I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi 2012-2016
advertisement
I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi 2012-2016 Birinci Taslak Metin Yayına Hazırlayan Mustafa Ruhi Şirin Prof. Dr. Aydın Gülan Danışman Kuruluş TÜBİTAK - TÜSSİDE Çocuk Vakfı Yayınları: 92 I. Türkiye Çocuk Hakları Kongresi Yayın Dizisi: 17 Yayın yönetmeni : Mustafa Ruhi Şirin Kapak ve iç tasarım : Lokomotif Redaksiyon ve Tashih : Selim Uğurlu - Ömer Alioğlu Baskı-cilt Baskı tarihi Birinci baskı : Erkam Matbaası-0212 671 07 00 : Şubat 2011 : 1250 adet ISBN: 978-975-552-088-9 Bu kitap, Başbakanlık Tanıtma Fonu’nun katkılarıyla yayımlanmıştır. ÇOCUK VAKFI YAYINLARI Zafer Sokağı No 17 34371 Nişantaşı – İstanbul Telefon : 0 212 240 41 96 – 240 23 83 Belgegeçer : 0 212 230 01 25 elektronik posta : [email protected] internet sitesi : www.cocukvakfi.org.tr I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi 2012-2016 Birinci Taslak Metin Yazım Grubu Uğur Değirmencioğlu Prof.Dr. Ertan Eğribel Prof.Dr.Aydın Gülan Dr. Özcan Kars Necmettin Oktay Mustafa Ruhi Şirin İstanbul, Şubat 2011 İçindekiler Sunuş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 I. GİRİŞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 II. GEREKÇE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 III. VİZYON-ÇOCUK HAKLARI HAYALİMİZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 IV. DEĞERLER ve İLKELER A. Değerler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 1. Çocuğun Masumiyeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 (Çocukların Eşit Haklara Sahip Olduğunu Kabul Etmek) 2. Çocuğa Saygı ve Çocuklar İçin Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 3. Aileye Saygı ve Ailenin Desteklenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 B. Çocuk Hakları Ölçütleri ve İlkelerine Dayalı Bir Strateji . . . . . . . . . . . . 18 1. Çocuğun Yararını Üstün Tutmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 2. Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin Ölçütleri ve İlkelerini Esas Almak . . . . . 19 V. STRATEJİK AMAÇLAR 1. Çocuğa Saygı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 2. Çocuğun Görüşünün Değeri (Çocuğun Katılım Hakkı) . . . . . . . . . . . . . . 19 3. Çocuk Hakları Eğitimi ve Öğretimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 4. Medeni Haklar ve Özgürlükler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 5. Eğitim, Öğretim, Bilim, Sanat ve Spor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 6. Aile ve Çocuğa Yönelik Destek ve Özel Koruma Hizmetleri . . . . . . . . . . . 20 7. Çocuk Adalet Sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 8. Çocuğun Sağlığını ve Refahını Sağlamaya Yönelik Hizmetler . . . . . . . . . . . 21 9. Çocuk Dostu Bir Medya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 10. Denetleme ve İzleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 VI. STRATEJİLER ve EYLEMLER 1. Çocuğa Saygı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 2. Çocuk Görüşünün Değeri (Çocuğun Katılım Hakkı) . . . . . . . . . . . . . . . . 22 3. Çocuk Hakları Eğitimi ve Öğretimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 4. Medeni Haklar ve Özgürlükler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 5. Eğitim, Öğretim, Bilim, Sanat ve Spor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 6. Aile ve Çocuğa Yönelik Destek ve Özel Koruma Hizmetleri . . . . . . . . . . . 25 (Çocuk Yoksulluğu, Güç Koşullardaki Çocuklar ve Çocuk İş Gücü İstismarının Önlenmesi) 7. Çocuk Adalet Sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 8. Çocuğun Sağlığını ve Refahını Sağlamaya Yönelik Hizmetler . . . . . . . . . . 28 9. Çocuk Dostu Bir Medya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 10. Denetleme ve İzleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 VII. STRATEJİNİN PROJELENDİRME, FAALİYET VE UYGULAMA PLANI ÜST YÖNETİM ÖNERİSİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 VIII. SONUÇ ve ÖNERİLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 İletişim Bilgileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Sunuş 1 Ocak 2010: I. Türkiye Çocuk Hakları Kongresi’nin başlangıç tarihi. Bugün 25 Şubat 2011. 420 gün geride kaldı ve Türkiye’nin ilk Çocuk Hakları Kongresi’nde biraradayız. TBMM Başkanı Sayın Mehmet Ali Şahin’in himayelerinde gerçekleştireceğimiz I. Türkiye Çocuk Hakları Kongresi ile Türkiye çocukla ilgili yeni bir başlangıca hazırlanıyor. Kongre’nin bugünün ve geleceğin çocuklarına en büyük armağanı ise I. Türkiye Çocuk Hakları Strateji Belgesi olacak. 25-27 Şubat 2011 tarihinde çocuk ve yetişkin delegelerle üç gün boyunca strateji belgesi üzerinde yeniden çalışacağız ve son kararı yine çocuklarla birlikte vereceğiz. I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi’ni hazırlarken Çocukların Cumhuriyeti İçin Çocuk Hakları düşüncesi belirleyici oldu. Türkiye genelinde çocuk ve yetişkin görüşü alınmasına özel önem verildi. Türkiye’nin çocuk nüfusu dikkate alındığında çocuk görüşü, özellikle de köy çocuklarının görüşlerinin alınmasında başarılı olamadık. Gönderilen çocuk görüşlerinin büyük çoğunluğu ise yetişkinler tarafından yazılmıştı. Ne yazık ki çocuklarımızın görüş bildirme alışkanlıkları yok henüz. Buna rağmen strateji hazırlama süreçlerinde çocukla yola çıkma kararlılığımızdan ödün vermeden bu sonuca ulaşabildik. Stratejinin temel ilkesi, çocuğa saygı temelinde çocuklar için çocuklarla birlikte hareket etmek, anlayışına dayanıyor. Türkiye’nin ilk Çocuk Hakları Strateji Belgesi’nin ön hazırlık çalışmaları Ağustos 2010 tarihine kadar sürdü. Yetişkin görüşlerinin alınması amacıyla çocukla ilgili hükümet kuruluşları, STK temsilcileri, üniversite öğretim üyeleri ve yetişkinlerle 13-15 Ekim 2010 tarihinde; çocuk görüşü alınması için ise 17-18 Ekim tarihinde TÜBİTAKTÜSSİDE’nin danışmanlığında düzenlediğimiz çalıştayları gerçekleştirdik. Çocuk görüşü alınması bağlamında 81 ilin 6230 Demokrasi ve Öğrenci Meclisi Üyesinin ve Çocuk Meclisi ve Çocuk Hakları Komitesi Üyesinin görüşüne başvurarak Sesimizi Kim Duyacak!.. adıyla 2010 Çocuk Görüşü Raporu hazırlandı. 23-24 Kasım 2010 Ankara, 27-28 Kasım 2010 İstanbul Odak Grup toplantılarıyla alan uzmanlarının görüşlerini alarak hazırlık çalışmaları sürdürüldü. 2012 – 2016 yıllarını kapsayacak I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi Belgesi’nin birinci taslak metni 28 Ocak 2011 tarihinde kamuoyuna açıklandı. Taslak hakkında eleştiri, görüş ve önerileri için çocukların kurduğu dernekler, sivil toplum kuruluşları, özerk ve hükümet kuruluşları, siyasi partiler ile 2845 üniversite öğretim üyesi ve alan uzmanından tekrar görüş talebinde bulunuldu. Kongrede strateji taslağının değerlendirilmesi amacıyla, çocuk konusunda uzman 56 sivil toplum kuruluşu, 81 ilin belediye başkanı ve valisi, 108 üniversitenin rektörü, 22 özerk ve hükümet kuruluşu üst düzey yöneticisi ve seçime katılacak 22 siyasi parti I. Türkiye Çocuk Hakları Kongresi’ne Delege ve Gözlemci Delege statüsünde davet edildi. Sonuç olarak, 25-27 Şubat 2011 tarihinde gerçekleşecek Kongre’de de 530 çocuk ve yetişkin delege taslak üzerinde çalışmalarını sürdürecek. I. Türkiye Çocuk Hakları Strateji Belgesi’nin birinci taslağı, etkilenen taraf çocuk ve etkileyen taraf yetişkin, toplum ve hükümet kuruluşlarının görüşleri doğrultusunda sonuçlandırılacak. Strateji Belgesi’nin ana felsefesi ise, çocuk ve yetişkin bireylerin, toplumun bütün çevrelerinin ve devletin katılımı ile çocuk sorunlarının çözümüne yönelmek olarak belirlenmiştir. Bu yaklaşımdan hareket edilse bile stratejinin amaçlarının 1 ya da 5 yılda bütün yönleriyle gerçekleşeceğini ileri sürmek gerçekçi değildir. Strateji ile çocuklar için iyi bir başlangıç yapılacağı düşüncesi ise daha gerçekçi bir yaklaşımdır. Bu açıklamalardan anlaşılacağı gibi, strateji metni hükümet programı değildir; çocuk ve yetişkin bireyleri, toplumu, yerel yönetimleri, sivil toplum kuruluşlarını ve devleti çocuktan yana taraf olmaya ve sorumluluklarını yerine getirmeye davet eden sosyal politika belgesidir. I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi’nin hazırlanması kadar hayata nasıl geçirileceği de önemlidir. Strateji Belgesi sonuçlandığında eş zamanlı olarak 6 çalışmanın yapılması gerekmektedir: Bir, strateji belgesinin çocuğa göre uyarlanması. İki, stratejinin hangi süreçlerde hayata geçirileceğine ilişkin projenin hazırlanması. Üç, ülke ölçekli strateji faaliyet planının düzenlenmesi. Dört, strateji uygulama planı ve paydaşlarının belirlenmesi. Beş, öncelikler sıralamasına göre strateji acil eylem planının hazırlanması ve uygulanması. Altı, stratejinin amaçlarının gerçekleşmesi amacıyla çocuk ve yetişkinlerin katılımıyla etkin izleme-değerlendirme ve denetleme çalışmalarının gerçekleştirilmesi. Önemli bir gerçeği vurgulamak isteriz: Stratejinin bütün süreçlerinde çocuk özne durumuna gelmedikçe stratejinin amaçlarının gerçekleşme ihtimali de yoktur. 2012-2016 dönemini kapsayan I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi Birinci Taslağı, 14 aylık bir sürecin sonucunda hazırlanabilmiştir. Stratejinin hazırlanmasında görüş bildiren ve destek veren 7000 çocuğa ve 2865 yetişkin bireye; sivil toplum kuruluşu, yerel yönetim, üniversite ve hükümet kuruluşları ile çalıştay ve odak grup toplantılarına katılan 345 alan uzmanına ve TÜBİTAK – TÜSSİDE yönetimine teşekkür ediyoruz. Türkiye’nin yeni çocuk ödevinde buluşmak ümidiyle… Prof. Dr. Aydın Gülan Mustafa Ruhi Şirin Kongre Başkanı Çocuk Vakfı Başkanı Kongre Genel Yönetmeni Dr. İsmail Barış Prof. Dr. Yunus Söylet Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürü İstanbul Üniversitesi Rektörü I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi 2012-2016 Birinci Taslak Metin I. GİRİŞ Beni övme sözlerini bırakınız; gelecek için neler yapacağız, onları söyleyiniz!... Gazi Mustafa Kemal Atatürk Bu strateji belgesi, aşağıda belirtilen çocuk hakları ile ilgili hayalimizi gerçekleştirmek düşüncesiyle hazırlandı: Çocuk Hakları Hayalimiz Çocuğun yararını bütün yararlardan üstün tutarak ve çocukla birlikte ailenin, toplumun ve devletin etkin katılımına dayalı, çocuk hakları kültürü temelinde bir çocukluğun yaşandığı Türkiye Bu belge, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Sayın Mehmet Ali Şahin’in himayelerinde, 25-27 Şubat 2011 tarihinde gerçekleştirilecek olan Birinci Türkiye Çocuk Hakları Kongresi’nin paydaşları Çocuk Vakfı, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ( SHÇEK ), İstanbul Üniversitesi’nin işbirliğinde ve TÜBİTAK TÜSSİDE’nin danışmanlığında hazırlanmıştır. 13-15 Ekim 2010 tarihinde TÜBİTAK TÜSSİDE’nin strateji çalıştayında STK temsilcilerinin, üniversite öğretim üyelerinin ve diğer paydaşların; 17-18 Ekim 2010 tarihinde çocukların; 23-24 Kasım 2010 Ankara, 27-28 Kasım 2010 İstanbul Odak Grup toplantılarıyla alan uzmanlarının görüşleri alınmış ve Strateji Belgesinin her aşamasında çocuk görüşünün yansıtılmasına özel bir önem verilmiştir. Strateji Belgesinin bu ilk taslağı, 28 Ocak 2011 tarihinde çocuk ve yetişkin görüşüne sunulmuştur. Alınan görüşler doğrultusunda yeniden ele alınan metin, Kongre delegeleri ile birlikte zenginleştirilecek ve son şekline kavuşturulacaktır. Belgede, çocukla ilgili paydaşların Türkiye Çocuk Hakları Hayali ve bu hayalin gerçekleşmesi için önerdikleri yollar genel kapsamı ile ele alınmıştır. Bu nedenle belge, hükümet programı yaklaşımıyla değil, ülke ölçekli genel bir stratejik anlayış ile hazırlanmıştır. Birinci Taslağı | 11 I.Türkiye Çocuk Hakları Strateji Belgesi, hayata geçirilmesi noktasında, demokratik gelişimin bir gereği ve göstergesi olarak, yerel yönetimlere ve sivil toplum kuruluşlarına önemli görevler yüklemektedir. Söz konusu görevler de belgede öngörülen strateji ve eylemler başlığı altında açıklanmaya çalışılmaktadır. Strateji Belgesinin 2012-2016 döneminde uygulanabilir duruma gelmesi için, 2011 yılı içinde hazırlık ve projelendirme çalışmaları ile yasal ve idari düzenlemelerin tamamlanması gerekmektedir. Strateji Belgesinin hayata geçirilmesi için öngörülen 6 aşama şöyledir: 1. Strateji belgesinin çocuğa göre uyarlanması. 2. Stratejinin hangi süreçlerde hayata geçirileceğine ilişkin projesinin hazırlanması. Anne ve babalarımız erkek çocuklarına daha yakın. 3. Ülke ölçekli strateji faaliyet planının düzenlenmesi. 4. Strateji uygulama planı ve paydaşlarının belirlenmesi. 5. Öncelikler sıralamasına göre strateji acil eylem planının hazırlanması ve uygulanması. Penbe Şaver 6. Stratejinin amaçlarının gerçekleşmesi amacıyla çocuk ve yetişkinlerin katılımıyla etkin izleme-değerlendirme ve denetleme çalışmalarının gerçekleştirilmesi. Her türlü çocuk haklarından yararlanarak hayata iyi bir başlangıç yapabiliriz. Strateji Belgesinde ortaya konulan amaçlar, stratejiler ve eylemler Türkiye’nin ilk çocuk hakları yol haritasını oluşturmaktadır. Ana gövdesi ortaya konulan strateji ve eylemlerin bütüncül şekilde çocuk sorun alanlarına uyarlanması 2011 yılında öngörülen hazırlık ve projelendirme çalışmaları ile mümkün olabilecektir. Bu bağlamda, belgenin ortaya koyduğu stratejik hedefler yukarıda belirtilen 6 aşamanın hayata geçirilmesi ile somut karşılığını bulabilir. Bu başlangıcın bir sonucu olarak, çocuk sorun alanlarına ilişkin detaylı faaliyet ve uygulamalar da bu süreçte oluşturulmuş olacaktır. Sertan Özen II. GEREKÇE 1. -Çocuk hakları stratejisi, nasıl bir dünya istediğimizle ilgilidir. Dünya uygarlık tarihi ve toplumsal gelişmelerin sağladığı bazı kazanım ve sorunlar çerçevesinde, Türkiye Cumhuriyeti’nin 27 Ocak 1995 tarihinde kabul ettiği BM Çocuk Hakları Sözleşmesi ve 18 Ocak 12 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi 2001 tarihinde onayladığı Çocuk Haklarının Kullanılmasına Dair Avrupa Sözleşmesi, BM İnsan Hakları Evrenesel Bildirgesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile çocuk hareketinin çeşitli deneyimleri Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi’nin gerekçesini oluşturmaktadır. Çocuk sorununun çözümü için geliştirilecek strateji sadece bugünü değil, dünyanın geleceğini de kurtaracak ve biçimlendirecektir. Bu durum bütün toplumlara, uygarlığın bugünü ve geleceği ile ilgili çeşitli sorumluluklar yüklüyor. Tarihte insanlık ilk defa bir bütün halinde kendi geleceği için kaygı duyuyor. Çocuk hakları konusunda uluslararası düzenlemelere gerek duyulması bunun kanıtıdır. Çocuk haklarının temeli insanlığın bir dönemine özgü hakların vurgulanması, savunulması ve korunması ile ilgilidir. Çocuk hakları stratejisi, nasıl bir dünya istediğimizle de yakından ilgilidir. Bu yönde çocukların donanımını ve bilgeliğini geliştirmek, ayrıca yaratıcı etkinliklerinden de faydalanmak amaçlanmaktadır. Çocuk hakları kültürüne yönelik ülke hayalini ve stratejisini bu amaç belirlemelidir. 2.–Sorun öncelikle mevcut egemenlik ilişkilerinin yarattığı bir dünya uygarlığı sorunudur. Dünyada çocuk sorunlarının çözümü konusu genellikle Batı dışı ülke çocuklarının sağlık, güvenlik, açlık, sefalet, çevre, ihmal, yoksunluk gibi sorunları ve hakları biçiminde gündeme gelmiştir. Ancak sözü edilen bu sorunlardan çocuklar sorumlu olmadığı gibi, ilgili sorunların aile ve kendi toplum çevreleri arasında ele alınarak çözülmesi de mümkün görülmemektedir. Sorun öncelikle, mevcut egemenlik ilişkilerinin yarattığı bir dünya uygarlığı sorunudur. Bu nedenle, Batı toplumlarında refah düzeyinin görece yüksek olması, dünya ölçeğinde çocuk sorunlarından söz etmeye engel değildir. Çünkü çocuğun ihmal, istismar ve tacizi, anlamı değişik biçimlerde ifade edilse bile, tüm dünyanın ortak bir sorunu olarak çözüm beklemektedir. Çocuk sorunlarının çözümü konusu, her türlü toplumsal farklılıklara rağmen, çağdaş medeniyetin ortak bir problemi olarak ve dolayısıyla da tüm çocukların ve toplumların katkıda bulunacağı, kendi güç ve imkanlarını ortaya koyacağı eleştirel bir çerçeve içinde ele alınmalıdır. Böyle bir temellendirme Türkiye çocuk hareketinin kendi sözünü ve zenginliğini, maddi bir güç olarak örgütlenmesini ortaya koyma imkanı vermektedir. Birinci Taslağı | 13 Köy çocuklarının haklarını kim savunacak?.. Büşra Can Zengin-fakir, güzel-çirkin, tembel-çalışkan gibi konularda ayrımcılık yapılıyor. Adıyaman Çocuk Meclisi Raporu 3.–Yasa, yönetmelik ve uygulamadaki değişikliklerin daha ötesinde, çocuğu özne durumuna getirecek bilgi ve yöntemlerin geliştirilmesi gerekmektedir. 1.Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi, insanlığın ortak tarihi mirasını ve zenginliğini sahiplenmek yanında, mevcut durumun getirdiği açmazlara, eksik ve hatalı kavrayışlara karşı da mevcut uygarlık birikimini aşmayı ve daha ileri götürmeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi’nin esası, çocuk yaratıcılığının önünü açmak ve eleştirel, katılımcı, ortak bir anlayışı ve yapıyı ortaya koymaktır. Bunun ifadesi ve uygulaması da belli bir örgütlenme modeli ile mümkün olabilir.Yasa, yönetmelik ve uygulamalardaki değişmelerin daha ötesinde, çocuğu özne durumuna getirecek her türlü bilgi ve yöntemlerin geliştirilmesi temel hareket noktasıdır. Biz yeniçağın çocuklarıyız. Hep en güzelini, en iyisini istiyoruz. Elif Ece Özmen 13 yaşında Çocukların aile içinde oy hakları olmalı. Erol Gülşen 12 yaşında Her medeniyet, en iyisini önce çocuğa vermeyi amaçlamadıkça, dünya çocuklarının sorunları çözülemez ve çocukların güzel bir dünyada yaşama hayalleri gerçekleşemez. Bu nedenle, çocuk sorunlarının çözümüne medeniyet merkezli bir bakış açısıyla yönelmek birinci önceliktir. Çocuk hakları ve kültürü, tekçi medeniyet tezlerinin geliştirdiği bir bakış açısına teslim edilemez. Çocuk hakları kültürünün tarihi gelişim sonucu ortaya çıkan ve dünyaca da kabul gören bazı sonuçları vardır. Çocuk hakları kültürü bir medeniyete mal edilemez, çocuğa ait birikim insanlığın ortak tarihinin bir ürünüdür. Ancak, dünya tarihinin çekişme ve çatışmalarla oluşması, dolayısıyla da günümüzdeki toplumlar arası eşitsizlikler, çocuk hakları olarak kabul edilen değerler ile mevcut durum ve uygulamalar arasında bir çelişki/ikilik olmasına yol açmıştır. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi ile ifade edilen ilkelerde de, bu ikiliği görmek ayrıca mümkündür. Bu ilkeler iç içe girmiş bir bütün olmasına karşın, çocuk kültürü ve uygulama bakımından ülkeler arasında bir ayrım ortaya çıkmıştır. Bu ikilik, mutlak değerler ve ulaşılması gereken tedrici amaçlar biçiminde iki temel başlık altında ele alınarak yeni bir başlangıç yapılabilir. Mevcut dünya düzeninin ortak bir çözüme izin vermemesi, çocuk sorunlarının toplum ve medeniyet düzeyinde de çözümünü mümkün kılmamaktadır. Bu yüzden çocuk sorunlarının bağımsız şekilde 14 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi ele alınması gündelik ilişkiler içinde, haklar ve hizmetler biçiminde savunulabilmektedir. 4.–Aileye ve çocuğa yönelik “iyilik hali endeksi” sistemi gereklidir. Çocukluk bir toplumsal kategoridir. Çocuk hakları toplumca sahip çıkılması ve ifade edilmesi gereken haklardır. Bu arada sistemin kendisinin yarattığı sorunlar toplumsal seviyede çözüme kavuşturulamadığı için, çocuk sorunları da özel sorunlar olarak farklı uygulamalara ve düzenlemelere konu teşkil etmiştir. Toplumsal aksaklıkların ve zaafların temelini tartışmadan, dar anlamda çocuğu etkileyen her türlü sorunun acil çözümü için, mevcut sistem içinde iyileştirmeler gerçekleştirmek, zorunlu hale gelmiştir. Bu uygulamaların izlenmesi, denetimi ve ölçülmesi için, çocuk istatistikleri ile aileye ve çocuğa yönelik “iyilik hali endeksi” sistemi gereklidir. 5.–Çocuk politikasının temelini, medeniyete dayalı çocuk hakları kültürünün hayata geçirilmesi ile ilgili, her türlü yasal ve idari önerilerin geliştirilmesi ve bu tür düzenlemelerin yapılması oluşturur. Toplumlararası ilişkilerin ve toplumsal koşulların gelişmesi, değişmesi ve aynı derecede yaygınlığı; yakın işbirliğini, dayanışmayı ve ortaklık bilincini gerekli duruma getirmiştir. Buna karşılık toplumlararası ilişkilerdeki farklılıkların, eşitsizliklerin, çelişki ve çatışmaların sürmesi ve bu farklılıkları mutlaklaştırma çabaları süreci olumsuz etkilemektedir. Çocuk politikasının gerçekleşmesi “Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi”ne dayalıdır. Devletin çocuk politikasının amacı, 18 yaşına kadar olan kız ve erkek çocuklara saygı temelinde, onların gelişimini, güvenliğini, etkinliklere katılımını sağlamak, bunun için gerekli düzenlemeleri yapmaktır. Çocuk hakları kültürü stratejisi, atılacak her türlü adımı ve çocuğu etkileyen bütün alanları kapsar. Çocuk politikasını çocuktan ve toplumdan kopuk, tepeden inmeci düzenlemeler ve hükümetlere bağlı değişken politikalar alanı olmaktan çıkararak çocuğa dayalı ve kendini sürekli yenileyen bir esasa kavuşturmak gereklidir. 6.–Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi, kendi içinde bazı süreçler teşkil etse bile uzun vadeli bir medeniyet yaklaşımına sahiptir. Bu yaklaşımın günümüzdeki çocuk sorunlarını kapsayacak biçimde bütün alanlara nüfuz edebilmesi, toplumdaki yaklaşım ve uygulamaları Birinci Taslağı | 15 Çocuğun yüksek yararı her alanda hissettirilmeli. Çorum Çocuk Hakları Komitesi etkilemesi için yeni bazı yöntem ve araçlar geliştirilmesini gerektirmektedir. Bunun bir yönü yeni bir dünya ve geleceği amaçlayan çocuk bakış açısı bilinci, diğer yönü de bu bilincin sürekliliğini sağlayacak ve geliştirecek bir örgütlenmedir. Bu örgütlenme, çocuk kültürünün gelişmesi için asgari koşuldur. Çocuğun yüksek yararına dayalı medeniyet temelli ilke ve uygulamalar ile güncel ve acil çocuk haklarına yönelik uygulama ve düzenlemeler birbirini etkiler. Dolayısıyla mutlak ve soyut ilkelerle güncel sorunların çözümünü esas alan uygulamaları birarada kapsayan çocuk perspektifi ve maddi/örgütlü bir güç haline getirecek bağımsız bir sistemin kurulması hayati önemdedir. Bu sistemin temeli çocuğun katılımını ve ortaklığını sağlayarak, çocuklardaki yaratıcı ve etkin tarafı çocuk hakları stratejisine egemen kılmaktır. Devlet ve sosyal yardım kurumları, yerel yönetimler ve okul aile birlikleri daha etkin olmalı. Onur Toptaş 7.–Geleceğe ilişkin çocuk perspektifi sadece güncel sorunlarla kendini sınırlayamaz. Güncel sorunların geçmişten günümüze doğru sürüp geldiği düşüncesiyle, problemlerin aşılmasını geleceğe yönelik bir perspektif ve örgütlenme modeli ile ortaya koyar. Şimdiki halde çocuk haklarının izlenmesi ve denetimi medya, resmi ve sivil toplum kuruluş uzmanları ve uluslararası ilgili kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Oysa çocuğun kendisiyle ilgili kararlara katılımı ve ortaklığı, denetim ve izleme sürecine yönelik etkin katkısı; ayrıca, toplumsal hayatın çeşitli alanlarında, okulda ve ailede, toplumda, yerel yönetimlerde, özel ve sivil, kamu kuruluşlarında, eğitimde ve sağlıkta, yargıda, medyada ve hukuki süreçlerin işletilmesi sürecinde kendini hissettirmesi mutlaka sağlanmalıdır. Bu örgütlenme modeli ile çocukları etkileyen çeşitli kurum ve uygulamaların tartışılması, denetlenmesi ve izlenmesi mümkün olabilecektir. 8.–Çocuk Hakları, insanlığın bugünü ve geleceği ile ilgili temel bir sorundur. Türkiye, uygarlıkların birikimi ile karşılaşma noktasında bir ülke olarak, hazırlanan bu strateji belgesi ile dünya çapında örnek teşkil edecek bir konumdadır. Dünya ve Türkiye kritik bir yol ayırımdadır. Çocuklar için, çocuklarla birlikte yeni bir dünya kurmak için özgün ve yeni yaklaşım ve acil uygulamalara ihtiyaç bulunmaktadır. Bu yüzden, ülke ölçekli 16 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi bir belge hazırlanırken, çok yönlü stratejik faaliyet ve uygulama planı yanında bunlarla uyumlu ve mevcut koşullara dönük eleştirel çocuk hakları kültürü ve örgütlenme modeli ile acil eylem planı hazırlanması da öngörülmektedir. III. VİZYON–ÇOCUK HAKLARI HAYALİMİZ “Vizyon” kelimesi ile ifade edilen bu kavram stratejik yaklaşımlarda; “Uzun vadede ulaşılmak istenen yer ve durum, ilerlenecek yön ” biçiminde tanımlanmaktadır. Bu belgede vizyon sözü yerine “Çocuk Hakları Hayalimiz” ifadesi tercih edilmiştir. Çocuk Hakları Hayalimiz Bazen görüşlerimiz sorulsa da çoğu konuda görüşlerimiz alınmadan karar verilmektedir. Çocuğun yararını her türlü yararlardan üstün tutarak; çocukla birlikte ailenin, toplumun ve devletin etkin katılımına dayalı, çocuk hakları kültürü temelinde bir çocukluğun yaşandığı Türkiye. Vahit Atalay Kadıhanı İlçesi Öğrenci Meclisi Başkanı IV. DEĞERLER ve İLKELER Medeniyet - Kültür Öğeleri • Dil • İnanç • Ahlâk - İyilik - Doğruluk - Güzellik - Estetik • Adalet - Hukuk Değerler ve ilkeler, çocuk hakları hayalimizin hayata geçirilmesine yön verecek doğrulardır. Bu doğrular, çocuğa dönük hizmetlerde karar süreçlerimizi ve yaklaşımlarımızı şekillendirecektir. Alınacak karar ve uygulamalarda, aşağıda ifade edilen değer ve ilkelere göre hareket edilmesi esastır. Birinci Taslağı | 17 A. DEĞERLER 1. ÇOCUĞUN MASUMİYETİ (Çocukların Eşit Haklara Sahip Olduğunu Kabul Etmek) Çocuk doğumundan itibaren aile ve toplum hayatından etkilendiği ve bu ortama göre yetiştiği için masumiyetini kabul etmek esastır. Çocuklar eşit haklarla doğarlar ve güzel bir dünyada yaşama hakkına sahiptirler. 2. ÇOCUĞA SAYGI ve ÇOCUKLAR İÇİN DEMOKRASİ Temel İlkeler • Çocuğa Saygı Kızlar ve erkekler eşittir. • Hak Duygu Akmeşe • Eşitlik • Özgürlük 13 yaşında • Katılım “Bütün çocuklar eşittir” sözünden yola çıkıyorum, ama bu sözü kanıtlayacak bir durumun ortada olmadığını görüyorum. • Demokrasi Demokrasi çocuğun katılımı olmadan gerçekleşemez. a. Çocuğa önem ve değer vermek. b. Çocuğun bakış açısından bakabilmek. c. Bütün karar süreçlerine çocuğun katılımını sağlamak. d. Çocukların görüşünün alınması ve görüş açıklama haklarına saygı göstermek. İpek Şenel 14 yaşında 3. AİLEYE SAYGI ve AİLENİN DESTEKLENMESİ a. Çocuğun yetişmesi ve gelişmesi süreçlerinde aileyi desteklemek. b. Toplum ve çocuk için aileye önem vermek ve saygı göstermek. B. ÇOCUK HAKLARI ÖLÇÜTLERİ ve İLKELERİNE DAYALI BİR STRATEJİ Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin ölçütlerine ve ilkelerine dayalı bir strateji geliştirmek. 1. ÇOCUĞUN YARARINI ÜSTÜN TUTMAK Çocuğun yararını her türlü yarardan daha önemli ve öncelikli görmek ve buna göre davranmak. 18 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi 2. ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN ÖLÇÜTLERİ VE İLKELERİNİ ESAS ALMAK (Medeni, Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Haklar bağlamında Tedbir, Koruma ve Katılım Hakları) a. Çocuğun yaşama ve sağlığını koruma hakkı b. Gelişme ve yeteneklerini geliştirme hakkı c. Korunma ve bakılma hakkı d. Çocuk görüşünün alınması (katılım) hakkı e. Çocuğa karşı her tür ayrımcılığın önlenmesi Çocukların Cumhuriyeti İçin Çocuk Hakları Çocukların aile durumuna göre ayrım yapılıyor. V. STRATEJİK AMAÇLAR Sıla Sarıkaya Stratejik amaçlar, çocuk hakları hayalimize / vizyonumuza ulaşmak noktasında kısa dönemde atılması gereken adımların ve hedeflenen sonuçların kavramsal ifadesidir. Strateji belgemizde ifade edilen “Çocuk Hakları Hayalimize” ulaşabilmek için, belge kapsamında yer alan 2012-2016 döneminde gerçekleştirilmesi hedeflenen Stratejik Amaçlar aşağıda temalar halinde özetlenmiştir. Okula gönderilmeyen 89 bin çocuk varmış. Ne yapıldığını bilmek istiyoruz. Çatalca Çocuk Görüşü Raporu 1. ÇOCUĞA SAYGI Çocuğa saygı ve çocuk hakları kültürünü geliştirmek. 2. ÇOCUK GÖRÜŞÜNÜN DEĞERİ (Çocuğun Katılım Hakkı) a. Çocuk ve çocuk haklarına ilişkin karar süreçlerine çocuğun etkin katılımını sağlamak. b. Toplumsal hayatın çeşitli alanlarında, her türlü hizmetlerin tasarımı, düzenlenmesi ve uygulanmasında çocuğun etkin katılımını sağlamak. 3. ÇOCUK HAKLARI EĞİTİMİ VE ÖĞRETİMİ Çocuk haklarının temel hak ve özgürlükler bağlamında, eğitim ve öğretimini gerçekleştirmek ve hayata geçirmek. Birinci Taslağı | 19 4. MEDENİ HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER a. Anayasa, yasa ve yönetmelikleri Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne uyumlu duruma getirmek. b. Çocuk haklarına ilişkin sözleşme ve yasaların uygulamasına dönük hukuki ve kurumsal yapılar geliştirmek. c. Çocuk haklarını ülke genelinde geliştirmek ve yaygınlaştırmak. 5. EĞİTİM, ÖĞRETİM, BİLİM, SANAT VE SPOR Çocuk hakları kültürü çerçevesinde bilim, spor, sanat, öğretim, örgün ve yaygın eğitim politikaları geliştirmek. 6. AİLE VE ÇOCUĞA YÖNELİK DESTEK VE ÖZEL KORUMA HİZMETLERİ a. Uygun aile destek hizmetleriyle sağlıklı aile ortamı oluşturmak. Oy hakkım olduğunu bilirsem kendimi daha önemli hissederim. Uzay Karadağ 10 yaşında b. Engelli ve engelsiz çocukların her türlü hizmetlere erişimini ve bu hizmetlerin sürdürülebilirliğini sağlamak. c. Çocuk ihmal ve istismarını (psikolojik, fiziki, cinsel ve ekonomik) önleyici, tedavi ve rehabilite edici hizmetleri geliştirmek ve yaygınlaştırmak. d. Aileye ve çocuğa yönelik destek ve özel koruma hizmet modelleri geliştirmek. e. Ailenin yoksulluğundan kaynaklanan çocuk mahrumiyetlerini önleyici hizmetler geliştirmek. 7. ÇOCUK ADALET SİSTEMİ a. Suça sürüklenen çocuklar için ceza hukuku yaklaşımı dışında çocuk hukuku yaklaşımı geliştirmek. b. Çocuğu suça iten nedenleri önleyici ve iyileştirici politikaları çocuk hukuku yaklaşımı ile geliştirmek. c. Çocuğa yönelik suçları önlemeye dayalı sosyal politikalar geliştirmek. d. Suç mağduru çocukların korunması ve rehabilite edilmelerine yönelik çalışmalar gerçekleştirmek. 20 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi 8. ÇOCUK SAĞLIĞINI VE REFAHINI SAĞLAMAYA YÖNELİK HİZMETLER a. Çocuklara yönelik beslenme ve sağlık hizmetlerini yaygınlaştırmak ve onlara erişimi kolaylaştırmak. b. Çocuğun sağlık ve refahına yönelik hukuki, ekonomik, sportif ve sanatsal çevreyi geliştirmek. c. Durumu özellik arz eden engelli ve güç koşullardaki bütün çocukların refahını, sosyal, kültürel ve ekonomik yaşama düzeylerini geliştirmek ve yükseltmek. 9. ÇOCUK DOSTU BİR MEDYA a. Medya ile ilgili yasaları ve uygulamaları, çocuk hakları temelinde yeniden düzenlemek. b. Çocuk haklarına dayalı çocuk dostu medya anlayışını yaygınlaştırmak. c. Çocuğa yönelik yayınların, çocuk haklarına uygunluğuna dönük mekanizmalar geliştirmek. 10. DENETLEME VE İZLEME Çocuk haklarını denetlemek ve izlemek amacıyla çocukların etkin katılımına dayalı modeller geliştirmek ve sistemler kurmak. Oğuzhan Öz Özellikle yetim ve öksüz çocuklar için uygun yerler açılmalı; sivil toplum kuruluşları daha faal olmalı Mert Kaan Kuyumcuoğlu VI. STRATEJİLER ve EYLEMLER Stratejiler; yukarıda ifade edilen stratejik amaçlara ulaşmada yöntem, yaklaşım ve politikaları, eylemler de faaliyetlerimizin ifadesi olup, aşağıda belirtilen amaçlarla ilişkilendirilerek verilmiştir. 1. ÇOCUĞA SAYGI Bu strateji belgesindeki “Çocuğa saygı kültürünü geliştirmek” ifadesi, çocuğu nesneleştiren algı ve süreçler yerine, çocuk anlayışının toplumsal hayatın bütün alanlarında çocuğun özneleşmesini sağlayacak şekilde ve çocuğa saygı temelinde yapılandırılması biçiminde anlaşılmalıdır. Birinci Taslağı Bakımevlerinin daha uygun duruma getirilmesi. | 21 Stratejik Amaç : 1. Çocuğa saygı ve çocuk hakları kültürünü geliştirmek. Stratejiler ve Eylemler: Toplumsal hayatın her alanını kapsayacak yapılandırmalarda, çocuğa saygı ve çocuk hakları kültürü esas alınmalıdır. Dolayısıyla aile içinde ve okulda, medyada ve toplumsal ilişkilerde dilin, inanç eğitiminin, hukuk sisteminin, ahlâk ve estetiğin, araçgereç tasarım ve kullanımının, ayrıca kurumsal yapıların, çocuğa saygı esası üzerine inşa edilmesi gerekmektedir. 2. ÇOCUK GÖRÜŞÜNÜN DEĞERİ (Çocuğun Katılım Hakkı) Çocuklar iş gücü değildir; onlar ağır işlerde ve istekleri dışında çalıştırılamaz. Çocuğun etkin katılımı, çocukların toplumun saygın bir bireyi olarak, toplumsal hayatın bütün alanlarına adaletli bir ortamda ve yetişkinlerle birlikte katılımını sağlamak olarak anlaşılmalıdır. “Toplumsal hayatın bütün alanları” kavramından anlaşılması gereken husus ise; ailede, okulda, toplumda, yerel yönetimlerde, sağlıkta, yargıda, medyada, anayasa ve yasa hazırlama süreçlerinde, sivil toplum kuruluşlarında çocuğun görüşünün alınmasında önerilecek modellerin tasarımıdır. Arda Nesin Üçtepe 9 yaşında Çocuklar hiçbir zaman yargılanmamalı. Stratejik Amaçlar : Deniz Tekbaş 1. Çocuk ve çocuk haklarına ilişkin karar süreçlerine çocuğun etkin katılımını sağlamak. 12 yaşında 2. Toplumsal hayatın bütün alanlarında her türlü hizmetlerin tasarımı, düzenlenmesi ve uygulanması, izlenmesi ve denetlenmesinde çocuğun etkin katılımını sağlamak. Stratejiler ve Eylemler : 1. Mahalle, köy, belde, ilçe ve illerde “Çocuk Meclislerinin” kurulması ve ülke genelinde de “Türkiye Çocuk Meclisi” nin oluşturulması. 2. Başta çocuğu ilgilendiren konular olmak üzere, tüm toplumsal konularda ve aile içinde çocukların görüşünün mutlaka alınması, değerlendirilmesi ve açıklama isteme imkânını sağlayacak yöntemlerin geliştirilmesi. 22 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi 3. ÇOCUK HAKLARI EĞİTİMİ ve ÖĞRETİMİ Çocuk hakları eğitimi ve öğretimi okul öncesinden başlayarak ilköğretim, yüksek öğretim, engelli ve üstün yetenekli bireylerin eğitim programları ile yaygın eğitim programları çerçevesinde ve bütünsellik içinde gerçekleştirilmelidir. Stratejik Amaç: 1. Çocuk haklarının temel hak ve özgürlükler bağlamında eğitim ve öğretimini sağlamak ve hayata geçirmek. 2. Stratejiler ve Eylemler: 1. Okul öncesi, ilköğretim birinci ve ikinci kademe, ortaöğretim ve yükseköğretim düzeyinde çocuk hakları öğretimi ve eğitiminin gerektirdiği programların tasarlanması, geliştirilmesi ve uygulanması. 2. TBMM’ne üye seçilenler de dahil tüm kamu kurum ve kuruluşlarında karar verici sınıfların ve yargı mensuplarının çocuk hakları konusunda eğitiminin sağlanması. Cansu Kolay 4. MEDENİ HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER 12 yaşında Medeni haklar ve özgürlükler bağlamından anlaşılması gereken; çocuğun da yetişkinler gibi toplumun saygın bir bireyi olarak görülmesi, kimliğinin korunması, ifade özgürlüğü, doğru bilgiye erişim hakkı, düşünce, vicdan ve din özgürlüğü, dernek kurma ve barışçıl amaçlı toplantılar düzenleme, özel hayatın korunması, işkenceye ve insanlık dışı aşağılayıcı davranışlara ve cezaya maruz bırakılmama, her türlü ihmal ve istismardan korunma, kız ve erkek her çocuğun öğrenim görme hakkı ile sağlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanma ve sağlıklı yaşama hakkı gibi haklara sahip olması ve bunların hayata geçirilmesidir. Stratejik Amaçlar : 1. Anayasa, yasa ve yönetmelikleri her konuda Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne uyumlu duruma getirmek. 2. Çocuk haklarına ilişkin sözleşme ve yasaların uygulamasına dönük hukuki ve kurumsal yapılar geliştirmek. 3. Çocuk Hakları ve İnsan Hakları kültürünü ülke çapında geliştirmek ve yaygınlaştırmak. Birinci Taslağı Sağlık deyince benim aklıma “mutluluk” kelimesi geliyor. | 23 Çocuğun demokrasi çorbasında neden tuzu olmasın!... Hüseyin Arslan 17 yaşında Stratejiler ve Eylemler: 1. Halen yürürlükte olan anayasadaki çocuğa ilişkin hükümleri, stratejik amaçlar doğrultusunda yeniden ele almak ve bütünlük içinde ayrı bir madde halinde düzenleyecek değişiklik çalışmalarının başlatılması. 2. Mevzuatımızın stratejik amaçlar doğrultusunda gözden geçirilerek, engel teşkil edecek hükümleri çıkarmak ve amacı gerçekleştirmeye yönelik gerekli düzenlemelerin yapılması. 3. Çocuklarla ilgili hizmetlerde görevli insan kaynağının, stratejik amaç doğrultusunda eğitiminin gerçekleştirilmesi. Çocuklara ayrımcılık geçmişten günümüze hâlâ devam etmekte… Çocukları geçmişten nasıl hep kız erkek olarak ayırmışlarsa, nasıl kız çocuklarının haklarını çiğnemişlerse bugün de aynı hatayı yapan insanlar var. 4. Çocuklara yönelik idari faaliyetlerde bulunan kuruluşların kaynak, kadro ve araç-gereç ihtiyacının sağlanması. 5. Çocuk haklarının ülke genelinde geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla bilgilendirmeye yönelik eğitim programlarının oluşturulması ve etkinlikler düzenlenmesi. 6. Çocuk haklarını ülke genelinde geliştirmek ve yaygınlaştırmaya yönelik aile, okul, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, yerel yönetimler ve medya bağlamında projeler geliştirilmesi. 7. Üniversitelerde Çocuk Hakları Araştırma ve Uygulama Merkezleri açmak ve Enstitüler kurulması. 8. Çocuk hakları ihlallerini önlemeye, sorumlularına yaptırım uygulamaya ve zararlı sonuçlarını gidermeye yönelik hızlı ve etkin çalışan mekanizmalar kurmak. 5. EĞİTİM, ÖĞRETİM, BİLİM, SANAT ve SPOR Kübra Güner 12 yaşında “Gelişme ve Yeteneklerini Geliştirme Hakkı” ile bütün çocukların nitelikli bireyler olarak yetişmesi; kendi yapabilirlikleri yanında becerilerini geliştirmeleri, özgür düşünen, yaratıcı, yenilikçi ve girişimci bireyler olarak gelişmesi kastedilmektedir. Stratejik Amaç: Çocuk hakları kültürü çerçevesinde bilim, spor, sanat, öğretim, örgün ve yaygın eğitim politikaları oluşturmak. Stratejiler ve Eylemler: 1. “Çocuğun gelişme ve becerilerini geliştirme hakkı” doğrultusunda; 24 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi a. Eğitim sisteminin iyileştirilmesi. b. Eğitim program ve yöntemlerinin geliştirilmesi. c. Eğitim ve öğretim kurumlarının yenilenmesi. d. Müfredatın uygun duruma getirilmesi. e. Başta okul yöneticileri ve öğretmenler olmak üzere, her seviyedeki insan kaynağının uygun şekilde yetiştirilmesi. f. Örgün eğitime devam edemeyecek olanlara yerinde öğrenim imkanlarının sağlanması. g. Çocuk haklarıyla uyumlu okulöncesi, çocuk ve ilkgençlik edebiyatının geliştirilmesi. Özel eğitim almayan üstün zekâlılar körelmeye mahkumdur. 2. Üstün yetenekli ve engelli çocuklar başta olmak üzere, her çocuğa gelişimi için gerekli öğrenim imkanlarının sağlanması. 3. Herkesi orta seviyede eşitleyici yaklaşımlardan vazgeçilerek, gelişim hızını kesmeyen fakat fırsat eşitliğini de sağlayacak yeni bir yapılanmaya gidilmesi. İlteriş Yağıztekin Eroğlu 10 yaşında 4. Mevzuat ve uygulamaya ilişkin iyileştirmelerin yapılması. 5. Üniversiteler ile sanat ve spor alanında faaliyet gösteren kamu ve özel kurumların çocuğun gelişmesi ve becerilerini geliştirme hakkı çerçevesinde hizmet, eğitim ve araştırma yapmasının sağlanması. Eğer fırsat eşitliği var ise neden sınavlarda köy ve kent ortamları arasında uçurumlar var? 6. Yüksek öğretim kurumlarında çocuk hakları eğitimi verilmesi. 6. AİLE VE ÇOCUĞA YÖNELİK DESTEK VE ÖZEL KORUMA HİZMETLERİ Rojda Ersönmez 14 yaşında (Çocuk Yoksulluğu, Güç Koşullardaki Çocuklar ve Çocuk İş Gücü İstismarının Önlenmesi) Aile ve çocuğa yönelik destek ve özel koruma başlığı; ebeveyn bakımından yoksun ve yoksul (çocuk yoksulluğu ile mücadele), engel durumundan dolayı özel hizmet alması gereken, ihmal ve istismar mağduru (psikolojik, fiziki, cinsel ve ekonomik), çalışan ve sokakta yaşayan (çocuk iş gücü istismarının önlenmesi) ve her türlü madde bağımlılığından korunması gereken çocuklar ile mülteci çocuklara yönelik sağlık ve eğitim hizmetlerini kapsamaktadır. Birinci Taslağı | 25 Stratejik Amaçlar: 1. Uygun destek hizmetleriyle sağlıklı aile ortamı oluşturmak. 2. Çocukların her türlü hizmet erişimini ve sürdürülebilirliğini sağlamak. 3. Çocuk ihmali ve istismarını önleyici, tedavi ve rehabilite edici hizmetleri geliştirmek ve yaygınlaştırmak. 4. Aile ve çocuğa yönelik destek ve özel koruma hizmet modelleri geliştirmek. 5. Ailesinin yoksulluğundan kaynaklanan çocuğun mahrumiyetini önleyici hizmetler geliştirmek. 6. Engelli de doğsa her doğan çouğun hayata iyi bir başlangıç yapması için engelli çocuk ve ergenlere yönelik hizmet ve eğitim modellerini geliştirmek ve yaygınlaştırmak. Stratejiler ve Eylemler: Çocukların köle gibi çalıştırılmamalarını ve okula gitmelerini istiyorum Elcan Tokmak 1. Başta yerel yönetimler olmak üzere kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ile özel sektörün, tercihen işbirliği halinde, bu amaçlar doğrultusunda faaliyet göstermesi. 2. Çocuğun öncelikle aile ortamında yaşaması ve gelişebilmesi için, yerel yönetimleri ve sivil toplum kuruluşlarını aileye destek hizmetleri bağlamında geliştirmek ve desteklemek. 3. Çocuk ihmali ve istismarı aşağıdaki dört konu başlığı altında ele alınmalıdır; a. Psikolojik b. Fiziki c. Cinsel d. Ekonomik e. Her türlü çocuk istismarına karşı, ailelerin ve toplumun bilinçlendirilmesi, ihlallerin tespiti ve caydırıcı önlemlerin geliştirilmesi amacına yönelik düzenlemeler yapılması ve ayrıca hizmet modellerinin oluşturulması. 4. Bu konuda faaliyet gösteren kuruluşlara nitelikli personel ile araç-gereç ve mali imkan temini sağlanması. 5. Engelli çocuk ve ergenler konusunda ailenin ve toplumun destek ve koruma hizmetleri konusunda bilinçlendirilmesi. 26 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi 6. . Engelli ve güç koşulardaki çocuklara hizmet vermek amacıyla Türkiye Çocuk Fonu’nu kurmak ve sürdürülebilirliğinin sağlanması. 7. Etkin, hızlı ve yeterli bir koruma sağlayacak kurumsal yapıların oluşturulması için bu konuda faaliyet gösteren kurumların yanı sıra yerel yönetimler, kamu kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının çalışması. 8. Aile ve Çocuk Koruma Hizmetleri’nin yeniden tanımlanması, kapsamının belirlenmesi ve gerçekleştirilmesi için etkin bir Çocuk Koruma Sistemi’nin kurulması. 9. Aile ve Çocuk Bakanlığı’nın kurulması. 7. ÇOCUK ADALET SİSTEMİ Yerel yönetimlerce çocukça yaşam alanları çoğaltılmalı. Çocuk Adalet Sistemi; çocukluk haline cezai, idari ve medeni hukuk yaklaşımları dışında bakabilen, özgün çocuk hukuku ilkeleri doğrultusunda koruyucu, önleyici, iyileştirici ve geliştirici yaklaşımları ifade etmektedir. Pelin Dönmez Stratejik Amaçlar: 1. Suça sürüklenen çocuklara ceza hukuku yaklaşımı dışında bakabilen yeni bir çocuk hukuku yaklaşımı geliştirmek. 2. Çocuğu suça iten nedenleri önleyici ve iyileştirici politikaları çocuk hukuku yaklaşımı ile geliştirmek. 3. Çocuğa yönelik suçları önleyici sosyal politikalar geliştirmek. Neslihan Can 4. Suç mağduru çocukların korunması ve rehabilite edilmelerine yönelik çalışmalar gerçekleştirmek. Stratejiler ve Eylemler: 1. Çocuğa yönelik suçların cezalarını ağırlaştırıcı düzenlemelerin yapılması. 2. Özgün çocuk hukukunun oluşumu ve gelişimi için çalışmaların teşvik edilmesi. 3. Mevzuatın çocuk hukuku yaklaşımı ile gözden geçirilmesi, gerekli değişiklik ve düzenlemelerin yapılması. 4. Çocuk adalet sistemi çalışmalarında çocuk görüşünün de alınması; bu hususta aileler, yerel yönetimler, kamu kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının etkin katılımının sağlanması. Birinci Taslağı Her birey dünyaya eşit şartlarda gözlerini açmamaktadır. Toplumda gelir dağılımı eşit yapılmalı. | 27 Çatalca Çocuk Meclisi Temsilcisi 5. Çocuk Adalet Sistemi kapsamında, suça sürüklenmiş çocuklara yönelik rehabilite edici ve topluma kazandırıcı uzman kuruluşların oluşturulması. 6. Çocuk Adalet Sistemi içerisinde yer alan kurum ve kuruluşların kaynak, kadro ve araç – gereç ihtiyacının sağlanması. 8. ÇOCUĞUN SAĞLIĞINI VE REFAHINI SAĞLAMAYA YÖNELİK HİZMETLER Burada çocuğun sağlığı ve refahı ifadesinden; durumu özellik arz eden güç koşullardaki çocukların (görme, işitme, zihinsel, ortopedik, otistik, yaygın gelişim bozukluğu ve süreğen hastalığı olan, dil, konuşma ve uyum güçlüğü içindeki çocuklar) yaşam kalitesini yükseltmek; sağlık hizmetleri, bebek ve çocuk bakım hizmetleri, sağlık güvencesi, ergen sağlığı ile çocuğun iyilik hali endeksleri kapsamındaki hizmetler anlaşılmalıdır. Her engelli çocuğun yaşama hakkı vardır. Stratejik Amaçlar: Alper Akgün 11 yaşında 1. Çocuğa yönelik beslenme ve sağlık hizmetlerini yaygınlaştırmak ve erişimini sağlamak. Yaşama ve korunma haklarını devlet sağlamalı. 2. Çocuğun sağlığına ve refahına yönelik hukuki, ekonomik, sportif ve sanatsal ortamı geliştirmek. 3. Durumu özellik arz eden güç koşullardaki bütün çocukların refah seviyesini ve hayat standardını yükseltmek. Afyonkarahisar Çocuk Hakları Komitesi Stratejiler ve Eylemler: 1. Türkiye’de bebek, çocuk ve anne ölüm oranlarını düşürmeye yönelik etkin, acil ve sonuç alıcı çalışmalar yapılması. 2. Beslenme ve sağlık hizmeti standartlarının belirlenmesi, bütün çocuklara bu standartlar dahilinde öncelikle aileleri, ailelerin yetmezliği halinde de ilgili kuruluşlar ve sivil toplum kuruluşları tarafından düzenli ve sürekli hizmet sunulmasının sağlanması. 3. Engelli çocukların saygın bir birey olarak sosyal hayata katılımını ve bu katılımın sürekliliğini sağlamaya yönelik her türlü tedbirin alınması, geliştirilmesi ve bu alanda çalışan uzman sivil toplum kuruluşları ile hizmet, eğitim ve araştırma projelerinin desteklenmesi. 4. Çocuğun refahı için hukuki, ekonomik, sportif ve sanatsal çevreyi geliştirmeye yönelik çalışmaların arttırılması. 28 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi 5. Çocuğa yönelik “iyilik hali endeksi”nin ülke ölçekli geliştirilmesi, tanımlamalarının yapılması ve uygulama sistematiğinin kurulması. 9. ÇOCUK DOSTU BİR MEDYA Çocuk dostu medya ifadesinden; örgün eğitimde medya okuryazarlığı, çocuğun iletişim ortamından korunması çalışmaları ve medyanın kötüye kullanılmasının engellenmesi, bilişim suçları, siber medya ağından korunma, çocuk haklarına duyarlı, çocuğun öncelikli yüksek yararını gözeten bir medya anlayışının geliştirilmesi anlaşılmalıdır. Stratejik Amaçlar: 1. Medya ile ilgili yasal düzenlemeleri ve uygulamaları çocuk hakları temelinde ele almak ve geliştirmek. 2. Çocuk haklarına dayalı çocuk dostu medya anlayışını yaygınlaştırmak. 3. Çocuğa yönelik yayınların, çocuk haklarına uygunluğunun izlenmesine yönelik çocukların da içinde yer alacağı mekanizmalar geliştirmek. Stratejiler ve Eylemler: 1. Ülke ölçekli medyaokuryazarlığı eğitiminin gerçekleştirilmesi. 2. Medyada çocuk hakları ihlallerini önleyici tedbirlerin alınması; ihlallere yönelik etkin ve ağırlaştırılmış yaptırımların uygulanması. 3. Çocuğu olumsuz etkileyen medya mecralarından korunmaya yönelik tedbirlerin alınması. 4. Medya öz denetim yapılarının meslek etiği kuralları içinde ve çocuk dostu medya ilkelerine uygun biçimde bir yayının teşviki, aykırı davranışların tespiti ve meslek örgütü olarak caydırıcı tedbirlerin alınmasının sağlanması. 5. Medya denetim ilkelerinin çocuğun üstün yararı doğrultusunda gözden geçirilmesi, özendirici ve caydırıcı tedbirlerle bunlara uyumun sağlanması. 6. Medya mecralarının çocukların gelişimi üzerindeki olumsuz etkilerini tespite ve gidermeye; medya ve çocuk etkileşim göstergelerinin oluşturulmasına yönelik bilimsel çalışmaların yapılması. Birinci Taslağı | 29 Çocukları ıslahevinde cezalandırmak yerine toplum içinde rehabilitasyon amacıyla psikolojik destek verilmeli. İzmir Çocuk Meclisi Görüşü Tutuklu çocuklara verilen cezalar onları topluma kazandırmaya yönelik olmalı. Beyşehir Çocuk Meclisi Görüşü 10. DENETLEME VE İZLEME Denetleme ve İzleme başlığı altında; çocuk haklarını denetlemek üzere bağımsız, tarafsız ve güçlü mekanizmaların kurulması ve çocukların bu yapılar içinde yer alması anlaşılmalıdır. Stratejik Amaç: Çocuk haklarını denetleyecek ve izleyecek modeller geliştirmek, sistemler kurmak. Stratejiler ve Eylemler: 1. Çocuk hakları alanında öne çıkmış ve yıllar içinde konuya ilgisinin devamlılığını ortaya koymuş kişiler arasından “Türkiye Çocuk Konseyi” kurularak, çocuk hakları ve ihlalleri ile ilgili sürekli izleme, değerlendirme, görüş ve önerileri uygulayacak kurumsal yapıların oluşturulması. Sağlıklı ve özgür büyümeliyiz. Mehmet Ata Hisar Temel sağlık hizmetlerinden doğum öncesinden başlayarak yararlanmalıyız. 2. Kamu denetçiliği içinde Çocuk Ombudsmanlığı’nın kurulması. 3. Türkiye Çocuk Veri Bankası’nın oluşturulması. 4. Çocuk Hakları Stratejisi’nin bütün aşamalarında “Türkiye Çocuk Meclisi” aracılığıyla çocukların izleme ve denetim yapabilmelerinin sağlanması. VII. STRATEJİNİN PROJELENDİRME, FAALİYET ve UYGULAMA PLANI ÜST YÖNETİM ÖNERİSİ Tuzlukçu Çocuk Meclisi Görüşü Çocuk Hakları Stratejisi’nin uygulanması ve çocuk hakları strateji belgesinde ifade edilen yaklaşımların hayata geçirilmesi bakımından süreçlerin işlerlik kazanması için aşağıda belirtilen yönetim yapısı öngörülmektedir: • Yönetim Konseyi: Stratejinin yürütülmesinden T.C. Başbakanı sorumludur. Başbakan başkanlığında konu ile ilişkili bakanlardan oluşacak bir Yönetim Konseyi, projenin üst yönetim organı olarak görev yapacaktır. Proje yürütücülüğünü üstlenecek ve Başbakan’a bağlı olarak çalışacak olan “Proje Koordinatörü” Yönetim Konseyi’nde yer alacaktır. • Proje Koordinatörü: Başbakan’a doğrudan bağlı olarak çalışacak ve stratejinin hayata geçirilmesinde koordinasyon görevini üstlenecek üst düzey deneyimli kişidir. 30 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi Proje Koordinatörü’nün görevi, projelendirme aşamasından başlayarak sistemin kurulması, sürecin işlerlik kazanması, düzenli değerlendirme toplantıları ile ara raporların ve nihai raporlamaya kadar bütün aşamalarda projenin sağlıklı olarak yürümesini sağlamaktır. • Koordinasyon Ekibi: Proje Daimi Ekibi, Proje Koordinatörü’ne bağlı olarak çalışacak kişilerden oluşacaktır. Koordinasyon Ekibi’nin hükümet kuruluşları, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinden seçilecek 7 kişiden oluşması önerilmektedir. • Proje Danışmanları: Proje Danışmanları, proje uygulama aşamasında, uzmanlıklarından gerektiği durumlarda yararlanılacak ve görevleri süreklilik arz etmeyecek kişilerdir. VIII. SONUÇ ve ÖNERİLER Oluşturulan Strateji Belgesi, ülkemizde çocuk haklarına ilişkin hayalin ve bu hayale ulaşmak için atılacak adımların ve elde edilecek sonuçların toplamıdır. Belgede yer alan amaç, strateji ve eylemler, konuyla ilgili tüm paydaş kurumlar için rehber olmalı; söz konusu kurum ve kuruluşlar hizmetlerini sürdürürken bu yönlendirmeler doğrultusunda kendi amaç ve politikalarını belirlemeli ve hizmetlerini tasarlamalıdır. Strateji Belgeleri belirli aralıklarla gözden geçirilerek değerlendirilmeli ve gerekli güncellemeler yapıldıktan sonra yeniden uygulamaya konulmalıdır. Bu süreç, belirlenen stratejik amaçlar doğrultusunda oluşturulacak değerlendirme ölçütlerinin izlenerek, bunlara ilişkin verilerin toplanması, analiz edilmesi ve hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığının değerlendirilmesi ile gerekli düzenlemelerin yapılması biçiminde yıllık olarak sürdürülür. Dönem sonunda yapılacak çalışma ise belgenin kapsamını izleyen 2016 yılı içinde, bir sonraki dönem için yeni strateji belgesi hazırlanmasıdır. Ülkemiz bakımından önemli toplumsal gelişmelerin yaşandığı her durum karşısında belgenin yeniden gözden geçirilmesi ise doğal bir zorunluluktur. Umut Var !.. Ve Hep Olacak !.. Birinci Taslağı | 31 Haklarımın olduğunu biliyorum. Ama hiçbir hakkımı kullanamıyorum. Burcu Tari Açıklama: Strateji taslağında, I. Türkiye Çocuk Hakları Kongresi nedeniyle hazırlanan Sesimizi Kim Duyacak !.. adlı 2010 Çocuk Görüşü Raporu ile Çocuk Bildirileri Kitabı’ndaki çocuk görüşlerinden örneklere yer verilmiştir… İletişim Bilgileri Haklarım ihlal edildiğinde önce büyüklerime, sonra yetkili kurumlara başvurmak isterim. Çocuk Vakfı Çocuk Akademisi Zafer Sokağı No 17 34371 Nişantaşı / İstanbul Telefon : 0 212 240 41 96 -240 23 83 Belgegeçer : 0 212 230 01 25 Web Sitesi www.cocukvakfi.org.tr www.turkiyecocukhaklarikongresi.org Elif Beyza Erözlü Akören Öğrenci Meclisi Başkanı elektronik posta [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] Facebook Çocuk Vakfı Twitter http://twitter.com/cocukvakfi Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu www.shcek.gov.tr İstanbul Üniversitesi www.istanbul.edu.tr 32 | I. Türkiye Çocuk Hakları Stratejisi
