çölyak hastalığı ve tıbbi beslenme tedavisi

ÇÖLYAK HASTALIĞI VE TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ
Çölyak Nedir?
Çölyak hastalığı (gluten enteropatisi) genetik olarak duyarlı kişilerde başlıca
buğdaydaki gluten ve arpa, çavdar, yulaf gibi tahıllardaki gluten benzeri diğer
tahıl proteinlerine karşı kalıcı intolerans olarak gelişen proksimal ince barsak
alerjisidir.
Hastalık besin öğelerinin emilimini gerçekleştiren ince bağırsaktaki minik ince
uzantıların (villusların) yapısının bozulmasıdır. Genetik ve çevresel faktörlerle
hastalık sürekli yayılmakta ve hasta birey sayısı giderek artmaktadır. Günümüzde hastalığın doktorlar
tarafından daha iyi tanınmasıyla hasta birey teşhislerini de koymak geçmişe oranla daha iyi
diyebiliriz.
Prevelansı (Görülme sıklığı) nedir?
Avrupa'da hastalığın görülme sıklığı 1/350 ile 1/2000 arasında değişirken İrlanda ve Avusturya'da
hastalık prevelansı daha yüksektir. Görülme sıklığı Kuzey Amerika'da Avrupa'dan düşüktür.
Türkiye’de 700.000 Çölyak hastası olduğu tahmin edilmektedir. Başka bir deyişle; her 100 kişiden 1'i
Çölyak’lıdır. Ne yazık ki bunların çok büyük bir kısmı tanı konulmayı beklemektedir.
Çölyak Neden Olur, Nelere Sebep Olur?
Hastalığa buğday, arpa, yulaf, çavdar gibi tahılların
içerisinde bulunan gluten isimli bir proteinin ince bağırsakta
parçalanamaması neden olmaktadır.
Gluten; hamurun kabarmasını sağlayan, gıdaların raf
ömrünü uzatan, elde edilen mamülün kalitesine önemli
etkisi olan bir tür proteindir. Bu nedenle glutensiz unlarla
yapılan ürünler çabuk bayatlamakta, şekil verirken
zorlanılmakta ve kabarması gereken birçok unlu mamülde
istenen kabarma sağlanmamaktadır. Çölyak hastalarına
büyük sıkıntı yaşatan bu durum ekmeğe dayalı beslenme
şekline sahip toplumumuzda çölyak hastalarının yaşam
standartlarını büyük ölçüde düşürmektedir.
Çölyaklılar glutenli besinler aldıkları zaman bağışıklık sistemi uyarılır ve bağırsağın
iç yüzeyi iltihaplanır. Sağlıklı bağırsak hücrelerinin yüzeylerinde bulunan villüsler
iltahaba bağlı olarak azalır veya kaybolur. Bunun sonucunda iltihaplı bağırsak
yüzeyi, bazı besin maddelerini emip kana karıştıramaz. Bu da başta vitaminler ve
mineraller olmak üzere vücudun gereksinim duyduğu çeşitli maddelerin
eksikliğine yol açarak başka hastalıklara ve gelişme geriliklerine ortam hazırlar.
Çölyak hastalığının oluşumunda dikkat çekici faktörlerden biriside
kişinin anne sütüyle ne kadar zaman beslendiğidir. Uzun süre anne
sütüyle beslenen kişilerde çölyak hastalığını belirtileri daha geç
ortaya çıkmaktadır. Diğer bir faktör ise gluten içeren yiyeceklerin
yenilmeye hangi yaşta başlandığı ve ne kadar gluten yenildiğidir.
Hastalığı neyin tetiklediği bilinmemekle birlikte, çölyağın ortaya
çıkması için:
- Kalıtımsal olarak geni taşımak,
- Gluten tüketmiş olmak,
- Genin tetiklenmesi gerekmektedir.
Genin Tetikleyicileri; stres, tıbbi sarsıntı (ameliyat, hamilelik, cerrahi müdehale), aşırı unlu gıda
tüketimi, kalitesiz unlu gıdalar tüketimi ve viral enfeksiyonlardır.
Belirtileri Nelerdir?
Karında şişkinlik, yorgunluk, yağlı ishal, kusma, huzursuzluk, ağırlık kaybı, karın ağrısı, halsizlik ve
çocuklarda büyüme geriliğidir.
Teşhisi Nasıl Konur?
Çölyak hastalığının teşhisindeki zorluk başka hastalıkların belirtileriyle aynı olabilmesidir. Bu nedenle
kesin tanı özel kan tahlilleri AGA-Anti Gliadin Antikorları (IgA-IgG) ve EMA -Anti Endomisyum ile
deneyimli bir gastroenterolog tarafından ince bağırsak biyopsisi ile konur.
Tedavisi Nedir?
Tedavi, ömür boyu sürecek glutensiz tıbbi beslenme tedavisidir. Bu tedaviye sıkı bir şekilde uyulması
hastalığın ilerleyişi açısından önemlidir. Buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahıllar ve bu tahıllarla
yapılan her türlü besinler (Bulgur, makarna, erişte, kuskus, bisküvi, simit, dondurma külahı, ekmek,
tarhana, yarma, irmik, kraker, börek, hamur tatlıları, kurabiye, pasta), ketçap, hazır çeşni vericiler ve
unla yapılmış soslar diyetten çıkarılmalı, yerine pirinç, patates, nohut, soya, fasulye, fındık, kestane,
mercimek gibi besinler ve bunlardan elde edilen unlar kullanılmalıdır.
Ayrıca Çölyak Hastaları etiketinde “GLUTENSİZ ” ibaresi olan tüm gıdaları tüketebilir.
Screening of Tissue Transglutaminase Antibody in Healthy Blood Donors for Celiac Disease Screening in the Turkish Population
Digestive Diseases and Sciences, Vol. 49, No. 9 (September 2010), pp. 1479–1484