Ruhsal Travma ve Afetlerin Epidemiyolojik Özellikleri
advertisement
RUHSAL TRAVMA VE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLARDA PSİKOEĞİTİM Tamer Aker Travma • Travmatik olaylar kişinin yaşamını veya yaşamsal bütünlüğünü tehdit eden olaylardır. • Örnekler??? 3 şekilde yaşanır; • Olay doğrudan kişinin başına gelir. • Kişi, bu tür olaylara tanık olur, olayı yaşayan insanlara yardım eder. • Bu tür bir olayın sevdiği bir kişinin başına geldiğini öğrenir. Ruhsal Travma Bir travmatik olay sırasında veya hemen sonrasında klişiler korku, dehşet, çaresizlik, utanç ve suçluluk gibi tepkiler verdiyse bu tür olaylar artık ruhsal açıdan travmatik olaylar ya da ruhsal travmatik olaylar olarak adlandırılır. Travmatik Olayların Sınıflanması 3 • İnsan elinden kasıtlı olarak çıkan olaylar, • Doğal afetler / olaylar, • Kazalar. Afet Tanımı I Belirli bir zaman dönemi içerisinde, tıp mesleğinin kapasite ve kaynakları ile olağandışı durumdan etkilenen veya sağlığı tehdit altında olan insanların gereksinimleri arasında akut ve öngörülemeyen bir dengesizlikliğin ortaya çıktığı olaylardır. AFET TANIMI II • İnsanlar için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen ve etkilenen topluluğun kendi imkân ve kaynaklarını kullanarak üstesinden gelemeyeceği, doğal, teknolojik veya insan kökenli olaylardır. Afet olayın kendisi değil, doğurduğu sonuçlardır. Kökenlerine Göre Afet Sınıflaması 3 • Doğal Afetler (Örn: deprem, sel, heyelan ) • Teknolojik Afetler (Örn: nükleer patlamalar ) • İnsan Kökenli Afetler (Örn: savaşlar, terör olayları ) Ruhsal Travma ve Afetlerin Epidemiyolojik Özellikleri • Travmatik olaylar oldukça yaygın / çok sık yaşanır. – Doğru? – Yanlış? Ruhsal Travma ve Afetlerin Epidemiyolojik Özellikleri II • Afetler daha çok yoksul ve yoksunları etkilerler. – Doğru? – Yanlış? Ruhsal Travma ve Afetlerin Epidemiyolojik Özellikleri III • Ruhsal travmaya bağlı hastalıklar kadınlarda daha yaygındır. – Doğru? – Yanlış? Ruhsal Travma ve Afetlerin Epidemiyolojik Özellikleri IV • Ruhsal travmalardan sonra ortaya çıkan hastalıklar çok yaygın olmaları nedeniyle önemli bir halk sağlığı sorunudur. • Marmara depremlerinden sonra bölgede yaygın oranda TSSB ve diğer ruhsal sorunlara rastlanmıştır. RUHSAL TRAVMA VE PSİKİYATRİK HASTALIKLAR 1. Akut stres tepkileri, ASB, Eşik altı TSSB, Akut TSSB, Kronik TSSB, Geç Başlangıçlı TSSB, DESNOS – Felaket sonrası kalıcı kişilik değişikliği – Karmaşık TSSB, Travmatik Yas 2. Kişilik Bozuklukları, Majör Depresyon (MD), Diğer Anksiyete Bozuklukları, Diğer Duygudurum Bozuklukları, Somotoform Bozukluklar, Dissosiyatif Bozukluklar, Cinsel İşlev Bozuklukları, Uyku Bozuklukları, Ağrı Bozuklukları, Psikotik Bozukluklar UNUTMAYIN; • Bu hastalıklar yaşanılan ruhsal travma veya afetten önce de var olabilirler. • Ruhsal travma ve afet bu hastalıklara ilişkin belirtilerin ortaya çıkmasını kolaylaştırmış olabilir. • Ruhsal travma ve afet bu hastalıkların kendilerinin ortaya çıkmasını kolaylaştırmış olabilir. Ruhsal travma insan sağlığını bozar. Risk Etkenleri HASTALIKLARIN ORTAYA ÇIKMASINI KOLAYLAŞTIRAN ETKENLER 3 Travma ve stres • Travmatik olayın şiddeti, özellikle yaşamı tehdit etmesi, fiziksel yaralanma ve kayıpların yoğunluğu • Travmatik olayın süregen olması • İnsan eliyle yaratılan travmatik olaylar • Travma sırasında yaşanılan belirtilerin niteliği ve şiddeti • Travmaya karşı verilen öznel yanıtın şiddeti • Akut veya süregen ikincil stresler Kişisel Özellikler • Kadın cinsiyet • Bekar, dul ya da boşanmış olmak • Çocuk ya da yaşlı olmak • Azınlık üyesi olmak • Kişisel veya ailesel psikiyatrik hastalık öyküsü • Çocukluk çağı ruhsal travmaları • Bazı kişilik özellikleri (içe dönüklük gibi) • Yoksulluk veya düşük sosyoekonomik düzey • Düşük eğitim düzeyi • İşlevsel olmayan başa çıkma çabaları Çevresel Etkenler • Tıbbi, psikolojik ve sosyal yardım servislerine ulaşımın yetersizliği • Sosyal kaynakların ve desteğin azlığı • Az gelişmiş / gelişmekte olan bir ülkede yaşamak • Göçmen veya mülteci olmak RUHSAL TRAVMA İLE İLİŞKİLİ HASTALIKLAR Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) • TSSB tanısı koyabilmek için ilk ölçüt ruhsal açıdan travmatik bir olay yaşamanın gerekliliğidir. • TSSB belirtilerini mümkündür; 3 ana kümede toplanmak Tanı İçin Gerekenler; Ruhsal Travma ve… • Travmatik olayı yeniden yaşama • Travmaya eşlik etmiş uyaranlardan kaçınma ve genel tepki verme düzeyinde azalma (küntleşme) • Uyarılmışlık belirtileri TRAVMATİK OLAYI YENİDEN YAŞAMA / YENİDEN YAŞANTILAMA 1. 2. 3. 4. 5. Zorlayıcı imge veya düşünceler Kabuslar Geriye dönüşler Hatırlatıcılar sırasında kaygı Hatırlatıcılar sırasında fizyolojik tepkiler KAÇINMA – KÜNTLEŞME BELİRTİLERİ 1. Travmatik olay ile ilgili düşünce ve duygulardan kaçınmak 2. Travmatik olayı hatırlatan, bu olaya veya olayın herhangi bir özelliğine benzeyen etkinlik, yer, durum, kişi, zaman gibi uyaranlardan kaçınma. 3. Travmatik olayın önemli bir bölüm veya özelliğini hatırlayamama. Kaçınma - KÜNTLEŞME 4. Duygularını hissedememe, yaşayamama’, ‘Taşlaşma’ 5. Daha önceden sevilen etkinliklere karşı ilgi kaybı 6. İnsanlardan uzaklaşma ya da yabancılık duyma 7. Mesleği, evliliği, çocukları ya da yaşam süresi ile ilişkili olumsuz duygular ya da geleceği kalmadığı duygusunu yaşama UYARILMIŞLIK 1. Uykuya dalmak veya uykuyu sürdürmekte güçlük 2. Tetiktelik 3. Çabuk irkilme 4. Çabuk sinirlenme, öfke patlamaları 5. Yoğunlaşmada güçlük Akut Stres Bozukluğu Ruhsal travmatik yaşantıdan sonra iki ile 30 gün arasında ortaya çıkıp kaybolan travmatik stres ve dissossiyasyon belirtileri ile tanımlanan hastalık. Dissosiyatif Belirtiler 1. Uyuşukluk, dalgınlık ya da duygusal tepkisizlik 2. Çevrede olan bitenin farkına varmanın azalması 3. Derealizasyon 4. Depersonalizasyon 5. Disosiyatif amnezi Travmatik Yas Yasta ortak tepki / dönemler • • • • • İnkar dönemi Öfke dönemi Pazarlık dönemi Çökkünlük / Depresyon dönemi Kabullenme dönemi Travmatik Yas Terimi Deprem , insan kaynaklı şiddet gibi travmatik yaşantılar sonucunda ölümün gerçekleşmesini takiben, travmatik stres fenomeni (görüngüsü) ile yas fenomeni arasındaki etkileşimden doğan kliniği tarif etmek için kullanılmaya başlanmıştır. Travmatik yasın güçlüğü • Birey özlem duygusuyla kaybına, kaybıyla ilgili anılara doğru çekilirken, öte yandan, kaybın travma bileşeniyle ilişkili korku ve sıkıntı hissiyle kaybından ve anılarından uzaklaşma ihtiyacı hisseder. Böylelikle bu iki kuvvet arasında sıkışan birey yasını tamamlamasını sağlayacak yas ödevlerini yerine getirememekte ve yas hali normal seyrini izleyemediği için sonlanamamakta ve devam etmektedir. Travmatik Yas – Travmatik Stres Ayırıcı Tanısı • Travmatik yasta bir “ayrılık travması” söz konusu olduğu için öleni görmeye can atma veya arama gibi ayrılıkla ilişkili belirtiler gözlenir. • Kaçınma ve aşırı uyarılmışlık çok baskın belirtiler değildir. • Travmatik yasta travmatik olayın yeniden yaşanmasından çok ölenin olmaması sıkıntının kaynağıdır. • Aşırı uyarılmışlık belirtileri özellikle ölüyle, kayıpla ilişkili durumlarda ortaya çıkar Travmatik Yas ve Travmatik Stres Bileşenleri YAS TRAVMA Biliş Odak ölende, ölenin imgesi Odak ölümde, dehşetin imgesi Duygudurum Ölene hasret, ayrılma anksiyetesi Davranış Öleni arama Güvene hasret, tehlikenin anksiyetesi Tehlikeden korunma KARMAŞIK TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU Uzayan ya da süregiden travmalar, travmatik stres belirtilerinden daha farklı sorunların ortaya çıkmasına yol açar (Çocukluk çağında fiziksel ve cinsel istismar, işkence, ev içi şiddet, ensest, tecavüz, tutsaklık gibi süreğen ve insan eliyle oluşturulan travmatik olaylar) kTSSB Belirtileri • Öfke kontrolünde zorluk, duygusal patlama ya da dengesizlikler • Amnezi, dissosiyasyon gibi bilinç ve dikkat değişiklikleri • Süreğen sorumluluk ve suçluluk duygusu, utanç • Güvensizlik, yakınlık kuramama, toplumdan uzaklaşma • Tıbbi bir nedenle açıklanamayan somatik yakınmalar • Yaşamını ve dünyayı anlamlandırmada değişiklikler Majör Depresyon • Majör Depresyon (MD) belirtileri ruhsal bozuklukların hemen hepsinde görülebildiği gibi travmalardan sonra da sık olarak ortaya çıkar. • TSSB’ye de en sık eşlik eden psikiyatrik durum MD’dir. TRAVMATİK STRES HASTALIKLARINI AÇIKLAYAN KURAMLAR Hazır ve Kültürel Korkular • İnsanların evrimsel ya da genetik olarak “hazırlandığı” bazı korkular vardır. • Toprağın yarılması • Kıyamet Stres-Tepki Kuramı • İnsan beyni, yaşadığı travmatik olay ve ilişkili özellikleri, var olan bilişsel şemaları ile bütünleştirme eğilimindedir. Bir başka deyişle, yaşadığı bir olayı bir anlamda sindirmek ister. Bunları bilselerdi… Bu kadar kolay sindirebilirler miydi? Korkuyu da anlamlandırmak veya sindirmek için çabalar dururuz… Temel Varsayımlar Bireyin sahip olduğu temel varsayımlar üç ana grupta ele alınmaktadır: Dünyanın iyiliği, dünyanın anlamlılığı, benlik değeri. Travmatik olaylar bireyin bu varsayımlarını sarsarak, dünya ve kendisiyle ilgili olumlu inançlarını sorgulamasına; kendi incinebilirliğini fark etmesine neden olmaktadır Binalar gibi temel inançlarımız da yıkılabilir… Korku Koşullanması 1. Travmatik yaşantı sırasında bulunan iç ve dış uyaranlar travmaya verilen aşırı yanıtın (korkunun) etkisiyle koşullu uyaranlar haline gelirler. 2. Koşullu uyaranlarla karşılaşmak ise korku tepkisinin ortaya çıkmasına neden olur. İki Etkenli Kuram… EDİMSEL KOŞULLANMA Koşulsuz Uyaran Deprem sarsıntısı Koşullu Uyaran A Yatak odası Koşullu Uyaran B Karanlık C, D, E gibi diğer koşullu uyaranlar KLASİK KOŞULLANMA Yanıt Korku, dehşet çaresizlik Sonuç Yatak odasına girmekten kaçınma karanlıkta yalnız kalamama Bilişsel modele göre, anksiyete ve benzeri duygusal sorunlara uyumsuz ve gerçekci olmayan düşünme biçimleri neden olur. Tehdidin nasıl algılandığı, kestirilebilirliği ve kontrol edilebilirliği gibi bilişsel değişkenlerin TSSB’nin gelişimi ve sürmesinde etkili olduğu düşünülür. DEĞERLENDİRME Değerlendirme Kılavuzu I. Travmanın öğrenilmesi Güç olabilir yakınlık, güven ilişkisi II. Travmatik stres belirtilerinin taranması Kabuslar, kaçınma davranışları Duygusal donukluk, irkilme III. Diğer belirtilerin araştırılması Travmatik stres, yas kTSSB, MD IV. Öykünün derinleştirilmesi ve risk etkenleri Bireye, travmaya, çevreye ait risk etkenleri TRAVMATİK STRESE PSİKOLOJİK YAKLAŞIM Genel ilkeler • • • • • • Güven ilişkisi kurmak Yakınlık göstermek, yakın olmak. Anlamak, anlaşmak Dinlemek, paylaşmak Eğitimek, açıklamak Yargılamamak Psikolojik eğitim • Belirti ve hastalığı anlatmak, açıklamak • Belirtilerin neden-sonuç ilişkilerini kurmak, yaşadıklarını tanıtmak Amaç, kişileri mağdur konumundan kurtarıp bir felaket sonrası yaşamlarını yeni baştan düzenlemeye çalışan insanlar durumuna getirmektir. Normalleştirme / Olağanlaştırma Ruhsal sorunlarının “olağanüstü bir duruma verilen olağan, anlaşılabilir tepkiler” olduğunu, birçok kişide görülebildiğini açıklamak, yalnız ve tek olmadığını belirtmek yararlıdır. Bunun bir zayıflık ya da eksiklikten kaynaklanmadığı, bu durumdaki insanlara yardım edilebildiği söylenebilir. Başa çıkma yöntemleri Bugüne kadar sorunlarıyla nasıl başa çıktığını öğrenmek doktora, yapacağı öneriler konusunda yardımcı olabilir. İşlevsel başa çıkma yöntemlerini desteklemek, bazı yöntemlerle ilgili rehberlik yapmak gerekebilir. Sorun çözmeye yönelik öneriler • Travmatik olaya (örn; afete) bağlı olarak ortaya çıkan evdeki hasar, yaşanılan mekandaki (örn; çadırkentteki) güçlükler, çocukların eğitimi gibi pek çok konuda travma mağdurlarının yaşadığı sorunlarla sağlıklı bir şekilde başa çıkabilmeleri için sorun çözmeye yönelik öneriler verilebilir. • Bunun için, bu kişilere destek veren uzmanın, sorunların çözümlerine ilişkin bilgi sahibi olması önemlidir. Toplumsal paylaşımı desteklemek Kişiyi sorunlarını anlatmasına teşvik etmek, çok yakın olduğu kişilerle paylaşmasını önermek yararlıdır. Böylece yaşadığı acıyı, travmayı daha kolay kavraması ve sıkıntılarını belli bir miktar azaltması mümkün olabilecektir. Gün içindeki sıkıntının azaltılmasına yönelik öneriler • • • • • Gevşeme Nefes egzersizi Olumlu düşünme / telkin Girişkenlik eğitimi Düşünce durdurma Yöntemlerin kültürel uygunluğu da sınanmalıdır. Korkulan durumun veya düşüncenin üzerine gitme / alışma Korkulan duruma alıştırma egzersizleri, travmayı hatırlatan uyaranların (ev, oda, karanlık, yalnız kalmak, bazı sesler, kokular gibi) yarattığı anksiyete ve korkuyu azaltmayı amaçlar. Bunun için, aynı uyaranın üzerine yavaş yavaş gidilerek kişi korktuğu duruma alıştırılır. Etkinlikleri belirleme Kişinin amaca yönelik etkinliklerini yaşadığı ortamın şartlarına göre belirlemek ve özgül bazı hedefler koymak işlevselliğini artırmak açısından yararlı olabilir. Bu durum, kişinin varolan destek sistemlerine katılımına ve toplumsal birlik duygusunun oluşumuna da katkıda bulunacaktır. Genel tıbbi sağlığın sürdürülmesi • Bütün bunlarla birlikte kişilerin fiziksel sağlıkları da çok önemlidir. İyi beslenmeleri, bedensel olarak hareketli olmaları ve düzenli uyumaları gerekir. • Bu konuda önerilerde bulunurken travma sonrası aşamayı göz önünde bulundurmak çok önemlidir. İntihar / özkıyım riskine yaklaşım • Yaşama karşı bir bıkkınlıktan, böyle yaşamaktansa ölüp kurtulmaktan bahseden kişilerde intihar riskinin değerlendirilmesi açıkça sorularak yapılmalıdır. • Bu amaçla intiharı düşünüp düşünmediği araştırılmalıdır. • Eğer kişinin böyle bir düşüncesi varsa planı, ne yapacağı, böyle bir plan üzerinde nereye kadar harekete geçtiği, son zamanlarda bu yönde ne gibi hareketler yaptığı ve planı hakkında şu anki düşüncesi konuşulmalıdır. PSİKOFARMAKOLOJİK TEDAVİ (İlaç Tedavileri) Tedavinin Amaçları • Hastalığın uzun süre devam etmesini, ilerleyerek kötüleşmesini ve kronik sorunların ortaya çıkmasını engellemek, • Belirtilerin uzun sürmesi ve şiddetli olması durumunda kişinin uyumunu, anlama ve kavrama yeteneğini artırmak, • Kişide, belirtileri yenebileceği ve baş edebileceği düşüncesini uyandırmak, Tedavinin Amaçları • Uykusuzluk, kâbus görme gibi belirtilere karşı semptomatik tedaviyi kolaylaştırmak, • Nüksü önlemek, mevcut tedaviyi sürdürmek, • Eşlik edebilecek başka bir psikiyatrik hastalığa karşı önlem almak, • Yaşanılan yoğun kaygıyı azaltmak ve bu kaygının işlevselliği etkilemesinin önüne geçmek • İlaca uyum İlaç uyumunu artırmak için; • ‘Güven ilişkisi kurmak, • Tedaviyi seçerken hastanın tercihini de öğrenmek, • İlaç kullanımının bir zayıflık ya da delilik olmadığını, bağımlılık yapmayacağını vurgulamak, • Tedavinin gerekçe ve gidişini anlatmak, • Kişinin genel tıbbi durumunu değerlendirmek, • Yan etkileri az olan ialçlar seçmek’ yararlıdır... İlk Seçenek İlaçlar; Antidepresanlar TSSB tedavisinde öncelikle tercih edilecek ilaç grubu Seçici Serotonin Geri Alım Engelleyicileri (SSGE) grubudur (fluoksetin 10-20 mg/gün, sertralin 25-50 mg/gün, paroksetin 10-20 mg/gün). SSGE’lere yanıt vermeyen hastalarda venlafaksin, trisiklik antidepresanlar (TSA) ve Geri Dönüşümlü MAO Engelleyicileri (GMAE) düşünülmelidir. Uyku sorunları belirginse; Trazadon, mianserin ve mirtazapin gibi antidepresanlar TSSB’ye bağlı uyku sorunlarında sıkça kulanılmaktadır. Tedavi süresi; 12-24 ay arasında değişebilmektedir. ANTİDEPRESAN İLAÇLAR TRAVMA SONRASI KARŞILAŞILAN RUHSAL SORUNLARA YAKLAŞIM Ruhsal travmanın özelliklerini belirleyin Belirtileri ve işlevselliği araştırın Risk etkenlerini saptayın Tanı ve tedavi Diğer psikiyatrik hastalıklar Travmatik stres hastalıkları Rist etkenleri belirginde izleyin, destekleyin. Mevcut hastalığın tedavisini sürdürün. Ruhsal eğitim verin, olağanlaştırın. Sorun çözme, başa çıkma ve paylaşımı destekleyin. Tekrarlayan hastalığı tedavisine başlayın. Etkinlik belirleyin, kaygıyı azaltın, alıştırma önerileri verin. Uyku sorunu belirginse ilaç tedavisine başlayın ve sağlıklı uyku önerilerinde bulunun. Travma sonrası ortaya çıkan hastalığın tedavisine başlayın. Belirtiler bir aydır sürüyorsa antidepresan tedavi başlayın. İki ay boyunca düzelme yoksa uzmana sevk edin. TRAVMATİK OLAYLARDA YARDIM ÇALIŞANLARI Dolaylı Travma / İkincil Travmatik Stres “... ciddi biçimde strese yol açan ya da trajik bir olaya tanık olan, bu olaya ilişkin bilgiye sahip olan ya da olay sonrası yardım çalışmalarında bulunanların tepkisi” Stres Kaynakları • Olaya Bağlı Stres Kaynakları • Mesleki Stres Kaynakları • Çevresel Stres Kaynakları Olaya Bağlı Stres Kaynakları • Topluca yaşanan krizin bir parçası olmak • Uzun süre travmatik bir duruma duruma maruz kalmak • Hayati risk • Şiddete maruz kalma • Dolaylı/dolaysız tehdit altında kalma • Çalışmalar sırasında bir iş arkadaşının ölümüne ya da yaralanmasına tanık olmak • Bir çocuğun ya da yetişkinin ölümüne ya da fiziksel zarar görmesine tanık olmak • Uzun süren çabalardan sonra bir travma mağdurunun hayatını kaybetmesi • Duygu yükü ağır olan olayların içinde yer almak • Mağdur ya da koşullarla özdeşim kurmak Mesleki Stres Kaynakları • • • • • • • • • Hazırlıksız yakalanma Zaman baskısı Aşırı sorumluluk Fiziksel olarak zorlu, çok yorucu ve tehlikeli görevler Kronik yorgunluk Duygusal olarak zorlayıcı koşullar – Görevle baş edememe hissi – Ahlaki ya da manevi ikilemler yaşamak – Destek sisteminden uzak kalmak (ev /aile) – Çalışma ortamında desteklenmediğini hissetmek Açık olmayan, yetersiz ya da tutarsız bir yönetim anlayışı Kaynakların sınırlılığı Yüksek beklentiler Çevresel Stres Kaynakları Yardım çalışanları olumsuz çevresel koşullar altında çalışmalarını sürdürmek durumunda kalabilirler. • Elverişsiz hava durumu • Yangın • Kimyasal zehirlenme olasılığının olduğu ortamlar vb. Çalışanlarda Stres Belirtileri • • • • Fiziksel Duygusal Zihinsel Davranışsal ve Sosyal Fiziksel Tepkiler • • • • • • • • • • • • • • • • • Kalp atışlarında ve soluk almada hızlanma Tansiyonun yükselmesi Sindirim sistemi sorunları İştahta değişim, kilo kaybı ya da artması Titreme Terleme ya da üşüme Kas seğirmeleri Koordinasyon bozukluğu Sırt ve bel ağrıları Boğazda yumru hissi Aşırı irkilme tepkisi Kronik yorgunluk Bağışıklık sisteminin zayıflaması Baş ağrıları Kas ağrıları Yoğunlaşma sorunları Uyku sorunları Duygusal Tepkiler • • • • • • • • • • • • • • • • Kötümserlik ve inançsızlık İdeallerin yitirilmesi Kendini değersiz hissetmek Yetersizlik, çaresizlik duyguları Keyifsizlik Kahramanca, incinmez ve aşırı enerjik hissetme Kaygı ve korku Kendisinin ve başkalarının güvenliği konusunda endişelenme Öfke Huzursuzluk Üzüntü, depresyon Suçluluk Umutsuzluk Rahatsız edici rüyalar Yalnız, kaybolmuş, tükenmiş hissetme Afetzedelerle özdeşleşme Davranışsal ve Sosyal Tepkiler • • • • • • • • • • • • • • Aile ve arkadaşlardan uzaklaşma, içe kapanma İletişim güçlükleri Öfke patlamaları, sık sık tartışmalara girme Ağlama nöbetleri Dinlenememe Yeme alışkanlıklarının değişmesi Uyku alışkanlıklarının değişmesi İş başarısında azalma Alkol, sigara ya da ilaç kullanımında artış Anıları canlandıran yerlerden ya da etkinliklerden kaçınma Güvenliği ve fiziksel ihtiyaçları ihmal etmek Çevreye ve insanlara karşı güvensizlik Uyumsuz davranışlar Mizah yoluyla başa çıkmaya çalışma Bilişsel Tepkiler • • • • • • Hatırlamada güçlük Kafa karışıklığı Düşünme ve kavramada yavaşlık Planlamada, öncelikleri belirlemede ve karar vermede güçlük Dikkati toplamada sorunlar Sürekli olarak olay hakkında düşünme Destek almayı gerektirebilecek durumlar Yardım çalışanının, • Ailesinden ve çevresinden giderek uzaklaşmaya başlaması ve içine kapanması; • Başkalarıyla ilişkilerinde ciddi sıkıntılar yaşaması; • İş yerinde hatalara, kazalara ve yaralanmalara yol açacak şekilde dikkatinin azalması; • Daha önce keyif aldığı etkinlikleri artık yapmak istememesi; • Çökkün, mutsuz, tedirgin, umutsuz hissetmeye başlaması Bireysel Yöntemler • • • • • • • • • Afet çalışanı olarak yapılacak işin güçlükleri konusunda zihinsel hazırlık Kişisel yaşam ve iş yaşamı arasında denge kurma Stres yönetimi konusunda bilgilenme Kendi stres tepkilerini izleme Kendi tepkilerinin farkına varma Gevşeme yolları geliştirme Mantıklı kişisel beklentiler Olayla ilişkili kendine yardım stratejileri Kişisel bakım – – – – – – – – – Ol a bildiğince dinlenme Dengeli ve sağlıklı beslenme Fi zi ksel egzersiz İl a ç ve madde kullanımından kaçınma Ça l ışma arkadaşlarıyla s ohbet Ba şkalarını dinleme ve destek olma Bekl entileri gerçekçi düzeyde tutma Arka daşlar ve a ileyl e bağlantıyı koparmama Des tek ve danışmanlık hizmeti a lma Kurumsal Destek • Görevlerin, çalışanlar için minimum düzeyde stres içerecek biçimde planlanması • Zorlu yaşantılara sürekli olarak maruz kalmanın olası etkilerini bilerek ve bunlara dikkat ederek çalışmaların yürütülmesi • Stres kaynakları ve stres tepkileri, stresle başaçıkma becerileri ve teknikleri konularında hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimler • Ekiplerin dönüşümlü çalıştırılması • Fiziksel sağlamlığı arttırmaya yönelik çalışmalar • Destekleyici kişiler arası ilişkiler ve sosyal etkinliklere önem verilmesi • Çalışanların duygularını tanımlama ve ifade etme ve bu duyguları iş arkadaşlarıyla paylaşabilmelerini kolaylaştıracak paylaşım grupları düzenlenmesi • Çalışanların bir araya gelerek günlük deneyimlerini paylaşabilecekleri küçük gruplar kurulması için olanak sağlanması TRAVMA SONRASI BÜYÜME Ciddi bir mücadeleyi gerektiren bir durumun ardından ortaya çıkan Olumlu ruhsal değişim Değişimin boyutları • Kişilerarası ilişkiler Yakınlık Kendini açma, özellikle duyguları aktarma • Kendilik algısı “Bana olmaz” algısının değişmesi Güçlülük • Yaşamın değerini anlama Yaşamın değerini kavramak: gündelik, sıradan olayları değerlendirebilmek Yaşamdaki önceliklere yönelik değişiklikler yapmak Yeni seçeneklerin fark edilmesi Gereklilikleri değerlendirmek, olanaksız olanlardan vazgeçebilmek İnanç sisteminde gelişim Va rol uşun a nlamını kavrayabilmek TRAVMA SONRASI GELİŞİM , • • TEDAVİYE YENİ BİR BAKIŞ AÇISI İLE YAKLAŞMAKTIR TERAPİST TARAFINDAN YARATILAN BİR SÜREÇ DEĞİLDİR Terapide Travma Sonrası Gelişim • Dinlemeye odaklanmak Çözüm üretmeye odaklanmadan dinlemek • İpuçlarına duyarlı olmak Gelişimin boyutlarına ilişkin ipuçlarını farketmek (“Bundan sonrasında yaşamım nasıl olacak?” gibi anlam verme çabaları gelişim için olumlu işaretler olabilir) • Danışan tarafından dile getirildiğinde pekiştirmek
