serbest bölgelerde sağlanan teşvik ve avantajlar

SERBEST BÖLGELERDE SAĞLANAN TEŞVİK VE AVANTAJLAR
Ramazan CENK
Maliye Bakanlığı Şube Müdürü
I- GİRİŞ
06.06.1965 tarih ve 3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile Türkiye’de Serbest
Bölgeler; AB ve Ortadoğu Pazarlarının yakınında Akdeniz, Ege ve Karadeniz’deki gelişmiş tesislere sahip
büyük liman ve uluslararası havaalanlarına, karayolu ağlarına, kültür, turizm ve eğlence merkezlerine yakın
yerlerde kurulmuştur. Serbest Bölgeler; bir ülkenin dış ticaret rejimi için gerekli olan mevzuat ve
kısıtlamaların kısmen veya tamamen uygulama dışı bırakıldığı, genellikle uluslararası bir liman veya
havaalanı yakınında olan, milli sınırlar içinde bulunmakla birlikte, gümrük sınırları dışında kabul edilen ve
esas itibariyle ihracata yönelik faaliyet gösteren seçilmiş sınai ve ticari alanlardır.
Buna göre, Serbest bölgeler; genellikle ülkenin dış ticaret hacmini geliştirmek, ithalat ve ihracatı
kolaylaştırmak, sanayiyi canlandırmak, teknoloji transferini hızlandırmak gibi amaçlarla kurulur. Ayrıca,
amaçlanan kalkınmaya uygun ortamı yaratmak, geleceğin sektörlerini seçip, teşvikleri onlara odaklamak,
yeni yatırımları gerçekleştirecek yabancı sermaye ile teknolojiyi ülkeye çekip, ülkenin dünya ekonomisinin
odak noktası olmasını sağlamaktır.
Bu yazımızda; Türkiye’deki serbest bölgelere sağlanan teşvik ve avantajları özetler halinde açıklamaya
çalışılmıştır.
II- TÜRKİYE’DEKİ SERBEST BÜLGELERDEKİ FAALİYETLERE SAĞLANAN TEŞVİK VE
AVANTAJLAR
Serbest bölgeler; Gümrük Vergisi maliyetlerini çözmek ve vergisel avantajlarla ihracat endüstrilerine olumlu
etki yapmalarını sağlamak amacıyla kurulmuş olup, buna göre, ülkenin gümrük mevzuatının ve vergi
mevzuatının tamamen ya da kısmen uygulama dışı bırakıldığı alanlardır. Serbest bölgelerde sağlanan karlar
ve gelirlerin, işgücü ücret gelirlerinin gelir ve kurumlar vergisinden kısmen veya tamamen muaftır. Ayrıca
Serbest bölgelerde; ucuz enerji kullanımı, ihracata yönelik üretim için uygun altyapı bürokratik engellerden
arınma ve yabancı sermayeli kuruluşlar için çeşitli güvenceler gibi başka teşvik araçları da bulunmakta olup,
bu teşvik ve avantajlar sırasıyla aşağıda belirtilmiştir.
A- Serbest bölgeler, gümrük hattı dışında sayılır. Bölgeye giren mallar gümrük vergisine tabi olmadığı gibi
kredili ithalata uygulanan Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu (KKDF) ve KDV de ödenmez. Sadece giriş
ve çıkışlarda Bölgeler Fonuna mal değerinin %0.5’i kadar bir harç alınır. Türkiye’den getirilen mallar ile
yatırım ve tesis safhasında kullanılan mallardan %0.5 oranındaki fon alınmaz.
B- Bölgede yapılan faaliyetler sonucunda elde edilen gelirler, gelir vergisi ve kurumlar vergisinden, işler de
katma değer vergisi dahil olmak üzere her türlü vergiden muaftır. (1) Serbest dolaşım halindeki malların bu
nitelikleri, serbest bölgelerde bulundukları süre zarfında askıya alınır. Bu malların Türkiye’ye ithalinde ise
yalnızca bölgeden yaratılan katma değer üzerinden KDV tahsil edilir. Serbest bölgeden üretilen veya serbest
bölgeye getirilen malların yurt içine satış imkanı bulunmaktadır.
C- Türkiye’deki tam ve dar gerçek ve tüzel kişilerin serbest bölgelerdeki faaliyetleri dolayısıyla elde ettikleri
kazanç ve iratlar, Türkiye’nin diğer yerlerine getirildiğinin kambiyo mevzuatına göre tevsiki halinde de gelir
ve kurumlar vergisinden muaftır.
D- Serbest Bölgelerde yapılacak inşaat işleri için serbest bölge içerisinde düzenlenen kağıtlarla yapılan
işlemlerin, yine bu bölgelerde noterler tarafından yapılacak işlemler için düzenlenen kağıtlar damga vergisi
ve harçtan istisna edilmesi gerekir.
Ayrıca Serbest bölgelerde yerleşik firmaların bu bölge içinde bulunan bankalar nezdinde yapacağı akreditif
işlemleri ve bu işlemler sebebiyle düzenlenen kağıtlarında damga vergisi ve harçtan istisna edilmesi gerekir.
E- Serbest dolaşımdaki eşyanın hariçte işleme rejimi kapsamında serbest bölgelerde işlenmesini müteakip
Türkiye’ye ithalinde tam muafiyet uygulanır.
F- Ticari politikası önlemlerine tabi üçüncü ülke menşeli mallar herhangi bir izne tabi olmaksızın serbest
bölgelere getirilebilir. Serbest bölgede üretilen bir üründe kutlanılan 3. ÜIke menşeli mal için telafi edici
vergi ödenecek ve böylece yeni ürün Avrupa Birliği ülkelerine gidebilecektir.
1
G- Serbest bölge faaliyetlerinden elde edilen kazanç ve gelirler hiçbir izne ve vergiye tabi olmaksızın yurt
dışına veya Türkiye’ye transfer edilebilir.
H- Serbest bölgelerde 6224 Sayılı Yabancı Sermaye Teşvik Kanunu uygulanmaz. Bu sebeple yabancılar için
ayrıca müsaade almak gerekmez.
I- İşçi ücretlerinden SSK primi dışında herhangi bir kesinti yapılmaz. İşçi ücretlerinden gelir vergisi kesintisi
yapılmaz. Bu sebeple işçilik maliyeti düşük olur. (2)
J- Bir serbest bölgenin faaliyete geçmesinden itibaren 10 yıl süreyle grev ve lokavt uygulanmaz. Ancak bu
süre içinde toplu iş sözleşmesi üzerinde çıkacak menfaat uyuşmazlıkları Yüksek hakem kurulunca karara
bağlanır.
K- Fiyat, kalite ve standartlarla ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarına kanunlarla ve diğer mevzuatla
verilen yetkiler serbest bölgelerde uygulanmaz. Bölgedeki faaliyetlerle ilgili her türlü ödemeler dövizle
yapılır.
L- Bölgelerde her türlü bürokrasi ve kırtasiyecilik en aza indirilmiş olup, bölgeyi işletici kuruluşlar özel
AŞ’ler şeklindedir.
M- İşletici kuruluşlar ve kullanıcılar yatırım ve üretim safhalarında Bakanlar Kurulu’nca belirlenen
teşviklerden yararlandırılabilirler. Serbest Bölgede sağlanan teşvik ve avantajlardan yararlanma, firmaların
yerli ve yabancı olmasına göre değişmemektedir.
N- Birçok ülkedeki serbest .bölgelerden farklı olarak, özellikle ekonominin girdi ihtiyacının ucuz ve düzenli
olarak temin edilebilmesi açısından Türkiye serbest bölgelerinden Türkiye’ye yönelik mal satışlarına ve
takas ticaretine kısıtlama getirilmemiştir. Türkiye’nin diğer yerlerinden bölgelere yapılan satışlar, ihracat
sayıldığından bölge kullanıcıları, Türkiye’den ihracat fiyatına ve KDV ödemeden mal satın alabilirler.
O- Serbest bölgeler ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılacak ticaret, dış ticaret rejimine tabidir.
Serbest bölge ile diğer ülkeler ve serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi uygulanmaz.
Ö- Yatırımcı - kullanıcılar, kurdukları tesisleri Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü’nün izni ile başkalarına
devredebilirler.
P- Faaliyet ruhsatı süresi; hazır işyeri kiralamak suretiyle faaliyet gösterecek kiracı kullanıcılar için 10 yıl,
kendi işyerlerini inşa etmek suretiyle faaliyet gösterecek yatırımcı kullanıcılar için 20 yıldır. Ancak, bu süre
üretim konusunda faaliyet gösteren kullanıcılardan kiracı kullanıcılar için 15 yıl, yatırımcı kullanıcılar için
ise 30 yıldır. Daha uzun süreli faaliyet ruhsatı taleplerinin proje bazında özel olarak değerlendirilmesi ve
uygun görülmesi halinde, 49 yıl için 100.000 ABD, 99 yıl için 250.000 ABD $ ücret alınmaktadır.
R- Serbest bölgelerin alt yapısı gelişmiş ülkelerdeki benzerleri ile aynı standarttadır. Açık ve kapalı alan
kiraları benzerlerine göre düşüktür. (3)
III- SONUÇ
Serbest bölgelerde faaliyette bulunan firmalara, yukarıda sayılan teşvik ve Avantajların yanısıra mevzuatın
esnekliği, işgücü ve sağlanan diğer kolaylıklarla firmanın üretim maliyeti düşmekte, ithalat, ihracat ve transit
ticaret hızlandırılmaktadır. Böylelikle, serbest bölgeye sahip ülkelerin uluslar arası pazarda rekabet gücünün
artırmakta ve bu durum sonucunda da, kaliteli ve ucuz ürün imalatı sağlanmaktadır.
Bu yazımızda, serbest bölgelerde faaliyette bulunan firmalara sağlanan ve genel olarak bilinmesi gereken ve
önem arzeden teşvik ve avantajların neler olduğu konulara değinilmiş olup, bunların yanında diğer konular
ihmal edilmiştir.
2
(1) Serbest Bölgelerde yapılan mal üretimi ve ticareti ile hizmetlerden sağlanan kazanç ve iratların; gelir ve
kurumlar vergisinden muaf tutulabilmesi için, 3218 sayılı kanunla yer alan şartlarla birlikte, aşağıdaki
şartların da bulunması gerekir.
- Serbest Bölgenin Resmen Açılmış olması,
- Üretim, Alım-Satımı ve Hizmetlerin Serbest Bölge Sınırları içinde Gerçekleştirilmesi, - Serbest Bölgede
Faaliyette Bulunan Kullanıcı Olması,
- Mal ve Bedellerinin Dövizle Ödenmiş Olması,
- Döviz Üzerinden Sağlanan Kazanç ve İratların Türkiye’ye Kambiyo Mevzuatına Göre Getirildiğinin
Belgelendirilmesi,
(2) Serbest Bölgelerde, ücret geliri elde edenlerin bu gelirlerinin, gelir vergisi karşısındaki durumu hakkında
ilerideki sayılarda açıklama yapılacaktır.
(3) Sedat GÜNER, “Serbest Bölgelerde Vergi Kanunlarının Yeri”, Gümrük Kontrolörleri Derneği Yayınları
Yayın No: 22
3