böylece, varsa, işsizliği azaltmak,
-İşgücünün ve yöneticilerin becerilerini yükseltmek,
-Bir serbest bölgenin kurulması için genelde o bölgenin gelişmiş bir altyapıya
sahip bulunması gerektiğinden, görece az gelişmiş bir bölgeye bir serbest bölge
kurarak o bölgenin kalkınmasına katkıda bulunmak.
Yukarıda sayılan amaçların dışında ülkenin sahip olduğu konum itibariyle bazı
özel amaçlar da söz konusu olabilir.
1.5. Serbest Bölgelerin Fonksiyonları
Serbest bölgeler fonksiyonellik açısından değerlendirildiğinde üç fonksiyon
göze çarpmaktadır.
Re-eksport (yeniden ihraç) fonksiyonu sayesinde, ithalatçı ya da ihracatçıların
bu bölgelerde alım satımını yaptıkları ürünleri bir başka ülkeye göndermeleri
halinde, gümrük vergisi ithalatı yapan son ülkede ödenmesinden dolayı teke
inmektedir. İthalatı kolaylaştırma fonksiyonu ise, ürünlerin sergilenmesi, ulaşımdan
8
zaman tasarrufu sağlama gibi avantajlar sunmaktadır. Bir diğer fonksiyon ise dağıtım
kanalı halkasını oluşturmasıdır. Üretim yerinin pazarlara yakın serbest bölgelere
kurulması ürün dağıtımı açısından firmalara avantaj sağlamaktadır (Traş, 2008:9).
1.6. Serbest Bölge Türleri
Serbest bölgeler genel bir tanımlama olsa da, yapılan faaliyetin türüne ya da
yönüne göre çeşitli isimler altında sınıflandırılabilirler.
1.6.1. Serbest Ticaret Bölgesi
Serbest Ticaret Bölgeleri, ticari faaliyetleri kolaylaştırmak amacıyla genellikle
bir liman veya havaalanı civarında, sınırları belirlenmiş bir alanda her türlü vergiden
kısmen veya tamamen arındırılmış ve ikamete kapatılmış bölgeler olarak kabul
edilmektedir. Faaliyet alanı olarak üretim, depolama, montaj, sergileme, mal
üzerinde işlem yapma, ambalajlama, küçük boyutlarda yeniden paketleme,
etiketleme, markalama, sınıflama, dereceleme, karıştırma, kırma, ayıklama,
birleştirme, şekil değiştirme, saflaştırma ve şişeleme gibi çeşitli uygulamalara
rastlanmaktadır (Erkan ve Tatlıdil, 1990: 7).
Serbest ticaret bölgelerini yapılan faaliyetin ve uygulanan mevzuatın sınırları
bakımından açık serbest bölgeler ve kapalı serbest bölgeler olmak üzere ikiye
ayırmak mümkündür.
Açık serbest bölgelerde, kuruldukları ülkenin hiçbir gümrük yasası geçerli
değildir. Bu bölgelerde her türlü endüstriyel ve ticari etkinliklere izin verilir. Kapalı
serbest bölgelerde ise, bir takım etkinliklerin yapılması ancak belirli koşullar altında
olanaklıdır (Kibritçioğlu, 1997: 76).
Serbest ticaret bölgeleri ithalata ve/veya ihracata yönelik olarak faaliyette
bulunabilirler. Serbest ticaret bölgelerine getirilen ürünler için, ev sahibi ülkenin
gümrük alanına sokulmadığı sürece gümrük vergisi ödeme gereği ortaya çıkmaz.
Dolayısıyla malların bölgeye ithali ve bölgeden diğer ülkelere ihracatında gümrük
vergisi borcu doğmaz (Erdoğan ve Ener, 2005: 24).
9
1.6.2. Serbest Üretim Bölgesi
Sınai üretim ve sınai mal ihracatını artırmak amacıyla kurulan, genellikle hafif
sanayi ürünlerinin emek yoğun parçaları üretilmekte veya emek yoğun montaj
işlemleri yapılmaktadır. Dünya’daki yaygın şekliyle serbest üretim bölgeleri, çok
uluslu şirketlerin rağbet ettiği sanayi adacıkları görünümündedir. Bu bölgelere
yatırım yapmak isteyenlere, gümrük kolaylıkları yanında mali teşvikler sağlanmakta,
bürokratik engeller azaltılmaktadır. Serbest üretim bölgelerine yapılan yatırımlara
konu olan mallar tüketim malları ve elektronik cihazların montajı gibi emek yoğun
biçimdedir (Ebiri, 2006: 12).
1960 yılından sonra serbest üretim bölgeleri otuzdan fazla az gelişmiş ülkede
benimsenmiştir. Brezilya, Dominik Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti, Endonezya,
Kore, Tayvan ve Malezya bu ülkeler arasında sayılabilir. Bu bölgelerde giyim ve
elektronik sanayilerinin ağırlık kazandığı gözlemlenmektedir (Alpar, 1985: 14).
1.6.3. Serbest Liman
Ülkenin belirli bir limanının ithalat, ihracat, transit ticaret, taşımacılık ve
reeksport faaliyetleri bakımından serbest hale getirilmesidir. Bir başka deyişle
serbest ticaret bölgelerinin dar kapsamlı biçimi şeklinde düşünülebilir. Özellikle
sanayisi gelişmiş Avrupa ülkelerinde bu tür serbest bölgelere rastlanmaktadır (Alpar,
1985: 15).
Serbest limanlar, serbest üretim bölgelerinin liman set yapısı, sanayi tesisleri ve
antrepolar ile desteklenmesinin yanı sıra oteller, gümrüksüz alış veriş mağazaları,
yerleşim, dinlenme ve eğlence merkezleri ile bir şehir görünümü kazanması ile
ortaya çıkmıştır. En önemli serbest limanlar Hong Kong, Singapur, Bahama Adaları
ve Manus (Brezilya)’dur (Erkan ve Tatlıdil, 1990: 7).
1.6.4. İkiz Fabrikalar
Serbest üretim bölgelerinin değişik bir uygulaması olan ikiz fabrikalar, komşu
ülkelerin karşılaştırmalı üstünlüklerinden yararlanılmak amacıyla kurulmuşlardır. Bu
bölgelerden daha çok ikili ticaretin canlandırılması şeklinde fayda sağlanır (İnan,
2007: 16).
10
Meksika'nın ABD sınırlarında kurulan Maquiladora tipi uygulamada, üretim
girdisi mallar ABD'den gümrüksüz olarak bu ülkeye ithal edilmekte, üretilen mallar
mamul olarak tekrar ABD'ye ihraç edilmektedir. Ancak ABD gümrük vergilerini
ithal edilen mal üzerinden değil, yalnızca Meksika'da yaratılan katma değer
üzerinden gerçekleştirmektedir ( Erçakar, 2004: 206).
1.6.5. Serbest Yatırım Bölgesi
Ülkelerin, nispeten geri kalmış bölgelerini kalkındırmak için, kendi
yatırımcılarına bir takım özel teşvikler sağlayarak kurmuş oldukları bölgelerdir. Geri
kalmış yörelerde, istihdam ve yatırımı artırmak amacıyla ülkeler, yabancı
yatırımlardan çok kendi yatırımcılarına teşvikler sağlayarak bu tür bölgeleri
oluştururlar (Ebiri, 2006: 18).
Serbest yatırım bölgelerinde sağlanan avantajlar ve uygulanan teşvikler sadece
yerli yatırımcılar için geçerlidir. İlk uygulaması 1977 yılında İngiltere’de denenmiştir
ve Serbest Çevreler (Free Perimeters) olarak adlandırılmışlardır (Yazıcılar, 2007: 7).
1.6.6. Serbest Bankacılık Bölgesi (Kıyı Bankacılığı)
Yabancı sermayeyi çekmeye yönelik kurulmuş ve kendine has özellikler
taşıyan bankacılık faaliyetlerinin yapıldığı bölgelerdir. Bu bölgelerdeki bankaların
vergiden muaf olma, sermaye üzerindeki denetimin esnek olması, mevduat munzam
karşılık oranlarının düşük olması veya hiç olmaması gibi ortak özellikleri vardır
(Erdoğan ve Ener, 2005: 48).
Banka faaliyetlerinin ülke sınırları dışında gerçekleştirildiği bir modeldir.
Dolayısıyla kıyı bankacılığı, esas olarak bazı yurt içi klasik bankacılık hizmetlerinin,
ülke
sınırları
dışında
açılan
sembolik
bürolar
aracılığıyla
yürütülmesine
dayanmaktadır. Kıyı bankacılığının yapıldığı serbest bölgelerde kurulan bankalar ise
serbest bölgelerin sağlıklı işlemesine katkı sağlamaktadırlar (Kemer, 2005: 130).
1.6.7. Gümrüksüz Satış Mağazası
Gümrüksüz satış mağazaları genelde havaalanları ve limanlarda bulunan
gümrük kapılarında kurulmuş olan ve sigara, alkollü içecekler, çikolata, hediyelik
eşya gibi tüketim mallarının vergisiz satışının gerçekleştiği yerlerdir. Buralarda
11
yapılan satışlar sadece gümrük kapısını kullanan kişilere, döviz üzerinden
fiyatlandırma yapılarak gerçekleşmektedir.
Alışverişe konu olan malların satışında ürünün satış birimine göre (kg, litre
gibi) sınırlama söz konusudur. Hatta bu sınırlama ev sahibi ülkeye giriş ve çıkışlarda
farklı miktarlarda gerçekleşebilmektedir.
1.6.8. Antrepolar
Yabancı menşeli malların belirli bir süre için gümrük vergisi ödenmeksizin
konulduğu ve gümrük idaresinin denetimi altında olan kapalı yerlere antrepo denir.
Antrepoya getirilen mallar belirli bir süre bekletildikten sonra tekrar yabancı bir
ülkeye gönderilebilir, diğer bir antrepoya aktarılabilir veya ülkeye ithal edilebilir
(Toroslu, 2000: 8).
Uluslararası ticareti kolaylaştırma adına geliştirilmiş yöntemlerden biri olan
antrepo rejimi XVII. Yüzyıldan bu yana uygulandığı bilinmektedir. Antrepo rejimi
sayesinde ihracatçı ürünlerini direk piyasaya sürmek yerine, piyasa durumuna göre
en uygun zamanı bekleme imkanını elde ederken, ithalatçı da malı görüp istediği
miktarlarda alım imkanına kavuşmaktadır. İthalatçı böylelikle depolama ve stoklama
giderlerinden tasarruf edebileceği gibi malı bir defada alımın gerektirdiği mali
külfetlerden de kurtulmuş olacaktır (Erdoğan, 1985: 66).
1.7. Serbest Bölgelerin Ülke Ekonomisine Etkileri
Serbest
bölge
uygulaması,
ülkelerin
dış
ekonomi
politikalarının
uygulanmasında önemli bir araç durumundadır. Bu araç uygulamaya geçirildiğinde
ülke ekonomilerinde olumlu ve olumsuz yansımalar gerçekleşecektir. Bu olumlu ve
olumsuz etkiler aşağıdaki gibi sıralanabilir.
1.7.1. Olumlu Etkileri
Bir ülkede serbest bölgenin kurulması yoluyla belirli sanayilerdeki yabancı
yatırımlara özel bir arazi sağlanmasının, emek istihdamında bir artış, ödemeler
dengesindeki iyileşmeye yön veren ihracatta artış ve ileri teknolojinin emilmesi gibi
geri dönüşleri olur. Aynı zamanda yabancı yatırımların varlığına rağmen, ithalata
rakip yerli sanayinin mevcut korunmasını devam ettirir. Ülke, koruma altındaki
12
sanayinin çıkarlarından ödün vermeksizin, yabancı yatırımın meyvelerinden
faydalanabilir (Hamada, 1974: 225).
Serbest bölgelerin ülke ekonomisine olumlu etkileri dış ticaret, istihdam, döviz
gelirleri, yabancı sermaye ve teknoloji transferi başlıkları altında incelenebilir.
1.7.1.1. Dış Ticaret
Dış ticaret, ihracat ve ithalat gibi iki farklı mal ve hizmet hareketinin
birleşimidir. Bu yüzden bu etki ihracat ve ithalat olmak üzere iki başlık halinde
incelenecektir.
Serbest Bölgelerin İhracat Açısından Olumlu Etkileri:
-Serbest bölgelerde ihraç edilmek üzere imal edilen, ambalajlanan veya çeşitli
biçimlerde işlenen malların maliyetleri, girdi olarak kullanılan ithalat malları için
gümrük vergisi ödenmeyeceğinden düşük olacak ve ihraç mallarının dış pazarlardaki
rekabet gücü artacaktır (Akyürek, 1983: 19).
-Serbest bölgelere mal sevki ihracat sayılmaktadır. İhracatçı, ihracat
formalitelerini tamamlayarak malları serbest bölgeye gönderebilir ve burada
stoklayabilir. Böylelikle daha sonra malını bölgeden dış pazarlara ihracat
formaliteleri olmaksızın sevk etme imkanına kavuşur. Bu da ihracatçıya dış
pazarlarda sürat ve esneklik kazandırır (Erdoğan ve Ener, 2005: 99).
-Serbest bölgelerde faaliyette bulunan yerli ve yabancı firmaların ihtiyaç
duydukları mal ve hizmetleri serbest bölgenin bulunduğu ülkeden temin etmeleri
durumunda, ülkenin ihracatı da artmış olacaktır (Toroslu, 2000: 11).
Serbest Bölgelerin İthalat Açısından Olumlu Etkileri:
-Yerli üretim için ihtiyaç duyulan hammadde ve girdiler ithalat kanalıyla
karşılandığında firmaların üretimlerinin kesintiye uğramaması için stokla çalışma
gerekliliği ortaya çıkacaktır. Firmaların ihtiyaç duydukları hammadde ve girdileri
serbest bölgeden almaları durumunda ithalatta hız ve kolaylığın olmasının yanı sıra
stokla çalışma zorunluğu da ortadan kalkmış olacaktır (Erdoğan ve Ener, 2005: 99).
13
-Yerli girişimciler ihtiyaç duydukları girdileri serbest bölgelerdeki depolarda
depolarlar ve bunlara ihtiyaç duydukça küçük partiler halinde ithal ederler. Serbest
bölgelerden, ev sahibi ülkeye mal ithal ederken bir miktar vergi ödenebilir.
Yapılacak olan ithalat küçük partiler halinde olursa ödenecek olan vergi tutarı da o
kadar düşük olacaktır. Böylelikle bölgeden ithalat yapan yerli girişimciler, üretim
girdilerini bir kerede ithal edip vergisini toplu biçimde ödemek yerine, ithalat
vergisinin azlığından faydalanabilecektir (Orhan, 2003: 122).
-İthalatçı firmaların fire oranlarının azalmasını sağlar. İthalatçının alacağı
mallar daha önceden
satıcı
firmalar tarafından
serbest
bölgeye
getirilip
depolanmıştır. İthalatçı firmalar bu malların gümrüğünü ödeyip yurt içine ithal
etmeden önce serbest bölgede inceler ve işe yaramayacak olanları, bozuk ve hatalı
olanları ithal etmez. Böylelikle bu tür malların gümrük vergisi ödenmez ve nakliye
sırasındaki fire miktarı da azalır (Akyürek, 1983: 18).
-İthalatçı firmalar serbest bölgeye getirilip depolanan tüketim mallarının
gümrüğünü ödeyip ithal etmeden önce, ülke içinde bir pazar araştırması yapıp bu
malların satılıp satılamayacağını veya ne kadar satılabileceğini araştırarak ona göre
ithalat yapar ve böylelikle zarar riskini azaltmış olur (Akyürek, 1983: 19).
1.7.1.2. Döviz Gelirleri Etkisi
Ödemeler dengesi açığı özellikle az gelişmiş ülkelerde sürekli rastlanan ülke
ekonomisinin başlıca sorunlarındandır. Döviz kazançlarını artırmak yoluyla bu
açıkların kapatılması amaçlanır. Serbest bölgelerde döviz kazancının artırılması şu
yollarla gerçekleşebilir;
-Ev sahibi ülke pazarından satın alınan eşya ve hizmetlere yapılan ödemeler,
-Serbest bölge yönetiminden kiralanan arsa ve binalara yapılan kira ödemeleri,
-Elektrik, su ve diğer kamu hizmetleri için yapılan ödemeler,
-Ev sahibi ülkeden veya diğer ülkelerden ithalat yoluyla sağlanan girdilerin
belli bir yüzdesini oluşturan gümrük ödemeleridir (Bakır, 1984: 44).
Serbest bölgelerde sağlanan döviz kazandırıcı yollar yukarıdakilerle sınırlı
değildir. Bunlara yabancı sermayenin yerli ortağına yapılan ödemeler, üretimde
14
kullanılan işgücüne yapılan ödemeler ve bankacılık işlemleri sonucu yapılan
ödemeleri de ilave edebiliriz (Özdoğan, 2006: 69).
1.7.1.3. İstihdam Etkisi
Serbest bölgeler kuruldukları ülkede işgücünde yeni istihdam olanakları
yaratırlar. Burada önemli bir husus da serbest bölgenin türüdür. Serbest ticaret
bölgelerinin kuruluş amaçlarında, istihdam oluşturma öncelikli değildir. Ancak
serbest üretim bölgelerinde bu durum tam tersidir. Çünkü endüstriyel kuruluşlar
önemli istihdam hacmi yaratabilirler. Nitekim işsizlik sorunu çeken gelişmekte olan
ülkeler serbest ticaret bölgelerini tercih ederken, gelişmiş ülkeler dış ticareti
kolaylaştırmak adına serbest üretim bölgelerini tercih ederler. (Erdoğan, 1985: 126).
Gelişmekte olan ve özellikle işçilik ücretlerinin düşük olduğu ülkelerde
kurulan serbest bölgelerin istihdam yönünden önemli etkileri olduğu Uluslararası
Çalışma Örgütü’nün yaptırdığı iki araştırmada ortaya konulmuştur. Bu çalışmalara
göre Malezya ve Singapur’da serbest bölgeler aracılığıyla hızlanan ekonomik
faaliyet, birçok yeni iş alanları yaratmıştır (Erkan ve Tatlıdil, 1990: 10).
1.7.1.4. Yabancı Sermaye ve Teknoloji Transferi
Serbest bölgelerin sunduğu imtiyaz ve avantajlar yabancı yatırımcıların yatırım
kararlarında önemli birer belirleyicidirler. Yatırım kararının alınmasıyla birlikte
serbest bölgenin bulunduğu ülke yabancı yatırımın getirilerinden de faydalanmaya
başlar.
Gelişmekte olan ülkelerdeki serbest bölgelere yatırım yapan yabancı sermayeli
kuruluşlar, kendi üretimleri ile ilgili bilgi, yöntem ve teknolojiyi de birlikte
getirmektedir. Bu fonksiyon ülke için çok önemlidir. Böylelikle ülke herhangi bir
bedel ödemeden ileri teknolojiyi transfer etmiş olur. Ayrıca bazı yeni serbest
bölgelerde kurulan teknoparklar ileri teknolojinin yaratılması için ülkeye olanaklar
sağlamaktadır (Tuncer, 2001: 41).
15
1.7.2. Olumsuz Etkileri
Serbest bölgelerin kurulmasıyla ortaya çıkacak olumlu etkilerin yanında
olumsuz etkileri de göz ardı etmemek gerekir. Bu ortaya çıkabilecek olumsuz etkiler
aşağıdaki gibi başlıklar halinde sıralanabilir.
1.7.2.1. Vergi Kaybına Neden Olması
Serbest bölge kuran ülkeler, bu ülkelerde faaliyet gösterecek girişimcilere ilk
olarak 5-30 yıl arasında değişen bir vergi kolaylığı sağlamakta ve bu teşviklere
devam ederek serbest bölgelerde faaliyette bulunan girişimcilere indirimli vergi
tarifesi uygulamaktadır (Düzenli, 2006: 35).
Ülkelerin bütçelerinde en önemli gelir kaynaklarından biri olan vergilerde
meydana gelecek kayıplar göz ardı edilecek bir konu değildir. Serbest bölge
uygulamaları sağladığı vergi kolaylıkları yüzünden kurucu ülke gelirleri açısından bir
vergi kaybı oluşturmaktadır. Serbest bölge uygulamalarında esas olan vergi
avantajının sağlayacağı olumlu etkinin, vergi kaybı sonucu ortaya çıkacak olumsuz
etkinin önüne geçmesidir.
1.7.2.2. Tekelleşmeyi Hızlandırması
Serbest bölge genel anlamda yerli ve yabancı firmalara bir takım avantajlar
sağlamakla birlikte ülkedeki işletmelerde tekelleşme sürecini de hızlandırabilecektir.
Örneğin küçük ve orta boy firmaların ürettiği parçaları, yüksek maliyetli ve
uluslararası standartlarda bulmayan bir otomobil fabrikası, tesisini serbest bölgeye
taşıması ve ithali serbest olduğundan aynı parçaları dışarıdan karşılaması, yurt içinde
yaygın biçimde faaliyet gösteren bu tür irili ufaklı kuruluşların hızla çökmesine
neden olabilecektir.
Alıcıların daha iyi ambalajlamaya önem verdiği bir durumda yurt içinde
üretilen mallar serbest bölgeden sağlanan göreli ucuz ambalaj malzemelerinin
kullanılmasıyla serbest bölgede ambalajlanabilecek, bu durumda da yurt içindeki
ambalaj sanayini olumsuz yönde etkileyebilecektir (Düzenli, 2006: 35).
16
1.7.2.3. Yatırımın Eşit Dağılmaması
Serbest bölgelerin kurulduğu illerin belli sanayi merkezleri olarak gelişmesi,
yatırımların bölgesel dağılımını olumsuz yönde etkileyebilecek, serbest bölgenin
dışsal ekonomilerinden yararlanmak üzere sanayilerin birçoğu serbest bölgelere
yakın yerlerde yoğunlaşacak, bu da bölgeler arası dengesizlikleri daha da
artırabilecektir. Böyle bir gelişmenin olumsuz sonuçları ise işsizliğin artması ve
toplumsal refahın daha da azalması olacaktır.
Ayrıca serbest bölgelerin altyapı yatırımlarını üstlenecek olan devletin, bütçe
gelirlerinin önemli bir kısmını bu alanlara harcaması sonucu bütçeyi de
etkileyecektir. (İnan, 2007: 119).
1.7.2.4. Çevre Kirliliği Yaratması
Serbest bölgeler kuruldukları yerler itibariyle çevre kirliğine sebebiyet
verebilirler. Bu kirlilik gerek serbest bölge altyapısındaki eksikliklerden gerekse
işletmenin üretim yapısından dolayı ortaya çıkabilir. Arıtma ve tahliye problemleri
buna örnek teşkil edebilir.
1.7.2.5. Yerli Firmalara Rakip Olmaları
Serbest bölgelerde, yabancı firmalara farkında olmadan yerli firmaların
yöneldiği pazarlarda rekabet şansı verilmiş olabilir. Yabancı firmaların serbest
bölgenin bulunduğu ülkedeki firmalara göre bir takım maliyet avantajları olabilir.
Teknoloji ve sermaye üstünlükleri bunlar arasında öne çıkanlardır.
Bunun yanında maliyeti oluşturan diğer kalemler de bazen rekabeti ortadan
kaldırabilir. Bu kalemlerinden bir tanesi de navlun maliyetleridir. Eğer yabancı firma
yerli firmanın pazarına navlun giderlerini elimine ederek girmeyi başarırsa kuşkusuz
ki rekabet kaçınılmaz olacaktır. Bu da ancak pazara bir üretim tesisi kurma yoluyla
gerçekleşebilir. İşte serbest bölgeler bu açıdan düşünüldüğünde yerli firmanın
pazarına rekabeti de beraberinde getirmiş olacaktır.
17
1.7.2.6. Sosyal Yapının Bozulması ve Ücret Eşitsizliğinin Artması
Serbest bölgeler kurulduktan sonra, bulunduğu ilde ve çevresinde önemli
ölçüde nüfus ve sosyal yapı değişikliği meydana gelebilir. Bu değişiklik iktisadi
faaliyetlerin artmasından dolayı baş gösterebilir. Serbest bölgelerde genellikle grev
hakkı ve sendikal faaliyetlere izin verilmediği için işçi ücretleri, yurtiçinde saptanan
ücretlerden daha düşük düzeylerde gerçekleşebilir. Bu da piyasa da ücret
eşitsizliğinin ortaya çıkmasına neden olabilir.
Bölgelerde çocuk ve kadınların işçi olarak çalıştırılmaları başka sosyal
sorunları da beraberinde getirebileceği göz ardı edilmemelidir (İnan, 2007: 120).
1.7.2.7. İthalat Baskısı Yaratması
Serbest bölgelerde faaliyet gösteren yerli ve yabancı firmalar rekabet ortamı
içinde çalıştıklarından, kullandıkları ara malı ve hammaddeleri, serbest bölgeye, ev
sahibi ülkeden daha ucuza üreten ve satan başka ülkelerden satın alabilirler. Dış
ülkelerde üretim faktörleri fiyatları ev sahibi ülkeden daha düşükse, serbest
bölgelerdeki ithalat eğiliminin, ülkenin geri kalan kısmının ithalat eğilimine oranla
daha yüksek olması durumunu verir.
Özellikle gelişmiş ülkelerde yer alan serbest bölgeler, üretim açısından ucuz
olan dünya girdilerini kullanmayı tercih etmektedirler. Genel olarak serbest
bölgelerde sağlanan vergi ve gümrük muafiyetleri, ileride ihraç edilmek amacı ile de
olsa ithalatı cazip kılabilmektedir. Başka bir ifade ile; serbest bölgenin ithalat eğilimi
tanımı gereği, ülkenin ortalama ithalat eğiliminden fazla olmak durumundadır. Böyle
olduğu taktirde, sadece döviz ödemeleri artmayacak, fakat bu bölgelerde kurulacak
imalat birimlerinin, girdi çıktı ilişkileri açısından geriyi beslemesi söz konusu
olamayacaktır. Ancak bunun tüm serbest bölgelerde değil de, daha ziyade ihracata
yönelik ve yabancı sermaye firmalarının yoğun olduğu Meksika tipi serbest bölge
uygulamaları için geçerli olduğunu söylemek mümkündür (Uzandaç, 2008: 44).
1.8. Serbest Bölgelerin Kuruluş Yeri Seçimi
Yeni bir serbest bölge kurulurken göz önüne alınan kriterler aşağıdaki gibi
sıralanabilir:
18
-Serbest bölgenin yöre ve ülke ekonomisine sağlayacağı katkı,
-Serbest bölgenin istihdama sağlayacağı katkı,
-Serbest bölgenin üretime sağlayacağı katkı,
-Serbest bölge arazisinin karayolu, denizyolu, havalimanı ve demiryolu
ağlarına yakınlığı,
-Serbest bölge kurulacak ilin ve yörenin sanayi ve ticari faaliyetler açısından
durumu,
-Serbest bölge hinterlandının büyüklüğü,
-Serbest bölge arazisinin haberleşme, su, elektrik, gibi olanakları,
-Serbest bölge arazisinin mülkiyet durum ve arazisinin kullanım amacı,
-Serbest bölgede yapılacak faaliyetlerin çevre kirliliği yaratıp yaratmayacağı,
-Serbest bölgenin alt ve üstyapılar için yapılacak harcamaların büyüklüğü ve
bu harcamaların finansmanının nasıl sağlanacağı,
-Serbest bölgenin alt ve üstyapısının tamamlanması için gereken süre,
-Serbest bölgeyi kurup-işletecek potansiyel girişimcinin varlığı,
-Mevcut serbest bölgelerle rekabet durumu
Serbest bölgelerin kurulmasında göz önünde bulundurulması gereken
hususlardan bazılarına yukarıda değinilmiştir (Akça ve Ertekin, t.y.: 37).
19
İKİNCİ BÖLÜM: TÜRKİYE’DE SERBEST BÖLGELER
2.1. Türkiye’de Serbest Bölgelerin Tarihi Gelişimi
Serbest bölge çalışmalarının Türkiye açısından uzun bir geçmişi vardır.
Osmanlı gümrük vergi sisteminde, 1850 yılından sonra yapılan değişikliklere rağmen
aksaklıklar önlenememiştir. Bu aksaklıklar ve uygulamada ortaya çıkan sorunlar,
ithalatın da, gümrük vergi ve resimlerinin çok ötesinde pahalıya mal olmasına neden
olmuştur.
Serbest liman ve bölge kurulmasının sağlayacağı avantajlar, Beyoğlu tüccarı
tarafından sık sık vurgulanmasıyla fikrin yaygınlık kazanmasına neden olmuştur.
Fakat bu öneriler gümrük gelirinin bir bölümü kendisine bırakılmış olan Düyun-u
Umumiye
tarafından,
gelir
kaybına
neden
olacağı
endişesiyle,
olumlu
karşılanmamıştır. Ayrıca Osmanlı yöneticileri de, muhtemel yabancı bir şirket
aracılığıyla gerçekleştirilecek böyle bir girişimi, kapitülasyonu genişletebileceği
düşüncesiyle olumlu karşılamamışlardır.
Serbest bölge kurulması yönünde ilk önemli girişim 1908 devriminden sonra
serbest bölge amacıyla kurulan bir komisyondur. Ancak komisyon, Çekmece Gölü
ve Yedikule Sahillerinde kurulacak bir serbest bölgenin maliyetinin, kurulması için
yüklenilecek borcun faizini bile karşılayamayacak düzeyde kalacağı düşüncesiyle
projede vazgeçmiştir.
Kurtuluş savaşı sonrası Serbest Liman konusu İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası
tarafından oluşturulmuş olan İstanbul İktisat Komisyonu’nun hazırladığı raporla
tekrar gündeme gelmiştir. Hükümet bu konuyla ilgili vekaletler temsilcilerinden
oluşan bir komisyon kurmuştur. Ayrıca İstanbul Limanı’nda incelemeler yapması
için getirttiği Kopenhag Liman Dairesi Başkanlığı’ndan da rapor istemiştir. Her iki
raporda da İstanbul’da serbest bölge kurulma fikrinin yararlı olacağı düşüncesi öne
çıkmıştır (Bağrıaçık, 1999: 11).
Türkiye’de serbest bölge konusunda fikri alanda meydana gelen bu
gelişmelerden sonra, T.B.M.M. 1927 yılında 1132 sayılı, ‘Serbest Mıntıka Hakkında
Kanun’ u onaylamıştır. İstanbul’da serbest bölge kurulması konusundan hükümete
yetki veren bu kanun, Türkiye’de çıkarılan ilk serbest bölge kanunudur.
20
1132 sayılı serbest bölge kanununun tek uygulaması, 02.02.1929 tarihli kanun
ile Ford Motor Company’ ye Türkiye’ye satacağı otomobil, kamyon ve traktörleri
monte edebilmesi için Tophane rıhtımında ayrılan bir alanda serbest bölge hak ve
ayrıcalıklarından yararlanma olanağı sağlamasıdır.
Ford Motor Company, Türkiye ile yapmış olduğu anlaşmaya dayanarak,
Tophane rıhtımında kendisi için ayrılan alanda bir otomobil montaj fabrikası kurmuş,
ancak kısa süre sonra faaliyetini durdurmuştur. Bu Türkiye’deki ilk serbest bölge
uygulamasıdır (Erdoğan ve Ener, 2005: 70-71).
Bir diğer serbest bölge denemesi, Mayıs 1946 tarihinde gerçekleştirilen Şark
Halı ve Kilimleriyle hayvan postlarının ihracı için kurulacak serbest bölge için
çıkarılan yasadır. Yasaya göre Eminönü’nde bir antrepoda bu ürünler depolanacak ve
yeniden ihraç edilecektir. Ancak piyasaya işlerlik kazandırmadığı için bu ikinci
girişimden de bir sonuç alınamamıştır.
Aralık 1953 tarihinde yeni bir Serbest Bölgeler Kanunu kabul edilir ve ilk
yasada olduğu gibi serbest bölgenin yerinin ve burada yer alacak faaliyetlerin
belirlenmesi yetkisi Bakanlar Kuruluna verilir. Bu yasaya işlerlik kazandırmak için
1956 yılında “Serbest Bölge Nizamnamesi” çıkarılmıştır. 1965-1967 yılları arasında
Serbest Bölgeler konusunda iki yasa girişimi daha olmuştur. Ancak bunlar Meclise
gönderildiği halde Meclisten geçememiştir (Bağrıaçık, 1999: 14-15).
1927-1956 yıllarını kapsayan dönemde Türkiye’de birbirinden oldukça farklı
üç serbest bölge girişimi olmuş ve hepsi de başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bu
girişimlerde yasal düzenleme yapılmış ise de, altyapı ve işletme organizasyonu
düşünülmediği için her şey kağıt üzerinde kalmıştır. Bu girişimlerde serbest
bölgelerin kurulup işletilmesi için yalnızca yasal düzenlemenin yeterli olmadığı,
bunun için teknik bilgi ve organizasyona da ihtiyacın olduğu sonucu çıkarılabilir
(Tuncer, 1998: 38).
24 Ocak 1980 sonrası, ihracata yönelik dış ticaret ve kalkınma politikalarının
izlenmesiyle birlikte Türkiye’de serbest bölge konusu tekrar gündeme gelmiş ve bir
takım yasal düzenlemelere gidilmiştir. Bunlardan birincisi, 3 Kasım 1983 tarihli
Resmi Gazete’de yayınlanan “Serbest Bölgeler Teşkilatı Hakkında Kanun
21
Hükmünde Kararname” dir. 12 Kasım 1983 tarihli Resmi Gazete’de Antalya ve
Mersin’de serbest bölge kurulmasına ait Bakanlar Kurulu Kararı yayınlanmıştır.
15.06.1985 tarih ve 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu Türkiye’deki serbest
bölgelerle ilgili düzenlemeler getirmiştir. 10.03.1993 tarih ve 21520 sayılı Resmi
Gazete’de yayınlanan Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği de uygulamaya
yönelik ayrıntılı hükümleri içermektedir (Erdoğan ve Ener, 2005: 94).
2.2. Türkiye’de Serbest Bölgelerin İdari Yapısı
Türkiye’de Serbest Bölge Müdürlükleri'nin kuruluş, görev, yetki ve çalışma
esasları 16.08.1985 tarih ve 85/9801 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenmiştir.
Bu Karar'a göre Bölge Müdürlüğü'nün görev ve yetkileri şunlardır (EB, 2013):
-Serbest Bölgeler Mevzuatı doğrultusunda bölgeyi yönetmek,
-Bölge arazisinin kullanımı, yapı ve tesislerin projelendirilmesi, kurulması ve
kullanılmasıyla ilgili bütün ruhsatları vermek ve denetlemek,
- "Serbest Bölgeleri Tesis ve Geliştirme Fonu"na yapılan ödemeleri tahsil
etmek, fon hesabına yatırmak ve bu fondan Başbakanın veya yetkili kılacağı Devlet
Bakanı- Başbakan Yardımcısı'nın onayı ile kesinleşen yıllık bütçeler çerçevesinde
harcamalarda bulunmak,
-Bölgede gümrük, güvenlik, çalışma, sosyal güvenlik, liman, haberleşme ve
sağlık hizmetleri gibi konularda kamuyu ilgilendiren görevlerin yerine getirilmesi
için gerekli koordinasyonu temin etmek,
-Bölge işleticisiyle aktedilen İşletme Sözleşmesi ile bu İşletici ve Kullanıcılar,
kamu ve özel kuruluşlar arasında yapılan sözleşmelerin hükümleri uyarınca
yürütülen işleri gözetlemek ve denetlemek,
-Bölge İşleticisi tarafından Kullanıcılara verilen hizmetler ve kiralanan yerlerle
ilgili olarak, hizmet, ücret ve kira tarifelerinin düzenlenmesini temin etmek,
-Giriş İzin Belgeleri vermek ve gerekli kontrolü sağlamak,
22
-İkamet veya Çalışma İzni verilmesiyle ilgili müracaatları kabul etmek,
-İtiraz ve şikayetleri kabul etmek, anlaşmazlıkların uzlaşma yoluyla
çözümlenmesini sağlamak, gerekirse ilgili mercilere intikal ettirmek,
-Bölgede faaliyette bulunmak amacıyla "Faaliyet Ruhsatı" almış bulunan
gerçek ve tüzel kişilerin sicillerini tutmak ve bununla ilgili belgeleri vermek,
-Valilikçe ve diğer üst mercilerce talep edilecek her türlü bilgi ve belgeleri
temin etmek, bölge faaliyetlerini değerlendirmek ve yıl içindeki faaliyetlerin
sonuçlarını yıllık faaliyet ve hesap raporları halinde hazırlamak.
Bölge Müdürlüğü, Bölge Müdürü ile yeterli sayıda Şube Müdürü, Uzman,
Uzman Yardımcısı ve diğer personelden oluşur.
2.3. Türkiye’de Faaliyet Gösteren Serbest Bölgeler
Bazı ülkelerin bir ekonomi ve dış ticaret politikası olarak, bazı ülkelerin ise bir
gümrük rejimi olarak kullandıkları serbest bölgeler hem gelişmekte olan ülkelerin
hem de hem de gelişmiş ülkelerin kullandıkları bir araçtır. Gelişmekte olan
ülkelerdeki serbest bölgeler genelde “Üretim Ağırlıklı” ihraç işleme bölgeleri iken,
gelişmiş ülkelerdeki serbest bölgeler genelde “Ticaret Ağırlıklı” serbest ticaret
bölgesi şeklinde kurulmuştur. Bugün Türkiye’deki serbest bölgeler hem üretim hem
de ticaret serbest bölgeleridir (Köksal, 1998: 28).
Türkiye serbest bölgeleri 1980 sonrası dönemde faaliyete geçmesine ve çok
kısa bir geçmişe sahip olmasına rağmen, çok hızlı bir gelişim göstermiş ve ülkenin
dış ticareti içindeki payını hızla artırmıştır (Çoban ve Bayram, 2012: 400).
Türkiye’de temel olarak ihracata dayalı yatırım ve üretimi teşvik etmek
amacıyla 21 adet serbest bölge faaliyete geçmiştir.
2.3.1. Mersin Serbest Bölgesi
Sınırları 04.03.1985 tarih 85/9200 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen
Mersin Serbest Bölgesi, 03.01.1987 tarihinde ticari faaliyete başlamıştır.
İlk
aşamada 776 dönüm alan üzerine kurulmuş olup süreç içerisinde yapılan ilaveler
23
neticesinde 836 dönüm büyüklüğe ulaşmıştır. Akdeniz’in en önemli limanlarından
biri olan Mersin Limanı’nın hemen yanında kurulmuş olan Mersin Serbest Bölgesi
coğrafi konum itibarıyla, tüm dünya ülkeleriyle bağlantısının yanı sıra, Rusya, Türki
Cumhuriyetler, Orta Doğu Ülkeleri, Akdeniz ve Kuzey Afrika pazarlarına olan
yakınlığı sebebi ile bir merkez konumundadır.
Mersin Serbest Bölgesi’nin işletme yetkisi 06.08.1986 tarih ve 10877 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı ile Mersin Serbest Bölge İşleticisi A.Ş. firmasına verilmiştir.
MESBAŞ 1986 yılında Mersin Serbest Bölgesi’ni işletmek amacı ile kurulmuş olan
bir anonim şirkettir. Halka açık statüde kurulan MESBAŞ’ın sermayesi 5.402.160
TL’dir. Sermayesinin %24’ü Kamu sektörüne, %76’sı özel sektöre ait olan
MESBAŞ’ın toplam ortak sayısı 177’dir.
Mersin Serbest Bölgesi’nde ticareti yapılan malların üretim, ambalajlanma,
etiketlenme, sergilenme, depolanma, alım-satımı, montaj-demontaj, bakım-onarım
işlemlerinin yanı sıra bankacılık, sigortacılık, işyeri kiralama, makine parkı
faaliyetleri gerçekleştirilmektedir (MESBAŞ, 2013).
Şekil 1: Mersin Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
4000000
3500000
3000000
2500000
2000000
1500000
1000000
500000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Mersin Serbest Bölgesi’nin son beş yıla ait ticaret hacmi verileri Şekil- 1’de
yer almaktadır. 2009 yılı haricinde ticaret hacminde bir azalış yaşanmamıştır. Son
24
beş yılda en düşük ticaret hacmi 1.918.637.000 dolarla 2009 yılında, en yüksek
ticaret hacmi ise 3.832.246.000 dolarla 2012 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 1: Mersin Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
5439
6294
BÜRO
784
854
DİĞER
314
681
TOPLAM
6537
7829
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 1’de Mersin serbest bölgesinin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. İşçi statüsünde çalışan personel sayısının, büro ve diğer
statüdeki çalışan personel sayısından oldukça fazla olduğu görülmektedir. Diğer
yandan, 2011 yılında 6537 personel olan bölge istihdamı, 2012 yılına gelindiğinde
%19,76’lık artışla 7829 personel sayısına ulaşmıştır.
2.3.2. Antalya Serbest Bölgesi
03.11.1983 tarih ve 83/7285 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan serbest
bölge 14.11.1987 tarihinde ticari faaliyetlerine başlamıştır (Toroslu, 2000: 69). Arazi
ve altyapı finansmanı devletçe karşılanan, üstyapısı ise yatırımcı firmalar tarafından
gerçekleştirilen Antalya Serbest Bölgesi 625.490 metrekarelik bir alana kurulmuştur.
Antalya Serbest Bölgesi, Antalya Limanı’nın hemen bitişiğinde yer alması, AB ve
Ortadoğu pazarlarına yakınlığı sebebiyle önemli bir coğrafi konuma sahiptir.
Antalya Serbest Bölgesi’nin işletme yetkisi Bakanlar Kurulu Kararı ile Antalya
Serbest Bölge İşleticisi A.Ş. firmasına verilmiştir. ASBAŞ hisselerinin %34’ü
kamuya %66’sı özel sektöre ait olan bir anonim şirkettir.
Antalya Serbest Bölgesi’nde firmaların başlıca faaliyet alanları; denizcilik
(lüks yat üretimi), tekstil, medikal, maden, ahşap, inşaat, metal, makine, tarım,
plastik, elektronik olarak sıralanabilir (ASBAŞ, 2013).
25
Şekil 2: Antalya Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
800000
700000
600000
500000
400000
300000
200000
100000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Şekil- 2’de Antalya Serbest Bölgesi’nin son beş yıla ait ticaret hacmi verilerine
bakıldığında; 2009 yılı haricinde ticaret hacmi bir önceki yıla göre artan bir seyir
izlemiştir. Son beş yılda en düşük ticaret hacmi 605.927.000 dolarla 2009 yılında, en
yüksek ticaret hacmi ise 749.707.000 dolarla 2012 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 2: Antalya Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
2830
3051
BÜRO
498
576
DİĞER
0
0
3328
3627
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 2’de Antalya serbest bölgesinin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. Bölge istihdamının işçi ve büro statüsünde çalışan
personellerden oluştuğu görülmektedir. Her iki statüde de çalışan personel sayısında
artış olduğu görülmektedir. 2011 yılında 3328 olan toplam personel sayısı, 2012
yılında %8,98’lik artış sağlayarak 3627 kişiye ulaşmıştır.
26
2.3.3. Ege Serbest Bölgesi
Yeri ve sınırı 11.01.1987 tarih ve 87/11401 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
tespit edilen Ege Serbest Bölgesi 19.10.1990 tarihinde ticari faaliyetlerine
başlamıştır. 2.2 kilometrekare araziye sahip Ege Serbest Bölgesi yap-işlet-devret
modeline göre kurulmuştur (Toroslu, 2000: 71).
Ege Serbest Bölgesi 1990 yılından beri Ege Serbest Bölgesi Kurucu ve
İşleticisi A.Ş. tarafından kurulup işletilmektedir. Tüm altyapı ve gerekli üstyapı
yatırımları, enerji, su, telekomünikasyon, doğalgaz, yükleme, boşaltma, nakliye,
hamaliye ve 24 saat destek hizmetleri ile itfaiye, yemek ve tüm belediye hizmetleri
ESBAŞ tarafından verilmektedir.
Bir üretim bölgesi olan Ege Serbest Bölgesinde ağırlıklı olarak elektronik,
otomotiv yan sanayi, makine imalat ve montajı, savunma sanayi, hassas ölçü aletleri,
metal bağlantı elemanları ve mutfak möbleleri üretimi, tekstil ve gıda işleme ve
paketleme gibi sektörler yer almaktadır. Bununla birlikte ticareti yoğun olarak
yapılan mallar tekstil ürünleri, konfeksiyon, ağır iş makineleri, kimyasal ürünler ve
dayanıklı tüketim mallarıdır (ESBAŞ, 2013).
Şekil 3: Ege Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
6000000
5000000
4000000
3000000
2000000
1000000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Şekil- 3’de Ege Serbest Bölgesi’nin son beş yıl ticaret hacmi verileri
incelendiğinde; ilk üç yıl kademeli düşüşlerin ardından 2011 yılında ticaret hacmini
%129,63 oranında artırdığını görüyoruz. Ancak 2011 yılında gerçekleşen bu sıçrama,
27
2012 yılında az da olsa daha düşük bir ticarete hacmine yerini bırakmıştır. Son beş
yılda en düşük ticaret hacmi 2.502.919.000 dolarla 2010 yılında, en yüksek ticaret
hacmi ise 5.747.500.000 dolarla 2011 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 3: Ege Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
17622
18237
BÜRO
1061
1343
DİĞER
374
390
19057
19970
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 3’de Ege serbest bölgesinin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. Türkiye’deki serbest bölgeler arasında en yüksek istihdama
sahip serbest bölge Ege serbest bölgesidir. Tabloda işçi statüsünde çalışan personel
sayısının çokluğuna baktığımızda, Ege serbest bölgesinde faaliyette bulunan
firmaların üretim ağırlıklı çalıştıkları söylenebilir. Ayrıca 2011 yılından 2012 yılına
geçişte büro personeli sayısında da işçi ve diğer statüdeki çalışan personel sayısına
göre oransal olarak daha fazla artış olduğu görülmektedir. Diğer yandan, 2011
yılında 19057 personel olan bölge istihdamı, 2012 yılına gelindiğinde %4,79’luk
artışla 19970 personel sayısına ulaşmıştır.
2.3.4. İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi
Mülkiyeti Hazineye ait olan 9.250 metrekare alan üzerine kurulan İstanbul
Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi’nin yeri ve sınırı 12.05.1990 tarih ve 90/220
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit edilmiştir. Ticari faaliyetlerine 1990 yılı
Eylül ayı itibarı ile başlamıştır (Toroslu, 2000: 72).
İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi kurucu ve işletmeciliği, 1
Temmuz 1996 tarihinden itibaren Bakanlar Kurulu Kararıyla 40 yıl için yap-işletdevret modeline göre İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi Kurucu ve
İşleticisi A.Ş. tarafından alınmıştır.
28
İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi’nde bilgi işlem-donanım,
danışmanlık, elektrik, elektronik, finans, sigortacılık, gıda, inşaat, halıcılık, değerli
maden, kimya, kırtasiye, makine, tekstil gibi yirmi farklı sektörden firma faaliyette
bulunmaktadır (İSBİ, 2013).
Şekil 4: İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret
Hacmi(1000 $)
4000000
3500000
3000000
2500000
2000000
1500000
1000000
500000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi’nin son beş yılına ait ticaret
hacmi verileri Şekil- 4’de yer almaktadır. Bölgede ticaret hacminin sürekli olarak
azaldığı görülmektedir. En sert düşüş ise 2010 yılından 2011 yılına geçiş sırasında
yaşanmıştır. Son beş yılda en düşük ticaret hacmi 2.103.566.000 dolarla 2012
yılında, en yüksek ticaret hacmi ise 3.539.000.000 dolarla 2008 yılında
gerçekleşmiştir.
Tablo 4: İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
51
166
BÜRO
839
1104
DİĞER
2
1
892
1271
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
29
Tablo- 4’de İstanbul Atatürk Havalimanı serbest bölgesinin 2011 ve 2012
yıllarına ait istihdam verilerini görüyoruz. Tabloda büro personeli sayısının diğer
statüdeki çalışanlardan daha fazla olduğu göze çarpmaktadır. İstihdam edilen
personel sayısını bir önceki yıla göre oransal olarak en çok artıran serbest bölge
İstanbul Atatürk Havalimanı serbest bölgesidir. 2011 yılında 892 olan toplam
personel sayısı, 2012 yılına gelindiğinde %42,49’luk artışla 1271 kişiye ulaşmıştır.
2.3.5. Trabzon Serbest Bölgesi
Yeri ve sınırı 08.05.1990 tarih ve 90/450 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
tespit edilen Trabzon Serbest Bölgesi 03.07.1992 tarihinde ticari faaliyetlerine
başlamıştır. Bölge 38.391 metrekare arazi üzerine kurulmuştur. 91/1693 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı ile Trabzon Serbest Bölge İşleticisi A.Ş. ’ye bölgeyi kurma
ve işletme yetkisi verilmiştir (Toroslu, 2000: 75).
Trabzon Serbest Bölgesi güvenli ve kullanışlı depolama tesisleri ile toplam
11.000 metrekare birinci sınıf kapalı iki deposu ve 20.000 metrekare açık alan ile
hizmet vermektedir.
Şekil 5: Trabzon Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
100000
80000
60000
40000
20000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Şekil- 5’e bakıldığında Trabzon Serbest Bölgesi’nde grafikteki yıllar itibariyle
inişli çıkışlı bir ticaret hacmi olduğu söylenebilir. 2009 yılında yaşanan ticaret
hacmindeki azalma, 2010 ve 2011 yıllarında yerini artışlara, ancak 2012 yılında
tekrardan düşüşe bırakmıştır. Bölgede son beş yıldaki en yüksek ticaret hacmi
30
90.204.000 dolarla 2011 yılında, en düşük ticaret hacmi ise 42.675.000 dolarla 2009
yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 5: Trabzon Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
73
68
BÜRO
7
7
DİĞER
8
8
TOPLAM
88
83
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 5’de Trabzon serbest bölgesinin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. Bölgede istihdam edilen personelin çoğunluğunu işçi statüsünde
çalışan kişiler oluşturmaktadır. Tablo 5’de görüldüğü üzere bölgede istihdam edilen
personel sayısının oldukça az olduğu göze çarpmaktadır. Diğer yandan, 2011 yılında
88 personel olan bölge istihdamı, 2012 yılına gelindiğinde %5,68’lik azalışla 83
personel olarak gerçekleşmiştir.
2.3.6. İstanbul Trakya Serbest Bölgesi
Türkiye’nin tapu mülkiyeti uygulamasını gerçekleştiren ilk serbest bölgesi olan
İSBAŞ, çağdaş teknolojinin kullanıldığı alt ve üst yapısı ile 387.500 m’ alanda,
350.000 m2 kapalı alanı, depoları, açık alanları ve sunduğu avantajlarla Türkiye
ekonomisinin gelişiminde önemli rol oynamaktadır (İSBAŞ, 2013).
Şekil 6: İstanbul Trakya Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
2000000
1500000
1000000
500000
0
2008
Kaynak: EB, 2013.
2009
2010
2011
2012
31
Şekil- 6’da görüldüğü üzere İstanbul Trakya Serbest Bölgesi’nde son beş yılda
ticaret hacmi dalgalı bir seyir izlemiştir. 2009 yılında ticaret hacminde yaşanan
düşüşün ardından, 2011 yılına kadar artışlar gerçekleşmiş ancak 2012 yılında tekrar
ticaret hacminde azalma olmuştur. Bölgede son beş yılda en yüksek ticaret hacminin
1.862.771.000 dolarla 2008 yılında, en düşük ticaret hacminin ise 1.190.035.000
dolarla 2009 yılında gerçekleştiği görülmektedir.
Tablo 6: İstanbul Trakya Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
948
901
BÜRO
396
382
DİĞER
41
21
1385
1304
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 6’da İstanbul Trakya Serbest Bölgesi’nin 2011 ve 2012 yıllarına ait
istihdam verilerini görüyoruz. 2012 yılında her bir statüdeki personelin sayısında
azalma olduğu görülmektedir. Toplamda ise 2011 yılında 1385 olan personel sayısı,
%5,85 oranında azalarak 1304 kişi olarak gerçekleşmiştir.
2.3.7. Adana Yumurtalık Serbest Bölgesi
Bölge 04.03.1985 tarih ve 85/9201 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmuş,
29.02.1992 tarih ve 92/2797 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırları belirlenmiştir
(Toroslu, 2000: 69).
Adana Yumurtalık Serbest Bölgesi, İskenderun Körfezi’nde, Adana-Hatay
illerinin birleşiminde ve üç kıtaya da çok yakın bir konumdadır. Bölge 12.12.1990
tarihinde Devlet Planlama Teşkilatı ile yapılan bir sözleşmeyle kurulup işletilmesi
görevi TAYSEB A.Ş. ’ne verilmiştir. Körfez krizi nedeni ile askıya alınan kuruluş
çalışmaları 1997’de yeniden başlatılmış ve bölge Eylül 1998’de resmen faaliyete
geçmiştir (TAYSEB, 2013).
32
Şekil 7: Adana Yumurtalık Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000
$)
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Şekil- 7’de Adana Yumurtalık Serbest Bölgesi’nde 2008 yılından 2009 yılına
gelindiğinde ticaret hacminde %34,28’lik bir azalmanın gerçekleştiği görülmektedir.
Son dört yılda ise sürekli artış eğiliminde olduğu gözlemlenmektedir. Bölgede son
beş yılda en yüksek ticaret hacmi 295.816.000 dolarla 2012 yılında, en düşük ticaret
hacmi ise 172.937.000 dolarla 2009 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 7: Adana Yumurtalık Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
191
174
BÜRO
95
21
DİĞER
0
16
286
211
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 7’de Adana Yumurtalık Serbest Bölgesi’nin 2011 ve 2012 yıllarına ait
istihdam verilerini görüyoruz. Bölgede çalışan personel sayısında bir önceki yıla göre
azalma olmuştur. 2011 yılında 286 personel olan bölge istihdamı, 2012 yılına
gelindiğinde %26,22’lik azalışla 211 personel sayısına gerilemiştir.
33
2.3.8. İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesi
İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesi’nin yer ve sınırları 02.03.1992
tarih ve 92/2778 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit edilmiştir (Toroslu, 2000:
75).
08.04.1993 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile sahip olduğu arazisi üzerinde tüm
altyapı ve üstyapı finansmanını sağlayan İstanbul Deri ve Endüstri Serbest Bölge
Kurucu ve İşleticisi A.Ş. ( DESBAŞ ) kurma ve işletme yetkisini almıştır.
DESBAŞ’ın ünvanı Bakanlar Kurulu’nun 05.05.2011 tarih ve 2011/1836 sayılı kararı
ile “DESBAŞ-İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesi Kurucu ve İşleticisi A
nonim Şirketi” olarak değiştirilmiştir.
Bölge 150.000 metrekare kapalı alan üretim binaları ve 200.000 metrekare
kapalı alan depolama ve ofis binaları olmak üzere toplam 350.000 metrekare kapalı
alanı bulunan 500.000 metrekarelik bir araziye sahiptir. Bölgede faaliyette bulunan
başlıca sektörler; otomotiv yan sanayi, ev büro mobilya ve yapı malzemeleri, tekstil
ve konfeksiyon, ilaç-kozmetik ve temizlik ürünleri, bilgisayar ve donanımı olarak
sıralanabilir (DESBAŞ, 2013).
Şekil 8: İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret
Hacmi (1000 $)
7000000
6000000
5000000
4000000
3000000
2000000
1000000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Ticaret Bölgesi’nde ticaret hacmi 2008
yılından 2009 yılına gelindiğinde %35,56’lık bir azalma göstermiştir. 2010 yılında
bu azalma yerini %10,44’lük bir artışa bırakmıştır. Ancak Şekil- 8’e bakıldığında
34
izleyen iki yılda ticaret hacminde kayıpların devam ettiği görülmektedir. Bölgede son
beş yılda en yüksek ticaret hacmi 6.001.678.000 dolarla 2008 yılında, en düşük
ticaret hacmi ise 3.220.084.000 dolarla 2012 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 8: İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
2175
2114
BÜRO
666
658
DİĞER
88
48
2929
2820
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 8’de İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest Bölgesinin 2011 ve 2012
yıllarına ait istihdam verilerini görüyoruz. Ağırlık olarak işçi statüsünde çalışan
personel çalıştıran bölgede, 2012 yılına gelindiğinde bir önceki yıla göre personel
sayısında azalma olduğu görülmektedir. 2011 yılında 2929 olan personel sayısı, 2012
yılına gelindiğinde %3.72’lik azalışla 2820 kişiye düşmüştür.
2.3.9. Mardin Serbest Bölgesi
Mardin Serbest Bölgesi’nin yer ve sınırları 27.09.1994 tarih ve 94/6028 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit edilmiştir. Bölgeyi kurma ve işletme yetkisi
04.04.1995 tarih ve 95/6742 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Mardin Serbest Bölge
Kurucu ve İşleticisi A.Ş. (MASBAŞ) ‘ye verilmiştir (Toroslu, 2000: 74).
Şekil 9: Mardin Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
2008
Kaynak: EB, 2013.
2009
2010
2011
2012
35
Şekil- 9’a göre Mardin Serbest Bölgesi’nde 2010 ve 2011 yılları haricinde son
beş yılda kayda değer bir ticaret hacmi olduğu söylenemez. 2010 yılında yakalanan
6.872.000 dolarlık ticaret hacmi son beş yıldaki en iyi değerdir. 2011 yılındaki ticaret
hacmi ise 2.628.000 dolar olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 9: Mardin Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
15
4
BÜRO
4
1
DİĞER
0
0
TOPLAM
19
5
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 9’da Mardin Serbest Bölgesi’nin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. 2011 yılında 19 olan personel sayısı, 2012 yılında 5 kişiye
düşmüştür.
2.3.10. Samsun Serbest Bölgesi
Samsun Serbest Bölgesi’nin yer ve sınırları 14.12.1995 tarih ve 95/7523 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı ile 73.150 metrekare olarak belirlenmiştir. Aynı Bakanlar
Kurulu Kararı ile Yap-İşlet-Devret modeline göre Samsun Serbest Bölgesi Kurucu
ve İşleticisi A.Ş. (SASBAŞ) ‘ye 30 yıllık bir süre ile işletme yetkisi verilmiştir.
20.03.1998 tarihinde Serbest Bölge kamu birimleri personelinin görevine başlamaları
ile birlikte bölgenin resmi açılışı yapılmıştır
Bölgede, imalat sanayinde yer alan faaliyetler ile tekstil mamulleri,
hammaddeleri, konfeksiyon üretimi ve özellikle elektronik, optik, tıbbi elektronik,
elektrikli ölçü aletleri, hesap makineleri, bilgisayar ve benzeri ekipmanların üretimi,
konfeksiyon aksesuarları ile yurtiçi tüketimin yanı sıra ihracata da katkısı olmak
kaydıyla her türlü tarımsal ve sanayi üretim faaliyetleri gerçekleştirilmektedir
(SASBAŞ, 2013).
36
Şekil 10: Samsun Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
450000
400000
350000
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Şekli- 10 bize Samsun Serbest Bölgesi’nin de diğer serbest bölgelerimiz gibi
2008 yılından 2009 yılına geçişte önemli bir ticaret hacmi kaybı yaşadığını
gösteriyor. Hatta bu kayıp bölgede, son beş yılda, oransal olarak yaşanan en büyük
kayıptır. Buna rağmen 2010 ve 2011 yıllarında düşük miktarlarda da olsa artışlar
yaşanmış ancak, 2012 yılında ticaret hacminde tekrar düşüş gerçekleşmiştir. Son beş
yılda bölgede en yüksek ticaret hacmi 406.402.000 dolarla 2008 yılında, en düşük
ticaret hacmi ise 37.290.000 dolarla 2009 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 10: Samsun Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
252
332
BÜRO
29
35
DİĞER
0
0
281
367
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 10’da Samsun Serbest Bölgesi’nin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. Bölgede 2011 yılında 281 olan personel sayısı, 2012 yılına
gelindiğinde %30,60 artarak 367 kişiye çıkmıştır.
37
2.3.11. Avrupa Serbest Bölgesi
Türkiye’nin en büyük özel serbest bölgelerinden biri olan Avrupa Serbest
Bölgesi, 2.000.000 metrekarelik bir alan üzerinde, 16.10.1996 tarih ve 96/190 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı’nın 16.03.1997 tarihli Resmi Gazetede yayınlanmasının
ardından, 1999 yılında faaliyetlerine başlamıştır. Bölge Avrupa Serbest Bölgesi
Kurucusu ve İşleticisi A.Ş. tarafından işletilmektedir (ASB, 2013).
Şekil 11: Avrupa Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
2500000
2000000
1500000
1000000
500000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Avrupa Serbest Bölgesi konumu gereği AB üyesi ülkelerle yapılan ticarette
önemli bir yere sahiptir. Şekil- 11 incelendiğinde; Avrupa Serbest Bölgesi’nde ticaret
hacminde 2009 yılında gerçekleşen düşüş izleyen üç yılda yerini artışa bırakmıştır.
Son beş yılda bölgede en yüksek ticaret hacmi 2.364.905.000 dolarla 2012 yılında,
en düşük ticaret hacmi ise 1.180.940.000 dolarla 2009 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 11: Avrupa Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
1712
1712
BÜRO
441
441
DİĞER
0
0
2153
2153
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
38
Tablo- 11’de Avrupa Serbest Bölgesinin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. Avrupa Serbest Bölgesi’nde 2011 yılından 2012 yılına geçişte
2153 olan personel sayısında herhangi bir değişiklik olmamıştır.
2.3.12. Rize Serbest Bölgesi
Yeri ve sınırları 23.05.1997 tarih ve 97/9530 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
tespit edilen bölge, 85.000 metrekare üzerine kurulmuş olup 26.04.1998 tarihinde
ticari faaliyete başlamıştır. RİSBAŞ ( Rize Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş. )
tarafından işletilmektedir (Toroslu, 2000: 75 ).
Şekil 12: Rize Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Şekil- 12’ye baktığımızda Rize Serbest Bölgesi’nin ticaret hacmi olarak 2009
yılını az bir kayıpla atlattığını, ancak 2010 yılında ise sert bir düşüş gerçekleştirdiği
söylenebilir. 2011 yılında az da olsa artışa geçen ticaret hacmi 2012 yılında azalmaya
devam etmiştir. Son beş yılda bölgede en yüksek ticaret hacmi 6.784.000 dolarla
2008 yılında, en düşük ticaret hacmi ise 3.701.000 dolarla 2010 yılında
gerçekleşmiştir.
Rize Serbest Bölgesi’nde 2011 ve 2012 yıllarında çalışan personel
bulunmamaktadır.
2.3.13. Kayseri Serbest Bölgesi
11.06.1997 tarih ve 97/9524 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yeri ve sınırları
tespit edilen Kayseri Serbest Bölgesi’nin kurucusu ve işleticisi Kayseri Serbest Bölge
39
Kurucu ve İşletici A.Ş. (KAYSER)’dir (Toroslu, 2000: 74 ).
1998 yılında faaliyete başlayan bölge 6.905.000 metrekarelik arazisiyle
Türkiye’nin en geniş serbest bölgesi ünvanına sahiptir. Bölgede ofis büro
mobilyaları, sac boru ve profil, elektrostatik toz boya, yatak-baza, dayanıklı tüketim
malları, alüminyum iletken tel tesisleri, beyaz eşya üretim fabrikası gibi üretim
ağırlıklı tesisler yer almaktadır (KAYSER, 2013).
Şekil 13: Kayseri Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
800000
700000
600000
500000
400000
300000
200000
100000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Şekil- 13’e göre Kayseri Serbest Bölgesi’nde ticaret hacmi, 2009 yılında
meydana gelen azalmanın ardından 2010 ve 2011 yıllarında artış göstermiştir. 2012
yılına gelindiğinde ise ticaret hacminde az da olsa bir düşüş yaşanmıştır. Son beş
yılda bölgede en yüksek ticaret hacmi 702.948.000 dolarla 2008 yılında, en düşük
ticaret hacmi ise 442.397.000 dolarla 2009 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 12: Kayseri Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
1491
1641
BÜRO
81
108
DİĞER
10
43
1582
1792
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
40
Tablo- 12’de Kayseri Serbest Bölgesinin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. 2011 yılında 1582 personel olan bölge istihdamı, 2012 yılına
gelindiğinde %13,27’lik bir artışla 1792 kişiye ulaşmıştır.
2.3.14. İzmir Serbest Bölgesi
31.10.1990 tarih ve 90/1102 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yeri ve sınırları
tespit edilen İzmir Menemen Deri Serbest Bölgesi’ni kurma ve işletme yetkisi aynı
karar ile İzmir Menemen Deri Serbest Bölgesi Kurucu ve İşletmecisi A.Ş.
(İDESBAŞ)’ye verilmiştir (Toroslu, 2000: 73 ).
Deri sektöründe yaşanan olumsuz gelişmeler ve bölgenin artan potansiyeliyle
farklı sektörlerin ilgisini çekmek amacıyla, Bakanlar Kurulu’nun 04.04.2011 tarih ve
27918 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 2011/1649 sayılı kararıyla “İzmir Serbest
Bölgesi” adını almıştır. Yine aynı kararla İDESBAŞ ibaresi İZBAŞ ( İzmir Serbest
Bölge Kurucu ve İşleticisi Anonim Şirketi ) olarak değiştirilmiştir (İZBAŞ, 2013).
Şekil 14: İzmir Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
450000
400000
350000
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Şekil- 14’e bakıldığında İzmir Serbest Bölgesi ticaret hacminin 2009 yılında
gerçekleşen azalışın ardından, 2010 ve 2011 yıllarında artış eğiliminde olduğu, 2012
yılında ise tekrar azalışa geçtiği söylenebilir. Bölgede son beş yılda en yüksek ticaret
hacmi 412.922.000 dolarla 2008 yılında, en düşük ticaret hacmi ise 280.040.000
dolarla 2009 yılında gerçekleşmiştir.
41
Tablo 13: İzmir Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
1121
1177
BÜRO
317
265
DİĞER
55
63
1493
1505
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 13’de İzmir Serbest Bölgesinin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. Tablo- 13’e göre bölgede büro personel sayısı dışında diğer
personel sayılarında artış olduğu görülmektedir. Diğer yandan, 2011 yılında 1493
personel olan bölge istihdamı, 2012 yılına gelindiğinde personel sayısına 12 kişi
daha ilave ederek 1505 kişiye ulaşmıştır.
2.3.15. Gaziantep Serbest Bölgesi
Bölgenin yer ve sınırları 07.07.1998 tarih ve 98/11368 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı ile tespit edilmiştir. Faaliyetlerine 1999 yılında başında başlayan Gaziantep
Serbest Bölgesi’nin kurucu ve işleticisi Gaziantep Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi
A.Ş.’ dir ( Toroslu, 2000: 72 ).
Gaziantep Serbest Bölgesi’nde tekstil, gıda, kimya, plastik sanayi, cam sanayi,
beyaz eşya, iş makineleri gibi sektörlerde firmalar faaliyette bulunmaktadır.
Şekil 15: Gaziantep Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
160000
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
0
2008
Kaynak: EB, 2013.
2009
2010
2011
2012
42
Şekil- 15’e göre Gaziantep Serbest Bölgesi’nde son beş yılın ticaret hacimleri
incelendiğinde, 2009 yılından 2010 yılına geçişteki artışın dışında, ticaret hacminde
azalmalar olduğunu söylenebilir. Oransal olarak en sert düşüşün ise 2008 yılından
2009 yılına geçiştiği olduğu görülmektedir. Bölgede son beş yılda en yüksek ticaret
hacmi 143.306.000 dolarla 2008 yılında, en düşük ticaret hacmi ise 102.659.000
dolarla 2012 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 14: Gaziantep Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
158
109
BÜRO
67
74
DİĞER
0
0
225
183
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 14’de Gaziantep Serbest Bölgesinin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. İşçi statüsünde çalışan personel sayısındaki azalışa rağmen,
büro personeli sayısında az da olsa artış yaşanmıştır. Diğer yandan, 2011 yılında 225
personel olan bölge istihdamı, 2012 yılına gelindiğinde %18,67’lik azalışla 183
kişiye düşmüştür.
2.3.16. Tübitak-Mam Teknoloji Serbest Bölgesi
Yer ve sınırları 26.11.1999 tarih ve 99/13725 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
belirlenen bölgenin işletilmesinde TÜBİTAK-Marmara Araştırma Merkezi görevli
kılınmıştır (Erdoğan ve Ener, 2005: 135).
TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi bünyesinde başlayan Teknoloji Parkı
faaliyetlerinin gelişim sürecinde, Teknoloji Serbest Bölgesi ve Teknoloji Geliştirme
Bölgesi ünvanlarıyla, hukuki statüleri birbirinden farklı iki bölge kurulmuştur. 24
hektarı “Teknoloji Geliştirme Bölgesi”(TEKGEB), 36 hektarı da “Teknoloji Serbest
Bölgesi”(TEKSEB)’ne ait olmak üzere 60 hektarlık bir alan üzerinde yer almaktadır.
Bölgenin gayesine uygun şekilde işletilmesi, yönetilmesi ve bölgede faaliyet
gösteren firma ve bölge çalışanlarına ihtiyaç duyulan hizmetlerin sağlanması için
43
“Anonim Şirket” statüsünde bir işletici şirket kurulması uygun görülmüş ve Marmara
Teknokent A.Ş. “(MARTEK) tüzel kişiliği kurulmuştur (MARTEK, 2013).
Şekil 16: Tübitak-Mam Teknoloji Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi
(1000 $)
250000
200000
150000
100000
50000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Tübitak-Mam Teknoloji Serbest Bölgesi 2008 yılından 2009 yılına geçişte
ticaret hacminde artış gösteren iki serbest bölgemizden bir tanesidir. Aynı yükselişi
2010 yılında da yakalayan bölge, 2011 yılında %15,05’lik bir azalışa rağmen, 2012
yılında %5,70’lik artış gerçekleştirmiştir. Bölgede son beş yılda en yüksek ticaret
hacmi 231.643.000 dolarla 2010 yılında, en düşük ticaret hacmi ise 111.715.000
dolarla 2008 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 15: Tübitak-Mam Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
2479
2712
BÜRO
166
335
DİĞER
39
56
2684
3103
TOPLAM
Kaynak: EB, 2013.
44
Tablo- 15’de Tübitak-Mam Serbest Bölgesinin 2011 ve 2012 yıllarına ait
istihdam verilerini görüyoruz. 2011 yılında 2684 personel olan bölge istihdamı, 2012
yılına gelindiğinde %15,61’lİk artışla 3103 kişiye ulaşmıştır.
2.3.17. Denizli Serbest Bölgesi
03.05.2000 tarih ve 2000/398 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan ve
faaliyetlerine başlayan Denizli Serbest Bölgesi’ni kurma ve işletme yetkisi Denizli
Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş. (DENSER)’ye verilmiştir (DENSER, 2013).
Şekil 17: Denizli Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
80000
70000
60000
50000
40000
30000
20000
10000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Şekil- 17’ye bakıldığında Denizli Serbest Bölgesi’nde son beş yılda ticaret
hacminde 2009 yılı hariç sürekli artış olduğu görülmektedir. Bölgede 2009 yılından
2010 yılına geçildiğinde ticaret hacminde %87,58’lik bir artış yakalanmıştır. İzleyen
yıllarda ise artış eğilimi devam etmiştir. Bölgede son beş yılda en yüksek ticaret
hacmi 72.293.000 dolarla 2012 yılında, en düşük ticaret hacmi ise 33.079.000 dolarla
2009 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 16: Denizli Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
27
30
BÜRO
13
8
DİĞER
0
0
TOPLAM
40
38
Kaynak: EB, 2013.
45
Tablo- 16’da Denizli Serbest Bölgesinin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. 2011 yılında 40 personel olan bölge istihdamı, 2012 yılına
gelindiğinde 2 kişi azalarak 38 kişiye gerilemiştir.
2.3.18. Bursa Serbest Bölgesi
825 dönümlük arazi üzerinde, Bakanlar Kurulu’nun 2000/538 sayılı sınır
kararnamesinin onaylanmasıyla inşaat çalışmaları başlayan Bursa Serbest Bölgesi, 11
ay gibi kısa bir sürede alt yapı çalışmalarının bitirilmesiyle Mayıs 2001’de ticari
faaliyetlerine başlamıştır. Bölge, Bursa Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
tarafından işletilmektedir (BUSEB, 2013).
Şekil 18: Bursa Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi (1000 $)
1800000
1600000
1400000
1200000
1000000
800000
600000
400000
200000
0
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: EB, 2013.
Şekil- 18’e bakıldığında; Bursa Serbest Bölgesi’nde diğer birçok serbest
bölgede olduğu gibi 2008 yılından 2009 yılına geçişte ticaret hacminde azalma
gerçekleşmiştir. 2010 ve 2011 yıllarında gerçekleşen artışlar yerini 2012 yılında
tekrar azalışa bırakmıştır. Bölgede son beş yılda en yüksek ticaret hacmi
1.604.603.000 dolarla 2008 yılında, en düşük ticaret hacmi ise 1.279.473.000 dolarla
2009 yılında gerçekleşmiştir.
46
Tablo 17: Bursa Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
5232
7161
BÜRO
2632
723
DİĞER
259
157
TOPLAM
8123
8041
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 17’de Bursa Serbest Bölgesi’nin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. Bölgede 2011 yılından 2012 yılına gelindiğinde, işçi statüsünde
çalışan personel sayısında meydana gelen artışın, büro ve diğer statüdeki çalışan
personel sayısında meydana gelen azalıştan daha az olduğu görülmektedir. Bu da
2011 yılında 8123 personel olan bölge istihdamının, 2012 yılına gelindiğinde 82 kişi
azalarak 8041 kişiye düşmesine yol açmıştır.
2.3.19. Kocaeli Serbest Bölgesi
Kocaeli Serbest Bölgesi, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu ve 2000/693
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca 30 yıl süreli bir serbest bölge statüsüne
sahiptir. Kocaeli Serbest Bölgesi’nin alt ve üst yapısını kurmak ve işletmek üzere
Kocaeli Serbest Bölgesi Kurucu ve İşleticisi A.Ş.(KOSBAŞ) kurulmuştur (Erdoğan
ve Ener, 2005: 130).
Şekil 19: Kocaeli Serbest Bölgesinin Yıllar İtibariyle Ticaret Hacmi(1000 $)
900000
800000
700000
600000
500000
400000
300000
200000
100000
0
2008
Kaynak: EB, 2013.
2009
2010
2011
2012
47
Kocaeli Serbest Bölgesi, Tübitak-Mam Teknoloji Serbest Bölgesi ile birlikte
2008 yılından 2009 yılına geçişte ticaret hacminde azalma göstermeyen bölgelerden
bir diğeridir. Aynı artış eğilimini 2010 yılında sağlayamamıştır. 2011 ve 2012
yıllarında ticaret hacminde artışlar devam etmiştir. Bölgede son beş yılda en yüksek
ticaret hacmi 810.654.000 dolarla 2009 yılında, en düşük ticaret hacmi ise
387.919.000 dolarla 2010 yılında gerçekleşmiştir.
Tablo 18: Kocaeli Serbest Bölgesinin İstihdam Verileri
PERSONEL TÜRÜ
2011
2012
İŞÇİ
2498
1400
BÜRO
177
96
DİĞER
245
140
TOPLAM
2920
1636
Kaynak: EB, 2013.
Tablo- 18’de Kocaeli Serbest Bölgesi’nin 2011 ve 2012 yıllarına ait istihdam
verilerini görüyoruz. Bölgede istihdam edilen personel sayısında önemli bir azalış
göze çarpmaktadır. 2011 yılında 2920 olan personel sayısı, 2012 yılına gelindiğinde
%43,97’lik azalışla 1636 kişiye gerilemiştir.
2.3.20. Doğu Anadolu Serbest Bölgesi
Bölgenin yeri ve sınırları 27.09.1994 tarih ve 94/6028 sayılı Bakanlar Kurulu
Kararı ile tespit edilmiştir. Bölgeyi kurma ve işletme yetkisi 04.04.1995 tarih ve
95/6742 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Doğu Anadolu Serbest Bölge Kurucu ve
İşletmecisi A.Ş. (DASBAŞ)’ye verilmiştir. 15.01.1996 tarihinde ticari faaliyetlerine
başlayan Doğu Anadolu Serbest Bölgesi brüt 484.500 metrekare, 210.000 metrekare
kullanılabilir alan üzerine kurulmuştur (Toroslu, 2000: 71).
2.3.21. İMKB Uluslar arası Menkul Kıymetler Serbest Bölgesi
30.01.1995 tarih ve 95/6571 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan bölgenin
kurma ve işletme yetkisi yine aynı kararla İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’na
verilmiştir (Toroslu, 2000: 73).
48
24.02.1997 tarihinde faaliyetlerine başlayan bölgenin kurulmasındaki temel
amaç, Türkiye’deki ve diğer ülkelerdeki menkul değerlerin İMKB tarafından
saptanan esaslar dahilinde ihraç işlemleriyle birlikte ikinci el işlemlerinin
gerçekleştirilebileceği, uluslararası yatırımcıların katılımıyla gerekli likiditenin
sağlanacağı, kur ve vergi riskinin olmadığı bir ortam sağlamaktır (Erdoğan ve Ener,
2005: 123).
2.4. Türkiye’deki Serbest Bölgelerin Avantajları
Türkiye’de faaliyette bulunan serbest bölgeler kullanıcılarına birçok yönden
avantajlar sağlamaktadır (EB, 2013).
-Üretici kullanıcılar için vergi avantajlarından yararlanma imkanı
Üretim konulu Faaliyet Ruhsatı kapsamında faaliyet gösteren serbest bölge
kullanıcılarının imal ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançları, Avrupa
Birliği üyeliğinin gerçekleşeceği yılın vergileme dönemi sonuna kadar Gelir veya
Kurumlar Vergisinden istisnadır.
Serbest bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az %85’ini yurt dışına
ihraç eden kullanıcıların istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler gelir
vergisinden müstesnadır. Bu oran Bakanlar Kurulu tarafından %50’ye kadar
indirilebilir.
Üretim faaliyetinde bulunan serbest bölge kullanıcılarının, serbest bölgelerde
gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemleri ve düzenlenen kağıtları
damga vergisi ve harçlardan müstesnadır.
-Orta ve Uzun Vadede Geleceği Planlayabilme İmkanı
-Hazır işyeri kiralayan kiracı-kullanıcı firmalar için 15 yıl,
-Hazır işyeri kiralayan üretici-kiracı-kullanıcı firmalar için 20 yıl,
-Kendi işyerini inşa eden yatırımcı-kullanıcı firmalar için 30 yıl,
-Kendi işyerini inşa eden üretici-yatırımcı-kullanıcı firmalar için 45 yıl,
süreli faaliyet ruhsatı düzenlenmektedir.
49
Diğer taraftan, yatırımcı kullanıcılara Hazinenin özel mülkiyetinde bulunan
arazi, arsa ve binalar kiralanabilir veya bunlar üzerinde 49 yıla kadar irtifak hakkı
tesis edilebilir.
-Kar Transferi İmkanı
Serbest bölge faaliyetlerinden elde edilen kazanç ve gelirler, hiçbir izne tabi
olmaksızın yurt dışına veya Türkiye’ye serbestçe transfer edilebilmektedir.
-Ticaret Kolaylığı İmkanı
Serbest bölgeler ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılan ticarette dış
ticaret rejimi hükümleri uygulanır. Başka bir deyişle, Türkiye’den serbest bölgeye
satılan mallar ihracat rejimine, serbest bölgeden Türkiye’ye satılan mallar ise ithalat
rejimine tabi olup, serbest bölge kullanıcıları Türkiye’den ihraç fiyatına (KDV’siz)
mal ve hizmet satın alabilirler. Diğer taraftan, serbest bölge ile diğer ülkeler ve diğer
serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi hükümleri uygulanmaz.
Ayrıca, bölgelerde sarf malzemelerinin en kısa sürede teminini sağlayabilmek
amacıyla bedeli 5000 ABD Doları veya karşılığı Yeni Türk Lirasını geçmeyen
Türkiye mahreçli mallar, isteğe bağlı olarak ihracat işlemine tabi tutulmayabilir.
-Gümrük Vergi Prosedüründen Arındırılmış Ticari Faaliyet İmkanı
Serbest bölgeye getirilen Türkiye veya AB menşeli ya da buralarda serbest
dolaşımda bulunan malların, serbest dolaşımda bulunma statüsü değişmediğinden,
Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere girişinde gümrük vergisi ödenmez. Ayrıca
üçüncü ülke menşeli malların serbest bölgeye girişinde ve bu malların Türkiye veya
AB üyesi ülkeler dışındaki üçüncü ülkelere gönderilmesi halinde de gümrük vergisi
ödenmez. Ancak serbest bölgeden Türkiye’ye veya AB üyesi ülkelere gönderilen
serbest dolaşım durumunda olmayan üçüncü ülke menşeli mallar için Ortak Gümrük
Tarifesi’nde belirtilen oran üzerinden gümrük vergisi ödenir.
-AB ve Gümrük Birliği Kriterlerinin Gerektirdiği Serbest Dolaşım
Belgelerinin Temini İmkanı
Serbest bölgeler, Türkiye-AB Gümrük Birliği’nin parçası sayıldığından,
bölgelerden Türkiye ve AB Menşeli ürünler ile Türkiye’de serbest dolaşım
50
durumunda bulunan ürünlerin A.TR belgesi düzenlenerek AB’ye gönderilmesi
mümkündür. Üçüncü ülke menşeli ürünler ise Ortak Gümrük Tarifesi’nde belirtilen
oran üzerinden Serbest Bölge Gümrük Müdürlüğü’ne gümrük vergisi ödenerek
serbest
dolaşıma
geçirildikten
sonra
A.TR
Belgesi
düzenlenerek
AB’ye
gönderilebilir.
-Eşitlik Prensibi
Serbest bölgede sağlanan teşvik ve avantajlardan yerli ve yabancı bütün
firmalar eşit olarak yararlanır. İşleticiler ve kullanıcılar, yatırım ve üretim
safhalarında Bakanlar
Kurulu’nca belirlenecek
vergi
dışı
teşviklerden
de
yararlandırılabilir.
-Zaman Kısıtlaması Bulunmaması
Mallar serbest bölgede süre sınırlaması olmaksızın kalabilir.
-Pazar İhtiyaçlarına ve Şartlarına Göre Serbestçe Belirlenecek Ticari
Faaliyet İmkanı
Gümrük ve kambiyo mükellefiyetlerine dair mevzuat hükümleri ile üretici
işletmelerin talepleri hariç olmak üzere, fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak
kamu kurum ve kuruluşlarına verilen yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz.
-Gerçekçi Bir Enflasyon Muhasebesi İmkanı
Serbest bölgelerdeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödeme dövizle yapılır.
-Yerli ve Yabancı Tüm Pazarlara Erişim İmkanı
Serbest bölgelerden Türkiye’ye yönelik mal satışına ve serbest bölge ile diğer
ülkeler arasında yapılacak ticarete kısıtlama getirilmemiştir. Serbest bölgelerden yurt
içine mal satışına, tüketim malları ve riskli mallar dışında, herhangi bir kısıtlama
getirilmemiştir.
-Azaltılmış Bürokratik Prosedür ve Dinamik İşletme Yönetimi
Başvuru ve faaliyet süresince her türlü bürokrasi en aza indirilmiştir. Serbest
bölgeler özel sektör şirketlerince işletilmektedir.
51
-Stratejik Avantaj
Serbest bölgeler, AB ve Orta Doğu pazarlarının yakınında, Akdeniz, Ege ve
Karadeniz’deki büyük limanlara, uluslararası havaalanlarına, karayolu ağlarına,
kültür, turizm ve eğlence merkezlerine yakın yerlerde kurulmuştur.
-Her Türlü Ticari ve Sınai Faaliyete Uygun ve Ucuz Altyapı İmkanı
Serbest bölgelerin
altyapısı
gelişmiş ülkelerdeki benzerleri ile aynı
standarttadır.
-Tedarik Zinciri İmkanlarından Yararlanma İmkanı
Serbest bölgeler özellikle ihracata dönük üretim yapan firmalara, ara malı ve
hammadde temininde, dünya fiyatları ve şartları ile kesintisiz tedarik imkanları
sunmaktadır.
52
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: MERSİN SERBEST BÖLGESİ VE EKONOMİK
PERFORMANSI
3.1. Mersin İli ve Mersin Serbest Bölgesi
3.1.1. Mersin İli Hakkında
Mersin, doğusunda Adana, batısında Antalya, kuzeyinde Niğde, Konya ve
Karaman illeri, güneyinde ise Akdeniz ile çevrili olan bir şehirdir. Akdeniz
Havza'sının içinde yer alan Mersin İli, 1.585.300 hektarlık yüzölçümü ile Türkiye'nin
yüzölçümünün yaklaşık %2' sini oluşturmaktadır. İl yüzölçümünün %53' ünü orman
arazisi, %25 'ini tarım arazisi, %18' ini tarım dışı arazi oluştururken, %4' ünü de çayır
ve mera arazisi oluşturmaktadır.
Mersin nüfusu, 2012 yılı sayım sonuçlarına göre 838.102'si erkek, 844.746'sı
kadın olmak üzere toplam 1.682.848 kişidir (MTSO, 2013).
Mersin ilinde havayolu ulaşımı 57 km mesafedeki Adana Şakirpaşa
Havaalanı’ndan sağlanmaktadır. Şehirdeki demiryolu uzunluğu 55,2 km olup, sadece
Mersin ve Tarsus ilçelerinde mevcuttur. Karayolu olarak 184 km otoyol, 503 km
devlet yolu, 676 km il yolu ve 4658 km köy yolu mevcuttur.
Mersin’de sağlık alanında 2011 yılı verilerine göre, 12 devlet hastanesi, 11 özel
ve 1 de üniversite hastanesi olmak üzere 24 hastane, 118 aile sağlık merkezi, 10 özel
ve 4 semt polikliniği hizmet vermektedir (MESBAŞ, 2013).
3.1.2. Mersin Serbest Bölgesi Hakkında
Mersin Limanı’na bitişik olarak kurulan Mersin Serbest Bölgesi, Mersin
şehrinin ulaşım ve sosyal imkanlarından maksimum seviyede faydalanmaktadır.
Denizyolu açısından Türkiye’deki serbest bölgeler içerisinde kendi rıhtımı olan tek
bölgedir.
Sınırları 04.03.1985 tarih 85/9200 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen
Mersin Serbest Bölgesi, 03.01.1987 tarihinde ticari faaliyete başlamıştır.
İlk
aşamada 776 dönüm alan üzerine kurulmuş olup süreç içerisinde yapılan ilaveler
neticesinde 836 dönüm büyüklüğe ulaşmıştır.
53
Mersin Serbest Bölgesi’nin işletme yetkisi 06.08.1986 tarih ve 10877 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı ile Mersin Serbest Bölge İşleticisi A.Ş. firmasına verilmiştir.
MESBAŞ 1986 yılında Mersin Serbest Bölgesi’ni işletmek amacı ile kurulmuş olan
bir anonim şirkettir. Halka açık statüde kurulan MESBAŞ’ın sermayesi 5.402.160
TL’dir. Sermayesinin %24’ü Kamu sektörüne, %76’sı özel sektöre ait olan
MESBAŞ’ın toplam ortak sayısı 177’dir (MESBAŞ, 2013).
3.1.3. Mersin Serbest Bölgesi'nde Ekonomik Göstergeler
Bu kısımda Mersin Serbest Bölgesi'ne ait istihdam, yatırım ve kullanıcı firma
bilgileri çeşitli veriler kullanılarak analiz edilecektir.
- İstihdam
Bölgede gerçekleştirilen işgücü istihdamı, uyruğuna ve niteliğine göre
sınıflandırılabilir.
Tablo 19: Mersin Serbest Bölgesi'nde İstihdam (31.05.2013 İtibariyle)
PERSONEL TÜRÜ
T.C.
YABANCI
YÖNETİCİ
265
20
BÜRO
508
12
VASIFLI İŞÇİ
2712
7
VASIFSIZ İŞÇİ
3745
1
DİĞER
602
1
TOPLAM
7832
41
Kaynak: MSBM, 2013.
Tablo- 19'da Mersin Serbest Bölgesi'nde 31.05.2013 itibariyle işgücü istihdam
verileri yer almaktadır. Tabloya göre 7832 T.C. uyruklu, 41 yabancı uyruklu olmak
üzere bölgede 7873 kişi istihdam edilmektedir.
- Yatırım
Bölge'ye getirilen sermaye miktarı, menşeine ve yatırım türüne göre
sınıflandırılabilir.
54
Tablo 20: Mersin Serbest Bölgesi'nde Yatırım (31.05.2013 itibariyle)
YATIRIM TÜRÜ
TÜRKİYE
YABANCI
AYNİ
81.705.227
6.516.056
NAKDİ
24.790.428
916.639
TOPLAM
106.495.655
7.432.695
Kaynak: MSBM, 2013.
Tablo- 20'de Mersin Serbest Bölgesi'ne 31.05.2013 itibariyle getirilen yatırım
miktarları yer almaktadır. Tabloya göre 106.495.655 dolar Türkiye, 7.432.695 dolar
da yabancı kaynaklı olmak üzere bölgeye 113.928.350 dolar yatırım gerçekleşmiştir.
- Kullanıcı Firma Bilgileri
Bölge'de faaliyette bulunan firmalar ve faaliyet ruhsatları, menşeine ve
kullanıcı türüne göre sınıflandırılabilir.
Tablo 21: Mersin Serbest Bölgesi'nde Firma Sayısı (31.05.2013 İtibariyle)
FİRMA MENŞE
FİRMA SAYISI
YERLİ
346
YABANCI
39
YERLİ-YABANCI
45
TOPLAM
430
Kaynak: MSBM, 2013.
Tablo- 21'de Mersin Serbest Bölgesi'ndeki firmaların menşeine göre sayıları
yer almaktadır. Tabloya göre bölgede 346 yerli, 39 yabancı ve 45 yerli-yabancı
ortaklığı olmak üzere 430 firma bulunmaktadır.
Tablo 22: Mersin Serbest Bölgesi'ndeki Faaliyet Ruhsatı Dağılımı (31.05.2013
İtibariyle)
MENŞE
KİRACI
YATIRIMCI
YERLİ
209
295
YABANCI
31
24
YERLİ-YABANCI
30
29
TOPLAM
270
348
Kaynak: MSBM, 2013.
55
Tablo- 22'de Mersin Serbest Bölgesi'ndeki faaliyet ruhsatlarının türüne ve
menşeine göre sayıları yer almaktadır. Tablo'ya göre kiracı statüsündeki toplam
faaliyet ruhsatı 270 adettir. Bunlardan 209'u yerli, 31'i yabancı ve 30 tanesi de yerliyabancı ortaklığı şeklindedir. Yine tabloya göre yatırımcı statüsündeki toplam
faaliyet ruhsatı 348 adettir. Bunlardan 295'i yerli, 24'ü yabancı ve 29 tanesi de yerliyabancı ortaklığı şeklindedir.
3.2. Literatür
Teorik açıdan bakıldığında, serbest bölgeler alanında yapılan çalışmalar 4 ana
başlık altında toplanabilir. Bunlardan birincisi serbest bölgelerin bulundukları
ülkelerin refah seviyesini artırdığını savunan Heckscher-Ohlin Teorisi kapsamında
yapılan çalışmalardır. İkincisinde serbest bölgelere yapılan doğrudan yabancı
sermaye yatırımlarının yayılma nedenleri araştırılmaktadır. Üçüncüsünde serbest
bölgeler yoluyla uluslararası iş bölümünün, üretim maliyetlerini aşağı çekici etkisi
üzerinde durulmaktadır. Dördüncüsünde ise son yıllarda sayıları hızla artan serbest
üretim bölgelerinin gelişimi üzerinde durulmaktadır (Tekeli ve İlkin, 1987: 16).
Serbest bölgeler yazınındaki kuramsal tartışmalar; özellikle, ekonominin tam
istihdam dengesinde bulunduğu ve nihai malların söz konusu olduğu standart bir
Heckscher Ohlin modeli çerçevesinde, bu bölgelerin olası refah veya ulusal gelir
etkileri üzerinde yoğunlaşmıştır.
Hamada (1974), sermaye-yoğun malın yerli üretiminin tarife ile korunurken
gümrüksüz bölgedeki üreticilerin dünya fiyatlarıyla karşı karşıya kaldığı, standart iki
faktör-iki mallı modelde, yabancı sermayenin yokluğunda eğer koruma dışalım
tarifeleri biçimindeyse, bir serbest bölge kurulmasının refahı etkileyemeyeceğini
göstermiştir.
Rodriguez (1976), Hamada (1974)' nın serbest bölgelerin makroekonomik
etkileriyle ilgili bazı sonuçlarını genişletmiştir.Rodriguez'e göre, serbest bölge ile ev
sahibi ülkenin geri kalanı bölümü arasında faktör hareketliliği varken, nihai denge,
serbest ticaret durumundakiyle aynı ticaret kalıbını verecek ve dahası bütün ticaret,
ev sahibi ülke tarafından değil, yalnızca serbest bölgeler tarafından yapılacaktır.
56
Hamilton ile Svensson (1982), Hamada'nın sonuçlarını genişletmeye ve
düzeltmeye çalışmışlardır. Onlar, ev sahibi ülkeye veya bölgeye giren yabancı
sermayenin ülkenin refahını azalttığını göstermişlerdir. Sermayenin ev sahibi ülkeye
değil de bölgeye girmesi, refahı nispeten daha fazla azaltmaktadır.
Miyagiwa'nın (1986) alternatif serbest bölge modelinde, bir serbest bölgenin
kurulmasının ülkenin refahını artırabilmesi için gerekli şart, bölgede kurulu bir
endüstrinin göreli faktör yoğunluğundan bağımsız olarak türetilmiştir. Endüstriyel
üretimin tarifelerle korunduğu bir ekonomide, eğer mevcut korunan sektörden
kaynakları kendine çeken başka bir endüstriye dışsatım sübvansiyonu verilmek
suretiyle bir serbest bölge kurulmuşsa, ülke refahı artırılabilecektir.
Miyagiwa (1993), kentsel işsizlikten yakınılan gelişmekte olan bir ekonomide
serbest ticaret bölgesinin kentsel bir yerde mi yoksa kırsal bir yerde mi kurulmasının
daha anlamlı olacağı konusu üzerinde durmaktadır. Modele göre, eğer yerli sermaye
ülkenin iki tarafı arasında hareketliyse, kırsal kuruluş alanının kentsel alana kıyasla
daha çok tercih edilebilir gibi gözüktüğü sonucuna varılmaktadır (Kibritçioğlu, 1997:
78-79).
Hava (1999), Ege Serbest Bölgesi'nin, kuruluşundan itibaren bölgeye çektiği
yabancı sermaye ve üretimde yaratılan katma değerin yüksek olması açısından,
ülkede başarılı bir serbest bölge haline geldiğini ve bu başarının artırılabilmesinin,
ülkedeki politik ve ekonomik istikrarsızlığın giderilmesiyle sağlanabileceğini
düşünmektedir.
Yıldız (2002), Türkiye'deki serbest bölgelerin ülkenin dış ticaretinin %12'lik
kısmını gerçekleştirerek, kuruluş amacına ulaştığını, çifte vergilendirmeyi önleme
aşamalarını genişletmeyle ve etkin tanıtımla serbest bölgelere doğrudan yabancı
sermaye çekmenin mümkün olacağını düşünmektedir.
Kocaman'a (2007) göre, Türkiye'deki serbest bölgeler uygulamasının, ülkedeki
ticaret hacminin artmasında ve istihdam yaratılmasında önemli bir katkısı
olmamıştır.
57
3.3. Veri Seti ve Analiz Sonuçları
Mersin Serbest Bölgesi'nin ekonomik performansının göstergesi olarak
bölgenin ticaret hacmi verileri kullanılacaktır. Analizde 1988-2012 arası yıllık veriler
kullanılmıştır. Başlangıç yılı olarak 1988 yılının temel alınmasının sebebi, bölge
ticari faaliyetlerine 1987 yılında başlamış ve bölgenin istatistikleri de 1988 yılı
itibariyle netlik kazanmıştır.
Veriler Ekonomi Bakanlığı Mersin Serbest Bölge Müdürlüğü'nden 27.06.2013
tarih ve 16539452-1678 sayılı yazı ile alınmıştır. Ticaret hacmi verileri dolar
cinsinden alınmıştır. Bölgenin toplam ithalat ve ihracat rakamları da bu değerler
üzerinden hesaplanmıştır.
Analizlerde Mersin Serbest Bölgesi'nin 1988 yılından bu yana dış ticaret
yapısına ilişkin değerlendirmeler yapılacaktır.
Bölgenin dış ticareti ithalat, ihracat, dış ticaret dengesi ve ihracatın ithalatı
karşılama oranı olmak üzere dört kısımda analiz edilecektir.
3.3.1. Mersin Serbest Bölgesi'nin İthalatı
Bölgede gerçekleştirilen ithalat, Türkiye'den bölgeye yapılan ithalat ve
yurtdışından bölgeye yapılan ithalat olmak üzere iki yönlü olarak gerçekleşmektedir.
Burada öncelikle bölgenin Türkiye'den yaptığı ithalat miktarı daha sonra da toplam
ithalat miktarı analiz edilecektir.
Şekil 20: Mersin Serbest Bölgesi'ne Türkiye'den Yapılan İthalat
700.000.000
600.000.000
500.000.000
400.000.000
300.000.000
200.000.000
100.000.000
0
1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
Kaynak: MSBM, 2013.
58
Şekil 20'de Mersin Serbest Bölgesi'nin 1988-2012 arası Türkiye'den yaptığı
ithalat rakamları yer almaktadır. Şekil incelendiğinde Bölge'nin Türkiye'den
gerçekleştirdiği ithalatın inişli çıkışlı bir seyir izlediği görülmektedir. Bölge'ye
Türkiye'den yapılan en düşük hacimli ithalat 17.007.298 dolarla 1989 yılında, en
yüksek hacimli ithalat ise 655.760.007 dolarla 2012 yılında gerçekleşmiştir.
Şekil 21: Mersin Serbest Bölgesi'nin Toplam İthalatı ($)
2.000.000.000
1.500.000.000
1.000.000.000
500.000.000
0
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
2009
2012
Kaynak: MSBM, 2013.
Şekil 21'de Mersin Serbest Bölgesi'nin 1988-2012 arası toplam ithalat
rakamları yer almaktadır. Şekil incelendiğinde bölgede gerçekleştirilen ithalatın inişli
çıkışlı bir seyir izlediği görülmektedir. Bölgenin kurulduğu ilk yıllardan 1995 yılına
kadar 500.000.000 doların altında kalan ithalat hacmi, 2011 ve 2012 yıllarına
gelindiğinde en yüksek seviyelerine ulaşmıştır. Bölgede en düşük ithalat hacmi
62.769.246 dolarla 1989 yılında, en yüksek ithalat hacmi ise 1.843.469.053 dolarla
2012 yılında gerçekleşmiştir.
3.3.2. Mersin Serbest Bölgesi'nin İhracatı
Bölgede gerçekleştirilen ihracat, bölgeden Türkiye'ye yapılan ihracat ve
bölgeden yurtdışına yapılan ihracat olmak üzere iki yönlü olarak gerçekleşmektedir.
Burada öncelikle bölgenin Türkiye'ye yaptığı ihracat miktarı daha sonra da toplam
ihracat miktarı analiz edilecektir.
59
Şekil 22: Mersin Serbest Bölgesi'nden Türkiye'ye Yapılan İhracat
1.200.000.000
1.000.000.000
800.000.000
600.000.000
400.000.000
200.000.000
0
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
2009
2012
Kaynak: MSBM, 2013.
Şekil- 22'de Mersin Serbest Bölgesi'nden Türkiye'ye 1988-2012 arası
gerçekleştirilen ihracat rakamları yer almaktadır. Bölge'den Türkiye'ye yapılan
ihracatta, 1989 yılı 35.413.950 dolarla en düşük ihracat hacminin yaşandığı yıl
olurken, 2012 yılı 1.000.439.651 dolarla en yüksek ihracat hacmini yaşandığı yıl
olmuştur.
Şekil 23: Mersin Serbest Bölgesi'nin Toplam İhracatı ($)
2.000.000.000
1.500.000.000
1.000.000.000
500.000.000
0
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
2009
2012
Kaynak: MSBM, 2013.
Şekil- 23'de Mersin Serbest Bölgesi'nin 1988-2012 arası toplam ihracat
rakamları yer almaktadır. Bölgede gerçekleştirilen ihracatın 2002 yılından sonra ara
sıra düşüşler yaşansa da 1.000.000.000 doların üzerinde gerçekleştiği görülmektedir.
60
1989 yılı 55.013.094 dolarla en düşük ithalat hacminin yaşandığı yıl olurken, 2012
yılı 1.988.776.912 dolarla en yüksek ihracat hacmini yaşandığı yıl olmuştur.
3.3.3. Mersin Serbest Bölgesi'nin Dış Ticaret Dengesi
Bölgenin dış ticaret dengesi iki yönlü olarak hesaplanan toplam ihracat ve
ithalat rakamlarına göre hesaplanacaktır.
Şekil 24: Mersin Serbest Bölgesi'nin Dış Ticaret Dengesi ($)
200.000.000
150.000.000
100.000.000
50.000.000
0
-50.000.000
-100.000.000
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
2009
2012
Kaynak: MSBM, 2013.
Şekil- 24'de Mersin Serbest Bölgesi'nin 1988-2012 dış ticaret dengesine ilişkin
rakamlar yer almaktadır. Şekil incelendiğinde Mersin Serbest Bölgesi'nin son 15
yılda sürekli olarak dış ticaret fazlası verdiği görülmektedir. Diğer yandan ilk beş yıl,
1995 ve 1996 yıllarında ise dış ticaret açığı olduğu görülmektedir. Bölgedeki en
yüksek dış ticaret fazlası 184.593.689 dolarla 2008 yılında, en yüksek dış ticaret
açığı ise 77.181.358 dolarla 1996 yılında gerçekleşmiştir.
61
Şekil 25: Mersin Serbest Bölgesi'nin İhracatının İthalatını Karşılama Oranı
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
2009
2012
Kaynak: MSBM, 2013.
Şekil- 25'de Mersin Serbest Bölgesi'nin ihracatının ithalatını karşılama oranları
yer almaktadır. Şekil'de ilk beş yıl, 1995 ve 1996 yıllarında ihracatın ithalatı
karşılama oranının 1 seviyesinin altında olduğu görülmektedir. Bu yıllar haricinde
bölgede ihracat hacminin, ithalat hacminin önüne geçtiği görülmektedir.
62
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Serbest bölge uygulamalarının ekonomik performansının araştırıldığı bu
çalışmada, ilk olarak serbest bölgelerin teorik çerçevesi ele alınmış ve daha sonra
Türkiye'deki uygulamalarına yer verilmiştir. Son olarak da serbest bölgelerin
Türkiye'deki uygulamalarından biri olan Mersin Serbest Bölgesi'nin ekonomik
performansı analiz edilmeye çalışılmıştır.
Bir ekonomide üretilen mal ve hizmet miktarında meydana gelen artış
ekonomik büyüme olarak ifade edilmektedir. Ülkelerin ekonomik büyümeyi
gerçekleştirebilmeleri için mevcut kapasitelerinde artışa gitmeleri gerekmektedir.
Genel olarak bu kapasiteyi işgücü, sermaye, doğal kaynaklar ve erişilen teknolojik
düzey oluşturmaktadır. Zaman içinde ülkeler bu kapasite artırımını sağlamak
amacıyla farklı ekonomik büyüme modellerini uygulamışlardır. Bunlardan biri de
dışa açık ekonomi politikasının bir gereği olan ihracata dayalı ekonomik büyüme
modelidir. Yaklaşık 2000 yıllık bir geçmişe sahip olan serbest bölge uygulamaları,
günümüzde özellikle ihracat dayalı ekonomik büyüme modelini seçen ülkeler için
önemli bir politika aracı konumundadır. Tabi ki bu aracın bütün ülkeler için aynı
sonuçları doğurmasını beklemek hayalcilikten öteye gitmeyecektir. Hatta aynı
ülkedeki farklı serbest bölgelerin performansı da birbirinden farklı olacaktır.
Türkiye'de 1980'li yıllara kadar farklı dönemlerde serbest bölge kurma
girişimleri gerçekleşse de kayda değer sonuçlar alınamamıştır. 1980'li yıllardan sonra
izlenen dışa açık ekonomi politikasıyla birlikte serbest bölge kurma fikri daha ciddi
bir şekilde tekrar gündeme gelmiştir. Türkiye'de serbest bölge uygulaması, 1985
yılında çıkartılan Serbest Bölgeler Kanunu ve sonrasında kurulmaya başlanan serbest
bölgeler ile birlikte bir ekonomi politikası aracı haline gelmiştir. Ülkede faaliyet
gösteren 21 tane serbest bölge bunu kanıtlar niteliktedir.
Türkiye'de faaliyette bulunan serbest bölgelerden bazılarının ticaret hacmi ve
istihdam miktarlarının oldukça düşük olduğu görülmektedir. Özellikle ticaret hacmi
açısından Mardin Serbest Bölgesi, istihdam açısından ise Rize Serbest Bölgesi
dikkate alınmayacak kadar düşük değerleri içermektedir. Bununla birlikte göz ardı
edilmeyecek kadar yüksek istihdam ve ticaret hacmine sahip serbest bölgeler de
63
bulunmaktadır. Ege Serbest Ticaret Bölgesi, İstanbul Endüstri ve Ticaret Serbest
Bölgesi ve Mersin Serbest Bölgesi bunlar arasına gösterilebilir.
Yabancı sermaye ve teknolojinin ülkeye çekilmesi, istihdam ve ihracatın
artırılması serbest bölgelerin başlıca kuruluş amaçları içerisinde yer almaktadır.
Mersin Serbest Bölgesi'nde faaliyette bulunan firmaların sermaye yapıları göz önüne
alındığında; yerli firmaların çokluğunun, yabancı sermaye ve teknolojinin ülkeye
çekilmesi amacına ulaşmada ilgili bölge açısından yetersiz kalındığı ve bölgenin,
vergi muafiyeti gibi ticari imtiyazlardan yararlanmak isteyen yerli firmalar tarafından
daha çok tercih edildiği sonucunu doğurduğu düşünülebilir. Ayrıca bu durumun
serbest bölge dışında faaliyette bulunan aynı sektördeki diğer firmaların haksız
rekabete maruz kalmasına yol açabileceği unutulmamalıdır.
Bölgedeki istihdam, 7873 kişiyle ülkedeki birçok serbest bölgeye göre önemli
bir seviyede bulunmaktadır. Bölgedeki istihdamın neredeyse hepsinin yerli
işgücünden oluşması olumlu bir gelişmedir. Çünkü bu gelişme, bölgenin, kurulduğu
ülkeye yeni istihdam olanakları yaratma amacını gerçekleştirdiğini gösterebilir.
Bölgenin dış ticaret rakamları incelendiğinde; son 15 yılda bölgenin sürekli dış
ticaret fazlası verdiği görülmektedir. Bu bölgenin dış ticaret performansı açısından
olumlu bir durumdur. Ancak, bölgenin kuruluşundan günümüze kadar geçen süreçte,
Türkiye'den bölgeye yapılan ihracat miktarının, Türkiye'nin bölgeden yaptığı
ithalatın gerisinde kalması dikkat edilmesi gereken bir konudur. Çünkü bu durum
serbest bölgelerin ev sahibi ülkenin ihracatını artırması amacıyla ters düşmektedir.
Bölge'nin yabancı sermaye açısından daha çekici hale getirilmesinin, bölge
istihdamının nitel ve nicel olarak gelişmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Yabancı sermayedeki artış, teknoloji transferine de olumlu katkı sağlayabilir.
Kurulum ve işletim maliyetleri, ekonomik katkısı gibi durumlar göz önüne
alındığında
Türkiye'deki
serbest
bölgeler
için
bir
ekonomik
performans
değerlendirmesi yapılması ve bunun sonucuna göre gerekli düzenlemelere gidilmesi
önem arz etmektedir.
64
KAYNAKÇA
Akça, Yüksel ve Ertekin, Engin (t.y.) Soru ve Cevaplarla Türkiye’de Serbest
Bölgeler, Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 37.
Akyürek, Engin (1983). Serbest Bölge Tanımı-Dünyada-Türkiye’de, İstanbul Ticaret
Odası Ekonomik Yayınlar Dizisi, 14, İstanbul.
Alpar, Cem (1985). Dünyada ve Türkiye’de Serbest Bölgeler (1.Baskı), Ankara:
Dost Yayınları.
ASB (Avrupa Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.asb.com.tr/,
Erişim Tarihi: 12.06.2013.
ASBAŞ (Antalya Serbest Bölge İşleticisi A.Ş.). (2013). http://www.asbas.com.tr/,
Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Bağrıaçık, Atilla (1999). Türkiye ‘de Belgelerle Uygulamalı Serbest Bölgeler ve
Avantajları (1.Baskı), İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi.
Bakır, Sonnur (1984). Serbest Bölgeler, T.B.M.M. Kütüphane-Dokümantasyon ve
Tercüme Müdürlüğü Yayınları, 7, Ankara.
BUSEB
(Bursa
Serbest
Bölge
Kurucu
ve
İşleticisi
A.Ş.).
(2013).
http://www.buseb.com/, Erişim Tarihi: 11.06.2013.
Çoban, Orhan ve Bayram, Ömer (2012). Serbest Bölgeler ve Türkiye Ekonomisine
Etkileri, 1st International Conference on Sustinable Business and Transitions
for Sustainable Development, 387-402.
DENSER
(Denizli
Serbest
Bölge
Kurucu
ve
İşleticisi
A.Ş.).
(2013).
http://www.denser.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
DESBAŞ (İstanbul Deri ve Endüstri Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş.). (2013).
http://www.desbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 13.06.2013.
Düzenli, Celal (2006). Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişmekte Olan Ülke
Ekonomilerine Etkileri: Serbest Bölgeler Açısından Bir Analiz, Yüksek
Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Isparta.
65
EB (Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı). (2013). http://www.ekonomi.gov.tr/,
Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Ebiri,
Reşat
(2006).
Serbest
Bölgelerin
Ekonomiye Etkileri
ve Türkiye
Uygulamasının Mali Yönden İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Erçakar, Mehmet Emin (2004). Serbest Bölgeler: Teorik Yaklaşım, İş Güç: Endüstri
İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 6-1, 206.
Erdoğan, Engin (1985). Serbest Bölgeler ve Türkiye’de Bir Model Denemesi,
Anadolu Üniversitesi Yayınları, 110, Eskişehir.
Erdoğan, Engin ve Ener, Meliha (2005). Küresel Pazarların Ekonomik Üsleri Serbest
Bölgeler (1.Baskı), Ankara: Nobel
Erkan, Hüsnü ve Tatlıdil, Rezan (1990). Serbest Bölgelerde Uygulanacak Teşvik
Tedbirlerinin Sektörlere Katkıları Yönünden İncelenmesi, TOBB Yayınları,
175, Ankara.
ESBAŞ
(Ege
Serbest
Bölge
Kurucu
ve
İşleticisi
A.Ş.).
(2013).
http://www.esbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
GASBAŞ
(Gaziantep
Serbest
Bölge Kurucu
ve
İşleticisi
A.Ş.).
(2013).
http://www.gasbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 12.06.2013.
Hamada, Koichi (1974). An Economic Analysis Of The Duty-Free Zone, Journal Of
International Economics, 4, 225-241.
Hamilton, Carl ve Svensson, Lars E.O. (1982). On The Welfare Effects Of A DutyFree Zone, Journal Of International Economics, 13, 45-64.
Hava, Tamer H. (1999). Serbest Bölgeler ve Ege Serbest Bölgesi: Bir Durum
Değerlendirmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Dergisi, 14-1, 113-124.
İnan, Derya (2007). Türkiye’deki Serbest Bölgelerde İhracata Yönelik Üretimin
Rekabet Avantajı, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Müdürlüğü, İstanbul.
66
İSBAŞ (İstanbul Trakya Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş.). (2013).
http://www.isbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
İSBİ (İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013).
http://www.isbi.com.tr/, Erişim Tarihi: 14.06.2013.
(İzmir
İZBAŞ
Serbest
Bölge
Kurucu
ve
İşleticisi
A.Ş.).
(2013).
http://www.idesbas.com/, Erişim Tarihi: 14.06.2013.
Karaduman, Naci ve Yıldız, Zafer (2002). Serbest Bölge Uygulamalarının Dış
Ticarete ve Yabancı Sermayeye Katkıları, Süleyman Demirel Üniversitesi
İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C-1, 133-152.
KAYSER
(Kayseri
Serbest
Bölge
Kurucu
ve
İşleticisi
A.Ş.).
(2013).
http://www.kayser.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Kemer, Osman Barbaros (2005). Dış Ticaret Teknikleri Teori ve Uygulama
(1.Baskı), Bursa: Alfa Aktüel
Kibritçioğlu, Aykut (1997). Serbest Bölgelerin Olası Makroekonomik Etkileri ve
Bazı Düşündürdükleri, Liberal Düşünce Dergisi, 6, 75-88.
Kocaman, Çiğdem Berna (2007). Serbest Bölgelerin Makroekonomik Etkilerinin
Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Dergisi, C.56, S.3, 99-135.
KOSBAŞ
(Kocaeli
Serbest
Bölge
Kurucu
ve
İşleticisi
A.Ş.).
(2013).
http://www.kosbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Köksal, Sadi (1998). Türkiye’de Serbest Bölge Uygulamalarının Değerlendirilmesi,
İktisadi Araştırmalar Vakfı, Seminer, 1998/143, 27-34.
MARTEK (Marmara Teknokent A.Ş.). (2013). http://www.marmarateknokent.com.tr/,
Erişim Tarihi: 12.06.2013.
MESBAŞ ( Mersin Serbest Bölge İşletici A.Ş.). (2013). http://www.mesbas.com.tr/,
Erişim Tarihi: 10.06.2013.
MSBM (Mersin Serbest Bölge Müdürlüğü). (2013). 25.06.2013 tarih, 75-226 sayı.
67
MTSO (Mersin Ticaret ve Sanayi Odası). (2013). 2012 Mersin Ekonomik Raporu.
http://www.mtso.org.tr, Erişim Tarihi: 25.06.2013.
Orhan, Ayhan (2003). Serbest Bölgelerin Sağladığı Avantajlar: KOSBAŞ Örneği,
Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 117-131.
Özdoğan, Bahar F. (2006). Serbest Bölgeler (1.Baskı), Ankara: Siyasal Kitabevi.
SASBAŞ
(Samsun
Serbest
Bölge
Kurucu
ve
İşleticisi
A.Ş.).
(2013).
http://www.sasbas.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
TAYSEB (Toros Adana Yumurtalık Serbest Bölge Kurucu ve İşletici A.Ş.). (2013).
http://www.tayseb.com/tr/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim (1987). Dünyada ve Türkiye'de Serbest Üretim
Bölgelerinin Doğuş ve Dönüşümü (1.Baskı), Ankara: Yurt Yayınları
Toroslu, Vefa M. (2000). Serbest Bölgeler (1.Baskı), İstanbul: Beta
TRANSBAS (Trabzon Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.). (2013).
http://www.transbas.com/, Erişim Tarihi: 10.06.2013.
Traş, Hayrettin H. (2008). Serbest Bölgelerin Ekonomik Etkileri ve Kayseri Serbest
Bölgesinde Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Tuncer,
Selahattin
(1998).
Türkiye’de
Serbest
Bölge
Uygulamalarının
Değerlendirilmesi, İktisadi Araştırmalar Vakfı, Seminer, 1998/143, 35-61.
Tuncer, Selahattin (2001). Serbest Bölgelerin Ekonomiye Katkıları, İktisadi
Araştırmalar Vakfı, Seminer, 2001/157, 37-60.
Uzandaç, Gamze Handan (2008). Serbest Bölgelerin Dış Ticaret Üzerindeki Etkileri:
Türkiye Uygulaması, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Yazıcılar, Selin (2007). Avrupa Birliği ve Türkiye’de Serbest Bölgeler, Yüksek
Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
68
EKLER
EK: 1) SERBEST BÖLGELER KANUNU
Kanun No: 3218
Kabul Tarihi: 06.06.1985
Yayım Tarihi: 15.06.1985 Tarih ve 18785 Sayılı Resmi Gazete
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL HÜKÜMLER
Amaç ve Kapsam
Madde 1- (Değişik: 12.11.2008-5810/1 md.)
Bu kanun; ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı
yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve
uluslararası ticareti geliştirmek amacıyla serbest bölgelerin kurulması, yer ve
sınırlarıyla faaliyet konularının belirlenmesi, yönetimi, işletilmesi, bölgelerdeki yapı
ve tesislerin teşkili ile ilgili hususları kapsar.
Yetki
Madde 2Türkiye’de serbest bölgelerin yer ve sınırlarını belirlemeye Bakanlar Kurulu
yetkilidir. Serbest bölgelerin, kamu kurum ve kuruluşlarınca, yerli ve yabancı gerçek
veya tüzel kişilerce kurulmasına, işletilmesine Bakanlar Kurulunca izin verilir.
Tanımlar
Madde 3Bu kanun uygulanmasında;
a) İşletici: Serbest bölgeyi işleten kamu kurum ve kuruluşunu, yerli ve
yabancı gerçek veya tüzel kişileri,
b) Kullanıcı: Faaliyet ruhsatı alan ve bölgede belli bir işyeri bulunan gerçek
veya tüzel kişiyi,
69
c) Döviz: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından konvertibl sayılan
paralar veya ödemeyi sağlayan her nevi hesap ve belgeleri,
ifade eder.
Faaliyet Konuları ve Koordinasyon
Madde 4- (Değişik: 12.11.2008-5810/2 md.)
Serbest bölgelerde, Yüksek Planlama Kurulunca uygun görülecek her türlü
sınai, ticari ve hizmetle ilgili faaliyetler yapılabilir.
Üretici işletmelerin talepleri hariç olmak üzere, fiyat, kalite ve standartlarla
ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına kanunlarla ve diğer mevzuatla verilen
yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz.
Serbest bölgelerde yapılan faaliyetleri değerlendirmek, bu bölgelerin
geliştirilmesine ve sorunların çözümüne ilişkin stratejileri belirlemek ve önerilerde
bulunmak üzere Serbest Bölgeler Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur. Kurulun
teşkili ile çalışma usul ve esasları yönetmelikle belirlenir.
İKİNCİ BÖLÜM
SERBEST BÖLGENİN DÜZENLENMESİ
Bölgenin Düzenlenme Esasları
Madde 5Serbest bölge ilan edilen yerlerde ihtiyaç duyulacak arazi ve tesisler
Kamulaştırma Kanunu hükümlerine göre sağlanabilir.
(Değişik ikinci fıkra: 12.11.2008-5810/3 md.)
Yerli veya yabancı gerçek veya tüzel kişiler Dış Ticaret Müsteşarlığından
ruhsat almak kaydıyla serbest bölgelerde faaliyette bulunabilirler. Serbest bölgelerde
faaliyette bulunan yatırımcı kullanıcılara Hazinenin özel mülkiyetinde bulunan arazi,
arsa ve binalar kiralanabilir veya bunlar üzerinde 49 yıla kadar irtifak hakkı tesis
edilebilir. Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler için aynı süre ile kullanma
izni verilebilir.
70
Serbest bölgede arazinin kullanımı, yapı ve tesislerin projelendirilmesi,
kurulması ve kullanılmasıyla ilgili diğer bütün izinler ve ruhsatlar bölge
müdürlüğünce verilir ve denetlenir.
Serbest bölgelerin asayiş hizmetleri polis tarafından yerine getirilir.
Muafiyet ve Teşvikler
Madde 6-(Değişik: 29.01.2004-5084/8 md.),
(Değişik birinci fıkra: 12.11.2008-5810/4 md.)
Serbest bölgeler, Türkiye Gümrük Bölgesinin parçaları olmakla beraber;
serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın
ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında
kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile ticaret
politikası önlemlerinin ve kambiyo mevzuatının uygulanması bakımından Türkiye
Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen ve serbest dolaşımdaki eşyanın bir
serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı
olanaklardan yararlandığı yerlerdir.
Bu bölgelerde gümrük ve kambiyo mükellefiyetine dair mevzuat hükümleri
uygulanmaz.
Kullanıcıların tutmak zorunda oldukları defterler ile düzenleyecekleri
belgelere ilişkin olarak, 04.01.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunun
hükümlerine bağımlı olmaksızın düzenleme yapmaya Maliye Bakanlığı yetkilidir.
İşleticiler ve kullanıcılar yatırım ve üretim safhalarında Bakanlar Kurulunca
belirlenecek vergi dışı teşviklerden yararlandırılabilir.
Serbest Bölgelerin Gelir ve Harcamaları
Madde 7-(Değişik: 20.06.2001-4684/9 md.)
Serbest bölgelerden elde edilen gelirlerden;
a) Faaliyet ruhsatı ve izin belgesi karşılığı tahsil edilecek ücretler,
b) (Değişik: 13.01.2010-5946/1 md.) “Yurt dışından bölgeye getirilen
malların CIF değeri üzerinden binde 1 ve bölgeden Türkiye’ye çıkarılan
71
malların FOB değeri üzerinden binde 9 oranında, peşin olarak ödenecek
ücretler,”
c) Serbest bölgeyi işleten gerçek veya tüzel kişilerle yapılacak sözleşmeler
uyarınca tahsil edilecek tutarlar,
d) Bölge faaliyetlerinden sağlanan diğer gelirler,
(Değişik paragraf: 14.07.2004-5217/1 md.)
İlgili idare tarafından sözleşmeler gereği tüzel kişilere yapılan gelir payı
aktarmaları düşüldükten sonra Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde
açılacak özel bir hesaba yatırılır. Bu hesapta toplanan tutarlardan ret ve iadeler
düşüldükten sonra kalan tutar, Dış Ticaret Müsteşarlığı merkez ödemelerini yapan
merkez saymanlığı hesabına yatırılır. Merkez saymanlık hesabına yatırılan meblağ
bütçeye gelir kaydedilir.
(Değişik ikinci fıkra: 11.04.2007-5623/1 md.)
Serbest bölgelerde yatırım ve tesis safhasında kullanılan mallar, tevsi ve
kapasite artırmak amacıyla getirilen mallar, kullanıcının kendisine ait olmayan bakım
ve onarım maksadıyla getirilen mallar, bölgelere geçici olarak getirilen araç, gereç ve
ekipmanlar, fason üretim amacıyla getirilen mallar, 06.02.2004 tarihinden sonra
faaliyet ruhsatı alanlardan imalatçı kullanıcıların dışındaki kullanıcılar tarafından
yurt dışından bölgeye getirilen ve/veya bölgeden Türkiye’ye çıkarılan mallar birinci
fıkranın (b) bendi hükmü uyarınca bir ücrete tabi tutulmaz. Ancak, bakım ve onarım
ile fason üretimde yaratılan katma değer üzerinden ve 06.02.2004 tarihinden sonra
faaliyet ruhsatı alanlardan imalatçı kullanıcıların dışındaki kullanıcılar tarafından
yurt dışından getirilerek bölge içinde satılan mallardan bu ücret alınır.
(Değişik son fıkra: 14.07.2004-5217/1 md.)
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde oluşturulan özel hesabın
işleyişine ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığının uygun görüşü üzerine Dış
Ticaret Müsteşarlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. Gelirlerin zamanında
yatırılmaması halinde 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanun hükümleri uygulanır.
72
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MAL VE HİZMETLER
Bölgedeki Mallar
Madde 8Serbest bölge ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret, dış
ticaret rejimine tabidir. Serbest bölge ile diğer ülkeler ve serbest bölgeler arasında dış
ticaret rejimi uygulanmaz.
(Değişik son fıkra: 12.11.2008-5810/5 md.)
Bedeli 5000 ABD doları veya karşılığı Yeni Türk Lirasını geçmeyen Türkiye
mahreçli mallar, isteğe bağlı olarak ihracat işlemine tabi tutulmayabilir.
Kambiyo ve Hizmetler
Madde 9Serbest bölgelerdeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemeler dövizle yapılır.
Bakanlar Kurulu ödemelerin Türk Lirası olarak yapılmasına da karar verebilir.
Serbest bölgede gemi ve liman hizmetleri işletici tarafından yapılır veya
kamu kurum ve kuruluşlarına, gerçek veya tüzel kişilere yaptırılır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK, KALDIRILAN VE UYGULANMAYAN
HÜKÜMLER, YÖNETMELİK
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Esasları
Madde 10Serbest bölgelerde, faaliyet gösterecek işyerlerinde yabancı uyruklu yönetici
ve vasıflı personel çalıştırılabilir. Buna ait esaslar yönetmelikte belirlenir.
Serbest bölgelerde Türkiye Cumhuriyeti sosyal güvenlik mevzuatı hükümleri
uygulanır.
Kaldırılan Hükümler
73
Madde 1121 Aralık 1953 tarihli ve 6209 sayılı Serbest Bölge Kanunu yürürlükten
kaldırılmıştır.
Uygulanmayan Hükümler
Madde 12-(Değişik: 12.11.2008-5810/6 md.)
Serbest bölgelerde 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında
Kanun, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, 5393 sayılı Belediye
Kanununun ölüm ve yangın halleri, kanalizasyonların inşa ve tamiri ile içme,
kullanma, endüstri suyunu sağlamaya ve gaz, su, elektrik sarfiyatını denetlemeye
yönelik maddeleri dışında kalan hükümleri, 5682 sayılı Pasaport Kanunu, 5683 sayılı
Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun ile diğer kanunların
bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz. Ayrıca, 5 inci maddenin ikinci fıkrasında
belirtilen işlemler, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi değildir.
Uygulama Yönetmeliği
Madde 13Bu Kanunda düzenlenmesi yönetmeliğe bırakılan konularla, serbest
bölgelerde faaliyette bulunacak işleticilerin teşekkül tarzı, görev, yetki ve
sorumlulukları, bu işleticilere ve kullanıcılara verilecek, faaliyet ruhsatları ve iptali,
bunların sınai ve ticari sicillerinin tutulması, (Değişik ibare: 20.06.2001-4684/9
md.) hesaba yapacakları ödemeler, serbest bölge ile ilgili faaliyetlerin tabi olacağı
esaslar, bölgelere giriş için verilecek izin belgesi ile görev kartları, ikamet izni ve
çalışma esasları ve serbest bölgelerin işletilmesine dair diğer hususlar yönetmelikle
düzenlenir.
Geçici Madde 1-(Mülga: 03.08.2002-4771/12 md.)
Geçici Madde 2Bu Kanun bir serbest bölge için, o serbest bölgenin faaliyete geçmesinden
itibaren uygulanır. Faaliyete geçiş tarihi ise, o serbest bölge alanını çevreleyen çit,
kule ve kapı inşaatlarının tamamlanması ve bölge müdürlüğü, polis ve gümrük
birimlerinin göreve başlaması suretiyle bölgenin resmen açılış tarihidir.
74
Geçici Madde 3-(Ek: 29.01.2004-5084/9 md.)
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla bu Kanuna göre kurulan
serbest bölgelerde faaliyette bulunmak üzere ruhsat almış mükelleflerin;
a) Bu bölgelerde gerçekleştirdikleri faaliyetler dolayısıyla elde ettikleri
kazançları, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla faaliyet
ruhsatlarında belirtilen süre ile sınırlı olmak üzere gelir veya kurumlar
vergisinden müstesnadır. Bu istisnanın 31.12.1960 tarihli ve 193 sayılı
Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (6)
numaralı bendinin (b) alt bendi kapsamında yapılacak tevkifata etkisi
yoktur.
b) Bu bölgelerde istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler 31.12.2008
tarihine kadar gelir vergisinden müstesnadır. Ancak, bu maddenin
yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla ruhsatlarında belirtilen süre 31.12.2008
tarihinden daha önceki bir tarihte sona eriyorsa, istisna uygulamasında
ruhsatta yer alan sürenin bitiş tarihi dikkate alınır.
c) Bu bölgelerde gerçekleştirdikleri faaliyetleri ile ilgili olarak yaptıkları
işlemler 31.12.2008 tarihine kadar her türlü vergi, resim ve harçtan
müstesnadır.
(Değişik ikinci fıkra:12.11.2008-5810/7 md.)
Avrupa Birliğine tam üyeliğin gerçekleştiği tarihi içeren yılın vergilendirme
döneminin sonuna kadar;
a) Serbest bölgelerde üretim faaliyetinde bulunan mükelleflerin bu
bölgelerde imal ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançları gelir
veya kurumlar vergisinden müstesnadır. Bu istisnanın 193 sayılı Gelir
Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı
bendinin (b) alt bendi ile 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 15 inci
ve 30 uncu maddeleri uyarınca yapılacak tevkifata etkisi yoktur.
b) Bu bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az % 85’ini yurtdışına
ihraç eden mükelleflerin istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler
gelir vergisinden müstesnadır. Bu oranı % 50’ye kadar indirmeye ve
75
kanuni seviyesine kadar yükseltmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir. Yıllık
satış tutarı bu oranın altında kalan mükelleflerden zamanında tahsil
edilmeyen vergiler cezasız olarak, gecikme zammıyla birlikte tahsil edilir.
c) Bu bölgelerde gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemler
ve düzenlenen kağıtlar damga vergisi ve harçlardan müstesnadır.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye
Bakanlığı yetkilidir.
Geçici Madde 4-(Ek: 11.04.2007-5623/2 md.)
06.02.2004 tarihinden sonra faaliyet ruhsatı alanlardan, imalatçı kullanıcıların
dışındaki kullanıcılar tarafından yurtdışından bölgeye getirilen ve/veya bölgeden
Türkiye’ye çıkarılan malların, bu Kanunun 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (b)
bendinde belirtilen ücrete tabi tutulmaması nedeniyle, gelir payı ödenen serbest
bölgelerde kurucu ve işletici şirketlerin işletme sözleşmelerindeki gelir payı
kayıplarının karşılanması amacıyla yönetmelikte düzenleme yapılır.
Geçici Madde 5-(Ek: 12.11.2008-5810/8 md.)
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce serbest bölgelerde faaliyet ruhsatı
almış olan kullanıcılara kiralanan arazi, arsa ve binalardan Hazinenin mülkiyetinde
bulunanların ruhsat ve kira süresi, Dış Ticaret Müsteşarlığınca 49 yıla kadar
uzatılabilir. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle
belirlenir.
Geçici Madde 6-(Ek: 12.11.2008-5810/8 md.)
Serbest bölgeler, Avrupa Birliğine tam üyeliğin gerçekleştiği tarihe kadar,
gümrük rejimleri açısından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında, menşe hükümlerinin
uygulanması bakımından ise Türkiye Gümrük Bölgesi sayılır.
Yürürlük:
Madde 14Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme:
Madde 15Bu kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
76
EK: 2) SERBEST BÖLGELER UYGULAMA YÖNETMELİĞİ
(10.3.1993 tarih ve 21520 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.)
BİRİNCİ KISIM
GENEL HÜKÜMLER
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak, Kısaltmalar ve Tanımlar
Amaç
Madde 1- (Değişik, 17.08.2002 tarih ve 24849 sayılı Resmi Gazete)
Bu Yönetmeliğin amacı; Serbest Bölgelerin kurulması, yönetilmesi, işletilmesi
ve 3218 sayılı Kanunun 7 nci maddesi ile oluşturulan Özel Hesabın tahsilat ve
harcama esasları ile bu Özel Hesaba ilişkin diğer hususları düzenlemektir.
Kapsam
Madde 2- (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bu Yönetmelik,
a) Serbest Bölgelerin yönetilmesi ve işletilmesine dair hususları,
b) Serbest Bölgeler ile ilgili faaliyetlerin tabi olacağı esasları,
c) Faaliyet Ruhsatının verilmesi veya iptali ile kullanıcıların sınai ve ticari
kayıtlarının tutulmasını,
d) Serbest bölgelere giriş, çıkış ve serbest bölgede ikamet ile ilgili hususları,
e) Serbest bölgelerdeki çalışma esaslarını,
f) Özel hesaba yapılacak ödemeler ve gelirlerin tahsilatının tabi olacağı esasları
g) Serbest Bölgelerdeki yapı ve tesislerin teşkiline ilişkin esasları,
77
h) Serbest Bölge Müdürlüklerinin çalışma usul ve esaslarını,
i) 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanununun Yönetmelik ile düzenlenmesini
öngördüğü diğer hususları,
kapsar.
Bu Yönetmelikte yer alan hususlara ilişkin tebliğ ve genelgeler çıkarmaya,
Yönetmelik metninde sözü edilen izinleri ve talimatları vermeye, özel ve zorunlu
durumları inceleyip sonuçlandırmaya, gerekli görülecek önlemleri almaya ve
bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla elektronik ortamda yapılan işlemlerde ortaya
çıkabilecek teknik düzeydeki aksaklıklar nedeniyle uygulamada yaşanabilecek
sorunları gidermeye Dış Ticaret Müsteşarlığı yetkilidir.
Hukuki Dayanak
Madde 3- (Değişik, 17.08.2002 tarih ve 24849 sayılı Resmi Gazete)
Bu Yönetmelik, 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı
Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu'nun 7
ve 13'ncü maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Kısaltmalar ve Tanımlar
Madde 4- (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bu Yönetmelikte;
a) Bakanlık; Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu Bakanlığı,
b) Müsteşarlık; Dış Ticaret Müsteşarlığını,
c) Genel Müdürlük; Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğünü,
d) Bölge Müdürlüğü; Serbest Bölge Müdürlüğünü,
78
e) Bölge; Bakanlar Kurulu Kararı ile yeri ve sınırları belirlenen Serbest
Bölgeyi,
f) İşletici; Serbest bölgenin yerli veya yabancı özel sektör veya kamu
tarafından işletilmesi halinde, bölgeyi işleten kuruluşu,
g) B.K.İ. -Bölge Kurucu ve İşleticisi -; Serbest bölgenin özel sektör tarafından
kurulması ve işletilmesi halinde, bölgeyi kuran ve işleten kuruluşu,
h) Kullanıcı; Faaliyet Ruhsatı alan ve Serbest Bölgede belli bir işyeri bulunan
gerçek veya tüzel kişiyi,
i) Faaliyet Ruhsatı; Serbest bölgede faaliyette bulunma ruhsatını,
j) Özel Hesap; Serbest Bölge gelirlerinin toplandığı Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası nezdinde açılan özel hesabı,
k) Döviz; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nca alım-satım konusu yapılan,
efektif dahil yabancı paralar ile ödemeyi sağlayan her nevi hesap, belge ve vasıtaları,
l) Kanun; 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanununu,
m) Yönetmelik; Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliğini,
n) Giriş İzin Belgesi; Faaliyet Ruhsatı ve Depo Kullanma Belgesi alan gerçek
veya tüzel kişiler ve bunların temsilci, görevli ve işçileri ile bölgede her türlü iş veya
işlemlerini yürüten kişiler için düzenlenen belgeyi,
o) Özel İzin Belgesi; Serbest Bölgeye iş görüşmesi, ziyaret ve benzerleri gibi
kısa süreli, süreklilik arz etmeyen girişler için verilen belgeyi,
p) Görev Kartı; Bölge Müdürlüğü ile diğer kamu kurumu birimlerinde ve
İşletici veya B.K.İ. nezdinde çalışan görevliler için düzenlenen belgeyi,
79
r) Araç Giriş Kartı; Bölge Müdürlüğünün uygun görüşüne istinaden İşletici
veya B.K.İ. tarafından, bölgede faaliyet gösteren Kullanıcılar ile Giriş İzin Belgesi
veya Görev Kartı olanlar için düzenlenen kartı,
s) Ziyaretçi Araç Giriş Kartı; Süreklilik arz etmeyen günlük araç giriş ve
çıkışlarında kullanılan, Bölge Müdürlüğü tarafından düzenlenen kartı,
t) Tarife; Serbest Bölgede faaliyet gösteren gerçek ve tüzel kişilere verilen yer
ve hizmet ücretlerini gösterir tarifeyi,
u) Açık Alan Kullanma Belgesi; Serbest Bölgede sınırlı süreli açık alan
kullanımına izin verme belgesini,
ifade eder.
İKİNCİ KISIM
SERBEST BÖLGELER KOORDİNASYON KURULU, BÖLGE
MÜDÜRLÜKLERİ VE BÖLGELERİN DÜZENLENMESİ
BİRİNCİ BÖLÜM
Serbest Bölgeler Koordinasyon Kurulu, Bölge Müdürlükleri, Bölgelerin
Sınırları, Alt ve Üstyapı Tesisleri ve Bunların Korunması
Serbest Bölgeler Koordinasyon Kurulu
MADDE 4/A- (Değişik,22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Serbest Bölgeler Koordinasyon Kurulu; Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest
Bölgeler Genel Müdürlüğünden sorumlu Müsteşar Yardımcısının başkanlığında,
Serbest Bölgeler Genel Müdürü, Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkan Yardımcısı,
Gümrük Müsteşarlığı Gümrükler Genel Müdürü, Gümrükler Muhafaza Genel
Müdürü, Tasfiye İşleri Döner Sermaye İşletmeleri Genel Müdürü, Denizcilik
Müsteşarlığı Deniz Ulaştırması Genel Müdürü, Gemi İnşa ve Tersaneler Genel
80
Müdürü, Deniz Ticareti Genel Müdürü, İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü
Temsilcisi, Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı Başkan Yardımcısı, Türkiye
İhracatçılar Meclisi Başkan Vekili ile TOBB Türkiye Serbest Bölgeleri Sektör
Meclisi Başkanından oluşur.
Kurul, Başkanın daveti ile yılda en az bir defa toplanır. Gerektiğinde ilgili
diğer kurum ve kuruluşlardan da katılımcı davet edilir. Kurulun sekreteryasını Genel
Müdürlük yapar.
Kurul; genel olarak bölgelerde yapılan faaliyetleri değerlendirir, bölgelerin
geliştirilmesine ve sorunların çözümüne ilişkin stratejileri belirler ve önerilerde
bulunur. Buna ilişkin kararlar toplantı tutanağı haline getirilerek kurul üyelerinin
imzasına açılır ve Genel Müdürlüğe iletilir.
Serbest Bölge Müdürlüklerinin Görev ve Yetkileri
Madde 5- (Değişik, 03.05.2005 tarih ve 25804 sayılı Resmi Gazete)
Serbest Bölge Müdürlükleri 9/12/1994 tarihli ve 4059 sayılı Hazine
Müsteşarlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 6
ncı maddesi uyarınca doğrudan Dış Ticaret Müsteşarlığına bağlıdır.
Serbest Bölge Müdürlüklerinin görev ve yetkileri şunlardır:
a) Bölge arazisinin kullanımı, yapı ve tesislerin projelendirilmesi, kurulması ve
kullanılmasıyla ilgili bütün ruhsatları vermek,
b) Serbest Bölge gelirlerinin özel hesaba yatırılmasını temin etmek, bu amaçla
bankalar nezdinde hesaplar açmak ve buna ilişkin diğer işlemleri gerçekleştirmek,
c) Bölgede gümrük, güvenlik, çalışma, sosyal güvenlik, liman, haberleşme ve
sağlık hizmetleri gibi konularda kamuyu ilgilendiren görevlerin yerine getirilmesi
için koordinasyonu temin etmek,
81
d) İşletici veya Bölge Kurucu-İşleticisi ile akdedilen işletme veya kuruluş ve
işletme sözleşmesi ile İşletici veya Bölge Kurucu-İşleticisi ve kullanıcılar, kamu ve
özel kuruluşlar arasında yapılan sözleşmelerin hükümleri uyarınca yürütülen işleri
gözetmek ve denetlemek,
e) İşletici veya Bölge Kurucu-İşleticisi tarafından hazırlanan hizmet, kira
ve/veya satış tarifelerinin düzenlenmesini temin etmek,
f) Giriş izin belgeleri ile özel izin belgelerini vermek,
g) Faaliyet ruhsatı müracaatı uygun görülen kişilerin yapmış olduğu kira ve
satış sözleşmelerini onaylamak,
h) Bölge faaliyetlerini değerlendirmek ve yıl içindeki faaliyetlerin sonuçlarını
yıllık faaliyet ve hesap raporlarını özel hesap gelirlerini gösterir tablolar hazırlayarak
ekleri ile beraber gerekli açıklamaları yaparak Genel Müdürlüğe bildirmek,
i) Faaliyet ruhsatı iptal edilen veya süresi sona eren firmaların iş yerlerinde
bulunan demirbaş ve ticari emtianın Yönetmelikle belirlenen sürede bölge dışına
çıkarılmasını sağlamak,
j) Yönetmelikle belirlenen diğer görevleri yerine getirmektir.
Bölge Müdürü, Yönetmelikte belirtilen görevlerin yerine getirilmesi ve
işlemlerin mevzuata uygun olarak yürütülmesi için gerekli her türlü tedbiri alır. Bu
görevlerin yerine getirilmesiyle ilgili her türlü gözetim, denetim ve uygulamadan
sorumludur.
Bölgenin Sınırları
Madde 6- Bölgenin sınırları, Bakanlar Kurulu'nun ilgili Bölgenin kurulmasına
ilişkin Kararnamesinde belirtilen sınırlarıdır.
Bölge ve Bölge dışındaki liman rıhtımlarına yanaşarak veya deniz yoluyla lash
ve limbo yapmak suretiyle Bölgeye mal getiren ve götüren gemilerin ve deniz
82
araçlarının, Liman Başkanlığı ve/veya Liman İşletme Müdürlüğünce belirlenen
rıhtım veya yerlerde işgal ettikleri deniz alanları ile bu yerlerden malların Bölgeye
getirilip götürülmesi için takip edilen yol, gümrük işlemlerinin yapılması açısından,
Gümrük İdaresinin gözetiminde olması şartıyla serbest bölge kabul edilir.
Altyapı Tesisleri
Madde 7- (Değişik, 17.08.2002 tarih ve 24849 sayılı Resmi Gazete)
Bölgede drenaj, kanalizasyon, arıtma tesisi, yol, su, elektrik, haberleşme
tesisleri gibi altyapı tesisleriyle Bölge sınırları, kantar, kaçak eşya ambarı, giriş-çıkış
kapıları ve sair bina ve tesisler, ilgili yatırımcı bakanlıklarca inşa ettirilebileceği gibi,
İşletici veya B.K.İ.'ne de yaptırılabilir.
Kamuya ait liman, havaalanı ve sair tesisler dahilinde serbest bölge kurulması
halinde altyapı için gerekli iş ve işlemler, Genel Müdürlük tarafından, ilgili kurum ve
kuruluşlarla da gerekli koordinasyon sağlanarak ve uygun görüşleri alınarak, ihtiyaç
duyulan yapı ve tesisler hizmete hazır hale getirilir.
Bölgenin B.K.İ. tarafından kurulup ve işletilmesi halinde B.K.İ., Müsteşarlık
ile akdettiği "Kuruluş ve İşletme Sözleşmesi"nde belirlenen şartlar çerçevesinde:
Bölge için tahsis edilen arazide faaliyetlerin yürütülmesi için çalışma üniteleri ve
diğer kapalı işyeri inşaatını ve Bölgedeki altyapı ile bu altyapının Bölge dışındaki
altyapıyla bütünleşmesini sağlayacak inşaatları faaliyet ruhsatının verilmesinden
itibaren sözleşmesinde belirtilen süre içinde tamamlamakla, Bölgeyi yurtiçinde ve
yurtdışında tanıtmakla, işyeri talebinde bulunan müteşebbislere kapalı işyerlerini
kiralamakla, Bölge özel arazi üzerinde kurulduğu takdirde talep halinde satmakla,
satılan açık arazilerin altyapısını arazi bedelleri tahsil olununcaya kadar inşa etmekle,
arazilerde Kullanıcı binalarının yaptırılmasını takip etmekle ve Bölgenin kuruluş ve
işletmesi ile ilgili diğer işleri tamamlamakla, yükümlüdür.
83
Üstyapı Tesisleri
Madde 8- (Değişik, 27.03.2001 tarih ve 24355 sayılı Resmi Gazete)
Bölge için tahsis edilen Hazineye veya mülkiyeti bir kamu kuruluşuna ait arazi
Genel Müdürlük tarafından üzerine üst yapı yapılmak üzere İşletici veya B.K.İ.’ne
bir sözleşme ile tamamen veya kısmen kiralanabileceği gibi, faaliyet ruhsatı
verilmesi uygun bulunan gerçek veya tüzel kişilere de bir sözleşme ile kiralanabilir.
Bölgedeki bina ve tesisler; işletici veya B.K.İ.’nin yanında, kullanıcılar
tarafından da yaptırılabilir. Söz konusu bina ve tesisler diğer kullanıcılara kiraya
verilebilir, devredilebilir veya mülkiyeti B.K.İ. ya da kullanıcılara ait olması
durumunda satılabilir.
(Değişik 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
İnşaat aşamasındaki tüm onay ve denetim işleri Bölge Müdürlüğü tarafından
yapılır. Söz konusu onay ve kontrollük hizmetleri Bölge Müdürlüğünce İşletici veya
B.K.İ.’ye de yaptırılabilir. Ancak, özellik arz eden tesislerin inşaat projeleri Genel
Müdürlüğün uygun görüşüne istinaden Bölge Müdürlüğünce onaylanır.
Faaliyet ruhsatı verilmesi uygun görülenler, İşletici veya B.K.İ. ile kira veya
satış sözleşmesi yaparlar, Bölge Müdürlüğünce onaylanan bu sözleşmeyi müteakiben
Genel Müdürlükçe faaliyet ruhsatı düzenlendikten sonra, bölgede yatırım faaliyetine
başlayabilirler. Bina veya tesis yaptıracak kullanıcılar, projelerini hazırlayıp üst yapı
taahhütlerini yerine getirdikten sonra "İskan Ruhsatı" almak üzere Bölge
Müdürlüğüne
başvururlar.
İskan
ruhsatının
verilmesiyle
yatırım
aşaması
tamamlanarak işletme dönemine geçilmiş olur.
Faaliyet ruhsatı müracaat formunda belirtilen proje ve inşaatın, belirtilen
süreler içerisinde tamamlanması gerekir. Bu süreler faaliyet ruhsatında belirtilen
işletme süresine ilave edilir. Ancak, proje ve inşaatın kabul edilebilir zorunlu
nedenlerle süresi içerisinde tamamlanamaması halinde 54 üncü madde hükmüne
istinaden ek süre verilebilir. Ek süreler faaliyet ruhsatı süresine ilave edilmez.
84
Kullanıcılar, kiralanan veya satın alınan arazide inşa edilecek bina veya tesisin
inşaatı tamamlanmadan (iskan ruhsatı almadan) Bölge Müdürlüğünden "Geçici İskan
Ruhsatı" alarak binalarında veya kiraladıkları bir başka işyerinde ticari faaliyete
başlayabilirler. Bu takdirde geçici iskan ruhsatı aldıkları veya kapalı alan
kiraladıkları tarihte işletme dönemi başlamış kabul edilir.
Açık alan kiralanarak yapılan üst yapılar ilk kullanıcıya tanınan faaliyet ruhsatı
süresini aşmamak kaydıyla Genel Müdürlüğün uygun göreceği diğer bir kullanıcıya
devredilebilir.
Arazisi Hazineye ait serbest bölgelerde İşletici, B.K.İ. ve kullanıcılar
tarafından inşa ettirilen bina ve tesisler, faaliyet ruhsatı süresinin sona ermesi veya
faaliyet ruhsatının iptali halinde Hazineye intikal eder. Söz konusu bina ve tesislerin
kullanılır halde devredilmesi esastır. İşletici/B.K.İ. ile Bölge Müdürlüğü bu hususta
gerekli tedbirleri birlikte alırlar.
(Ek Fıkra, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Kanun hükümleri uyarınca, serbest bölgelerde faaliyette bulunan yatırımcı
kullanıcılar lehine, serbest bölge sınırları içerisinde bulunan Hazinenin özel
mülkiyetindeki arazi, arsa ve binalar üzerinde 49 yıla kadar irtifak hakkı tesis
edilmesi ve devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerler üzerinde ise aynı süre ile
kullanma izni verilmesi mümkündür. Bu işlemlere ilişkin usul ve esaslar, Maliye
Bakanlığı ile Müsteşarlık tarafından ortaklaşa hazırlanacak ve Dış Ticaret
Müsteşarlığınca çıkarılacak tebliğ ile belirlenir.
(Ek Fıkra, 26.01.2007 tarih ve 26415 sayılı Resmi Gazete)
Arazisi Hazineye ait serbest bölgelerde, hazine arazisi kiralamak suretiyle
üzerine üst yapı tesis eden kullanıcılara, 4706 sayılı Hazineye Ait Taşınmaz Malların
Değerlendirilmesi ve Katma Değer Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanuna göre satış yapılabilir.
85
(Ek Fıkra, 26.01.2007 tarih ve 26415 sayılı Resmi Gazete)
Arazisi Hazineye ait serbest bölgelerde satın almış olduğu arazide yaptırdığı iş
yerinde faaliyette bulunan kullanıcılar, faaliyet ruhsat sürelerinin bitiminde yeni bir
faaliyet ruhsatı alabilirler. Bu kullanıcılar, faaliyetlerine son vermeleri veya faaliyet
ruhsatlarının Müsteşarlıkça iptal edilmesi halinde arazileri ile üzerindeki bina ve
tesislerini Genel Müdürlüğün uygun göreceği diğer gerçek veya tüzel kişilere
satabilirler.
Arazisi özel mülkiyete ait serbest bölgelerde, kiraladığı arazi üzerinde bina ve
tesis yaptıran kullanıcıların faaliyet ruhsat sürelerinin bitiminde, arazi kira
sözleşmesinde üst yapıların devri için belirtilen süreyi aşmamak kaydıyla adlarına
yeni bir ruhsat düzenlenebilir. Kira sözleşmesinde belirtilen bu sürenin sona ermesi
halinde inşa ettirilen bina ve tesisler B.K.İ.’ye intikal eder. Bu kullanıcılar, faaliyet
ruhsatı süresi içinde faaliyetlerine son vermeleri veya faaliyet ruhsatlarının iptali
halinde bina ve tesislerinin kullanım hakkını sözleşme süresi sonuna kadar Genel
Müdürlüğün uygun göreceği bir gerçek veya tüzel kişiye devredebilirler. Aksi
takdirde, bina ve tesisler B.K.İ.’ye intikal eder.
Arazisi özel mülkiyete ait serbest bölgelerde satın aldığı arazide yaptırdığı
işyerinde faaliyette bulunan kullanıcılar, faaliyet ruhsat sürelerinin bitiminde yeni bir
faaliyet ruhsatı alabilirler. Bu kullanıcılar, faaliyetlerine son verilmesi veya faaliyet
ruhsatlarının iptal edilmesi halinde arazileri ile üzerindeki bina ve tesislerini Genel
Müdürlüğün uygun göreceği diğer bir gerçek veya tüzel kişiye satabilirler.
Bölgede inşa edilecek üst yapıların tabi olacağı yapı ve inşa esasları her bölge
için Genel Müdürlükçe belirlenir. Bölge faaliyete geçmeden önce inşa edilecek üst
yapılara ilişkin projeler Genel Müdürlükçe onaylanır.
Yapı ve Tesislerin Korunması
Madde 9- Bölge Müdürleri, Bölgenin alt ve üstyapı tesisleri ile sınırlarının
korunması ve değişikliklerin devamlı gözetim ve denetimi altında yapılmasını ve
teslim alınmasını sağlamakla yükümlüdürler. Kullanıcıların tasarrufta bulundukları
86
yer ve tesislerin kullanılır halde geri teslim edilmesi ve gerekiyorsa eski durumuna
getirilmeleri maksadıyla Bölge Müdürlüğü tarafından belirlenecek olan tazminatın
tahsili için İşletici veya B.K.İ. ile Bölge Müdürlüğü gerekli tedbirleri birlikte alırlar.
İKİNCİ BÖLÜM
Faaliyet Konuları, Faaliyet Ruhsatı, Sınai ve Ticari Kayıtlar, Bölgeye
Giriş ve Çıkışlar
Bölgelerdeki Faaliyet Konuları
Madde 10- Serbest Bölgelerde, Yüksek Planlama Kurulu'nca (Y.P.K.) uygun
görülecek her türlü sınai, ticari ve hizmetle ilgili faaliyetler yapılabilir.
Faaliyet Ruhsatının Verilmesi
Madde 11- (Değişik 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bölgede faaliyette bulunmak isteyen gerçek veya tüzel kişiler, “Faaliyet
Ruhsatı” almak için “Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu”nu Bölge Müdürlüğüne
doğrudan teslim edebilecekleri gibi taahhütlü olarak posta yoluyla da gönderebilir.
“Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formu”nun doldurulup yukarıda belirtilen şekilde
verilmesi ve Faaliyet Ruhsatı müracaat ücretinin Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası nezdindeki Serbest Bölgeler Özel Hesabına yatırılmasıyla müracaat yapılmış
olur.
Bölge Müdürlüğü; İşletici veya B.K.İ.’nin görüşünü aldıktan sonra, “Faaliyet
Ruhsatı Müracaat Formu”nu kendi görüşüyle birlikte Genel Müdürlüğe intikal ettirir.
Genel Müdürlükçe müracaatın değerlendirilmesi sonucunda “Faaliyet Ruhsatı”
verilmesi uygun görülenlere, bu durum yazılı olarak bildirilir ve faaliyetini
sürdüreceği işyerinin teminine yönelik olarak yapılacak sözleşmenin bir örneği ile
gerekli diğer belgeleri Genel Müdürlüğe iletmesi için 30 günlük süre tanınır. Söz
konusu belgelerin intikalini müteakip Genel Müdürlükçe “Faaliyet Ruhsatı”
düzenlenir. Belgelerin süresi içerisinde gönderilmemesi halinde “Faaliyet Ruhsatı”
87
alma hakkı kaybedilir, dosya işlemden kaldırılır ve müracaat ücreti Özel Hesaba irat
kaydedilir.
Müracaatın değerlendirilmesi sonucunda “Faaliyet Ruhsatı” verilmesi uygun
bulunmayanlara bu durum yazılı olarak bildirilir ve yatırılan müracaat ücreti iade
edilir.
Müracaat değerlendirme kriterleri, süre ve ücretlere dair hususlar da dahil
olmak üzere, “Faaliyet Ruhsatı” ve diğer izin belgelerine ilişkin usul ve esaslar Genel
Müdürlükçe çıkarılacak tebliğ/genelgelerle düzenlenir.
Kullanıcıların sınai ve ticari kayıtları
MADDE 12- (Başlığı ile Birlikte Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı
Resmi Gazete)
Kendilerine “Faaliyet Ruhsatı” verilen gerçek veya tüzel kişiler, faaliyete
başlamadan önce, Bölge Müdürlüğü tarafından Firma Bilgileri Kayıt Defterine
kaydedilir. Yapılan kayıtta, ruhsatta bulunan bilgiler ile ilgilinin icra edeceği mesleki
ve ticari faaliyet dalı aynen işlenir ve ilgiliye bir firma kayıt numarası verilir.
Kullanıcı, mesleki veya ticari faaliyetinde herhangi bir değişiklik olduğunda, bu
durumu Bölge Müdürlüğüne bildirmek ve bu tür değişiklikleri Firma Bilgileri Kayıt
Defterine işletmek zorundadır.
Birinci fıkrada düzenlenen kayıt işlemleri bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla
da yapılabilir.
Bölgeye giriş-çıkış için gerekli belgeler
MADDE 13- (Başlığı ile Birlikte Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı
Resmi Gazete
Bölgeye giriş ve çıkışlar Bölge Müdürlüğü tarafından düzenlenen “Giriş İzin
Belgesi”, “Görev Kartı” ve Bölge Müdürlüğünün uygun görüşüne istinaden İşletici
veya B.K.İ. tarafından düzenlenen “Araç Giriş Kartı” ile yapılır.
88
“Giriş İzin Belgesi”, “Görev Kartı” ve “Araç Giriş Kartı” verilenlerin listesi
müteakiben, Serbest Bölge ilgili emniyet ve gümrük birimlerine yazılı olarak
bildirilir.
Süreklilik arz etmeyen günlük giriş ve çıkışlarda ise yine Bölge Müdürlüğü
tarafından düzenlenen “Özel İzin Belgesi” ve “Ziyaretçi Araç Giriş Kartı” kullanılır.
Söz konusu kısa süreli belgeler, bölge giriş ve çıkış kapılarında İşletici veya B.K.İ.
görevlileri tarafından verilir.
Bu belgelere ilişkin usul ve esaslar Genel Müdürlükçe çıkarılacak
tebliğ/genelgelerle düzenlenir.
Faaliyetin Geçici Olarak Durdurulması ve Faaliyet Ruhsatının İptali
MADDE 14- (22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete
Kullanıcıların faaliyetlerinin geçici olarak durdurulması ve faaliyet ruhsatının
iptaline ilişkin esaslar şunlardır:
a) Aşağıda belirtilen hallerde, Bölge Müdürlüğünce Kullanıcının Serbest
Bölgeden mal çıkışlarına ve bölge içi mal satışlarına ilişkin Serbest Bölge İşlem
Formları bir ay süreyle işleme konulmaz. Ancak, kullanıcı tarafından bir aylık süre
dolmadan önce bu hususların düzeltilmesi halinde Bölge Müdürlüğünce işlem
formları tekrar işleme konulur.
1) Yönetmelik hükümleri uyarınca verilmesi gereken belgeler ile Genel
Müdürlük ve Bölge Müdürlüğünce istenilen bilgi ve belgelerin zamanında
verilmemesi veya yanlış bilgi verilmesi,
2) Kullanıcı, yetkili temsilcisi veya görevlileri tarafından bölge tesis, araçgereç ve ekipmanlarına, çevreye veya diğer kullanıcılara zarar verildiğinin tespit
edilmesi
ve
Bölge
Müdürlüğünce
yapılan
düzeltilmemesi ve/veya zararın tazmin edilmemesi,
uyarıya
rağmen
bu
durumun
89
3) Kullanıcının İşletici veya B.K.İ. ile Bölge İşleticiliği Ruhsatı kapsamında
yaptığı kira ve/veya satış sözleşmesi hükümlerine uymadığının tespit edilmesi,
4) Yazılı talimatlara uyulmadığının veya bölge düzenini bozucu davranışlarda
bulunulduğunun tespit edilmesi,
5) Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formunda beyan ve taahhüt edilen hususlarda
meydana gelen değişikliklerin bildirilmemesi.
b) Mevzuata aykırı olarak bölgeye mal getirildiğinin, bölgeden mal
çıkarıldığının tespiti veya re’sen yapılacak stok sayımında Bölge Müdürlüğü kayıtları
ile Kullanıcının mevcut stokları arasında, mal kalemi bazında miktarı % 5’i
geçmeyen sebebi açıklanamayan eksiklik veya fazlalığın tespiti halinde, Kullanıcının
bölgeden mal çıkışlarına ve bölge içi mal satışlarına ilişkin Serbest Bölge İşlem
Formları 3 ay süreyle işleme konulmaz. Serbest Bölge Gümrük İdaresi konu
hakkında bilgilendirilir.
c) Aşağıda belirtilen hallerde, yapılacak değerlendirme neticesinde, gerek
görülmesi durumunda Faaliyet Ruhsatı Genel Müdürlük tarafından iptal edilir ve
Serbest Bölge Gümrük İdaresi konu hakkında bilgilendirilir.
1) (a) bendinde belirtilen süre sonunda, aykırı işleme devam edildiğinin veya
aynı bendin birden çok sayıda ihlal edildiğinin Bölge Müdürlüğünce düzenlenecek
tutanakla tespit edilmesi,
2) Mücbir sebep halleri hariç 3 yıl süreyle hiçbir faaliyette bulunulmadığının
Bölge Müdürlüğünce tutanakla tespit edilmesi,
3) Faaliyet Ruhsatı Müracaat Formunda beyan ve taahhüt edilen hususlara
uyulmaması veya beyan edilen hususların gerçek dışı olduğunun sonradan yapılan
inceleme ve denetimler sonucu tespit edilmesi,
4) Serbest bölgede faaliyette bulunulmasının kamu yararı, kamu düzeni
ve/veya kamu güvenliğine aykırı olduğuna dair bulgu ve bilgiye erişilmesi,
90
5) Kanun, yönetmelik, tebliğ ve genelge hükümlerine uyulmadığının tespit
edilmesi.
d) Aşağıda belirtilen hallerde Faaliyet Ruhsatı hiçbir uyarıya gerek kalmaksızın
Genel Müdürlükçe iptal edilir ve Serbest Bölge Gümrük İdaresi konu hakkında
bilgilendirilir.
1) Mevzuata aykırı olarak bölgeye mal getirildiğinin, bölgeden mal
çıkarıldığının tespitini müteakip veya re’sen yapılacak stok sayımında Bölge
Müdürlüğü kayıtları ile Kullanıcının mevcut stokları arasında, mal kalemi bazında
miktarı % 5’ten fazla sebebi açıklanamayan eksiklik veya fazlalığın tespiti,
2) Bölge dışındaki faaliyetler nedeniyle elde edilen kazanç ve iratların, bölgede
elde edilmiş kazanç ve iratlar gibi gösterilerek muhasebe kayıtlarının birleştirilmesi
ve/veya bu amaçla sahte veya muhteviyatı yanıltıcı belge kullanılması suretiyle vergi
kaçırıldığının belirlenmesi,
3) (b) bendinde belirtilen işlemin tekrarı.
Bu maddede düzenlenen idari müeyyideler, diğer mevzuat çerçevesinde
gerçekleştirilen işlemler ile bu işlemlerin sonuçlarına bakılmaksızın uygulanır.
Faaliyet ruhsatında belirtilen sürenin sona ermesi veya ruhsatları yukarıdaki
nedenlerle iptal edilmiş olmasına rağmen faaliyetine devam etme girişiminde
bulunanların malları bölgeye alınmaz. Bölgedeki malları bu Yönetmeliğin 52 nci
maddesine göre tasfiye işlemine tabi tutulur.
Giriş İzin Belgesi, Özel İzin Belgesi ve Araç Giriş Kartının İptali
MADDE 15- (Başlığı ile Birlikte Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı
Resmi Gazete
Aşağıda belirtilen kişilerin “Giriş İzin Belgesi” ve “Araç Giriş Kartı” Bölge
Müdürlüğünce iptal edilir ve durum ilgililere tebliğ edilerek, Serbest Bölge ilgili
91
emniyet ve gümrük birimleri takip eden işgünü mesai saati sonuna kadar yazılı
olarak bilgilendirilir.
a) Faaliyet Ruhsatı süresi sona erenler ve Faaliyet Ruhsatı iptal edilenler ile
yanlarında çalışanlar,
b) “Giriş İzin Belgesi” ve “Araç Giriş Kartı” olup da 14 üncü maddede
belirtilen davranışlarda bulunanlardan bu davranışları Bölge Müdürlüğünce
düzenlenen bir tutanakla tespit edilenler,
c) Kullanıcılar tarafından işlerine son verilen çalışanlar,
Yukarıdaki fıkrada belirtilen iptal hallerinin “Özel İzin Belgesi” ve “Ziyaretçi
Araç Giriş Kartı” taşıyanlarda görülmesi durumunda, görevlilerce belge ve kart geri
alınır.
Kullanıcılar, yanlarında çalışanların işlerine son vermeleri halinde, durumu
aynı gün içinde Bölge Müdürlüğüne bildirmekle yükümlüdür. Birinci fıkranın (b)
bendi hükmü saklı kalmak kaydıyla, işine son verilen çalışanların bölgede yeni bir iş
bulmaları ve belge sürelerinin de dolmamış olması halinde söz konusu belgeleri,
gerekli değişiklik işlemlerinin tescilinden sonra iade edilir.
“Giriş İzin Belgesi” iptal edilen veya “Özel İzin Belgesi” ile “Ziyaretçi Araç
Giriş Kartı” geri alınan kişiler, polis ve gümrük muhafaza görevlileri tarafından
Bölge dışına çıkarılır ve bu kişilerin yanlarında bulunan gümrüğe tabi eşyaları
gümrük mevzuatına ve Bölgede bulunan malları da Yönetmeliğin 52 nci maddesi
hükümlerine göre işleme tabi tutulur.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Bölge Güvenliğinin Sağlanması ve Çalışma Esasları
Güvenlik
Madde 16- Bölge Müdürleri, Bölge güvenliği ile ilgili taleplerini, Valiliğe
intikal ettirmekle yükümlüdürler. Valiler, Bölgede asayiş hizmetlerinin polis
92
tarafından yerine getirilmesi için, özel tedbirler alınması ve Bölge sınırlarında, girişçıkış kapılarında yeterli sayıda polis ve gümrük muhafaza görevlileri bulundurmak
suretiyle Bölgenin güvenliğini sağlamakla yükümlüdürler.
(Ek Fıkra, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bölgede faaliyetlerin başlaması için Bölge sınırlarında mevzuata aykırı eşya
hareketini önleyecek şekilde, İşletici veya B.K.İ. tarafından, gerekli tedbirlerin
alındığının Gümrük Muhafaza Müdürlüğünce tespit edilmesi gerekir. Gümrük
Muhafaza Müdürlüğü sınırların korunması için gerekli fiziki tedbirlerin alınmasını
Bölge Müdürlüğünden isteyebilir.
Bölgede faaliyet gösteren Kullanıcılar, faaliyet gösterdikleri bina ve tesisleri
korumak için gerekli güvenlik önlemlerini almakla yükümlüdür.
Çalışma Esasları
Madde 17- Kullanıcılar ve bunların Bölgedeki işyerleri ile bu işyerlerinde
çalışanlar, Bölge Müdürlüklerinin gözetim ve denetiminde, Türkiye Cumhuriyeti
çalışma mevzuatı hükümlerine tabi tutulurlar.
Türkiye sınırları içindeki işyerleri için öngörülen asgari ücret ve fazla çalışma
esasları, B.K.İ. veya İşletici ile Kullanıcıların işyerleri için de uygulanır.
Bölgede çalışanlar ile işverenler arasında yapılan "İş Akdi" üç nüsha olarak
düzenlenir ve bir nüshası Bölge Müdürlüğüne verilir.
(Ek Fıkra, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete) Kullanıcıların
Bölge faaliyetleri, Çalışma Mevzuatı hükümleri çerçevesinde asıl işveren-alt işveren
ilişkisi kurularak yürütülebilir. Alt işverenin Kullanıcı olması şartı aranmaz.
Kullanıcı olmayan alt işveren ve çalışanlarının da Bölgenin çalışma ve güvenlik
esaslarına uyması gerekir.
93
(Ek Fıkra, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Kullanıcılar, alt işveren çalışanları da dahil olmak üzere, yanlarında
çalıştırdıkları kişilerin Yönetmeliğe aykırı davranışlarından ve çalışma esnasında
üçüncü şahıslara veya Bölgeye verdikleri zararlardan müteselsilen sorumludur. Alt
işverenin de Kullanıcı olması durumunda bu fıkra hükümleri asıl işveren bakımından
uygulanır.
Bu maddenin uygulaması ile ilgili şekil ve usullere ilişkin esaslar Genel
Müdürlükçe çıkarılacak tebliğ/genelgelerle düzenlenir.
Yabancıların Bölgede Çalışması
Madde 18- (Başlığı ile Birlikte Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı
Resmi Gazete)
Kullanıcılar, Bölgede çalıştırma ihtiyacı duydukları yabancı yönetici ve
nitelikli personel için Yabancı Personel Çalışma Belgesi almak zorundadır. Yabancı
Personel Çalışma Belgesi müracaatı, matbu form ve eklerinin doldurulup
imzalanması suretiyle Bölge Müdürlüğüne yapılır.
Bölge Müdürlüğünce Genel Müdürlüğe iletilen müracaatın uygun görülmesi
halinde Yabancı Personel Çalışma Belgesi düzenlenir.
Yabancı Personel Çalışma Belgesi düzenlenen kişi hakkında, Genel Müdürlük
tarafından ilgili merciler nezdinde gerekli bilgilendirme yapılır. Söz konusu Belge,
Türkiye’de ikamete ilişkin izin ile birlikte geçerlidir.
Yabancı Personel Çalışma Belgesine ilişkin diğer usul ve esaslar Genel
Müdürlükçe çıkarılacak tebliğ/genelgelerle düzenlenir.
İkamet İzni/Gece Çalışma İzni
Madde 19- Bölgede ikamet yasaktır. Ancak, güvenliğin sağlanması için
Bölgenin kontrol ve korunmasıyla görevlendirilmiş olan güvenlik, gümrük muhafaza
94
ve koruma görevlilerinin, keza yaptıkları işlerin mahiyeti gereği Bölgede ikamet
zorunda bulunanlar ile Bölgede işgününü takip eden gece de çalışmak zorunda
bulunanların ikamet/gece çalışma izinleri, güvenlik ve gümrük idaresine yazılı bilgi
verilmek suretiyle, Bölge Müdürlüğünce verilir. Bölgede verilen ikamet/gece çalışma
izinleri sınırlı olup, ancak yukarıda belirtilen görevliler için hüküm ifade eder. Bu
izin hiç bir şekil ve suretle bu görevlilerin yakınlarını veya ailelerini kapsamaz.
Kullanıcılara verilen ikamet/gece çalışma izni: Faaliyet Ruhsatı, Giriş İzin
Belgesi veya Görev Kartlarından birinin iptali halinde, ilgili Bölge Müdürlüğünce
derhal iptal edilir.
Bölgelerde, yukarıda belirtilen nedenler dışında, ikamet izni ile ilgili
düzenleme yapmaya Müsteşarlığın bağlı olduğu Bakanlık yetkilidir.
Çalışma Saatleri, Giriş ve Çıkışların Kontrolü
Madde 20- (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bölgede günde yirmidört saat ve haftada yedi gün çalışma yapılabilir. Bölgede
yapılacak işler ile yük alıp vermek ve her türlü gümrük işlemlerinin normal çalışma
saati içinde yapılması esastır. Normal çalışma saatleri dışında veya tatil zamanlarında
gümrükle ilgili iş yapılması gümrük idaresinden yazılı olarak talep edilebilir.
Bu amaçla, B.K.İ. veya İşletici, Bölgede resmi çalışma saatleri dışında da
Bölge Müdürlüğünün talebi üzerine gerekli personeli bulundurmak zorundadır.
Bölge Müdürlüğü, çalışma sürelerinin düzenlenmesi konusunda gerekli tedbirleri alır
ve duyurur.
Bölge kapılarından giren kimselerden, Gümrük Muhafaza veya resmi güvenlik
görevlilerince duruma göre “Giriş İzin Belgesi”, “Görev Kartı”, “Araç Giriş Kartı”
veya “Özel İzin Belgesi” ile “Ziyaretçi Araç Giriş Kartı” gösterilmesi talep
edildiğinde, anılan belgelerden ilgisine göre birini ibraz edemeyenler Bölgeye
alınmaz.
95
Gümrük muamelelerine tabi olmaksızın Bölgeye mal giriş ve çıkışlarını
önlemek ve diğer taraftan Bölge güvenliğinin temini bakımından, Bölge giriş ve çıkış
kapılarında araç ve kişiler, Gümrük Muhafaza veya resmi güvenlik görevlilerince
gerektiğinde aranabilir. Bölge Müdürlüğünün talebiyle Kullanıcıların işyeri, depo ve
araçlarında da arama yapılabilir. Bölge Gümrük Müdürlüğünün gerekli görmesi
halinde Bölge Müdürlüğünce oluşturulacak komisyon marifetiyle Kullanıcıların
işyerleri ve depolarında her zaman arama yapılabilir.
Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardım Esasları
Madde 21- Bölgede faaliyette bulunan Kullanıcılar ile bunların yanlarında bir
iş aktine göre çalışan işçiler hakkında yabancı uyruklular da dahil olmak üzere,
Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Güvenlik Mevzuatı hükümleri uygulanır. Ancak,
Türkiye ile diğer ülkeler arasında sosyal güvenlik konusunda yapılan sözleşmeler
varsa, bu sözleşme hükümleri de tatbik olunur. Sosyal Güvenlik Kurumlarına
yükümlülerce sigorta primleri döviz veya Türk Lirası olarak ödenebilir. Hak
sahiplerine tediyeler ise bu kurumlar tarafından Türk Lirası olarak yapılır.
Bölge İçi Toplum Hizmetleri İçin Müracaat Mercii
Madde 22- Bölgede faaliyette bulunan Kullanıcılar ile bunlara yardımcı
hizmetleri verenler, gerek duydukları elektrik, su, gaz, akaryakıt gibi ihtiyaçlarının
karşılanması, haberleşme hizmetlerinin sağlanması, ulaşım ve toplu taşıma
hizmetlerinin yapılması, iş yerlerinin veya civarlarının temizlenmesi ve temizlikle
ilgili aksaklıkların giderilmesi, sağlık sorunlarının çözümlenmesi, iş kazası ve
hastalık hallerinde ilk yardım müdahalesi ile cankurtaran araç ve gereçlerinin temini
gibi hizmetlerin ücreti mukabilinde yerine getirilmesi için, B.K.İ. veya İşletici
yetkililerine müracaat ederler.
Bölge Müdürlüğü anılan hizmetlerin B.K.İ. veya İşletici veya diğer kuruluşlar
tarafından iyi ve yeterli şekilde temini için gerekli denetim ve gözetimi yapar ve
yazılı talimatlarıyla uyarılarda bulunur.
96
Defter ve Kayıtların Tutulması ile Bölge İşlemlerinin Bilgisayar Veri
İşleme Tekniği Yoluyla Yapılması
MADDE 23-(Başlığı ile Birlikte Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı
Resmi Gazete)
Serbest Bölgede faaliyet gösteren Kullanıcılar, genel esaslar çerçevesinde gelir
ve kurumlar vergisi mükellefiyeti tesis ettirerek, Vergi Usul Kanununun defter tutma
ile belge ve kayıt düzenine ilişkin hükümlerine uymak zorundadır.
Kullanıcılar,
bu
Yönetmelik
hükümleri
kapsamında Serbest
Bölgede
gerçekleştirdikleri faaliyetlerini bilgisayar veri işleme tekniği yoluyla yapar. Bu
konudaki uygulamanın zamanlaması ve kapsamı hakkındaki hususlar Genel
Müdürlükçe çıkarılacak tebliğ/genelgelerle düzenlenir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İşletici veya Bölge Kurucu ve İşleticisi
İşletici veya B.K.İ. ile İşletme veya Kuruluş ve İşletme Sözleşmeleri
Madde 24- Bölge, Bakanlar Kurulu Kararına dayanılarak kurulan bir şirket
tarafından "İşletme Sözleşmesi" çerçevesinde işletilebilir ya da Bakanlar Kurulu
Kararına dayanılarak kurulan bir şirketle "Kuruluş ve İşletme Sözleşmesi"
imzalanarak kurulabilir ve işletilebilir.
Yukarıdaki fıkrada belirtilen hallerden; birinci durumda yapılan sözleşmeye
"İşletme Sözleşmesi", yetki alan şirkete "Bölge İşleticisi"; ikinci durumda yapılan
sözleşmeye "Kuruluş ve İşletme Sözleşmesi", yetki alan şirkete ise "Bölge Kurucu ve
İşleticisi" -B.K.İ.- denilir.
İşletici veya B.K.İ.'nin çalışma esaslarını düzenleyen sözleşmelerde; bu
şirketlerin Yönetmelikte belirtilen mali ve idari yükümlülükleriyle birlikte, yönetim
ve denetimlerine ilişkin esaslar da yer alır.
97
İşletici veya B.K.İ.'nin Mali, İdari ve Hizmet Yükümlülükleri
Madde 25- İşletici veya B.K.İ.'nin mali, idari ve hizmet yükümlülükleri
aşağıda belirtilmiştir:
(Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
a) Serbest Bölge olarak belirlenen Hazineye veya kamu kuruluşlarına ait
arazinin, Müsteşarlık tarafından İşleticiye veya B.K.İ.’ye İşletme veya Kuruluş ve
İşletme Sözleşmesi imzalanmak suretiyle tahsisi halinde, İşletici veya B.K.İ’nin
yükümlülükleri sözleşmede belirlenir. Bölgedeki Hazineye ait binalar ile Kullanıcılar
tarafından inşa ettirilen ve bilahare “Faaliyet Ruhsatı” süresinin sona ermesiyle
mülkiyeti kendiliğinden Hazineye geçen bina ve tesislerin işletilmesinin İşleticinin
veya B.K.İ.’nin kullanımına bırakılması halinde, kiralamaya ilişkin özel ve genel
şartların kapsamı Genel Müdürlük ile İşletici veya B.K.İ. arasında yapılan
sözleşmede ayrıntılı olarak hüküm altına alınır. Bölgede bina ve tesis yapıp bilahare
“Faaliyet Ruhsatı” süreleri dolan Kullanıcıların, talepte bulunmaları halinde, faaliyet
ruhsatlarını da yenilemiş olmaları kaydıyla aynı bina ve tesisler, İşletici veya B.K.İ
tarafından kendilerine tercihli olarak kiralanır.
b) Bölge Müdürlüğü, Güvenlik ve Gümrük birimleriyle ihtiyaç duyulan diğer
birimler için inşa edeceği bina veya binalardan inşaat bedeli ve kira talep etmez.
Ancak, Bölgenin Hazine arazisi veya bir kamu kuruluşuna ait arazide kurulması
halinde; altyapı için gerekli giriş-çıkış kapı ve yollar, iç yollar, yeşil sahalar, Bölge
Müdürlüğü, Güvenlik, Gümrük birimleriyle diğer idari bina ve tesislerin bulunduğu
alanlar ve elektrik, su ve doğal gaz gibi altyapı hizmetlerinin dağıtımında kullanılan
araziler için B.K.İ.'nin kira ödeme yükümlülüğü bulunmamaktadır.
c) İşletici veya B.K.İ., İşletme veya Kuruluş ve İşletme Sözleşmesiyle
işletmesine bırakılan Bölge alanlarındaki altyapı tesislerinin ziya ve hasarlarından
doğan bakım ve onarımı karşılamakla yükümlüdürler.
98
d) İşletici veya B.K.İ. Yönetmelikle belirtilen görevlerle birlikte Müsteşarlık ile
arasında akdedilen İşletme veya Kuruluş ve İşletme Sözleşmesinde öngörülen diğer
iş ve hizmetleri de yerine getirmekle yükümlüdür.
İşletici veya B.K.İ.'nin Yetki ve Görevleri
Madde 26- İşletici ve B.K.İ.'nin yetki ve görevleri aşağıda belirtilmiştir:
a) İşletici veya B.K.İ. olarak Müsteşarlık ile akdettiği "İşletme" veya "Kuruluş
ve İşletme Sözleşmesi" hükümleri doğrultusunda Bölgeyi işletmek. Altyapının kamu
tarafından yapılmayacağının sözleşmede belirtilmesi halinde, Bölgenin altyapı
tesislerini inşa etmek ve parselasyon planına göre inşaat alanlarını yeterli sayıda
Kullanıcıya kiralamak ve/veya satmak,
b) İşletme veya Kuruluş ve İşletme Sözleşmesinde yeralan esaslar
çerçevesinde, Kullanıcıların faaliyetleriyle ilgili müracaatlarını kabul etmek ve
Kullanıcılarla, iskele, arazi, depo, ambar, hangar ve antrepoların işletilmesine
yönelik "Kira Sözleşmeleri" ve Kullanıcıların Bölge içinde talep edecekleri gemi,
liman ve diğer hizmetlerin yapılması veya kendi sorumluluğunda yaptırılmasını
temin edecek "Hizmet Sözleşmelerini" düzenlemek ve birer örneklerinin gönderildiği
Bölge Müdürlüğünce üç işgünü içinde reddedilmeyen kira sözleşmelerini akdetmek,
reddedilenleri müracaatçılara bildirmek ve akdedilen sözleşmelere istinaden de ücret
ve kiralar ile depozitoları peşin olarak tahsil etmek,
c) Kullanıcılarla akdedilen sözleşmelerde; kiralanan parsellerde ve diğer
yerlerde emniyet ve sağlık önlemlerinin alınmasına imkan veren, izin alınmaksızın
herhangi bir değişiklik yapılmasını engelleyen, depo, ambar, hangar ve antrepolarda
ve diğer yerlerde Bölge ile ilgili mevzuatta belirtilen veya tebliğ ya da genelgelerle
duyurulan çalışma şekil ve hususlarının dışına çıkılmasını önleyen ve dolayısıyla
Bölge düzeninin titizlikle korunmasını sağlayan hükümlere yer vermek,
99
d) (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bölge Müdürlüğü, liman, hava meydanı, gümrük, güvenlik teşkilatları ve diğer
kamu birimlerine Kullanıcılar tarafından verilmesi gereken bilgi ve belgelerin
zamanında temin edilememesi durumunda, ilgili birimlerin taleplerine istinaden
gerekli koordinasyonu sağlayarak söz konusu bilgi ve belgelerin teminine yardımcı
olmak,
e) Elektrik, su, gaz ve akaryakıt teminine ve haberleşme hizmetlerini kesintisiz
sağlamaya yönelik tedbirleri almak ve ilgili kamu ve özel kuruluşlarla bu konuda
koordinasyonu sağlayarak ücretlerin tahsili ve ilgili birimlere tediyesini sağlayıcı
düzenlemeler yapmak,
f) Bölgede yangın tehlikelerine karşı, Kullanıcıların kiraladığı tüm tesis ve
binaların sigortasını yaptırtmak, yangın önleme ve su boşaltma ekipmanları ile yeterli
ölçüde itfaiye araç ve gereçlerinin hazır bulundurulması, genel güvenlik önlemlerinin
aldırılması, iş ve diğer kazalarda yaralanma veya ani hastalanma hallerinde
gerekecek ilk müdahale, yardım ve cankurtaran teşkilatının kurulması hususlarında
yerel kamu kuruluşlarıyla gerekli koordinasyonu sağlamak,
g) Bölgenin alt ve üstyapılarına zarar verenleri tespit etmek ve bu zararları
tazmin ettirmek,
h) Bölge içinde ihtiyaç duyulan ulaşım ve taşıma taleplerini karşılamak,
planlanan park ve yeşil alanları oluşturmak, bakım ve korunmalarını sağlamak,
umumun ihtiyaçlarına cevap verecek lokanta, kafeterya, büfe ve benzeri yerleri
organize etmek, işletmek veya işlettirmek ve sahanın tüm temizlik ve genel sağlık
konularını çözümlemek.
100
Kullanıcılar ile İlişkiler
Madde 27- (Değişik, 17.08.2002 tarih ve 24849 sayılı Resmi Gazete)
Kullanıcılar, Bölgedeki faaliyetleri dolayısıyla yapılmasını istedikleri işlerle
ilgili olarak "Serbest Bölge İşlem Formu"nu doldurarak Bölge Müdürlüğü'ne vermek
ve Özel Hesaba ödenmesi gereken ücreti bölge gelirlerinin toplanması amacıyla
açılmış olan özel hesabın bulunduğu bankalara ödeyip, aldıkları iki makbuz
kopyasından birini Bölge Müdürlüğüne verilen "Serbest Bölge İşlem Formu"
nüshasına ekleyerek İşletici veya B.K.İ. yetkililerine teslim etmek suretiyle,
müracaatlarını yaparlar. Özel Hesaba ödeme olmadığı hallerde "Serbest Bölge İşlem
Formu"nun kalan nüshalarının Bölge Müdürlüğünden alınıp, İşletici veya B.K.İ.
yetkililerine verilmesiyle müracaat işlemi tamamlanır.
"Serbest Bölge İşlem Formu", Kullanıcı ile İşletici veya B.K.İ. arasındaki iş
ilişkisini belirtilen, hizmet sözleşmesi niteliğine haiz olup, İşletici veya B.K.İ.
yetkililerince bu formun imzalanarak bir nüshasının Kullanıcıya verilmesiyle
sözleşme akdedilmiş olur.
Kullanıcılar, Bölgeye gelen ve giden veya Bölgede bulunan mallar için ihtiyaç
duydukları yükleme, boşaltma, taşıma, istifleme ve diğer hizmetlerini ücret
karşılığında İşleticiye veya B.K.İ.'ne yaptırırlar. Kullanıcıların Bölgedeki faaliyetleri
nedeniyle ihtiyaç duydukları araç, gereç ve ekipmanları İşletici veya B.K.İ.
sağlayamadığı takdirde Kullanıcılar, Bölge Müdürlüğünün izni ve İşletici veya
B.K.İ.'nin koordinasyonu dahilinde, aynı Bölgede faaliyette bulunan diğer
Kullanıcılardan da temin edebilirler. İşletici veya B.K.İ. bu hizmetlerden dolayı
Kullanıcıya bizzat yaptığı koordinasyon hizmeti karşılığında koordinasyon ücreti
dışında başka ücret talep edemez.
Kullanıcının "Serbest Bölge İşlem Formu", kamu veya özel bir kuruluş
tarafından yerine getirilmesi gereken bir hizmet talebini kapsıyorsa, özel kuruluş
tarafından yerine getirilecek işler için Bölge Müdürlüğünden ön izin alınmak
kaydıyla, hizmet ücretinin İşletici veya B.K.İ. veznesine ödenmesi ve alınan iki
101
makbuz kopyasından birinin Bölge Müdürlüğünden getirilen "Serbest Bölge İşlem
Formu" nüshasına eklenmek üzere, İşletici veya B.K.İ. yetkilisine verilir.
İşletici veya B.K.İ. tarafından yürütülen hizmetlere ilişkin tarifeler ve esaslar
Genel Müdürlük tarafından belirlenir.
Madde 28- ............ Yürürlükten kaldırıldı
Madde 29-............. Yürürlükten kaldırıldı
ÜÇÜNCÜ KISIM
BÖLGEDEKİ MALLAR, KİRA VE HİZMET SÖZLEŞMELERİ VE
TARİFELER
BİRİNCİ BÖLÜM
İhraç ve İthal Olunan Mallar ve Transit Mal Taşımacılığı
İhraç Edilen Mallar
Madde 30- (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Türkiye'den Bölgeye sevkedilen mallar, dışticaret rejimine tabi tutulur ve bu
rejime göre ihraç edilmiş sayılır. Bölge ile diğer ülkeler ve Serbest Bölgeler arasında
dışticaret rejimi uygulanmaz. Bölgeden yurtdışına mal gönderilmesi ve hizmet
verilmesi serbesttir.
Bölgeden yurtdışına ve Türkiye’ye daha ileri derecede işlem görmek üzere mal
gönderilebilir.
Bir parti olarak toplam fatura bedeli 5.000 ABD Doları veya karşılığı Türk
Lirasını geçmemek üzere Bölge Müdürlüğü veya Bölge Müdürlüğü onayı ile İşletici,
B.K.İ. ya da Kullanıcı tarafından Bölgeye getirilen Türkiye çıkışlı mallar, isteğe
bağlı olarak ihracat işlemine tabi tutulmayabilir.
102
Serbest Bölgeler, Avrupa Birliği’ne tam üyeliğin gerçekleşeceği tarihe kadar,
gümrük rejimleri açısından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında, menşe hükümlerinin
uygulanması bakımından ise Türkiye Gümrük Bölgesi sayılır.
Bölgelerden çıkartılan mallara ilişkin menşe ve statü belgeleri Gümrük
Mevzuatı ile uluslararası anlaşma hükümleri çerçevesinde, üyelik şartı aranmaksızın
mevzuatın öngördüğü mercilerce düzenlenir ve onaylanır. Bu belgeler Serbest Bölge
Gümrük İdarelerince vize edilir.
İthal Edilen Mallar ve Transit/Aktarma Mal Taşımacılığı
Madde 31- Bölgeden, Türkiye'ye sevkedilen mallar dış ticaret rejimine tabi
tutulur ve bu rejime göre ithal edilmiş sayılır. Bölge ile diğer ülkeler ve Serbest
Bölgeler arasında dışticaret rejimi uygulanmaz.
Transit/Aktarma taşımaya tabi malların Bölgeye giriş ve çıkışı Bölge
Müdürlüğünün izniyle yapılır.
Yabancı bir memleketten başka bir yabancı memlekete veya Türkiye'den
yabancı bir memlekete gitmek ya da yabancı bir memleketten Türkiye'ye gelmek
üzere Bölgeden geçen/geçirilen eşya, Bölgede "Transit" halinde sayılır. Transit
olarak geçen/geçirilen eşyanın, Serbest Bölgede aktarma edilmesi, karaya çıkarılması
veya bir süre kalması transit halini değiştirmez.
Yabancı bir ülkeden deniz, hava, demiryolu ve karayoluyla Serbest Bölge
limanına getirilen eşyanın, deniz yoluyla yabancı bir limana veya diğer bir Serbest
Bölge limanına sevki "Aktarma" sayılır.
İKİNCİ BÖLÜM
Bölgeye Mal Giriş ve Çıkışı
Bölgeye Getirilmesi Yasak Olan veya Özel Düzenek/Yapı Gerektiren
Mallar
Madde 32-(Değişik, 27.03.2001 tarih ve 24355 sayılı Resmi Gazete)
103
(Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Ateşli silahlar ve bunların mühimmatının, radyoaktif maddelerin, tehlikeli ve
zehirli atıklar ile Müsteşarlıkça belirlenen diğer malların Bölgelere getirilmesi
yasaktır.
Parlayıcı, patlayıcı, yanıcı, yanmayı artırıcı veya birarada bulunduğu mallar
için tehlikeli olan maddeler özel düzenek veya yapıların bulunması şartıyla bölgelere
getirilebilir.
Uyuşturucu maddeler, psikotrop maddeler ve bunlarla ilgili kimyasal maddeler
ile bunların müstahzarlarının serbest bölgelere giriş ve çıkışı Sağlık Bakanlığının
uyguladığı ulusal ve uluslararası mevzuat hükümlerine tabidir.
Malların Bölgeye Girişi ve Çıkışı
Madde 33- Malların Bölgeye girişi ve çıkışı ile ilgili usül ve esaslar Genel
Müdürlükçe çıkarılacak genelge/tebliğlerle düzenlenir.
Bölge ile Diğer Varış Yerleri Arası Mal Akımı
Madde 34- Serbest Bölge adresli olduğu halde herhangi bir nedenle Bölgeye
dahil olmayan bir yere boşaltılan mallar veya Bölgeye ait olmayan bir varış yerine
adres edilmiş, fakat Bölgeye dahil bir yere boşaltılan mallar, adres edildikleri varış
yerlerine Gümrük İdaresinin gözetim ve denetimi altında en seri şekilde gönderilir.
Ancak Bölge adres verilerek gönderilen mallar en kısa zamanda Serbest Bölgeye
intikal ettirilir. Ancak, serbest bölge adresli malların Bölgeye gelip, yer olmaması
nedeniyle Gümrük antreposuna veya bir başka yere depolanması halinde, geçici
kabulle yurtiçine satıldığında veya sair şekilde yurtiçine sokulduğunda ya da
yurtdışına gönderildiğinde bu mallar serbest bölge hükümlerine tabi olur. Bölge
depolarının yeterli olmasıyla bu uygulamaya son verilir.
Bölge içerisindeki eşyanın yükleme, boşaltma, nakletme, ve sair işlemleri için
gerekli ekipman, araç ve gereçlerin geçici olarak Bölgeye sokulmasına, Bölge
104
Müdürlüğünün yazılı talebi doğrultusunda, Gümrük Muhafaza Müdürlüğünce tutulan
"Giriş-Çıkış Defteri"ne kaydı suretiyle Gümrük İdaresince izin verilir.
Serbest Bölge adresli veya çıkışlı olup, deniz yoluyla gelen veya giden eşyanın,
Bölgenin denize rıhtımı olmaması veya limanı olmasına rağmen yakın bir limandan
getirilmesi veya götürülmesi durumunda Bölge ile olan bağlantısı, Serbest Bölge
Gümrük Müdürlüğünce tescilli ve Bölge Müdürlüğünce tanzim ve tescilli "Serbest
Bölge İşlem Formu"na istinaden ve "Transit Beyannamesi" düzenlenmesine gerek
kalmadan, Gümrük İdaresince görevlendirilecek memurun refakatinde gemiden
doğrudan Bölgeye alınmasıyla veya Bölgeden gemiye götürülmesiyle sağlanır.
Geminin bulunduğu yer ile Bölge arasındaki koridor, Serbest Bölge olarak addedilir.
Bir Serbest Bölgenin fiziki olarak ayrılmış olan kısımları arasındaki mal sevkiyatı
gümrük gözetiminde yapılır.
Havaalanları içi veya sınırındaki serbest bölgelere havayoluyla gelen-giden
tehlikeli maddelerin özel kaplar içerisinde getirilerek apronda bekletilmeksizin hazır
bulundurulacak araçlar ile Serbest Bölge hava aracına aktarılması için B.K.İ. veya
İşletici, Havaalanı ve Gümrük İdareleri ile gerekli koordinasyonu sağlar.
Malların Satılması veya Devri
Madde 35- Kullanıcılar, Bölgeden yurtdışına veya Türkiye'ye toptan satış
yaparlar. Kullanıcılar ve Bölgede depo kiralayan firmalar, Bölge Müdürlüğüne yazılı
olarak bildirmek kaydıyla, aynı Bölgedeki diğer Kullanıcılara toptan satış yapabilir
veya mallarını toptan devredebilirler.
Bölgedeki Mallardan Sorumluluk
Madde 36- Bölgede faaliyette bulunan Kullanıcılar, mallarındaki kayıp ya da
sayı, çeşit ve ağırlık bakımından meydana gelen noksanlık ile mal kalitesindeki
değişikliklerden dolayı Bölge Müdürlüğüne karşı sorumludurlar. Kullanıcılar,
malların tabiatından ileri gelen bir kayıp ve noksanlığın varlığını veya mücbir
sebepten dolayı bu farklılığın doğduğunu kanıtlamaları halinde bu sorumluluk
ortadan kalkar.
105
Bölgedeki mallarda; normal işlemler, tabii aşınma, fire veya benzeri nedenler
dışında, bir eksikliğin veya sebebi açıklanamayan bir fazlalığın tesbit edilmesi
halinde, ilgili Kullanıcı, İşletici veya B.K.İ. bu durumu Bölge Müdürlüğüne yazılı
olarak bildirir ve gerekli yükümlülükleri yerine getirir.
İmha Edilmesi Gerekli Olan Mallar ve Atıklar
Madde 37- (Ek Değişik, 29.06.2003 tarih ve 25153 sayılı Resmi Gazete)
Kullanım süresinin dolması, eskime, bozulma, çürüme vb. nedenlerle bölge
dışına çıkarılması gerektiği veya diğer kullanıcıların mallarına zarar verici olduğu ya
da sağlık kurallarıyla bağdaşmadığı Bölge Müdürlüğünce tespit edilen malların
bölgede veya bölge dışında imhasına Bölge Müdürlüğü başkanlığında, Gümrük ve
Gümrük Muhafaza Müdürlükleri, Çevre ve Orman Bakanlığı ile İşletici veya Bölge
Kurucu İşleticisi yetkilileri ve gerektiğinde Bölge Müdürlüğünce tayin edilecek ve
mallar üzerinde ihtisası olan bir eksperin de bulunduğu komisyon tarafından karar
verilir.
Komisyon tarafından imhasına karar verilen bu malların imhası, Bölge
Müdürlüğünce kullanıcıdan yazılı olarak talep edilir. Bu talebin, tebliğ edildiği
tarihten itibaren 24 saat içinde yerine getirilmeye başlanılması esastır.
Malların imha işlemine kullanıcı tarafından başlanılmaması halinde, imha
işlemi İşletici veya Bölge Kurucu İşleticisi tarafından yürütülür. Yapılan tüm
masraflar kullanıcıya rücu edilir. Yapılan masrafların kullanıcı tarafından
ödenmemesi halinde Yönetmeliğin 14/a maddesine göre kullanıcının ticari işlemleri
durdurulur.
Bölge içerisinde imha yeri bulunmaması durumunda bu mallar imha edilmek
üzere Bölge Kurucu İşleticisi, İşletici veya kullanıcı tarafından Gümrük İdaresi
görevlilerinin gözetimi altında ayniyat kontrolü yapılmak suretiyle bölge dışındaki
temizlik hizmetiyle ilgili kamu görevlilerine veya bu işi yapan özel kişilere imha
edilmek üzere teslim edilir. İmha edilen mallar kullanıcının envanter kayıtlarından
silinir.
106
Bölgedeki faaliyetler sonucu ortaya çıkan atıkların bölge dışına çıkarılmasına,
Bölge Müdürlüğünün başkanlığında Gümrük ve Gümrük Muhafaza Müdürlükleri,
Çevre ve Orman Bakanlığı, İşletici veya Bölge Kurucu İşleticisi temsilcilerinden
oluşturulan bir komisyon tarafından karar verilir. Bölgeden çıkarılması uygun
görülen kap, ambalaj maddeleri, hurdalar, çöpler, evsel nitelikli vb. atıklar, İşletici
veya Bölge Kurucu İşleticisi yetkililerince, Gümrük İdaresi görevlilerinin gözetimi
altında bölge dışındaki temizlik hizmetleriyle görevli kamu görevlilerine veya bu işi
yapan özel kişilere teslim edilir. Şayet bu yetkililerce, atıkların bölgeden
uzaklaştırılması için bir ücret talep edilirse, bu ücretler ilgili kullanıcılar tarafından
ödenir. Söz konusu maddelerin imhasının gerekli olması halinde yukarıdaki
fıkralarda belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde imha işlemi gerçekleştirilir.
(Ek Fıkra, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Limanı olan ve/veya tersane işletmeciliği bulunan bölgelerde gemilerden
atıkların alınması ve bertaraf edilmesi Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği hükümleri gereğince yapılır.
(Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Tehlikeli atıklar ise tehlikeli atıkların kontrolüne ilişkin mevzuat hükümlerine
göre tasfiyeye tabi tutulur.
Terk Edilmiş ve Dağınık Mallar
Madde 38- Bölgede, hiç bir Kullanıcıya ait olmayan parsellere bırakılmış veya
terk edilmiş mallar, Bölge Müdürlüğünün gözetim ve denetimi altında İşletici veya
B.K.İ. tarafından toplatılarak, bu konuda tutulacak kayıt defterine işlenir ve
Yönetmeliğin 52'nci maddesine göre tasfiye edilir.
Yükleme, boşaltma, taşıma ve sair işlemler esnasında ambalajlarından
dağılmış, dökülmüş ve tekrar ambalajlanmasından sonra arta kalan sahibi belli
dağınık mallar, İşletici veya B.K.İ. tarafından, toplama, süpürme ve tekrar
107
ambalajlama masrafları Kullanıcı tarafından ödendiği takdirde, sahiplerine teslim
edilir. Aksi halde terk edilmiş mal işlemine tabi tutulur.
Hasarlı Mallar
Madde 39- Gerek Bölgeye sokulurken veya Bölgeden çıkartılırken ve gerekse
Bölge içinde işleme tabi tutulurken, hasarlı ambalajda bulunduğu veya kurcalanmış
olduğu tesbit edilen şüpheli mallar için Bölge Müdürlüğünce, İşletici veya B.K.İ.'nin
yükleme boşaltma işlerini yapan kişi veya kuruluş yetkilileri ile gemi kaptanı, acenta
ve nakliyecinin veya temsilcilerinin bulunduğu üç kişilik bir komisyon oluşturularak,
mallar sınıflandırılır, sayılır veya tartılır ve tekrar ambalajlanır. Bu komisyona,
malların nakliye sigortasını yapan sigortacı veya temsilcisi de katılabilir. Durum, bir
tutanakla tesbit edilerek, Bölge Müdürlüğüne bildirilir. Tutanakta, mallarda tesbit
edilen fazlalık veya eksiklikler belirlenir. Eksiklik veya fazlalık durumunda, duruma
göre gemi kaptanı, acenta, nakliyeci veya kullanıcı, Yönetmeliğin 36'ncı maddesi
hükümleri gereğince sorumlu tutulur. Sahipsiz mallar, terk edilmiş mallar olarak
addedilir ve 38'nci madde hükmüne göre işleme tabi tutulurlar.
DÖRDÜNCÜ KISIM
Özel Hesap, Serbest Bölge Gelirleri, Kira Sözleşmeleri
BİRİNCİ BÖLÜM
Özel Hesap ve Serbest Bölge Gelirleri
Özel Hesap
Madde 40- (Değişik, 17.08.2002 tarih ve 24849 sayılı Resmi Gazete)
Özel hesap gelirleri için Müsteşarlık tarafından Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası nezdindeki, Türk Lirası, ABD Doları veya diğer dövizler cinsinden Genel
Müdürlük ve her Bölge Müdürlüğü adına ana hesaplar açtırılır. Ayrıca, Genel
Müdürlükçe merkezdeki, bölge müdürlüklerince bölgelerdeki kamu bankaları
öncelikli olmak üzere bankalarda, bölgede banka bulunmaması halinde bölgeye en
108
yakın mahalde bulunan bankalarda Türk Lirası, ABD Doları veya diğer dövizler
cinsinden her gelir kalemi için özel hesaba ait tali ve gerektiği takdirde geçici
hesaplar açtırılır.
(Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bölgelerdeki ilgili banka şubelerince yapılan tahsilattan, İşletici veya
B.K.İ.’lere Kanunun 7 nci maddesi kapsamında sözleşmeler gereği günlük olarak
yapılan gelir payı aktarmaları ile Kanunun Geçici 4 üncü maddesi gereğince gelir
payı ödenen Serbest Bölgelerde B.K.İ.’lerin işletme sözleşmelerindeki gelir payı
kayıplarının karşılanması amacıyla Bölge Müdürlüklerince aylık olarak Yurt
dışından bölgeye getirilen malların CIF değeri üzerinden binde 1, bölgeden
Türkiye'ye çıkarılan malların FOB değeri üzerinden binde 9 oranına tekabül eden
işlemler üzerinden hesaplanan tutarların, ilgili hesaptan bir sonraki ay sonuna kadar
aktarmaları yapıldıktan sonra bakiye tutarlar beş iş günü içerisinde Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankası nezdindeki hesaplara aktarılır. Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası hesaplarında toplanan tutarlardan, Genel Müdürlük talimatına
istinaden ilgili Bölge Müdürlüğü hesaplarından gelir payları aktarımı karşılanamayan
tutarların ilgili B.K.İ.’lere yapılan aktarmaları ile diğer iadeler düşüldükten sonra
kalan tutar, yeni bir talimata gerek kalmaksızın Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankasınca hafta sonları itibarıyla Müsteşarlık merkez ödemelerini yapan merkez
saymanlığı hesabına, döviz cinsi gelirler için bankanın döviz alış kuru esas alınarak
yapılacak dönüştürme işlemi sonucunda Türk Lirası olarak yatırılır. Türkiye
Cumhuriyet Merkez Bankasınca aylık olarak hazırlanan Özel Hesap vaziyet
cetvelleri Müsteşarlığa gönderilir.
Merkez saymanlık hesabına yatırılan meblağın tamamı bütçeye gelir
kaydedilir.
109
Serbest Bölge Gelirleri ve Tahsilat Yapılmayacak Haller
Madde 41-(Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Özel hesabın gelirleri ile bu hesaba tahsilat yapılmayacak haller aşağıdaki
şekilde düzenlenmiştir:
a) Kanunun 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen
Ruhsatlar ve izin belgeleri karşılığı tahsil edilecek ücretler:
1) Faaliyet Ruhsatı almak için Genel Müdürlüğe yapılacak müracaatlarda
alınacak Faaliyet Ruhsatı müracaat ücretleri,
2) Faaliyet Ruhsatının kaybedilmesi, yıpranması ve diğer nedenlerle yeniden
düzenlenmesi halinde alınacak ücretler,
3) Açık Alan Kullanma Belgesi almak için Bölge Müdürlüğüne yapılacak
müracaatlarda alınacak ücretler,
4) Depo Kullanma Belgesi almak için Bölge Müdürlüğüne yapılacak
müracaatlarda alınacak ücretler,
5) Giriş İzin Belgesinin düzenlenmesi karşılığında alınacak ücretler ile bu
belgenin ve Özel İzin Belgesinin kaybedilmesi nedeniyle yeniden düzenlenmesi
durumunda alınacak ücretler,
peşin olarak özel hesaba yatırılır.
b) Bölgelerdeki Mal Hareketleri ile Fason İmalat, Bakım Onarım ve İleri
Derecede İşçilik Faaliyetlerine İlişkin Özel Hesap Ücretlerine Yönelik Hükümler:
1) İmalatçı Kullanıcılar ile 6/2/2004 öncesi Faaliyet Ruhsatı alan Kullanıcılar
tarafından gerçekleştirilecek mal hareketlerinde aşağıdaki esaslar uygulanır:
110
a) Yurtdışından bölgeye getirilen malların CIF değeri üzerinden binde 1,
Bölgeden Türkiye’ye çıkarılan malların FOB değerleri üzerinden binde 9 oranında
Özel Hesap Ücreti alınır.
b) Bölge içi mal satışlarından, imha/tasfiye veya lisanslı bertaraf tesislerine
teslim edilmek üzere Bölgeden çıkarılan ve tahlil/numune amacıyla bedelsiz olarak
getirilen veya götürülen mallardan, Özel Hesap Ücreti alınmaz.
c) Kapalı alan inşaatının tamamlanması, ek yatırım yapılması, üretim
konusunda Faaliyet Ruhsatı sahibi Kullanıcıların üretimde kullanacakları yatırım
mallarının girişi, makine ve teçhizatın yenilenmesine ilişkin mal girişleri veya
kapasite artırımına yönelik yeni makine, teçhizat ve ofis makineleri girişi yatırım ve
tesis safhasında yapılan mal girişi olarak kabul edilir. Yatırım ve tesis safhasında
kullanılmak üzere veya tevsi ve kapasite artırmak amacıyla yurtdışından veya Bölge
içinden satın alınan bu mallardan Özel Hesap Ücreti alınmaz. Yatırım ve tesis
kapsamında Özel Hesap açısından mal girişlerine ilişkin denetim Bölge
Müdürlüğünce yapılır.
d) Yatırım ve tesis safhasında veya tevsi ve kapasite artırmak amacıyla,
yurtdışından Bölgeye getirilen malların ticarete konu edilerek, bunların Bölgeden
yurtdışına çıkarılması, Bölge içinde başka bir Kullanıcıya satılması veya başka bir
Serbest Bölgeye gönderilmesi durumunda satış bedeli üzerinden binde 1, Türkiye’ye
çıkışı halinde ise faturada yer alan FOB satış bedeli üzerinden alınacak binde 1 Özel
Hesap Ücretini müteakip aynı bedel üzerinden binde 9 oranında Özel Hesap Ücreti
alınır.
e) Bölgedeki bina, tesis ve demirbaşların bakım-onarım veya tamirinde
kullanılmak üzere Kullanıcının kendisine ait olmayan ve yurtdışından bölgelere
geçici olarak getirilen araç, gereç ve ekipmanların 58 inci maddede belirtilen 12 aylık
süre içerisinde bölge dışına çıkarılmaması halinde bu malların CIF değeri üzerinden
binde 1 oranında Özel Hesap Ücreti alınır.
111
f) Sergilenmek, fuarlarda teşhir edilmek üzere bölgeden Türkiye’ye geçici
olarak mal gönderilmesi, yurt içinden getirilen bir malın evsafına uygun olmaması
veya bozuk çıkması gibi nedenlerle değiştirilmek ya da tamir edilmek üzere
mahrecine iade edilmesi halinde Özel Hesap Ücreti alınmaz. Ancak 58 inci madde
gereğince Türkiye’ye çıkarılacak mallardan binde 9 oranında teminat alınır. Söz
konusu malların 12 ay içerisinde bölgeye getirilmemesi halinde, bu teminatlar
çözülerek Özel Hesaba gelir kaydedilir.
g) Özel Hesap Ücreti ödenerek yurtdışından bölgeye getirilen bir malın
evsafına uygun olmaması veya bozuk çıkması gibi nedenlerle kesin olarak mahrecine
iade edilmesi halinde, alınmış olan Özel Hesap Ücreti Kullanıcının bir sonraki
işleminde mahsup edilir. Mahsup edilememesi halinde kanuni süresi içerisinde iade
edilir. Söz konusu malın mahrecine kesin olarak iade edilmeyip değiştirilmesi veya
tamir görmesi sonrasında Bölgeye geri getirilmesi durumunda Özel Hesap Ücreti
alınmaz.
h) Sergilenmek, fuarlarda teşhir edilmek üzere bölgeden yurtdışına geçici
olarak gönderilen malın Bölgeye geri getirilmesi durumunda Özel Hesap Ücreti
alınmaz.
i) Bölgeden yurtdışına veya yurtiçine satılan malın herhangi bir nedenle kesin
olarak iade edilmesi durumunda Özel Hesap Ücreti alınmaz. Özel Hesap Ücreti
alınmış ise Kullanıcının bir sonraki işleminde mahsup edilir. Mahsup edilememesi
halinde kanuni süresi içerisinde iade edilir.
2) 6/2/2004 tarihinden sonra Faaliyet Ruhsatı alan imalatçı Kullanıcıların
dışındaki Kullanıcılar ile bu tarihten önce ruhsat almış olup da 6/2/2004 tarihinden
sonra Faaliyet Ruhsatı süresini uzatan imalatçı Kullanıcılar dışındaki Kullanıcılar
tarafından gerçekleştirilecek mal hareketlerinde aşağıdaki esaslar uygulanır:
a) Bu Kullanıcılar tarafından, yurtdışından bölgeye getirilen ve/veya bölgeden
Türkiye'ye çıkarılan mallardan Özel Hesap Ücreti alınmaz.
112
b) Bu Kullanıcılar tarafından, yatırım ve tesis safhasında veya tevsi ve kapasite
artırmak amacıyla getirilenler de dahil olmak üzere yurtdışından getirilerek bölge
içinde satılan malların CIF değeri üzerinden binde 1 oranında Özel Hesap Ücreti
alınır.
3) Hem üretim hem de 6/2/2004 tarihinden sonra alım-satım ruhsatı alan
Kullanıcılar tarafından gerçekleştirilecek mal hareketlerinde aşağıdaki esaslar
uygulanır:
a) Üretim ruhsatı kapsamında Türkiye’den veya yurt dışından getirdiği
mallardan ürettiği ürünlerini kendi bünyesinde bulunan alım-satım ruhsatı kapsamına
devretmesi ve alım-satım ruhsatı kapsamında yurt içine satması halinde, yurt içine
satılan malların FOB değerleri üzerinden binde 9 oranında Özel Hesap Ücreti alınır.
b) Alım-satım ruhsatı kapsamında binde 1 oranında ücret ödemeden yurt
dışından getirdiği malı, kendi bünyesinde bulunan üretim ruhsatı kapsamına
devretmesi halinde, bu malların CIF değeri üzerinden binde 1 oranında Özel Hesap
Ücreti alınır.
4) Fason imalat ile bakım-onarım faaliyetleri ve ileri derecede işçilik
işlemlerinde aşağıdaki esaslar uygulanır:
a) Kullanıcının kendisine ait olan mallar için bölge dışında fason imalat veya
ileri derecede işçilik işlemleri yaptırması halinde bu işlemlerden katma değer
üzerinden binde 1 oranında Özel Hesap Ücreti alınır. Ancak 58 inci madde gereğince
Türkiye’ye çıkarılacak mallardan binde 9 oranında teminat alınır. Teminat alınan
malların 12 ay içerisinde bölgeye getirilmemesi halinde bu teminatlar çözülerek Özel
Hesaba gelir kaydedilir.
b) Kullanıcının kendisine ait olmayan, fason imalat, bakım-onarım faaliyetleri
ve ileri derecede işçilik işlemleri amacıyla bölgeye geçici olarak getirdiği malların
bölgeye giriş ve çıkışında Özel Hesap Ücreti alınmaz. Söz konusu malların bölgede
işçilik gördükten sonra bölgeden nihai çıkışında bölgede yaratılan katma değer
üzerinden binde 1 oranında Özel Hesap Ücreti alınır. Ancak belirtilen kapsamdaki
113
mallardan kullanıcıların yurtdışından getirerek fason imalat, bakım-onarım
faaliyetleri ve ileri derecede işçilik işlemleri için Türkiye’ye çıkaracağı mallardan 58
inci madde gereğince binde 9 oranında teminat alınır. Teminat alınan malların 12 ay
içerisinde bölgeye getirilmemesi halinde bu teminatlar çözülerek Özel Hesaba gelir
kaydedilir.
c) Kullanıcı firmalar arasında gerçekleşen ticaret kapsamında, fason imalat,
bakım-onarım faaliyetleri ve ileri derecede işçilik işlemleri neticesinde bölgede
yaratılan katma değer üzerinden binde 1 oranında Özel Hesap Ücreti alınır.
ç) Serbest bölgeyi işleten gerçek veya tüzel kişilerle yapılacak sözleşmeler
uyarınca tahsil edilecek Özel Hesap Ücretlerine yönelik hükümler:
1) İşleticilerin yıllık net karları üzerinden alınan sözleşmede belirtilen orandaki
kar payları yıl sonu döviz alış kurundan hesaplanarak ABD Doları cinsinden ait
olunan dönemi takip eden yılın 5’inci ayının son iş günü mesai bitimine kadar,
2) İşletici ve B.K.İ.’lerin, bölgenin işletilmesi veya kurulup işletilmesi ile ilgili
faaliyetleri sonucu tahakkuk eden net aylık gelirleri üzerinden yüzde 4 oranında
alınacak ücretler, üçer aylık dönemler itibarıyla Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim
aylarının 20 nci günü mesai bitimine kadar,
3) Hazine arazisi üzerinde kurulu serbest bölgelerde Faaliyet Ruhsatı verilmesi
uygun görülen gerçek veya tüzel kişilere bina ve tesisler hariç bu bölgelerdeki
Hazine taşınmazlarının kiraya verilmesi halinde, kira bedelleri 8 inci madde
kapsamında yapılan kira sözleşmesinde öngörülen sürelerde işletici veya B.K.İ.
tarafından tahsil edilir. Tahsil edilen kira bedellerinin işletici tarafından yüzde 90'ı,
B.K.İ. tarafından yüzde 63'ü işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmelerinde
belirtilen süreler içerisinde,
4) Hazineye ait bina ve tesisler ile Faaliyet Ruhsatının iptali veya süresinin
sona ermesiyle Hazineye intikal eden bina ve tesislerin işletici veya B.K.İ.’ce kiraya
verilmesi halinde tahsil edilen kira bedellerinin işletici veya B.K.İ. tarafından yüzde
90'ı işletme veya kuruluş ve işletme sözleşmelerinde belirtilen süreler içerisinde,
114
5) Özel mülkiyete ait arazi üzerinde kurulu serbest bölgelerde B.K.İ.’nin kiraya
verdiği arazi ve işyerlerinin tahsil edilen kira gelirlerinden yüzde 4 aylık gelir payı ve
sattığı arazi ve işyerlerinden elde ettiği net gelirlerden yüzde 4 aylık gelir payı, üçer
aylık dönemler itibarıyla Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarının 20 nci günü mesai
bitimine kadar,
6) İşletici, B.K.İ. ve Kullanıcıların Yönetmelik hükümlerine, işletme veya
kuruluş ve işletme sözleşmelerine aykırı olarak taahhütlerini zamanında veya hiç
yerine getirmemeleri halinde tahsil edilecek cezai şart, masraf ve faizler tahsili
müteakiben,
özel hesaba yatırılır.
7) İşletici veya B.K.İ. ayrı Faaliyet Ruhsatı almak ve ayrı muhasebe kayıtları
tutmak kaydıyla Hazine arazisi üzerinde yaptığı veya yaptırdığı bina ve tesisleri
kiraya vermek veya bölgede yapılması öngörülen faaliyet konularında faaliyet
gösteren kuruluşlara ortak olmak suretiyle elde ettikleri gelirlerden özel hesaba
herhangi bir pay ödemez.
d) Kanunun 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde belirtilen diğer
gelirler:
1) Satın alma ve satışlar nedeniyle yapılan sözleşmelerde belirtilen cezai şart,
masraf ve faizler,
2) Genel Müdürlük veya Bölge Müdürlüklerince bastırılan ve satış yoluyla
dağıtımına karar verilen her nevi basılı kağıt veya yayınların bedeli,
3) Bölge Müdürlüğü tarafından Kullanıcılara kiralanan arazi ve binalardan elde
edilecek kira bedelinin tamamı,
4) Herhangi bir nedenle Hazineye intikal eden menkullerin satışından,
gayrimenkullerin kullanım hakkının süreli olarak devrinden elde edilecek gelirler,
115
5) Faaliyet Ruhsatı almak için Genel Müdürlüğe yapılan müracaatlarda, Genel
Müdürlüğün uygun görüş yazısından sonra 30 gün içerisinde Faaliyet Ruhsatı
almaktan vazgeçilmesi halinde alınacak ücret,
6) Özel mülkiyete ait arazi üzerinde kurulu serbest bölgelerde bina satışları ve
üst yapı kullanım hakkı devirlerinde alınacak ücretler,
özel hesaba yatırılır.
7) Hizmet, Bankacılık ve Sigortacılık Faaliyetlerine İlişkin Özel Hesap
Ücretlerine Yönelik Hükümler:
a) Hizmet Faaliyetleri:
Bakım-onarım, fason imalat ve ileri derecede işçilik işlemleri hariç olmak
üzere, 6/2/2004 tarihinden önce Faaliyet Ruhsatı alan Kullanıcıların bölge içi ve
bölge dışına hizmet teslimlerinde binde 1 oranında Özel Hesap Ücreti alınır.
6/2/2004 tarihinden sonra Faaliyet Ruhsatı alan imalatçı Kullanıcıların dışındaki
Kullanıcılar ile bu tarihten önce ruhsat almış olup da 6/2/2004 tarihinden sonra
Faaliyet Ruhsatı süresini uzatan imalatçı Kullanıcılar dışındaki Kullanıcılar
tarafından yapılan hizmet teslimlerinde Özel Hesap Ücreti alınmaz.
b) Bankacılık ve Sigortacılık Faaliyetleri:
6/2/2004 tarihinden önce Faaliyet Ruhsatı alan bankaların ve sigorta
kuruluşlarının faaliyetleri nedeniyle elde ettikleri gelirlerinden yapmış oldukları
bütün muameleler nedeniyle kendi lehlerine nakden veya hesaben tahakkuk eden
paralardan üçer aylık dönemler itibariyle Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarının
20’nci günü mesai bitimine kadar binde 1 oranında Özel Hesap Ücreti alınır.
6/2/2004 tarihinden sonra Faaliyet Ruhsatı alan banka ve sigorta kuruluşları ile bu
tarihten önce ruhsat almış olup da 6/2/2004’ten sonra Faaliyet Ruhsatı süresini
uzatan banka ve sigorta kuruluşlarından bu ücret alınmaz.
116
Özel Hesap Ücretleri Bölge Müdürlüklerince hiçbir suretle kasaya gelir tahsil
edilemez. Tüm gelir tahsilatları bankalar nezdinde açılan hesaplar aracılığı ile yapılır.
Özel Hesap Gelirlerinin İadesi
Madde 42- (Değişik, 17.08.2002 tarih ve 24849 sayılı Resmi Gazete)
Aşağıdaki hallerde tahsil edilen özel hesap gelirleri iade edilir:
a) Faaliyet ruhsatı almak için yapılan müracaatlarda; Genel Müdürlükçe
müracaat değerlendirildikten sonra faaliyet ruhsatı verilmesinin uygun görülmemesi
veya Genel Müdürlüğün uygun görüş yazısından önce firma tarafından müracaattan
vazgeçilmesi halinde yatırılmış olan ücretin tamamı,
b) (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Genel Müdürlüğün uygun görüş yazısından sonra 30 gün içerisinde Faaliyet
Ruhsatı almaktan vazgeçilmesi halinde, 41 inci maddenin (d) bendinin 5 no’lu alt
bendinde belirtilen ücretin özel hesaba yatırılmasını müteakip yatırılmış olan Faaliyet
Ruhsatı ücretinin tamamı,
c) (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Serbest Bölge Kullanıcılarından peşin olarak tahsil edilen kira bedellerinden,
“Faaliyet Ruhsatı” iptali nedeniyle kira sözleşmesinin feshedilmesi sonucunda
sözleşmeler gereğince iadesi gereken kira tutarları Kullanıcının aynı konudaki
müteakip işleminde mahsup edilmezse,
d) (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Fazla veya yanlışlıkla yatırılan tutarlar ile gerçekleşmeyen işlemlere ait
tutarlar, Kullanıcının aynı konudaki müteakip işlemlerinden mahsup edilmezse,
kanuni süresi içerisinde,
iade edilir.
117
Özel Hesap Gelirlerinin Takip ve Tahsili
Madde 43- (Değişik, 03.05.2005 tarih ve 25804 sayılı Resmi Gazete)
Özel hesap gelirlerinin 41 inci maddede belirtilen sürelerde kullanıcı, İşletici
veya Bölge Kurucu-İşleticisi tarafından ödenmediğinin veya eksik ödendiğinin tespit
edilmesi halinde, aşağıdaki esaslara göre takip ve tahsil işlemi yapılır:
a) Bu Yönetmeliğin 41 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin tamamı
ile (d) bendinin (3) üncü ve (4) üncü alt bentlerinde yer alan gelirlerden ödenmeyen
döviz bazındaki tutarlara, Müsteşarlık ile İşletici veya Bölge Kurucu-İşleticisi
şirketler arasında akdedilen işletme sözleşmeleri ile kullanıcılarla yapılan sözleşme
ve protokollerde belirtilen oranlarda gecikme zammı uygulanarak, tebligatın
yapıldığı tarihten itibaren 30 gün içerisinde ana para ve gecikme zammı toplamının
döviz bazında ödenmesi tebliğ edilerek ilgililerden istenir.
b) Bu Yönetmeliğin 41 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin tamamı
ile (d) bendinin (3) üncü ve (4) üncü alt bentleri dışında sayılan gelirlerden hiç
ödenmeyen veya eksik ödenen döviz bazındaki tutarlar, vade tarihlerindeki T. C.
Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilmek suretiyle
21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanunun belirlediği oranlarda gecikme zammı uygulanarak, tebligatın yapıldığı
tarihten itibaren 30 gün içerisinde anapara ve gecikme zammı toplamının Türk Lirası
bazında ödenmesi tebliğ edilir ve ilgililerden istenir.
c) İlgililer belirtilen süre içerisinde yapılan tebligata itiraz edebilir, ancak,
tebligata itiraz edilmesi takibatı durdurmaz.
d) Tebligatın yapıldığı tarihten itibaren 30 gün içerisinde yapılan itirazlar
Bölge Müdürlüğünce veya Genel Müdürlükçe, itirazın yapıldığı tarihi takip eden 30
günde değerlendirilerek karara bağlanır.
e) Tebligatın yapıldığı tarihten itibaren 30 gün içerisinde ilgililer tarafından
özel hesaba ödeme yapılmaması veya eksik ödeme yapılması halinde, ödenmeyen
118
tutarların takip ve tahsili için, Bölge Müdürlüğünce serbest bölgenin bulunduğu
yerdeki vergi dairesine bildirimde bulunulur.
f) Vergi dairesine yapılacak bildirimde;
1) Alacağın ödenmesi için yapılan tebligatın tarihi belirtilir.
2) İlgililerden ödenmesi istenilen alacak tutarı Türk Lirası bazında ise, bu
tutarın ana para ve faizi ayrı ayrı gösterilir. Döviz bazında ödenmesi istenilen tutar
ise, verilen 30 günlük sürenin bitim tarihindeki T. C. Merkez Bankası döviz alış kuru
üzerinden Türk Lirasına çevrilmek suretiyle ana para ve faiz tutarı ayrı ayrı
gösterilerek, takip ve tahsili gereken tutarlardan sadece asli nitelikteki alacaklara
gecikme zammı uygulanacağı bildirilir.
3) Özel hesap gelirlerini ödemeyen gerçek kişi ise nüfus cüzdanının, tüzel kişi
ise Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinin, yabancı şahıs ise pasaportunun Bölge
Müdürlüğünce onaylı fotokopisi gönderilir.
4) (Değişik, 16.07.2007 tarih ve 26584 sayılı Resmi Gazete)
Vergi dairesince tahsil edilen ana para ve faiz tutarlarının tamamının
bölgelerdeki özel hesap gelirlerinin tahsilatını yapan bankalar nezdindeki özel hesaba
aktarılması için ilgili hesap numarası belirtilir.
g) (Değişik, 16.07.2007 tarih ve 26584 sayılı Resmi Gazete) Vergi dairesince
yapılan tahsilatların tamamı bölgeler nezdindeki ilgili bölge müdürlüğünün özel
hesabına tahsilatı takip eden hafta içinde aktarılır.
Gelir Programı
Madde 44- (Değişik, 03.05.2005 tarih ve 25804 sayılı Resmi Gazete)
Bölge Müdürlüklerince, bir sonraki yıl için hazırlanacak tahmini özel hesap
gelirlerine ilişkin bilgiler en geç haziran ayı sonuna kadar Genel Müdürlüğe intikal
ettirilir. Genel Müdürlüğün gelir tahminleri ile revize işlemleri yapılan Bölge
119
Müdürlükleri tekliflerinden oluşan gelir tahminleri Müsteşarlığın bağlı olduğu
Bakanın onayına sunulur. Bu gelir programının bir örneği Maliye Bakanlığına
gönderilir.
Madde 45- ...................yürürlükten kaldırıldı
İKİNCİ BÖLÜM
Kira Tarifeleri ve Kira Sözleşmeleri
Kira Tarifeleri ve Kira Sözleşmelerinde Yer Alması Gereken Özel Şartlar
Madde 46- (Değişik, 17.08.2002 tarih ve 24849 sayılı Resmi Gazete)
Serbest bölgelerde işletici veya B.K.İ. tarafından önerilen kira tarifelerini
onaylamaya, artırmaya, azaltmaya, taksitlendirmeye veya mevcut tarifeler üzerinde
değişiklik yapmaya Genel Müdürlük yetkilidir.
Kullanıcılarla İşletici veya B.K.İ. arasında akdedilen kira sözleşmelerinde
aşağıdaki şartları içeren hükümler de yer alır:
a) Kira sözleşmeleri, Kullanıcıya daha önce verilen "Faaliyet Ruhsatı"nda
öngörülen süreden daha uzun bir süre için akdedilemez. "Faaliyet Ruhsatı" süresinin
sona ermesiyle veya "Faaliyet Ruhsatı" iptaliyle, tarafların birbirlerine feshi ihbarda
bulunmaları suretiyle kira sözleşmeleri feshedilir. Bu takdirde kiradan ve kira
sözleşmesinde belirtilen depozitodan işleyen süreye ait kira, keza yapılması gereken
tamir ve sair giderler indirilerek, bakiye miktar Kullanıcıya iade edilir. Kullanıcının,
borçlu kalması halinde kendisinden tamir veya sair giderlerin tazmini için gerekli
kanuni yollara başvurulur. Kullanıcı, fesih işlemini müteakip bir ay içinde kendisine
ait mal ve eşyaları beraberinde götürmediği takdirde bu mal ve eşyalar, tasfiye
işlemine tabi tutulur.
b) Kiralanan parseller üzerinde Kullanıcılar tarafından yaptırılan bina, hangar,
depo, ambar, fabrika gibi bilumum gayrimenkuller; menkuller hariç tutulmak
120
suretiyle, Kullanıcının "Faaliyet Ruhsatı" süresinin sona ermesiyle birlikte Hazinenin
mülkiyetine geçer.
c) "Faaliyet Ruhsatı" ve sözleşme sürelerinin hitamında 25'nci madde hükmü
uyarınca işletilmesi B.K.İ.'ne bırakılan parsel ile bunun üzerindeki tesisleri, B.K.İ.
aynı Kullanıcıya tekrar kiralamak isterse, yapılacak sözleşmede parsel ve bina kira
birim fiyatları ayrı ayrı gözönünde tutularak kira tutarı hesaplanır ve tercihli olarak
bu Kullanıcıya kiralanır.
d) Kullanıcı, kiraladığı parselde yangın ve diğer tehlikelere karşı gerekli
önlemleri almak ve buradaki bina ve tesislerin yangına karşı sigortalarını yaptırmak
zorundadır.
e) Kullanıcı, kiraladığı yere giren ve çıkan bütün mallardan sorumlu olup,
Yönetmelik hükümlerine uymakla yükümlüdür.
BEŞİNCİ KISIM
KAMBİYO, BANKACILIK VE SİGORTACILIK HİZMETLERİ
BİRİNCİ BÖLÜM
Kambiyo, Bankacılık ve Sigortacılık Hizmetleri
Kambiyo
Madde 47- (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bölgedeki faaliyetlerle ilgili olarak mal bedelleri, Özel Hesap, hizmet ve işçi
ücretleri ile ikramiyeleri ve kiralara ilişkin ödemeler dövizle yapılır. Bölgede Türk
Lirası ile yapılan ödemeler hakkında 16/8/1985 tarih ve 85/9801 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararında belirtilen esaslar uygulanır.
Bölgede yatırımda bulunan Türkiye dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişiler,
sermayelerinin nakdi kısmını döviz olarak getirirler.
Türkiye'de faaliyette bulunan yabancı sermaye kuruluşları veya Türkiye
dışında yerleşik gerçek ve tüzel kişiler, Bölgeye döviz olarak getirdikleri nakdi, ayni
121
ve gayrimaddi haklarla ilgili sermayelerini ve bunlardan elde ettikleri her türlü
kazanç ve iratlarını satış ve/veya tasfiye bedellerini, istediklerinde Türkiye'nin diğer
kesimlerine ve yurtdışına transfer etmekte serbesttirler. Ancak bu kişiler, transfer
edecekleri kıymetleri Bölge Müdürlüğüne bildirmekle ve bu kıymetlerin kendilerine
aidiyetlerini tevsik etmekle yükümlüdürler.
Türkiye'de yerleşik kişilerin Bölgeye ihraç etmiş oldukları nakdi sermayenin ve
yatırımlardan elde edilen her türlü kazanç ve iratların, satış ve/veya tasfiye
bedellerinin Türkiye'nin diğer kesimlerine transferi serbest olup, ayni sermayenin
ihracı ise Müsteşarlık iznine tabidir. Sözkonusu nakdi ve ayni sermayenin ve
yatırımlardan elde edilen her türlü kazanç ve iratların, satış ve/veya tasfiye
bedellerinin yurtdışına ihracı ise serbesttir.
Bankacılık ve Sigortacılık Hizmetleri
Madde 48- Bölgede bulunan banka -kıyı bankacılığı hariç- ve sigorta şirketleri
genel hükümlere göre faaliyet gösterirler.
Bölgedeki
bankalar,
Bölgedeki
faaliyetleriyle
ilgili
olarak
öncelikle
Kullanıcılara kredi verirler.
İKİNCİ BÖLÜM
Yükleme ve Boşaltma Hizmetleri İle Diğer Hizmetler
Yükleme ve Boşaltma Hizmetleri
Madde 49- Bölgeye gelen malların yükleme, boşaltma ve taşıma hizmetleri,
İşletici veya B.K.İ. tarafından yapılır. İşletici veya B.K.İ.'nin olmadığı Bölgelerde bu
hizmetler Bölge Müdürlüğünün bilgisi dahilinde diğer özel kişi veya kuruluşlara da
yaptırılabilir.
Anılan hizmetlerin özel kişi veya kuruluşa yaptırılması halinde, Bölge
Müdürlüğü, İşletici veya B.K.İ. ile bu kişi veya kuruluş arasında bir sözleşme
akdedilir. İşletici veya B.K.İ.'nce hazırlanan "Serbest Bölge Hizmet Tarifesi", Bölge
122
Müdürlüğünün de görüşü alınarak Genel Müdürlükçe onaylanır. Hizmet ücretlerinin
tahsiline dair usul ve esaslar, bu tarifede belirlenir.
Diğer Hizmetler
MADDE 50- (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bölgede sigortacılık, nakliye acenteliği, gümrük müşavirliği, yeminli mali
müşavirlik, serbest muhasebeci mali müşavirlik, serbest muhasebecilik ve eksperlik
gibi hizmet faaliyetleri ile Genel Müdürlükçe uygun görülecek diğer hizmet
faaliyetleri, “Faaliyet Ruhsatı” alınarak yürütülebileceği gibi, Bölge Müdürlüğünden
temin edilecek “Giriş İzin Belgesi” ile de yerine getirilebilir.
ALTINCI KISIM
ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER
İtiraz ve Şikayetler
Madde 51- Bölge ile ilgili olarak; ruhsat, izin ve hizmet ile ücretler hakkındaki
itiraz ve şikayetler aşağıdaki şekilde yapılır:
a) Ruhsat ve İzin İle İlgili İtiraz ve Şikayetler;
"Faaliyet Ruhsatı", "Giriş İzin Belgesi" ve "İnşaat Ruhsatı" gibi ruhsat ve
izinler hakkındaki itiraz ve şikayetler Genel Müdürlüğe yapılır.
b) Hizmet ve Ücretlerle İlgili İtiraz ve Şikayetler;
Hizmetleri veren İşletici veya B.K.İ. ile ilgili itirazlar Kullanıcılar tarafından
itiraz ve şikayet konusu olaya muttali olunduğu tarihten itibaren en geç üç gün içinde
ilgili Bölge Müdürlüğüne yapılır.
İnceleme konusu yapılan itiraz ve şikayetlerin gerçek ve inandırıcı olduğu
kanaatine varılması üzerine, durum İşletici veya B.K.İ. yetkililerine aksettirilir ve bu
husustaki cevaplara ve Müsteşarlık ile İşletici veya B.K.İ. arasında akdedilen
123
sözleşme hükümlerine göre tekrar incelemesi yapılır. İtiraz ve şikayetin haklı
bulunması halinde yapılan işlemin düzeltilmesi veya yerine getirilmeyen bir hizmet
varsa, bunun yapılması İşletici veya B.K.İ.'den yazılı olarak talep edilir. İşletici veya
B.K.İ. tarafından bu uyarıya uyulmaması halinde, Bölge Müdürlüğünce gerekli
önlemler alınır ve durum Müsteşarlığa duyurulur.
İcra ve Tasfiye İşlemleri
MADDE 52- (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Serbest Bölgelerde yapılacak icra işlemleri İcra ve İflas Mevzuatına tabidir.
Faaliyet Ruhsatının iptal edildiği veya süresinin sona erdiğinin Bölge
Müdürlüğünce ilgili kullanıcıya yazılı olarak tebliğ tarihinden itibaren üç ayı
geçmemek üzere, Bölge Müdürlüğünce verilecek süre içerisinde Bölge dışına
çıkarılmayan mallar ile Bölgede terk edilen mallar, Bölge Müdürünün başkanlığında,
Serbest Bölge Gümrük Müdürlüğü, Serbest Bölge Gümrük Muhafaza Müdürlüğü,
İşletici/B.K.İ.’den ve gerektiğinde mahalli meslek kuruluşlarından birer görevlinin de
katılımıyla oluşturulacak bir komisyon marifetiyle sayım ve tespiti yapılarak
tutanağa bağlanır.
Söz konusu tutanak kapsamındaki mallar, gerektiğinde İşletici/B.K.İ.’nin
sağlayacağı taşıma ve nakliye imkanlarından yararlanılmak suretiyle, tasfiye edilmek
üzere Gümrük Müsteşarlığı Tasfiye İşleri Döner Sermaye İşletmeleri Genel
Müdürlüğüne bağlı Tasfiye İdarelerine teslim edilir.
İhtilafların Uzlaşma Yoluyla Halli
Madde 53- Kullanıcılar ile İşletici veya B.K.İ. veya Bölgede faaliyet gösteren
diğer kişi ve kuruluşlar arasındaki Toplu İş Sözleşmesi üzerinde çıkacak menfaat
uyuşmazlıkları dışında kalan iş ilişkilerinden doğan ihtilafların halli için, Bölge
Müdürlüğüne müracaat edilerek, ihtilaflar uzlaşma yoluyla çözümlenebilir.
124
İhtilafların Bölge Müdürlüğü nezdinde uzlaşma yoluyla çözümlenmesi halinde,
bu durum bir tutanakla tesbit olunur ve bu tutanağın birer örneği taraflara verilir.
Tutanağın bir örneği de Bölge Müdürlüğünde alıkonulur.
Süre Uzatımı
Madde 54- Yönetmelikle tayin edilmiş sürelere ilişkin hükümlerin
uygulanmasında, zorlayıcı sebepler veya beklenmeyen haller dikkate alınarak, Genel
Müdürlükçe tesbit edilecek esas ve usüllere göre süre değişimi yapılabilir.
Bölgeye Dahil Edilen Yerlerin Düzenlenmesi
Madde 55- Deniz ve hava limanlarında ayrılarak, Bölgeye dahil edilen yerlerin
tabi olacağı genel esaslar için de Yönetmelikteki hükümler uygulanır. Ayrıca bu
yerlerin özel şartlarına göre gerekli görüldüğü hallerde Müsteşarlıkça ilave esaslar
belirlenir.
Bilgilendirme Hizmetleri
Madde 56 - Dış ticaret faaliyetlerinin arttırılmasına katkıda bulunmak
amacıyla;
- Yabancı müteşebbislerle temasları sağlamak ve geliştirmek,
- Uluslararası istatistiki değerleri aktarmak,
- Know-how, lisans ve işbirliği önerilerine ilişkin bilgi iletmek,
- Sanayileşmiş ülkelerdeki firmalar ve bu ülkelerdeki dış ticaret politikaları
hakkında bilgi aktarımı sağlamak,
gibi konularda yapılabilecek bilgilendirme hizmetleri için, başta uluslararası
bilgi bankaları olmak üzere, çeşitli ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlardan
sağlanan veriler, Genel Müdürlükçe Kullanıcılara iletilebilir.
125
İşletici veya B.K.İ.'nin Olmadığı Bölgeler
Madde 57- İşletici veya B.K.İ.'nin bulunmadığı Bölgelerde Yönetmelikle
verilen görevler, Bölge Müdürlüklerince yürütülür.
Bekleme Süresi ve Teminat
MADDE 58- (Değişik, 22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bakım-onarım veya tamir gibi nedenlerle bölgeye geçici olarak gelen,
Kullanıcının kendisine ait olmayan mallar ile araç, gereç ve ekipmanlar bölgelerde
12 aydan fazla kalamaz.
Kullanıcıların defter ve belgelerinde kayıtlı demirbaş ve yatırım mallarının
bakım-onarım gibi nedenlerle bölgeden Türkiye’ye geçici olarak çıkarılması
sırasında bu malların defter ve belgelerde kayıtlı değerleri üzerinden binde 9
oranında teminat alınır.
Fason imalat, bakım-onarım ve ileri derecede işlem görmek üzere bölgeden
Türkiye’ye çıkarılan malların FOB değerleri üzerinden binde 9 oranında teminat
alınır.
Sergilenmek veya fuarlarda teşhir edilmek üzere bölgeden Türkiye’ye geçici
olarak gönderilen mallar ile Türkiye’den satın alınarak bölgeye getirilen ancak,
sipariş ve evsafına uygun olmadığı için değiştirilmek veya işlem görmek üzere
bölgeden Türkiye’ye çıkarılan malların FOB değerleri üzerinden binde 9 oranında
teminat alınır.
Teminat olarak Türk Lirası, döviz, banka teminat mektubu, devlet tahvili ve
hazine bonosu kabul edilir. Türk Lirası ve döviz olarak alınan teminatlar Bölge
Müdürlüklerine ait tali hesapların bulunduğu bankalarda açılan geçici teminat
hesaplarında toplanır. Ancak teminat mektubu, devlet tahvili ve hazine bonosu Bölge
Müdürlüğü kasalarında muhafaza edilir. Alınan teminatlar bölge dışına geçici olarak
çıkarılan malların bölgeye girişinde Bölge Müdürlüğünün talimatıyla iade edilir.
126
Teminata bağlanan malların geri gelmemesi halinde teminat çözülür ve bu tutarlar
özel hesaba gelir kaydedilir.
Yürürlükten Kaldırılan Yönetmelikler
Madde 59- Daha önce çıkarılmış olan;
- 12 Ekim 1985 tarih ve 18896 numaralı Resmi Gazete'de yayınlanan Mersin
Serbest Bölgesi Yönetmeliği ve Antalya Serbest Bölgesi Yönetmeliği,
- 30 Ekim 1988 tarih ve 19974 numaralı Resmi Gazete'de yayınlanan Ege
Serbest Bölgesi Yönetmeliği,
- 13 Mayıs 1990 tarih ve 20517 numaralı Resmi Gazete'de yayınlanan İstanbul
Atatürk Hava Limanı Serbest Bölgesi Yönetmeliği,
- 5 Eylül 1990 tarih ve 20626 numaralı Resmi Gazete'de yayınlanan AdanaYumurtalık Serbest Bölgesi Yönetmeliği,
- 12 Şubat 1991 tarih ve 20784 numaralı resmi Gazete'de yayınlanan İstanbulTrakya Serbest Bölgesi Yönetmeliği,
- 11 Mart 1991 tarih ve 20811 numaralı Resmi Gazete'de yayınlanan Trabzon
Serbest Bölgesi Yönetmeliği,
yürürlükten kaldırılmıştır.
Geçici Hükümler
Geçici Madde 1- Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce B.K.İ. ve
İşleticilerle imzalanmış olan:
- Mersin Serbest Bölgesinin MESBAŞ-Mersin Serbest Bölge İşleticisi A.Ş.
tarafından 10.10.1986 tarihinden 10.10.2006 tarihine kadar işletilmesine dair,
127
- Antalya Serbest Bölgesinin ASBAŞ-Antalya Serbest Bölge İşleticisi A.Ş.
tarafından 10.10.1986 tarihinden 10.10.2006 tarihine kadar işletilmesine dair,
- Ege Serbest Bölgesinin ESBAŞ-Ege Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş.
tarafından 30.10.1989 tarihinden 30.10.2019 tarihine kadar kurulup işletilmesine
dair,
- Adana-Yumurtalık Serbest Bölgesinin TAYSEB-Toros Adana Yumurtalık
Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş. tarafından 12.12.1990 tarihinden 12.12.2020
tarihine kadar kurulup işletilmesine dair,
- Trabzon Serbest Bölgesinin TRANSBAŞ-Trabzon Serbest Bölge Kurucu ve
İşleticisi A.Ş. tarafından 10.07.1991 tarihinden 10.07.2010 tarihine kadar kurulup
işletilmesine dair,
Sözleşmelerde yer alan lehte hükümler, söz konusu Sözleşmelerin süresi
sonuna kadar saklıdır.
Geçici Madde 2- Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce alınan
"Faaliyet Ruhsatları"nda yer alan hükümler saklıdır. Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği
tarihe kadar "Faaliyet Ruhsatı" almış olan Kullanıcılar, talep ettikleri takdirde
Yönetmeliğin
11'nci
maddesinin
4'ncü
ve
5'nci
fıkralarındaki
haklardan
yararlandırılırlar.
Geçici Madde 3- Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihe kadar başlamış
işlemlere, ilgili bulundukları Serbest Bölge Yönetmeliğindeki hükümlere göre devam
edilir. Bu Yönetmeliğin lehte olan hükümleri, başlamış olan işlemlere de uygulanır.
Geçici Madde 4- (22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
12/11/2008 tarihli ve 5810 sayılı Kanunun 8 inci maddesiyle Kanuna eklenen
geçici maddenin yürürlüğe girdiği 25/11/2008 tarihinden önce serbest bölgelerde
halen geçerli Faaliyet Ruhsatı bulunan yatırımcı Kullanıcılara kiralanan arazi, arsa,
ve binalardan Hazinenin mülkiyetinde bulunanların ruhsat ve kira süresi,
128
Müsteşarlığa müracaat edilmesi halinde, Faaliyet Ruhsatı ve kira süresinin başlangıç
tarihi esas alınmak suretiyle 49 yıla kadar uzatılabilir.
Yatırımcı Kullanıcıların Faaliyet Ruhsatı süresi, üretim faaliyeti için 45 yıl,
diğer faaliyet konuları için ise 30 yıldır. Kiracı Kullanıcıların Faaliyet Ruhsatı süresi
üretim faaliyeti için 20 yıl, diğer faaliyet konuları için 15 yıldır.
Arazisi Hazineye ait serbest bölgelerde üretim konusu dışında Faaliyet
Ruhsatına sahip yatırımcı Kullanıcıların üretim konulu yeni Faaliyet Ruhsatı alarak
veya konu değişikliği yaparak aynı binada üretim faaliyetinde bulunmaları halinde,
bu Faaliyet Ruhsatının süresi 45 yıldır. Üretim konulu Faaliyet Ruhsatının başlangıç
tarihi ilk Faaliyet Ruhsatının başlangıç tarihi olup, bina üretim ruhsatına bağlanır.
Faaliyet Ruhsatı süresi bitmek üzere olan ve ara vermeksizin faaliyetine devam
etmek isteyen Kullanıcılar, Faaliyet Ruhsatı süresi dolmadan önce, Yönetmeliğin 11
inci maddesinde belirtilen esaslar çerçevesinde müracaat eder. Müracaatın uygun
bulunması halinde, Faaliyet Ruhsatının sona erdiği tarihten itibaren başlamak üzere
aynı numarayla yeni bir Faaliyet Ruhsatı düzenlenir. Bu kullanıcıların Faaliyet
Ruhsatı süreleri, yukarıda belirtilen sürelere bağlı olarak, Faaliyet Ruhsatı başlangıç
tarihleri esas alınmak suretiyle hesaplanır.
6/2/2004 öncesi Faaliyet Ruhsatı alan imalatçı Kullanıcılar dışındaki
Kullanıcıların bölgelerde gerçekleştirdikleri faaliyetleri dolayısıyla elde ettikleri
kazançları, 6/2/2004 tarihi itibarıyla faaliyet ruhsatlarında belirtilen süre ile sınırlı
olmak üzere gelir veya kurumlar vergisinden müstesnadır. Bu Kullanıcılar, bahse
konu sürenin sona ermesi itibarıyla Yönetmeliğin 41 inci maddesinin birinci
fıkrasının (b) bendinin ikinci alt bendi ile (d) bendinin yedinci alt bendinde belirtilen
Özel Hesap Ücretindeki esaslara tabi olurlar. Bu Kullanıcıların 6/2/2004 tarihinden
sonra Faaliyet Ruhsatı süresi uzatmaları halinde bu ruhsatlar Özel Hesap
uygulamaları açısından 6/2/2004 tarihinden sonra alınan imalat dışı ruhsatlarla aynı
esaslara tabidir.
129
Faaliyet Ruhsatı müracaat ücreti, Faaliyet Ruhsatının yeniden düzenlenmesinde
uygulanacak kriterler ve ücretler ile bu madde çerçevesinde Faaliyet Ruhsat
sürelerinin uzatılmasına ilişkin usul ve esaslar Genel Müdürlükçe belirlenir.
Geçici Madde 5- (22.04.2010 tarih ve 27560 sayılı Resmi Gazete)
Bu Yönetmeliğin 13 üncü maddesinde düzenlenen “Araç Giriş Kartı” ile
“Ziyaretçi Araç Giriş Kartı” uygulaması 1/6/2010 tarihinde başlar.
Yürürlük
Madde 60- Bu Yönetmelik Resmi Gazete'de yayımlandığı tarihte yürürlüğe
girer.
Yürütme
Madde 61- Bu Yönetmelik hükümlerini Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın
bağlı olduğu Bakan yürütür.