Klasik ve Neo-klasik Dış Ticaret Teorileri

Klasik ve Neo-klasik Dış
Ticaret Teorileri
Dr.Dilek Seymen
Uluslararası Đktisat
Neo-klasik Dış Ticaret Teorisi
Liberal görüşü benimseyen iktisatçılar klasik
değer teorisinden farklı olarak yeni bir değer
teorisi kurmak ve görüşlerini buna
dayandırmak zorunda kaldılar.Böylece
marjinal fayda görüşene dayanan yeni bir
değer teorisi geliştirildi
Soyutlayıcı bir teoridir ve evrensel geçerlilikte
iktisat kanunları savunulmuştur, klasik teorinin
bir çok varsayımı geçerlidir.
Matematikten yararlanmışlar ve iktisadi
değişkenler arasındaki ilişkiyi fonksiyonlarla
ifade etmişlerdir.
Dış Ticaretin Teklif Eğrileri Yardımıyla
Açıklanması Edgeworth ve A.Marshall
Subjektif Reeel Maliyet Teorisi;
Marshall’a göre değeri, malların değerini
belirlerken reel ve subjektif unsurlar birlikte
yaratır.
Reel unsurlar emek ve sermaye maliyetidir.
Subjektif unsur faydadır.
Ayrıca reel unsur olan emek ve sermaye de sübjektif
unsurlar taşır.
Emek,çalışmanın zahmeti,marjinal zahmet…
Sermaye, tasarruf, tüketimden vazgeçmek,
imsak….
Mal Balyaları:
Mal balyaları ülkenin ihraç mallarını
temsil etmektedir.Her bir mal balyası,
sübjektif reel maliyeti oluşturan belirli
emek ve sermaye miktarını
kapsamaktadır.Balyaların mal içerikleri
farklı olabilir, ancak emek ve sermaye
içerikleri aynıdır. Ayni mübadele…(para
nötr, ödemeler bilançosu dengede…)
Marjinal Fayda:
Bir ülkenin ihraç ettiği mal balyası
arttıkça, ülke içindeki miktarı azalır,
marjinal faydası artar değeri
yükselir...
Đthalat arttıkça, ithal balyalarının ülke
içindeki marjinal faydası azalır, değeri
düşer….
Balyaların emek ve sermaye
içeriklerinin aynı tutulmasının sebebi,
“daha kıymetli” ayrımını ortadan
kaldırmak içindir. Aksi taktirde
marjinal faydalarına göre bir
değerlendirme yapmak güç olurdu.
Teklif Eğrileri;
Bir ülkenin teklif eğrisi, çeşitli ticaret
hadleri üzerinden ithal edeceği mal
balyaları karşılığında, ihraç etmeyi teklif
edeceği mal balyaları miktarını gösteren
noktaların geometrik yeridir.( mahreçler
kanunu…)
Teklif Eğrilerinin Çizimi 1
A Ülkesi
Teklif
Edilen
Đhraç
Balyaları
(1)
0
1
2
3
4
5
6
Đstenen
Đthal
Balyaları
(2)
0,0
0,6
1,5
2,8
5,0
7,5
10
A Ülkesi
Fazlada Đstenen
ithal Balyaları
(3)
0,6
0,9
1,3
2,2
2,5
2,6
Aratan her ünite ithal
balyası için ödenmeye
hazır ihraç balyaları
(4) = (1) / (2)
1,67
1,33
1,07
0,80
0,71
0,61
Teklif Eğrilerinin Çizimi 2
B Ülkesi
Teklif
Edilen
Đhraç
Balyaları
(1)
0
1
2
3
4
5
6
7
Đstenen
Đthal
Balyaları
(2)
0,0
0,45
1,05
1,85
2,85
4,00
5,25
6,75
B Ülkesi
Fazlada Đstenen
ithal Balyaları
(3)
0,45
0,60
0,80
1,00
1,15
1,25
1,50
Aratan her ünite ithal
balyası için ödenmeye
hazır ihraç balyaları
(4) = (1) / (2)
2,20
1,90
1,62
1,40
1,25
1,14
1,12
Her ülke diğer ülkeye teklifte
bulunurken malların marjinal
faydasını dikkate alır…
Böylece verilmek istenen mal
balyaları karşılığı istenen miktar
artar..
Böylece ülkelerin karşılıklı teklifleri bir
noktada birleşir. Dış ticaret haddi…
Teklif Eğrilerinin Çizimi
B
Balyaları
Ş
6
A
D
P
B
3
4
5
P
2
I
1
1
C
1
2
3
4
5
6
A Balyaları
0,8
1,2
K
Dış ticaret haddi, ülkelerin iç mübadele oranları
arasında bir noktada oluşacaktır.
Bn
ın
iç m
üb
ad
ele
or a
nı
B
c
ı
e oran
l
e
d
a
b
iç mü
A nın
A
Teklif eğrilerinin kesiştiği nokta denge
dış ticaret haddi ni verir.
Teklif eğrileri üzerinde diğer
noktalarda mahreçler kanunu gereği
iç denge sağlanmıştır. Ancak dış
denge sağlanamamıştır.
Teklif eğrilerinin kesiştiği P noktası
ile orijini birleştiren OP doğrusunun
eğimi, statik denge şartları içinde B
ülkesinin ticaret haddini
vermektedir. O halde
B ülkesinin ticaret haddi
tg POC = PC/OC = 5/4 = 1,25 /1
A Ülkesinin ticaret haddi
COtg POC = OC/PC = 4/5 = 0,8 /1
Dış Ticaret Haddi
Đhracat birimi
Đthalat birimi
= Trampa ticaret haddi.( oranın küçülmesi
ülke lehinedir.)
DTH = Px / Pm
Px = Vx / Qx , Pm = Vm / Qm
Vx / Qx
DTH = Px / Pm =
Vm / Qm
Px / Pm oaranı arttıkça dış
ticaret haddi ülke lehine gelişir.
Đhraç malının fiyatı ithal
malının fiyatından yüksektir
(Sattığı mal birimi basına
giderek daha cok mal alıyor
demektir)
Tüketici rantı
Marshall’ın dış ticarete teorisine
önemli katkılarından biri tüketici
rantı kavramıdır.
Marshall’a göre, ticaret yapan ülkeler,
karşı ülkenin mallarını
düşündüklerinden ucuza almakta, bir
rant elde etmektedir.
6
A
P
B
4
5
D
Tüketici Rantı (B)
B
Balyaları
1
2
3
Tüketici Rantı(A)
C
A
Balyaları
Teklif Eğrilerinin Çizimi
B
Balyaları
A’
P’
A
P
A’’
P’’
A Balyaları
Marshall’ın Dış Ticaret Teorisine Katkıları
Marjinal Fayda
Teklif Eğrileri
Dış Ticaret Hadleri
Tüketici ve Üretici Rantı
Elastikiyet
Teklif eğrilerine getirilen eleştiri:
Ticaret hadleri, marjinal fayda, dış ticaretten sağlanan
fayda, elastikiyet kavramı teklif eğrileri ile açıklanmış
ve standart teoriye önemli bir katkı yapılmıştır.
Öte yandan, mal balyalarının somut olarak ölçülmesi
mümkün değildir, belirsizdir…
Mal balyalarının içeriği belirsiz olduğundan hangi
ülkenin hangi malda uzmanlaşacağı sorusu
cevaplanamamaktadır.
Sübjektif reel maliyet teorisi, gelir ve servet
paylaşımındaki eşitsizliği de zımnen içerdiğinden
normatif değer hükümleri de içermiştir.
Tam rekabet, tam istihdam, ödemeler bilançosu
dengesi varsayımları da günümüz gerçeklerine
uymamaktadır.
G.Haberler: Alternatif Maliyetler
Malların nisbi fiyatları onların
maliyetlerine göre belirlenmektedir.
Ancak maliyet malların üretilmesi için
gerekli üretim faktörleri tarafından
belirlenmez.
Maliyeti belirleyen söz konusu malı
üretmek için vazgeçilen alternatif
üretimlerdir.
Alternatif Maliyet:
Bir malı üretmek için vazgeçilen
alternatif üretimdir.
Bir malın üretimini bir birim artırmak
için başka bir maldan vazgeçilmesi
gereken üretim miktarıdır.
Tam istihdam koşullarında, bir malı
üretmek için gerekli olan faktörler
başka malların üretiminin azaltılması
ile mümkündür.
Haberler, alternatif maliyet kavramını
üretim olanakları eğrisi ile
açıklamıştır.
Üretim Koşullarının Benzer, Tüketici Tercihlerinin
Farklı Olması
Y
Y
Pb’
Ca’
Yc’
Ia’
Yp
a
Yp’
Pb
Ia
Yp’
a’
Pa
Yp
b’
Ib Ib’
b
Cb’
Yc’
Pa’
Xc’ Xp
Xp’
X
Xp’ Xp Xc’
X
Üretim Koşullarının Farklı, Tüketici Tercihlerinin
Benzer Olması
Y
Y
Pb’
Ia’
Ia
Pb
Ib’
Yp
Yp
a
b
Ib
Pa’
Pa
Xp
X
Xp
X
Üretim Olanakları Eğrisinden Teklif Eğrilerinin Elde Edilişi
Y
Y
I2
p2
p2
p1
p1
Q2
Q1
c2
c1
Wı
Iı
W2
X
Q1,Q2
c1
c2
X
Dış ticaretin mübadele ve uzmanlaşma etkisi
MRTxy = Px / Py = MRSxy
Y
MCx / MCy = Px / Py = dy / dx
y2
C1,P1
y1
I2
Iı
Pd
x2
x1
C3
I3
C2
Pf
Pf
X
HECKSCHER-OHLIN TEOREMĐ
Klasikler dış ticaretin nedenini ülkeler arasındaki üretim
maliyetlerinin farklılığına dayandırırlar. Maliyetler
farklılaştığında mübadele karlı olur.
Maliyet farklılığının nedeni?
Ricardo emek verimliliğinin uluslararası maliyet farklılığına
değinmiş ama neden emek verimliliğinin uluslararası alanda
farklı olduğunu açıklamamıştır..
1919 Eli Hecksher,
1930’larda ise ögrencisi Bertil Ohlin faktör oranları – faktör
donatımı ( factor endowment-factor proportions) teoremi ile
konuya açıklık getirmiştir.
II Dünya Savaşı yıllarında Paul Samuelson teoreme katkıda
bulunmuştur.
Faktör Donatımı Teorisi;
Bir ülke hangi üretim faktörüne zengin olarak sahipse, üretimi
o faktörü yoğun olarak gerektiren malları daha ucuza üretir,
dolayısıyla bu alanda uzmanlaşır ve bu malları ihraç eder.
Ülke emek yoğun bir ülke ise, emek yoğun malları daha ucuza
üretmesi doğaldır. Sermaye yoğun ülkelerde sermaye yoğun
malların üretilmesi doğaldır.
Örn: Türkiye tekstil, gıda, işlenmiş tarım ürünlerinde
Almanya makine, elektronik de…
Faktör Donatımı Teorisinin Varsayımları
Ülkeler faktör donanımları bakımından birbirinden
farklıdır,
Malların faktör yoğunluğu farklıdır, bazı mallar daha
emek yoğun diğerleri daha sermaye yoğundur,
Malların üretim fonksiyonları bütün ülkelerde aynıdır. Mal
bir ülkede emek yoğun üretiliyorsa diğer ülkede de emek
yoğun üretilir, (Bu teknolojinin bütün ülkelerde aynı
olması anlamına gelir, oysa teknoloji ülkelere göre
farklılaşabilir.)
Üretimde ölçeğe göre sabit verimler geçerlidir,
Ülkelerin talep koşulları birbirinin aynı olmasa da
benzerdir. Dış ticaret talep nedeniyle değişmez.
Faktör donatımı iki ayrı şekilde tanımlanır;
Fiziki tanımlama: Faktör bolluğu arz yönüyle ele alınır. Ülkelerin
emek/sermaye oranları karşılaştırılır.
KA/LA > KT/LT
Almanya’da sermaye emeğe göre Türkiye ile karşılaştırıldığında
nisbeten boldur…
Ekonomik tanımlama:Faktör fiyatları dikkate alınır, genel olarak
hem arz hem de talep dikkate alınmış olur çünkü ülkelerin bol
olarak sahip olduğu faktörlerin fiyatı nisbeten ucuzdur.
PKA/PLA < PKT/PLT
Almanya’da sermayenin nisbi fiyatı Türkiye’ye göre düşük.
Aksi durumlar ( Almanya’da sermaye bol olduğu halde pahalı
olması gibi) hükümet müdahalesi veya talep nedeniyle olabilir.
Faktör yoğunluğunun tersine dönmesi
Faktör fiyatları değişebilir. Örneğin sermaye
ucuzlayıp emek pahalılaşabilir. Bu emek yoğun
üretilen malda daha çok sermaye kullanılmasına
sebep olabilir ama faktör donanımı teorisinin
geçerliliği için ucuzlayan faktörün pahalılaşan faktör
yerine ikame edilesi sonucu, emek yoğun mal
sermaye yoğun mal ( ya da tam tersi ) haline
gelmemelidir.
istisnalar vardır… Latin Amerika’da daha önce emek
yoğun üretilen kauçuk şimdi suni olarak ( su-kireç
tozu-kömür) sermaye yoğun üretiliyor.
Faktör donatımı teorisinin kanıtlanması
Makine
A
PA
T
IT
PT
IA
A
T
Teksil
Faktör donatımı teorisinden çıkarımlar
Faktör donanımı: her ülke zengin olarak sahip
olduğu faktörü yoğun biçimde kullandığı
malların üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe
sahiptir,
Faktör fiyat eşitliği: Serbest ticaret ülkeler
arasında faktör fiyatlarını eşitler ( mal hareketi
yoluyla ),
Gelir dağılımı etkisi: Serbest ticaret sonucu
ülkede bol olan faktörün geliri artar, kıt
faktörün geliri düşer ( Stolper-Samuelson)
Faktör fiyatlarının eşitliği:
Eğer faktörler tam mobilse örneğin emek
ücretlerin düşük olduğu bölgeden yüksek
olduğu bölgeye kayar. Ücretlerin yüksek olduğu
bölgede işgücü arttıkça ücretler düşer ( tam
tersi de olur ).
Bu mal hareketi yoluyla da sağlanır. Ülke yoğun
olarak sahip olduğu faktörü kullandığı malda
uzmanlaşırsa o faktöre talep artar ve o
faktörün fiyatı artar.
Örn: emek yoğun mala talep artar; emek talebi
ve ücret artar, sermaye yoğun mal azaltılarak
açığa çıkan emek kullanılır, sermaye atıl kalır,
fiyatı düşer.
Gelir dağılımına etkisi
Bol faktörün geliri artar, kıt faktörün geliri
azalır ( Stolper-Samuelson)
Serbest ticaret yolu ile bol faktörün ticaretten
sağlayacağı fayda kıt faktörün gelirindeki
azalmadan daha çok olabilir.
Dış ticaretin hükümetler tarafından gelir
dağılımını etkilemede kullanılmasına neden
olmuştur.
Günümüzde gelişmiş ülkelerde emek kıt bir
faktör olduğundan sendikalar lobi faaliyetleri ile
koruyucu önlemler için devlete baskı yaparlar
örn: ABD’de tekstilde kotaların sürdürülmesi
konusundaki israr…