Flaşörler ve Merdiven Otomatikleri İhbar sistemlerinde çok kullanılan

Flaşörler ve Merdiven Otomatikleri
İhbar sistemlerinde çok kullanılan flaşörler ile bina içi aydınlatmayı kontrol için
yapılan merdiven otomatikleride bir nevi zaman rölesidir.
Şekil 3-25 de bir firmaya ait flaşör rölenin bağlantı resmi ile zaman değişim
eğrisi,şekil 3-26 da çok kullanılan merdiven otomatiği baglantı resmi gösterilmiştir.
Kontaktörler ve Röleler
1- Tanım :
Kontaktör,genel anlamda elektrik devresini açıp kapamaya yarayan ve bir
tahrik sistemiaracılığı ile uzaktan kumanda edilebilen bir tür elektrik anahtarıdır.
Genellikle alçak gerilimde ve bazı özel hallerde orta gerilimde kullanılır.
Kontaktör,genellikle devreyi çok sık acıp kapamaya elverişlidir. Bir röle
aracılıgı ile tüketicileri aşırı yüklere karşı koruyabilir.
Kontaktörün en önemli üç dildeki karşılıkları şunlardır.
İngilizce
Fransızca
Almanca
: The contactor
: Le contacteur
: Dzs schütz
Röleler, küçük akımlı değişik kumanda sistemlerinde, bir devreyi açıp
kapama amacı ile, kontaktörler ise motor devrelerinde veya büyük akımlı devrelerde
enerji şalteri olarak kullanılırlar.
Kontaktör ve rölelerin bobin çalışma gerilimleri genellikle küçük gerilimlidir.
Böylece elektrik enerjisinden koruma önlemi alınmaksızın çok büyük akımlı ve
gerilimli devrelere emniyetle kumanda etmek mümkün olur.
2- Özellikleri
Çalışma ve kullanma tarzı bakımından kontaktörü diğer anahtar türlerinden
ayıran en önemli özelliği, devreyi çok sık açıp kapamaya ve aynı zamanda uzaktan
kumandaya elverişli olmasıdır. Kontaktör, bir termik röle ile donatıldığında jumanda
ettiği işletme aracını veya tesis bölümünü aşırı yüke karşı koruma görevinide yapar.
Alçak gerilim tesislerinde kullanılan bağlama cihazlarının ve anahtarların
genel sınıflandırılmasıaçısından kontaktörler,
1- İşletme tarzı bakımından bir uzaktan kumanda anahtar,
2- Bağlama kapasitesi bakımından bir kısmı, yük veya güç anahtarı ve
motor anahtarı ve bir kısmıda motor anahtarı,
3- Ark söndürme bakımından kuru, yağlı ve vakumlu anahtar,
4- Akım türü bakımından, doğru veya alternatif akım anahtarı,
5- Tahrik sistemi bakımından, doğru ve alternatif akımla çalışan
elektromanyetik kumandalı anahtar nadiren motorlu veya pnömatik
kumandalı anahtar,
6- Kutup sayısı bakımından doğru akım sistemi iki kutuplu, alternatif akım
sistemi için iki, üç veya dört kutuplu ve kumanda sistemlerinde dört, altı,
sekiz veya on kutuplu anahtardır.
3-Yapılışı
Genel olarak bütün anahtarlarda olduğu gibi, her kontaktörde her bir akım
yolu veya faz başına bir çift kontak takımı vardır.Bunlardan birincisi sabit ve ikincisi
hareketli kontaktır. Kontaktörün esas özelliklerinden birisi, devreyi çok sık açıp
kapamak olduğundan, kontaktörlerde ana akım devreleri üzerinde bulunan ana
kontakların önemi çok büyüktür. Akım devresinin kapanması söz konusu olduğu
zaman, hareketli kontaklar, bir tahrik sistemi aracılığı ile sabit kontaklar ile temas
haline getirirler. Söz konusu tahrik sistemi nadiren pnömatik ve genellikle
elektromanyetiktir.
Elektromanyetik tahrik sistemi bir demir çekirdekten, bir bobinden ve bir
yaydan oluşur. Demir çekirdek iki parçalıdır. Bunlardan birincisi sabittir ve
kontaktör devresine monte edilmiştir. Hareketli kontaklar ise, hareketli demir
çekirdek parçası aracılığı ile, ya doğrudan veya bir tahrik kolu üzerinden hareket
ettirilirler. Sükünet halinde hareketli parça yay tarafından çekilmiş olduğundan,
kontaklar açık durumda bulunurlar. Kontaktörün kumanda ettiği cihazın devreye
sokulması arzu edildiğinde manyetik bobin, dışarıdan bir kumanda gerilimine
bağlanarak uygulanır. Böylece elde edilen manyetik çekme kuvveti, yay kuvvetini
yenerek hareketli kontakları sabit kontaklar üzerine bastırır ve akım devresini
kapatır.Bobin uyarıldığı sürece de devre kapalı kalır .Şu halde manyetik kuvvet, hem
kontakları kapatır ve hem de kapalı kalmasını sağlar. Kontaklar arasında iletimin iyi
olması, aşırı ısınmayı önler ve ömürleri uzun olur. Bu sebepten kontak temasının iyi
olması şarttır. Onun içinde belirli kontak basıncının bulunması gereklidir. Kontak
basıncını manyetik çekme kuvveti oluşturur.Şu halde manyetik kuvvet bir taraftan
yay kuvvetini yenecek ve diğer taraftan belirli bir kontak basıncını oluşturacak kadar
büyük olmalıdır.
Kontaklarının kapanması, burada açıklandığı kadar kolay ve basit değildir.
Zira bobinin uyarılması ile meydana gelen büyük manyetik çekme kuvveti etkisi ile
kontaklar birbirine çarptıktan sonra geri sıçraması ve bu olayın mili saniye
mertebesinde küçük zaman aralıkları ile tekrar ederek titreşimlerin baş göstermesi
tehlikesi vardır. Her bir çarpma ve geri sıçrama küçük çaplı bir kapama ve tekrar
açma arkı oluşturur. Ark, kontakların kısa zamanda harap olmasına yol açar.
Çarpma ve titreşme olayına meydan vermemek için yay kuvvetinin manyetik çekme
kuvvetini ve hareket eden kitlelerin dinamik kuvvetinin tam bir uyum içinde
olmaları gerekir. Sıçramayı önlemek için kontaklar, yaylanabilen kontak taşıyıcılar
üzerine oturtulurlar. Ayrıca nüvenin ön yüzünde küçük bir plastik pulcuk
yapıştırılır. Böylece çekme anında artık mıknatısıyet etkisi ile paletin demir çekirdeğe
yapışık kalması önlenir. Alternetif akımda çalışan kontaktörlerde, alternatif akımın
değer ve yön değiştirmesi sonucu yön değiştirmesi sonucu çekme kuvveti
değişimlerinin yaratacağı titreşimleri ve gürültüyü önlemek için, demir çekirdeğin
ön yüzüne açılmış kanala bakır halka yerleştirilir.
Hareket eden manyetik devre parçasının hareket ekseni üzerine ayrıca bir
çok yardımcı kontaklar daha yerleştirilir. Bunlar çeşitli yardımcı devrelere kumanda
etmeye yararlar. Bu kumanda kontaklarından normalde açık kontaklara, kapatıcı
kontak veya kapayıcı kontak, normalde kapalı kontaklara, açıcı kontak veya açar
kontak denir.
Kontaktör bobinine uygulanan gerilim kesildiğinde manyetik çekme
kuvveti sıfır olur ve serbest kalan yay kuvvetinin tesiri ile hareketli kontaklar geri
çekilerek kontaklar açılır ve ana akım devresi kesilir.
Kontaktörlerde hareketli kısımlar az ve bunlarda aşınma önemsiz
olduğundan, kontaktör ömrü uzundur. Ancak fazla yıpranan kısım kontaklardır.
Dayanıklılığı arttırmak ve ömrü uzatmak için kontaklar özel gümüş alaşımdan
yapılırlar. Açma veya kapama esnasında arkın yıpratıcı etkisini azaltmak için beher
akım yolu başına seri bağlı çift kontak sistemi uygulanır.
Açma esnasında meydana gelen arkı söndürmek için belirli bir güçten
sonra kontaktör, erk söndürme hüçresi ile donatılır.
Kontakların ömrü yüke ve çeşitli işletme şartlarına bağlıdır. Yükün artması
halinde veya ağır işletme şartlarında, örneğin cihazların kısa aralıklarla sık sık
devreye sokulup çıkarılmaları ile kontakların ömrü kısalır. Kontaklar o şekilde
yapılmıştırlar ki, harap olan kontaklar gerektiğinde kolayca yenileri ile değiştirile
bilirler. Bu sayade kontaktörün ömrü uzamış olur.
Kontaktörler birbirleri ile paralel bağlanarak akım kapasitesi büyütülebilir
veya kontak sayısı arttırılabilir. Fazla kontakları boş bırakmayıp kullanmak
yararlıdır. Ayrıca kullanılmayan kontakların bağlantı vidaları mutlaka
sıkıştırılmalıdır.
Şekil: 3-31 de üç kutuplu bir kontaktörü oluşturan ana elemanlar şematik
olarak gösterilmiştir.
(Şekil: 3-31) üç kutuplu kontaktörün prensip şeması
a-b Bobin gerilim uçları
1-2, 3-4, 5-6, Ana kontaklar (kapatıcı kontak tipi)
13-14 Yardımcı kontak (kapatıcı kontak tipi)
21-22 yardımcı kontak (Açıcı kontak tipi)
4- Kullanma Yerleri
Kullanıldığı yerler bakımından kontaktörler;
a) Güç kontaktörü
b) Kumanda kontaktörü
c) Yardımcı kontaktör
olmak üzere üç ana guruba ayrılır.
Güç kontaktörü, daha ziyade alçak gerilim tesislerinde motorlara
Aydınlatma devrelerine, kondansatörlere ve elektrikli ısıtma cihazlarına kumanda
etmeye yarar. Motorları devreye sokup çıkaran kontaktör için motor gücü sık sık
devreyi açıp kapama, uzaktan kumanda ve aşırı yüke karşı koruma özellikleri önem
taşır.
Güç kontaktörü, üç fazlı alternatif akımda 660 Volta kadar ve doğru
akımda 440 Volta kadar kullanılır.
Motorlarda gerilim arttıkça şebekeden çekilen akım azaldığı halde
ısıtma cihazlarında ve kondansatörlerde gerilim arttıkça çekilen akım da artar. Bu
bakımdan kontaktör seçiminde çekilen akımın izin verilen işletme gerilimi sınırları
içinde kalmasına dikkat edilmelidir. Kondansatörlerde yüksek harmoniklerin baş
göstermesi sebebiyle akım değeri arttığından, kontaktör akımı, nominal kondansatör
akımının 1.5 katı seçilir.
Pompa, kompresör ve vantilatör tahriki için kullanılan orta gerilim
motorlarının ve kompanzasyon amacı ile kullanılan kondansatörlerin sık sık devreye
girip cıkmaları gerektiğinden, bu gibi tesislerde vakumlu kontaktör kullanılması
tercih edilir. Bunlar uzun ömürlü olup bir saatte 1200 defa açma-kapama yapabilirler
ve ömürleri bir milyon açma-kapama yapmaya elverişlidir.
Kumanda kontaktörleri ve yardımcı kontaktörler, kumanda, kilitleme,
ihbar ve sinyalizasyon devrelerinde kullanılırlar ve bu devrelerin gerektiği şartlara
göre seçilirler.
5- Karakteristik Büyüklükler
Kontaktörlerin seçiminde ve kullanılmasında önemli karakteristik
büyüklükleri şöyle özetleye biliriz.
1 Akım cinsi : Devrenin doğru veya alternatif akımla çalışmasına bağlı olarak,
kontaktör de doğru veya alternatif akım için seçilir.
2 Nominal Frekans (f) : Kontaktörün bağlanacağı şebekenin frekansı olup
Türkiye’de 50 Hz kullanılır.
3 Nominal Gerilim (Un) : Kontaktörün kullanıldığı yerdeki şebeke geriliminin
nominal değeri olup daima fazlar arası gerilimdir.
4 Nominal İşletme Gerilimi (Ue) : nominal işletme gerilimi, nominal işletme
akımı ile kontaktörün kullanılıp kullanılmayacağını tayin eder. Kontaktörün
kapama ve açma kapasiteleri ile kullanma katagorisi işletme gerilimi ile
ilgilidir.
5 Nominal İzalasyon Gerilimi (Ui) : kontaktörün izalasyon dayanımını
belirleyen gerilim değeri olup izalasyon muayeneleri buna göre yapılır.
6 Nominal Çalıştırma veya Kumanda Gerilimi (Uc) : Elektromanyetik
kontaktörlerde bobine uygulanacak gerilim olup, kumanda akım devresinin
çalıştırılması için bu gerilim esas alınır.
Kontaktörler nominal kumanda geriliminin %85-110 sınırları
arasında kusursuz olarak çalıştırılabilirler.
7 Nominal Akım (In) : Kontaktör devreye girdiğinde sınır ısınmanın ve sınır
sıcaklık derecesinin aşılmayacağı akım değeri denir.
8
Nominal İşletme Akımı (Ie) : İmalatcı tarafından bildirilir. Nominal işletme
gerilimine, nominal frekansa, işletme cinsine, kullanma kategorisine bağlıdır.
Çoğunlukla nominal işletme akımı yerine nominal işletme gerilimi ile
motorun en büyük gücü verilir. Buna kontaktörün “Nominal İşletme Gücü”
denir.
Bobin Tutma Gücü : elektromanyetik kondansatörlerde mıknatıs çekildikten
sonra bobinden geçen akımla bobin çalışma geriliminin çarpımı olan güçtür.
Alternatif akımda VA, doğru akımda W olarak verilir.
6- Kullanma Kategorisi
Kontaktör seçiminde kullanma kategorisi büyük önem taşırlar . VDE 0660’a
göre kullanma kategorisi şöyle tanımlanmıştır. “Kontaktörlerin kullanma amacı ve
yüklenme durumları, nominal işletme akımı veya motor gücü ve nominal gerilim ile
birlikte
Kontaktörlerin standart kullanma kategorileri çizelge 11’de verilmiştir.
Kullanma sınırı
Ac-1
Ac-2
Alternatif Ac-3
akım
Ac-4
Örnek uygulamalar
Endüktif olamayan veya çok az endüktif yükler, direnç frınlar
Bilezikli motorlar : yol verme, yön değiştirmeli çalışma1
Sincap kafesli motorlar: yol verme, çzlışmakta olan motorların
devre dışı edilmesi
Sincap kafesli motorlar: yol verme, yön değişmeli çalışma1 , aımlı
çalışma 2
Dc-1
Dc-2
Endüktif olmayan veya çok az endüktif yükler, dirençli fırınlar
Şönt motorlar : yol verme, çalışmakta olan motorların devre dışı
Doğru
edilmesi
akım
Dc-3
Şönt motorlar: yol verme, yön değişmeli çalışma1 , adımlı çalışma2
Dc-4
Seri motorlar: yol verme, çalışmakta olan motorların devre dışı
edilmesi
Seri motorlar: yol verme, yön değiştirmeli çalışma1 , adımlı çalışma2
Dc-5
1) Yön değişmeli çalışma, motorun durdurulması veya motorun çalışırken primer
bağlantılarının aniden ters çevrilerek motor yönünün değiştirilmesi işlemidir.
2) Adımlı çalışma, motorun döndürdüğü düzende küçük hareketler elde etmek için
motorun bir kez veya kısa aralıklarla tekrarlanarak enerjilenmesi işlemidir.
Not: kontaktörün rotor devrelerinin açılıp kapanması kondansatörlere veya tungsten
filemanlı lambalara uygulanması şartları önceden belirlenmelidir.
ÇİZELGE:11
Doğru Akım
Alternatif Akım
VDE 0660’a göre nominal işletmede çeşitli kullanma kategorileri için
kontaktörlerin kapama ve açma şartları çizelge 12’de verilmiştir.
Kullanma
Sınıfı
AC-1
Anma Çalışma
Akım Değeri
Bütün değerler
I/Ie
1.5
Kapama
U/Ue Cos2∅
1.1
0.95
Ic/Ie
1.5
Kesme
Ur/Ue Cos∅2
1.1
0.95
AC-2
Bütün değerler
4
1.1
0.65
4
1.1
0.65
AC-3
Ie≤17A
17A<Ie≤100A
Ie>100A
10
10
83
1.1
1.1
1.1
0.65
0.35
0.35
8
8
64
1.1
1.1
1.1
0.65
0.35
0.35
AC-4
Ie≤100A
17A<Ie≤100A
Ie>100A
12
12
105
I/Ie
1.1
1.1
1.1
U/Ue
10
10
83
Ic/Ie
1.1
1.1
1.1
Ur/Ue
0.65
0.35
0.35
L/R4
4
4
4
4
1.1
1.1
1.1
1.1
0.65
0.35
0.35
L/R4
(ms)
2.5
2.5
15
15
4
4
4
4
1.1
1.1
1.1
-
DC-1
DC-é
DC-3
DC-4
DC-5
Şönt
motorlar
seri
motorlar
Bütün değerler
Bütün değerler
Bütün değerler
Bütün değerler
Ie = Anma akımı (madde 0.2.4.4)
U = Kapama öncesi gerilim
Ue = Anma çalışma gerilimi (madde 0.2.4.1) Ur = Toparlama gerilimi
I = Kapama gerilimi
Ic = Kesme akımı
1) Kapama şartları alternatif akım için etken değerlerdir. Ancak, devrenin güç
katsayısına bağlı olaraksimetrik olmayan akımın tepe değeri daha büyük olabilir
(madde 1.2.3.5.1 notu)
2) Cos 0 için tolerans = ± 0.05
3) I veya Ic için en küçük değer = 1000A
4) Ic için en küçük değer = 800A
5) I için en küçük değer = 1200A
6) L/R için telorans = ± % 15
ÇİZELGE: 12
2.5
2.5
15
-
7- Standart Tanımlar (Temel Kavramlar)
Kontaktörlerin kullanılmasında önemli olan temel kavramları şöyle özetliye
biliriz.
Kontaktör Kutbu: Ana akım devresinin akım yoluna ait kontaktör
kısımlarına kontaktör kutbu denir. Kontaktörler genellikle 3 kutupludur.
Ana Kontak: Bir kontaktörün, kapalı durumda ana akım devresinde akımın
geçmesini sağlayan kontaklartır.
Sükunet Konumu: elektromanyetik tahrik sistemi çalışmasken kontaktörün
hareketli kısmının konumudur.
Kumanda Akım Devresi: Ana akım devresine ait olmayan ve kontaktörün
kapanıp açılmasını sağlayan bir akım devresinde bulunan bütün iletken kısımdır.
Kumanda Kontağı: kontaktörün kumanda akım devresinde bulunan ve
kontaktör tarafından mekanik yoldan çalıştırılan kontaklardır.
Yardımcı Akım Devresi: Kontaktörün ana ve kumanda akım devrelerinden
başka bir akım devresine ait olan bütün iletken kısımlardır. Yardımcı akım devreleri,
ihbar, kilitleme vb. Fonksiyonları yerine getirirler. Başka bağlama cihazlarının
kumanda akım devresinin bir kısmı olabilirler.
8- Yardımcı Kontaklar
Kontaktörler bir “Yardımcı anahtar ile”donatılırlar. Bu anahtar, kumanda,
ihbar, sinyal, ölçme ve kilitleme gibi işlemlerin yerine getirilmesine yarar. Yardımcı
akım devrelerine kumanda eden bu anahtar, kontaktörün yardımcı elemanıdır.
Yardımcı anahtar, çeşitli fonksiyonları olan kontakları içerir. Yardımcı kontak tipleri
şunlardır.
A) Kapatıcı kontak: Kontaktör açık iken açık ve kontaktör kapalı iken kapalı
Olan kontaktır.
B) Açıcı kontak: Kontaktör açık iken kapalı ve kontaktör kapalı iken açık olan
kontaktır.
C) Enversör kontak: bazı kontaktörlerde bulunur. Kapatıcı ve açıcı kontakların
bir kombinasyonu olup bir hareketli ve iki sabit kontak elemanından oluşur.
D) Silici kontak: Bazı kontaktörlerde bulunur. Kontaktörün kapanması
esnasında kısa süreli olarak kapanıp sonra açılan kontaktır.
Bu kontak türlerinden başka bazı kontaktörlerde erken kapatan kapatıcı
Kontak veya geç açan açıcı kontak gibi bazı özel kontak türleri daha vardır.
Kontaktörün tipine, gücüne ve kullanıldığı yerdeki işletme şartlarına göre
bir kontaktörde yardımcı kontak tiplerinden biri veya birkaçı bulunabildiği gibi,
ihtiyaçlara göre çok sayıda da yer alabilir. İmalatçı firmaların kataloklarıda
kontaktörlere ait yardımcı kontak türleri ve sayıları bildirilir.
Yardımcı kontak devreleri normal ana akım devresi gerilimine
bağlandıkları gibi genellikle kumanda ve sinyal devrelerinin gerektirdiği 12,24,48,110
Volt gibi daha düşük gerilimlere de bağlanabilirler.
Yardımcı devrelerden çekilen güçler küçüktür. Bu sebeple yardımcı
kontakların açıp kapama sonucu yıpranmaları fazla olur.
9- Baglama Uçları:
Kontaktörün şebeke tarafından ve tüketici tarafından olmak üzere, kontak
sayısının iki katına eşit bağlama uçları vardır. Bunlar bağlama iletkenleri aracılığı ile
ana kontakları bir taraftan sigortalar üzerinden şebekeye ve diğer taraftan eğer varsa
termik röle üzerinden tüketiciye bağlantı yapmaya yarar.
Bağlama uçlarında yapılan bağlantının çok iyi yapılması gerekir. Eğer sıkı
bir bağlama yapılmazsa, büyük geçiş direnci sonucu ısınma olur. Bunun etkisi ile
iletken izalasyonu yanar.
Bağlama uçları genellikle yaylı bir rondela ile donatılır ve yarıklı vida
aracılığı ile tornavida ile açılıp kapanacak şekilde düzenlenir.büyük güçlü
kontaktörlerde altı köşeli vida kullanılır ve bunlara bağlanacak büyük kesitli
iletkenler kablo pabucu ile bağlanır.
Bağlama uçları, kontaktör ana akım yolunun nominal işletme akımına uygun
boyutlandırılır. Bu sebeple bağlama uçları, nominal işletme akımına karşılık olan
kesitte iletkenler girecek büyüklüktedir.
Çizelge 13’de, kontaktörün akım yoluna ait nominal akım değerlerine göre
kullanılacak iletken kesitlerini gösteren çizelge verilmiştir. Bağlantı iletkenleri
çizelgedeki kesitlere uygun seçilmelidir. Yardımcı devre bağlantı iletkenleri kesiti
1-2.5 mm2 arası kesitte olmalıdır.
ANMA ISIL
AKIM ARALIĞI
(Amper)
0 – 7.9
7.9 – 15.9
15.9 – 22
22 – 30
30 – 39
39 – 54
54 – 72
72 – 93
93 – 117
117 – 147
147 – 180
180 – 216
216 – 250
250 – 287
287 – 334
334 - 400
İLETKEN
KESİTİ
(mm2)
1
2.5
1.5
4
6
10
16
25
35
50
70
95
120
150
185
210
ÇİZELGE: 13
10- Doğru Akımla Uyarma:
Tahrik sistemlerinde kumanda ve devir ayarı kolaylıkları yüzünden bazı
durumlarda doğru akım motorları kullanıldığından, bu gibi yerlerde kontaktör
bobinleri doğru akımla uyarılırlar.
Doğru akımla uyarmada en ekonomik bağlantı, kontaktör bobin devresine
seri bir direnç bağlamak suretiyle gerçekleştirilir. Buna “Ekonomik Bağlantı” adı
verilir. Şekil 3-32 bu bu bağlantının prensibini gösterir.
Bu bağlamada kontaktör açıkken öndirenç kendine paralel bağlı açma geçici
bir kontak üzerinden kısa devre edilerek etkisis hale getirilmiştir. Kontaktörün
kapanması için bobine doğru gerilim uygulandığında, açma gecikmeli kontak
açılıncaya kadar bobinden büyük bir akım geçer ve kontaktör nüvesi kuvvetle çekilir.
Kontaktör kapanmadan az önce açıcı kontak açılır ve özdirenç bobine seri olarak
devreye girer. Bunun üzerine bobin akımı, sürekli çalışma için gerekli olan “tutma”
değerine düşerek normal çalışma sağlanır.(Bir kontaktörün güvenilir bir şekilde
kapana bilmesi için, bobine uygulanacak gerilim 0.85-1.1 Uc sınırları arasında
olmalıdır. Kapanan bir kontaktör bobin gerilimi çalışma ortamına göre 0.1-1.75 Uc
değerlerine düşmesi halinde açılır.)
Doğru akımla uyarmada daha doğru yöntem, bobin devresine bir redresör
bağlamaktır. Şekil: 3-33’de böyle bir devrenin prensip şeması görülmektedir.
11- Kontaktör Koruyucusu:
Kontaktörlerin ana akım yolları, tahrik sistemi, yardımcı devreleri bir kaide
üzerine yerleştirilirler ve uygun bir koruyucu ile dış etkenlere karşı koruma altına
alınırlar. Güçlerine bağlı olarak kontaktörlerin ağırlığı 0.1-30 kg, arasındadır. Kaide
bu ağırlıkları taşıya bilmelidir. Koruyucu olmassa soğuma çok daha iyi olur. Buna
karşılık temas gerilimine, toza, yabancı cisimlerin ve suyun girmesine karşı korumak
bakımından koruyucu içine alınırlar.
Kontaktörler, bağlama tesislerinde demir konstrüksiyon üzerine, saç
tabloların içine, iş makinaları gövdelerine, duvara ve gereken her yere
yerleştirilebilirler. Kaidelerinde bulunan deliklerden vidalarla monte edilirler.
Montaj bakımından yön şartı yoktur. İhtiyaca göre düşey veya yatay oturtulabilirler.
Bazı tipler yaylı olarak raylar üzerine monte edilebilirler.
12- Etiket:
Her kontaktörün üzerinde bulunan karakteristik değerlerini bildiren etiket
bulunur. Etiketdeki önemli bilgiler şunlardır.
İmalatcı firmanın adı,
İmal edildiği ülkenin adı,
Kontaktörün tipi,
Kontaktörün özellikleri için geçerli standart,
Kontaktörün kullanma kategprisi ve buna göre çeşitli gerilimlerde
bağlanacakları güçler,
Nominal akım,
Yardımcı kontakların tipleri ve sayıları.
Bu bilgilerden yararlanarak kontaktörler uygun şekilde seçilmeli ve
kullanılmalıdırlar.
13- Kontaktörlerin Seçilmesi:
Kontaktörlerin seçilmesi çok önemli bir konudur. Eğer kontaktör işletme
büyüklüklerine, işletme ve ortam şartlarına uygun seçilmesse, hem işletme arızalı
olur, hemde kontaktörün ömrü kısalır.
Kontaktör seçiminde esas olan önemli büyüklükler şunlardır.
a- Nominal İşletme Gerilimi: Alçak gerilim şebekelerinde çok kullanılan
standart gerilim 220/380V. 50Hz. Dir. Bunun dışında kontaktörler ve
bağlanan cihazlar için standart gerilim değeri çizelge 14 de verilmiştir.
Doğru
Gerilim(V)
24 60 110 220 440 660 750 1200 1500 2400 3000
Alternatif
Gerilim(V)
24 60 125 220 380 500 660 1000 3000 6000 10000
Siyah rakamlar ile yazılan değerler tercih edilir.
ÇİZELGE: 14
İzalasyon gerilimi bakımından uygun olduğu sürece bir kontaktör, çeşitli
gerilim kademeleri için kullanılabilir. Her bir kontaktörün hangi gerilimlerde
hangi güçlerdeki asenkron motorlara kumanda edebilecekleri imalatcı
firmaların katoloklarında gösterilir.
b- Nominal Çalıştırma Gerilimi: Çalıştırma gerilimi olarak elektrik
enerjisinden emniyetle korunmak bakımından 24V ve 48V gibi küçük
gerilimler tercih edilir. Ancak kontakları atmosferik olaylar ve ortam
şartlarından kolay etkilenen kumanda devrelerinde daha büyük çalıştırma
gerilimleri düşünülür. Ayrıca kumanda hatlarının uzun olduğu yerlerde
büyük alternatif gerilimlerin kullanılması söz konusu olusa hat kapasitesinin
bozucu etkisi göz önünde bulundurulmalıdır.
c- Nominal Akım: Kontaktörler ve bağlama cihazları için geçerli olan nominal
akım değerleri çizelge 15 de verilmiştir.
IN
(A)
6
8
10
12
16
20
25
32
40
50
63
80 100 160 200 250 315 400 500 630
800 1000 1250 1600 2000 2500 3150 4000 6300 8000
Siyah rakamla yazılan değerler tercih olunur.
ÇİZELGE: 15 Kontaktörler için nominal akımlar
d- Nominal Güç: Kontaktör seçiminde tüketicinin özellikle motorun gücünün
bilinmesi gerekir. Belirli bir kontaktör, izalasyon durumu izin verdiği sürece,
ferklı gerilimlerde çalıştırılabilir.
e- Kullanma Sınıfı: Standart yönetmeliklerde alternatif ve doğru akım
tüketicileri niteliklerine, işletme özelliklerine ve kullanma şekillerine göre
sınıflandırılmıştır. Bu durum çizelge 16 ve 17’de açıklanmıştır. İmalatcı
firmaların kataloklarından yararlanılarak belirlenen özelliklere uygun
kontaktör tipi seçilmelidir.
f- Kontak Ömrü: Kontak ömrü, kontaktörün yük altında toplam açma kapama
sayısıdır. Buna elektriksel ömürde denir. Kontaktörün seçimi sırasında
kontaktörden beklenen ömürde bildirilir. Genellikle iş makinaları saatte bir
defa veya biraz fazla devreye sokulup çıkarıldıkları halde otomatik
kumandalı iş makinaları saatte 3000 defa dolaylarında devreye sokulup
çıkarılmaları gerekebilir. Bir makinaya kumanda edecek kontaktörün ömrü,
hiçbir kontak parçasını değiştirmeye gerek kalmadan, bu iş makinasının
ömrü kadar olmalıdır.
Kontaktörün seçimi için gerekli olan yukarıdaki bilgilerden akım,
gerilim, frekans, güç katsayısı, v.b. bilgiler motorların üzerlerinde yazılıdır. Diğer
bilgiler ise, işletme şekline ve motorların tahrik özelliklerine bağlı olarak tayin edilir.
Kontaktör seçimi artık bundan sonra firmaların imalatından bağımsız sürdürülemez.
Sonuçta bir firmanın mamülleri arasından uygun olan kontaktörü seçme
zorunluluğu vardır. Onun için bundan sonraki kademede kontaktör seçimi,
firmaların imalatına bağlı olarak yapılır.
İmalatcı firmalar, sanayide kullanılan alçak gerilimli bağlama
cihazlarının ve kontaktörlerin kullanma sınıflarına göre cetveller hazırlamışlar ve
açma kapama sayısı cinsinden kontak ömrüne bağlı grafikler düzenlenmiştir.
Çizelge 16’da DSL tipi, Çizelge 17’de 3TA tipi, Çizelge 18’de SLA tipi,
Çizelge 19’da B tipi kontaktörlere ait karakteristik değerler görülmektedir.