Untitled - Pegem Akademi
advertisement
Editör: Prof. Dr. Uður DEMÝRAY ETKÝLÝ ÝLETÝÞÝM ISBN 978-605-0022-18-6 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluðu yazarlarýna aittir. © 2008, Pegem Akademi Bu kitabýn basým, yayýn ve satýþ haklarý Pegem Akademi Yay. Eðt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Þti’ye aittir. Anýlan kuruluþun izni alýnmadan kitabýn tümü yada bölümleri, kapak tasarýmý, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayýt ya da baþka yöntemlerle çoðaltýlamaz, basýlamaz, daðýtýlamaz. Bu kitap T.C. Kültür bakanlýðý bandrolü ile satýlmaktadýr. Okuyucularýmýzýn bandrolü olmayan kitaplar hakkýnda yayýnevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayýnlarý satýn almamasýný diliyoruz. 1. Baský: Þubat 2008 Yayýn Proje: Tarkan Toka Dizgi-Grafik Tasarým: Gürsel Avcý Kapak Tasarýmý: Zülfikar Sayýn Baský: Öncü Basýmevi (Ankara-0312-3843120 BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ İnsanoğlu için ana rahminde başlayan iletişim; dünyaya geldikten sonra daha da önem kazanarak, yaşamın ve toplumsal bir varlık olarak gelişiminin temel belirleyicisi olmaktadır. İnsanoğlunu hayvanlar âlemindeki öteki canlılardan ayırıp “eşref-i mahlûkat” yapan en birinci özelliği sergilediği iletişim becerilerinin niteliğidir. Bizi insan yapan; iletişimde bulunabilme özelliğimizdir. İnsanlık tarihiyle yaşıt olan iletişimin yaşamsal anlamı zamana ve mekâna göre değişmemiştir. Değişen tek şey, bilimsel ve teknolojik değişmelere koşut olarak iletişimin de her bakımdan boyutlanması olmuştur. Günümüzde bireysel ve toplumsal yaşamın her alanı, giderek daha çok iletişime dayanır, daha çok iletişime bağımlı olmuştur Dün de anlamaya, öğrenmeye ya da öğretmeye çalışıyorduk bugün de; dün yaptığımız gibi, bugün de paylaşmak, etkilemek, değiştirmek istiyoruz. Bütün bunlarda gösterilen başarı ya da başarısızlığın temel belirleyicisi; sahip olunan iletişim becerilerinin düzeyidir. Bugünün dünyasında karı-koca ilişkilerinden, ana-baba-çocuk, hasta-doktor, öğretmen-öğrenci, amir-memur, işçi-işveren, hükümet-toplum ve ülkelerarası ilişkilere kadar her konu, iletişimin inceliklerini üzerine kurulmaktadır. Yukarıda sayılan ilişki örneklerine siz rahatça daha başkalarını da ekleyebilirsiniz. Ancak belirtmek gerekir ki, iletişim alanındaki bunca gelişmeye karşın; ilişkilerde yaşanan başarısızlıklar her geçen gün artmaktadır. Asıl demek istediğim; bütün bu olumsuzlukları azaltmanın belki de en etkili yolu, insanların iletişim becerilerini artırmaktır. İnsan ilişkilerinde yaşanan sıkıntıların, iletişimden kaynaklandığı genellikle düşünülmez, ya da kabul edilmez. Dolayısıyla çözümleri zaman alıcı, üzücü ve zor olabilir. Hâlbuki iletişim becerileri öğrenilen becerilerdir; eğitim ve uygulama ile geliştirilebilir. İletişimde başarılı olanlar; iletişimi temel öğelerini ve onların etkili olarak nasıl kullanılabileceğini bilen insanlardır. Ek olarak toplumsal rollerinde ortay çıkan sorunları iletişim sorunu olarak ele alıp çözüm arayan insanlardır. Çağımızın yaşamsal kavramlarından olan ve olmazsa olmaz bir öneme sahip İletişim, yaşamımızın her anından çeşitli biçim ve süreçlerle karışımıza çıkmaktadır. İleti alma ya da gönderme durumlarımızda nefes almak gibi farkına varmadığımız, çaba harcamadığımızı düşündüğümüz ancak, bazen de oldukça zor olan bir sürecin çoğu kez farkında olamıyoruz. Ne zaman derdimizi anlatamadığımızı düşünsek hemencecik aklımıza karşı tarafın bizi anlamadığı, anlayamadığı, algılayamadığı, ardından da anlaşılamadığımız etiketini yapıştırıyoruz. Oysa belki çok azımız kendimizi anlatamadığımızı, bu süreçte gereken kodlamaları yapamadığımızı aklımıza getiriyoruz. Yaşamın her alanında, özellikle öğrenme ve öğretme ortamlarında sözünü ettiğimiz bu iletişim sürecinin başarı ile üstesinden gelebilmek ayrıcalıklı (kritik) iii bir öneme sahip görülüyor. Özellikle, geleneksel ve gelişmemiş ya da gelişmekte olan yazılı ve görsel kültürü özümseyememiş ya da özümsemeden elektronik kültüre geçmiş toplumlarda sözü edilen eğitim-öğretim ortamları yine söze dayalı iletişim olarak işlevsel olmaktadır. Kuşkusuz karşılıklı olmaksızın, elektronik iletişim ortamlarında gerçekleştirilen iletinin kodlanması ve alıcı tarafından çözümlenmesi de çok önemli olmakla birlikte, sözel eğitim-öğretim ortamlarında bu önem giderek önem kazanmaktadır. Eğitim geçmişimizi şöyle göz önüne getirdiğimizde; kimi eğitimcilerimizin yaşamımıza çok etkili, kiminin ise maalesef o denli etkili olmadığını söylemek olanaklıdır. Kuşkusuz bu etkililikte kişisel yeteneklerin önemli rol oynadığı yadsınamaz. Ancak, bir dizi iletişim becerilerinin de yaşam süreci içersinde elde edilebileceği biline gelmekte ve elde edilmesi gerekliliği de artık kaçınılmazdır. Bu kitap, isminin gereği olarak iletişim becerilerinizi geliştirmenize yardımcı olmak için hazırlanmıştır. Ancak tekrarda yarar var: Bilmek yapmanın ön şartıdır; ama yetmez. Çaba göstermek, tekrar tekrar denemek gerekir. Çünkü mesleğimiz ne olursa olsun; başarımız, iletişim sürecini işletmedeki becerimize bağlıdır. Bu amaçla; elinizdeki bu çalışmada özellikle öğretmen adaylarının gereksinmeleri ön plana alınarak tamamı Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri öğretim elemanlarından oluşan yazar kadrosu ile iletişimin temel bileşenlerine, iletişim modelleri, etkili iletişimi kolaylaştıran ve engelleyen etmenlere, iletişim sürecinde konuşma ve dinleme etkinliklerine, etkili iletişimde çatışma yönetimine, etkili iletişimde bilişsel, duyuşsal ve davranışsal süreçlere, eğitim ortamlarında etkili iletişim ve boyutlarına, eğitim kurumlarında örgütsel iletişime ve etkili iletişim kampanyaları ile uygulamaları gibi konulara yer verilmiştir. Yine bu çalışma ile sözü edilen bu kavramların etkili iletişim sürecindeki önem ve işlevini bir kez daha hatırlamaları ve gözden geçirmeleri ile bilmeyenler için ise temelden yeni baştan ele alınması amaçlandı. Çalışmada emeği geçen ve katkıda bulunanlara buradan gönül borcumuzun olduğunu, diğer yandan, siz değerli okuyucularımızın çalışmanın bölümleri ya da geneli hakkındaki geri bildirimleri ise kitabın ilerideki baskılarında dikkate alınacağını belirtmek isterim. Editor Prof. Dr. Uğur DEMİRAY Ocak 2008-Eskişehir iv Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: İletişimin Tanımı ve Temel Bileşenleri Prof. Dr. Halûk Yüksel, Anadolu Üniv. İletişim Bilimleri Fakültesi 2. Bölüm: İletişim Modelleri Prof. Dr. Uğur Demiray, Anadolu Üniv. İletişim Bilimleri Fakültesi 3. Bölüm: Etkili İletişim Prof. Dr. Dursun Gökdağ, Anadolu Üniv. İletişim Bilimleri Fakültesi 4. Bölüm: Etkili İletişimin Engelleri Prof. Dr. Dursun Gökdağ, Anadolu Üniv. İletişim Bilimleri Fakültesi 5. Bölüm: Konuşma ve Dinleme Prof. Dr. Halûk Yüksel, Anadolu Üniv. İletişim Bilimleri Fakültesi 6. Bölüm: Etkili İletişimde Çatışma Yönetimi Prof. Dr. Sezen Ünlü, Anadolu Üniv. İletişim Bilimleri Fakültesi 7. Bölüm: Etkili İletişimde Bilişsel, Duyuşsal ve Davranışsal Süreçler Dr. Yavuz Tuna, Anadolu Üniv. İletişim Bilimleri Fakültesi 8. Bölüm: Eğitim Ortamlarında Etkili İletişim ve Boyutları Doç. Dr. Erhan Eroğlu, Anadolu Üniv. İletişim Bilimleri Fakültesi 9. Bölüm: Eğitim Kurumlarında Örgütsel İletişim Doç. Dr. Erhan Eroğlu, Anadolu Üniv. İletişim Bilimleri Fakültesi 10. Bölüm: İletişim Kampanyaları ve Uygulamaları Doç. Dr. R. Ayhan Yılmaz, Anadolu Üniv. İletişim Bilimleri Fakültesi v İÇİNDEKİLER Birinci Baskıya Önsöz ...................................................................................... iii Bölümler ve Yazarları ....................................................................................... v İçindekiler....................................................................................................... vii 1. BÖLÜM İLETİŞİMİN TANIMI VE TEMEL BİLEŞENLERİ (Prof. Dr. A. Haluk YÜKSEL) (ss: 1-43) Giriş ................................................................................................................. 2 İletişim Kavram, Tanım ve Öğeleri .................................................................... 4 Sistem Yaklaşımı Açısından İletişim Süreci ...................................................... 30 Özet ............................................................................................................... 41 Değerlendirme Soruları................................................................................... 41 2. BÖLÜM İLETİŞİM MODELLERİ (Prof. Dr. Uğur DEMİRAY) (ss: 45-73) Giriş ............................................................................................................... 46 Model Nedir?.................................................................................................. 49 Temel İletişim Modelleri Nelerdir?................................................................... 51 İletişim Sürecinde Model Ne İşe Yarar? ........................................................... 66 Özet ............................................................................................................... 68 Değerlendirme Soruları................................................................................... 70 3. BÖLÜM ETKİLİ İLETİŞİM (Prof. Dr. Dursun GÖKDAĞ) (ss: 75-108) Giriş ............................................................................................................... 76 Temel Kavramlar ............................................................................................ 76 Etkili İletişimin Temelleri ................................................................................. 78 Eğitsel İletişimin Tasarımı................................................................................ 84 Etkili İletişimin Öğeleri .................................................................................... 92 Özet ............................................................................................................. 103 Değerlendirme Soruları................................................................................. 105 vii 4. BÖLÜM ETKİLİ İLETİŞİMİN ENGELLERİ (Prof. Dr. Dursun GÖKDAĞ) (ss: 109-131) Giriş ............................................................................................................. 110 Kaynakla İlgili Engeller.................................................................................. 110 İleti ve Kodlamayla İlgili Engeller .................................................................. 116 Kanala İle İlgili Engeller ................................................................................ 119 Hedefle İlgili Engeller.................................................................................... 120 Geribildirimle İlgili Engeller .......................................................................... 124 Son Söz........................................................................................................ 126 Özet ............................................................................................................. 127 Değerlendirme Soruları................................................................................. 129 5. BÖLÜM KONUŞMA VE DİNLEME (Prof. Dr. A. Haluk YÜKSEL) (ss: 133-188) Giriş ............................................................................................................. 134 Konuşmanın Tanımı ..................................................................................... 136 Konuşmayı Oluşturan Etmenler .................................................................... 139 Konuşmanın Yapısını Oluşturma ve Konuşmayı Etkili Kılma ......................... 148 Konuşma Türleri........................................................................................... 160 Dinleme Becerileri ........................................................................................ 174 Alıştırma-Deneme (Dinlemenizi Nasıl Ölçersiniz?) ......................................... 182 Özet ............................................................................................................. 183 Değerlendirme Soruları................................................................................. 184 6. BÖLÜM ETKİLİ İLETİŞİMDE ÇATIŞMA YÖNETİMİ (Prof. Dr. Sezen ÜNLÜ) (ss: 189-202) Giriş ............................................................................................................. 190 Çatışmanın Tanımı ....................................................................................... 190 Çatışma Süreci ............................................................................................. 191 Çatışma Sürecindeki Davranış Biçimleri........................................................ 191 Çatışma Nedenleri ........................................................................................ 193 İletişimde Çatışma ve Stres İlişkisi ................................................................. 195 viii Çatışma ve Stresle Başa Çıkma Yolları.......................................................... 197 Özet ............................................................................................................. 199 Değerlendirme Soruları................................................................................. 201 7. BÖLÜM ETKİLİ İLETİŞİMDE BİLİŞSEL, DUYUŞSAL VE DAVRANIŞSAL SÜREÇLER (Dr.Yavuz TUNA) (ss: 203-222) Giriş ............................................................................................................. 204 İletişim Davranışlarının Oluşmasında Bilişsel Yaklaşımlar .............................. 204 İletişimde Duyguların Kullanılması .............................................................. 212 İletişimde Davranışsal Yaklaşımlar ................................................................ 215 Özet ............................................................................................................. 219 Değerlendirme Soruları ................................................................................ 220 8. BÖLÜM EĞİTİM ORTAMLARINDA ETKİLİ İLETİŞİM VE BOYUTLARI (Doç. Dr. Erhan EROĞLU) (ss: 223-242) Giriş ........................................................................................................... 224 Eğitim Kurumlarında İletişim......................................................................... 225 Öğretmen-Öğrenci İletişimi ........................................................................... 227 Öğretmen-Veli İletişimi ................................................................................. 234 Öğretmen-Yönetici iletişimi........................................................................... 238 Özet ............................................................................................................. 239 Değerlendirme Soruları................................................................................. 240 9. BÖLÜM EĞİTİM KURUMLARINDA ÖRGÜTSEL İLETİŞİM (Doç. Dr. Erhan EROĞLU) (ss: 243-264) Giriş ........................................................................................................... 244 Örgütsel İletişim Kavramı .............................................................................. 244 Eğitim Kurumlarında Örgütsel İletişimin Amacı ............................................. 249 Eğitim Kurumlarında Örgütsel İletişimin Önemi............................................. 253 Eğitim Kurumlarında Örgütsel İletişimin İşlevleri............................................ 253 Eğitim Kurumlarında Örgütsel İletişim Türleri ................................................ 255 ix Eğitim Kurumlarında İletişim Sürecinin İşleyişi .............................................. 255 Eğitim Kurumlarında İletişim Biçimleri ve Araçları ......................................... 259 Özet ............................................................................................................. 260 Değerlendirme Soruları................................................................................. 261 10. BÖLÜM ETKİLİ İLETİŞİM KAMPANYA VE UYGULAMALARI (Doç. Dr. R. Ayhan YILMAZ) (ss: 265-283) Giriş ............................................................................................................. 266 İletişim Kampanyasının Tanımı ..................................................................... 266 İletişim Kampanyasının Özellikleri ve Amaçları.............................................. 267 İletişim Kampanyasının Basamakları ............................................................. 268 İletişim Kampanyası Türleri........................................................................... 269 İletişim Kampanyaları Uygulama Örnekleri ................................................... 277 Özet ............................................................................................................. 280 Değerlendirme Soruları................................................................................. 281 x İletişimin Tanımı ve Temel Bileşenleri 1. BÖLÜM İLETİŞİMİN TANIMI VE TEMEL BİLEŞENLERİ Prof. Dr. A. Halûk YÜKSEL Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Öğrenciler bu üniteyi çalıştıklarında; İletişim, iletişim süreci ve öğelerinin işlevlerini tanımlayabilecek, İletişim süreci öğelerinin özelliklerini tanımlayabilecek, Sistem yaklaşımını tanımlayabilecek, İletişimde iletişim süreci öğelerinin yerlerini tanımlayabilecek, İletişim sürecinin öğeleri arasındaki işlevsel bağıntıları belirtebilecek, Sistem yaklaşımı açısından iletişim sürecini tartışabilecek, İletişimde iletişim süreci öğelerinin yer ve işlevlerine örnek verebileceklerdir. İçindekiler Giriş İletişim Kavram, Tanım ve Öğeleri Sistem Yaklaşımı Açısından İletişim Süreci Özet Değerlendirme Soruları 1 Etkili İletişim GİRİŞ İnsanların toplumsal bir varlık oldukları dönemlerden başlayarak birlikteliklerini sağlayan en önemli olgu olarak karşımıza iletişim çıkmaktadır. Bu yapısıyla iletişim kendiliğinde bir olgu olarak nitelendirilebilir. Hele günümüzde bu “kendiliğinden” olgu yaşantımızda o denli yer etmiştir ki, iletişimsiz bir an yaşanmıyor denilebilir. Ancak, çok geniş bir alanı kapsamakla beraber iletişim; tanımlanabilen, ne olduğu, öğeleri, öğeler arası ilişkileri ve etkileri gösterilebilen bir niteliğe sahiptir. İletişimin bu yapısı aslında onun bilimsel bir disiplin olduğunu da ortaya koymaktadır. Bu noktada iletişimbiliminin yapısını biraz daha ayrıntılamak gerekmektedir İletişim olgusunun yaygınlığı çoğu kez iletişime fazla önem vermemeye ya da bir anlamda ilgisizliğe yol açar. Her gün içinde bulunulan iletişim süreci kişiler tarafından o denli doğal karşılanır ki, kimsenin aklına bilimsel bir yaklaşımla bu süreci çözümlemek gelmez. Bir başka deyişle, iletişimin kendiliğinden ve sürekli yapısı onu ayrılmaz ancak aynı zamanda sorgulanmaz bir olgu durumuna getirmiştir. Oysa, “iletişimin öğeleri nelerdir?”, “Bu öğeler ne tür bir ilişki içindedirler?”, “Değişik durumlar karşısında iletişi stratejisi nasıl saptanır ve değiştirilir?”, “Kişilerarası roller ya da örgüt yapıları iletişimle ilgili davranışlarımızı nasıl etkiler?”, “Kaynağın iletiyi göndermekte ölçüt alacağı noktalar neler olabilir?”, “İletişim sürecinde, iletiyi alan hedefin olası tepkisi ne olur?”, “İletişim sürecinin çift-yönlü karakterinin belirlenmesini sağlayan yansımanın -geri beslemenin- (feed-back) önem boyutu nedir?” biçimindeki sorular iletişim olgusunu çözme yolundaki çıkış noktalarıdır. Aynı sorular iletişimin bilim olma yapısını da ortaya koyucu bir nitelik taşır. Bu noktada bilimin ne olduğunu, konuya açıklık getirebilmek amacıyla tanımlamak gerekir. Toplumbilim Terimleri Sözlüğü’nde bilim; “olayların ve nesnelerin oluşum, yapı ve gelişimindeki yasallıkları açıklamaya çalışan, olguları, mantıksal düşünceyi temel alan, tarihsel nitelikte bilgi düzeni” olarak tanımlanmaktadır. Felsefe Terimleri Sözlüğü’nde ise bilim; “Genel geçerlik ve zorunlu kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi; belirli bir nesne alanı ile ilgili olan soru, yargı ve bunlarla ilgili araştırmaların nesnel bağlamı” biçiminde yer almaktadır. Bu tanımlarla, iletişim olgusunun yapısı karşılaştırıldığında, tam bir çakışma olduğu görülebilir. İletişimbiliminin de toplumlar ve bireyler düzleminde genel geçerliliği vardır. İnsanla ilgili her bilimsel disiplinde olduğu gibi iletişim bilimi çerçevesinde, iletişimin kesin sonuçları, kime ne tür, ne derece etki ettiği kestirilemez. Ancak, işleyişi bir takım “zorunlu kesinlik nitelikleri” gösterir. Ayrıca, iletişi- 2 İletişim Modelleri 2. BÖLÜM İLETİŞİM MODELLERİ Prof. Dr. Uğur DEMİRAY Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Bu bölümü çalıştıktan sonra; Model kavramının ne olduğunu, Temel iletişim modellerinin neler olduğunu öğreneceksiniz İletişim sürecinde modelin ne işe yaradığını öğrenecek ve gözleyeceksiniz. İçindekiler Giriş Model Nedir? Temel İletişim Modelleri Nelerdir? İletişim Sürecinde Model Ne İşe Yarar? Özet Değerlendirme Soruları 45 Etkili İletişim GİRİŞ Daha önceki bölümlerden de hatırlanacağı gibi iletişimin çeşitli düzlemlerde ve ilişkisel boyutlarda tanımları yapılmıştı. Ancak, tüm bu tanımları bir ortak paydada toparlar isek iletişimin, bilginin karşılıklı değişimi olduğunu ve bu bilginin içeriğine bağımlı olarak etkili araçlarla anlaşma sağlaması olduğunu söyleyebiliriz. Bu söylediğimizin etkili olabilmesi için, iletişimin sınıf ortamında ve eğitsel amaca vuruk olması koşulu ile mutlaka karşılıklı bir anlaşmayı sağlamaya yönelik olması gerekir. Çift yönlü bir iletişim olmadıkça, sağlıklı ve etkili bir iletişimden söz edilemez. Çünkü sınıf ortamında öğrencinin işitiyor olması onun anlıyor olması anlamına gelmeyebilir ya da diğer bir deyişle öğretmenin sadece anlatıyor olması onun anlatabildiği anlamına gelmeyebilir. Örneğin, bir eğitici elindeki bir ders planını bir sınıf dolusu eğitilene okuyor. Bu bir sağlıklı ve etkili iletişim midir? Elbette değildir, ancak hepimiz büyük sıklıkla aynı şeyi yaparken buluyoruz kendimizi. Tek yönlü iletişim, çoğunlukla sağlıklı bir iletişim değildir! Ortak paydadaki iletişim tanımında “ekili araçlarla” sözcüklerine yer verilmişti. Eğitici olarak sınıf ortamında ya da sınıf ortamı dışında zamanımızın birçoğunu söze dayalı iletişim süreci olarak geçirirken, zaman zaman da tek bir sözcük bile kullanmadan iletişim kurmuş olabiliyoruz. Örneğin vücut dilimiz aracılığı ile iletmek istediğimiz bilgiyi çok daha sesli ve etkileyici konuştuğumuzu, farklı bir bakış ile anlattığımızı ya da uygun el kol işaretleri ve farklı mimiklerle kullanarak iletilmek istenen, konuşulan ya da yazılan sözcük çok daha etkin kılma çabalarımızı hatırlayalım. Bunun yanı sıra yine öğretim kurumlarında, öğretmenle öğrenci arasında, öğrencinin bedensel ve zihinsel becerilerinin gelişmesini destekleyici bir ilişki kurulur. Bu ilişki öğrenciye rehber ve örnek oluşturur. Şefkat ve dürüstlüğün ağır bastığı bilgi ve ileti aktarımlarında güvenli davranışla verilmeye çalıştığımız da olmuştur. Kuşkusuz birçoğumuz eğitim yaşamımız boyunca, öğretemeyen öğretmenler ve eğitemeyen eğitmenler görmüş bulunmaktayız. Bir konu hakkında o konuyu çok iyi bilenlerden biri olabiliriz, ancak çok iyi bildiğimiz o konudaki bilgiyi karşı tarafa aktarma konusunda güçlük çekiyorsak, verdiğimiz eğitimde tamamen başarısız ve etkisiz olabiliriz. Bu bir anlamda, herhangi bir konu hakkındaki bilgiyi çok iyi bilmek başka, bu bilgiyi aktarabilme, iletebilme, satabilme ve etkin biçimde kullanabilme anlamına gelmekle birlikte, etkin biçimde kullanabilmek için farklı yolları denemeli ya da en iyi aktarma yolunu, araçlarını seçmek gerekliliğini gündeme getirmektedir. Gönderilen ileti, karşıdaki kişinin nasıl algılayacağı düşünülerek verilmelidir. Bu, iletiyi alacak kişinin varlığının kabul edilmesi gerektirir. Kullanılan sembollerin alıcı 46 Etkili İletişim 3. BÖLÜM ETKİLİ İLETİŞİM Prof. Dr. Dursun GÖKDAĞ Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Bu bölümü tamamladığınızda, Eğitim iletişiminin temel kavramlarını ve bu kavramların iletişim sürecindeki karşılıklarını bilecek; Algı, iletişim ve öğrenme kuramlarının etkili iletişimde esas alınabilecek ilkelerini açıklayabilecek; Etkili ileti tasarımında kullanabileceğiniz örnek bir modeli birleşenleriyle birlikte tanıyacak ve İletişim sürecinde yer alan öğelerin, başarılı bir eğitim iletişimi açısından sahip olması gereken özellikleri açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Temel Kavramlar Etkili İletişimin Temelleri İletişim Öğrenme Kuramları Eğitsel İletişimin Tasarımı Etkili İletişimin Öğeleri Özet Değerlendirme Soruları 75 Etkili İletişim GİRİŞ Meslek sahibi insanların en temel kaygılarından birisi, işini “iyi” yapabilmektir. Bu kaygı öğretmen için de geçerlidir. Hatta üzerinde çalıştığı nesnenin çocuk ya da genç olması, “iyi öğretebilme” meselesini; öğretmen kadar, ailelerin ve toplumun da sorunu yapmaktadır. Acaba öğretmen olarak yaptığımız eğitimin etkili ve verimli olmasından nasıl daha emin olabiliriz? Bu konuda esas alınabilecek bilimsel araştırma bulguları, başvurulacak genel ilkeler var mıdır? Bu soruların yanıtı evettir. Bu ve bundan sonra ele alınan “etkili iletişimin engelleri” konusu, nasıl daha etkili öğretebiliriz sorusunun yanıtıyla ilgilidir. 3. ve 4. bölümde de öğrenme ve öğretme; iletişim sorunu olarak ele alınmaktadır. Aslında öğrenme ve öğretme baştan sona bir iletişim sürecidir; ancak kendine has özellikler olan bir iletişim sürecidir. Öğrenme-öğretme amacıyla düzenlenecek iletişim sürecinin (eğitim iletişiminin), etkili ve verimli olabilmesi için, öğretmenlerin “öğretimin sistematik tasarımı” konusunda yetkin olmaları gerekir. Öğretim tasarımı algılama, iletişim ve öğretme alanlarıyla ilgili kuram ve araştırma bilgilerine sahip olmayı gerektirir. Öğretimin tasarımı için gerekli olan algı, iletişim ve öğretme kuramı bilgileri; birinci bölümde ayrıntılı verilen iletişim sürecinin kaynak, ileti ve kanal öğeleriyle ilgilidir. Dolayısıyla o başlıklar altında yer alabilirdi. Ancak önemli olmaları ve bilgiyi parçalamadan-bütün olarak sunmanın daha iyi olacağı düşünülerek bu kavramlar “etkili iletişimin temelleri” başlığı altında ele alınıp yeniden açıklandılar. Ancak belirtmek gerekir ki, anılan bu konular bir bölüme hatta bir kitaba sığmayacak kadar kapsamlı konulardır. O nedenle amacımız, sizleri alandan haberdar etmektir. Aşağıda önce, bölümde sıkça kullanılan terimlerin açıklaması ve iletişim sürecindeki karşılıklarının ne olduğuna yer verilmiştir. Devamında algı, iletişim ve öğrenme konularının etkili iletişimdeki önemleri açıklanmıştır. Sonrasında ise eğitim iletişiminin öğeleri üzerinde durulmuştur. TEMEL KAVRAMLAR Aşağıda, öğrenme ve öğretmeyle ilgili sıkça kullanılan terimlerin hangi anlamda kullanıldıkları açıklanmıştır. Öğretim: Bilginin ve çevrenin; öğrenmeyi kolaylaştırmak amacıyla düzenlenmesidir. Buradaki “çevre” terimi, öğrenmenin gerçekleştiği mekân, kullanılan yöntem, araç ve düzenekler ile öğrenci etkinliğinin yönlendirilmesini kapsamaktadır. Okulda bilgi ve çevrenin düzenlenmesinde birinci derecede sorumlu olan kişi öğretmendir. 76 Etkili İletişimin Engelleri 4. BÖLÜM ETKİLİ İLETİŞİMİN ENGELLERİ Prof. Dr. Dursun GÖKDAĞ Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Bu bölümü tamamladığınızda, Etkili iletişimin kaynakla ilgili engellerini sayabilecek; Etkili iletişimin ileti ve iletinin kodlanmasıyla ilgili engellerini bilecek; Etkili iletişimin kanal ile ilgili engellerini açıklayabilecek, Etkili iletişimin alıcıyla ilgili engellerini ve Etkili iletişimin geribildirimdeki engellerini alıcı ve kaynak açısından tanıyacaksınız. İçindekiler Giriş Kaynakla İlgili Engeller İleti Ve Kodlamayla İlgili Engeller Kanala İle İlgili Engeller Hedefle İlgili Engeller Geribildirimle İlgili Engeller Son Söz Özet Değerlendirme Soruları 109 Etkili İletişim GİRİŞ Hiçbir ülkede; iyi ders anlatamayan öğretmenler nedeniyle uykusuz kalan, fazladan emek ve zaman harcayan, yardım için birilerini arayan… öğrenci sayısını bilen yoktur. Öğretmenin iletişim becerilerindeki zayıflıkları nedeniyle kaç öğrencinin dersinde zayıf not aldığını, ailesiyle ilişkilerinin bozulduğunu, sene kaybettiğini, okuldan uzaklaştırıldığını hatta yaşamına son verdiğini bilmek de mümkün değildir. Eğitimde iletişiminin etkisini azaltan ya da ciddi ölçüde zedeleyen pek çok etken vardır. Bu bölümde iletişimi zorlaştıran etkenler, iletişimin temel öğeleri açısından ele alınmaktadır. Ancak bir öğeyle ilgili olarak açıklanan bir sorun pekâlâ başka bir öğeyle de ilgili olabilir. Bu sürecin doğasıyla ilgilidir. Söz gelimi ileti tasarımıyla ilgili sorunlar; kaynakla da, iletinin kendisiyle de ilgilidir. Benzer şekilde “ortak deneyim alanı”nın kaynakla da, iletiyle de, alıcıyla da ilgili boyutları vardır. KAYNAKLA İLGİLİ ENGELLER Eğitim iletişiminin kaynakla (öğretmen) ilgili engellerinin bir kısmı önceki bölümde açıklanan öğretmen yeterlikleriyle ilgilidir. Öğretmenin sahip olması gereken “alan bilgisi”, “genel kültür” ve “öğreticilik becerileri” konusundaki yetersizlikler; etkili iletişimin kurulup işletilmesindeki en ciddi engellerdir. Bu konudaki zayıflık, trafik kurallarını bilmeden sürücülük yapmaya, insan vücudunu tanımadan doktorluk yapmaya benzer (Şimşek 2000). Bilginin balıktan tez koktuğunu söyleyen özdeyiş; insanların bilgileriyle güncel kalabilmeleri için yenilenmeleri gerektiğini ifade etmektedir. Dolayısıyla anılan alanlarda kendisini yenilemeyen öğretmenlerin bizzat kendileri etkili iletişimin en ciddi engeli olmaktadırlar. Öğretmen kendi durumunun farkında olmadığında sorun çok daha ciddi boyutta demektir. Yine 3. bölümde açıklanan algı, iletişim ve öğrenme kuramlarının eğitsel iletişimde esas alınacak bulgularını bilmemek ya da uygulamamak da yapılacak öğretimin niteliğini ciddi şekilde zedeleyecektir. Öğretmenin temeli olan bu üç alanda eksiklik yaşayan öğreticiler; trafikte gördüğü işaretleri anlamlandıramayan sürücü, ya da karşılaştığı hastalığın teşhisini koyabilmek için zihninde doğru şemaları olmayan doktora benzerler. Yukarıda değinilen iki yeterlik alanının; etkili eğitsel iletişimin ön koşuludur demek asla bir abartma olmayacaktır. Bunlara ek olarak öğretmenden kaynaklanan iletişim engelleri arasında en sık rastlananlar aşağıda kısaca açıklanmaktadır. Okurken lütfen birçoğunun biri biriyle ilişkili olduğuna dikkat ediniz. 110 Konuşma ve Dinleme 5. BÖLÜM KONUŞMA VE DİNLEME Prof. Dr. A. Halûk YÜKSEL Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Bu bölümü çalıştıktan sonra; Konuşma, konuşmanın tanımı, konuşmayı oluşturan etmenler, konuşmalardaki önemli noktalar ve konuşmanın öğeleri, Dinleme, dinlemenin önemi, dinleme türleri dinlemenin nasıl gerçekleştiği ile iyi bir dinleyici olmanın temel noktalarını öğrenecek, Değişik durum ve şartlarda yapılan ve özgün yanlar taşıyan değişik konuşma türleri hakkında bilgi sahibi olacak, İyi bir konuşma yapmanın hazırlıkları olan başlık seçme, izleyicileri analiz etme ve materyal toplama yolları ile Konuşmada sadece genellemeler yapmak yerine fikirler, öneriler, istatistikler ve kanıtlar kullanarak desteklemenin önemini öğreneceksiniz. İçindekiler Giriş Konuşmanın Tanımı Konuşmayı Oluşturan Etmenler Konuşmanın Öğeleri Konuşmanın Yapısını Oluşturma ve Konuşmayı Etkili Kılma Konuşma Türleri Dinleme Becerileri Alıştırma-Deneme (Dinlemenizi Nasıl Ölçersiniz?) Özet Değerlendirme Soruları 133 Etkili İletişim GİRİŞ Yalın bir tanımla konuşma, duygu ve düşüncelerimizi, görüp yaşadıklarımızı karşımızdakilere sözel iletişimin sözlü boyutuyla iletme işidir. Bu bağlamda konuşma; tıpkı yemek yemek, solumak, su içmek, yürümek gibi günlük yaşamımızın bir parçasıdır. Sabahın ilk saatlerinden yatma zamanına kadar sıradan bir günümüzü düşünelim. Bu süre içinde konuşmanın büyük bir yer tuttuğunu görülür. Bir gün içerisinde, eğer yalıtılmış bir ortamda yaşamıyorsak, mutlaka yakınlarımızla, çevremizdekilerle, arkadaşlarımızla günün olayları, ihtiyaçlar, duygular, düşünceler vb. üzerinde konuşmuşuzdur. Karşılıklı olarak gazetelerde okuduklarımızdan, duyduklarımızdan, kişisel ve toplumsal sorunlarımızdan söz etmişizdir. Bu sorunlar üzerindeki düşüncelerimizi açıklayıp, düşünce alışverişi yapmış, yaşantılarımızı paylaşmışızdır. Bu toplum içinde yaşamın doğal bir sonucudur, günlük bir gereksinmedir. Konuşma günlük bir gereksinme olduğu gibi, iş ve uğraşımız yönünden de bir gereksinmedir. Kısacası iletişimin bir türü olarak konuşma varoluşumuzun bir biçimi olarak ortaya çıkmaktadır. Bilim ve teknik alanlarındaki yeni buluş ve gelişmeler de bu alanlarla ilgili kişilerin sık sık biraraya gelmesini zorunlu kılar. Konuşmalar, konferanslar, açık oturumlar, paneller, forumlar düzenlenir. Eğer seçtiğimiz işte başarının yolu üzerindeysek, bu tür etkinliklerde varlığımızı kanıtlamak, kendimizi kabul ettirmek ve konuşmamızın, düşüncelerimizin, açıklamadaki kısacası konuşmadaki ustalığımızın gücüne bağlıdır. Konuşma insanın en eski bilinçli eylemidir ve şüphesiz insanla başlamıştır. Elbette bir arada yaşama, eşya yapma benzerliği ile insanı hayvanla ortak duruma getiren noktalardan insanlığı daha üstün bir düzeye çıkaran en önemli etken, “haberleşme”de çok büyük bir aşama olarak değerlendirilen konuşma olmuştur. İnsan soyunun ilk ve en eski çağlarından bu yana olan her konudaki birikimini kuşaktan kuşağa aktarmada ve kültür oluşumunda “konuşma” şüphesiz çok değerli roller oynamıştır ve oynamaktadır. Özcesi, insanı hayvandan ayıran en önemli özellik, konuşmadır. Toplumsal bir varlık olması, ya da araç ve eşya yapabilmesi gibi özellikleri bile, insanı, hayvandan ayırma konusunda konuşma yeteneğine benzer bir biçimde değerlendirilemez. İnsan, ruh ve beden bakımından, canlı varlıklar arasındaki gelişme çizgisinde “bir özelleşme sonucu” ayrılsa bile bunda konuşmanın rolü çok büyüktür. O kadar ki, insanın toplumsal bir varlık olabilme ve araç kullanabilme, eşya yapabilme yetenekleri bile konuşma yeteneği ile sıkı sıkıya bağlıdır ve hatta bu özellikler konuşmanın birer sonucu olup, konuşma ile birlikte oluşmuş ve gelişmişlerdir. 134 Etkili İletişimde Çatışma Yönetimi 6. BÖLÜM ETKİLİ İLETİŞİMDE ÇATIŞMA YÖNETİMİ Prof. Dr. Sezen ÜNLÜ Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Bu bölümü çalıştıktan sonra; Çatışma kavramını tanımlayacak, Çatışma nedenlerini inceleyecek, Çatışma sürecindeki davranış biçimlerini bilecek, Çatışma türlerini ayırtedebilecek Çatışma ve Stres ilişkisini anlayabilecek, Çatışma ve stresle başa çıkma yolları becerilerine sahip olacaksınız. İçindekiler Giriş Çatışmanın Tanımı Çatışma Süreci Çatışma Sürecindeki Davranış Biçimleri Çatışma Nedenleri İletişimde Çatışma ve Stres İlişkisi Çatışma ve Stresle Başa Çıkma Yolları Özet Değerlendirme Soruları 189 Etkili İletişim GİRİŞ Bireylerin davranışlarından kaynaklanan düşünce, duygu ve davranış konuları yaşamımız boyunca örnek aldığımız bireylerin yoluyla bizi değişik biçimde etkilemektedir. Davranış ve duygularımızı etkileyen düşüncelerimiz, olayları değerlendirmemiz bizi çeşitli ortamlarda çatışmaya sürüklemektedir. Çevremizle iletişim kurma, bireylerle iyi geçinme veya uyum sağlama davranışları sergilemeye çalışmaktayız. Bunu yaparken de, kaynakların sınırlılığı, ihtiyaçların engellenmesi gibi durumlar, bizi çatışma ortamına sürükler. Yaşamımızın çoğunu iş ortamında stres altında geçirdiğimiz gerçeği göz ardı edilmemesi gerekir. Bireylerin kendisinden veya çevresinden kaynaklanan birçok farklı neden strese yol açmaktadır. Strese neden olan durumlar, kişinin duygularını olumlu veya olumsuz etkileyebilmektedir. Burada önemli olan, bu stresle başa çıkabilmektir. ÇATIŞMANIN TANIMI İnsan, yaşamı boyunca birçok farklı bireyle iletişim kuran sosyal bir varlıktır. Bu iletişim durumunda, bireyler arasında birçok nedenden dolayı ortaya çatışma çıkmaktadır. Çatışma, insan yaşamının kaçınılmaz bir parçasıdır. Aile de, okulda, iş yerinde, sokakta yani her yerde, her zaman çatışma durumları ile karşılaşırız. Bireyler birçok güdünün etkisi altında bulunur. Bazen bu güdüler birbirleriyle çelişkiye düşerler. Örneğin, Ayşe Salı günü sınav olduğu için yoğun çalışması gerektiğini bilir, aynı zamanda arkadaşlarıyla beraber gezmeye gitmeyi de ister. Ayşe’nin hem gezmeye gitmeyi, hem de derse çalışmayı aynı anda gerçekleştirmesi olanaksızdır. Burada iki istek birbirleriyle çatışır. Yeteneği olmadığı halde, piyanist olmak isteyen genç, yeteneğinden kaynaklanan engellerle karşılaşır. Engellenme sonucu çatışır. Öğrenciler kitaplarını toplamadan teneffüse çıkmak isterler. Öğretmende teneffüste dinlenmek ister. Halbuki derslik bir sonraki ders için hazırlanmalıdır. Örneklerde görüldüğü gibi, aynı anda uyuşmayan istek, engellenme, gereksinim ya da amaç karşılaşıldığında karşımıza çatışma mutlaka ortaya çıkacaktır. Çatışma ile ilgili tanımlar oldukça geniştir. Literatürde farklı yazarlar tarafından yapılmış pek çok çatışma tanımı bulunmaktadır. Şimdi bu tanımları inceleyelim: Çatışma birbiriyle uyuşmayan iki veya daha fazla güdünün aynı anda bireyi etkilediği anlarda ortaya çıkar (1). Yine diğer bir tanım çatışmayı, iki veya daha fazla kişi veya grup arasındaki çeşitli kaynaklardan doğan anlaş- 190 Etkili İletişimde Bilişsel, Duyuşsal ve Davranışsal Süreçler 7. BÖLÜM ETKİLİ İLETİŞİMDE BİLİŞSEL, DUYUŞSAL VE DAVRANIŞSAL SÜREÇLER Dr. Yavuz TUNA Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Bu bölümü çalıştıktan sonra; İletişim davranışlarının oluşmasında etkili bilişsel öğeleri, bilişsel süreçleri, bilişsel gelişim dönemleri ve iletişim davranışlarına etkilerini kavrayabilecek, Duyguları, duyguların oluşum sürecini ve iletişimdeki önemini açıklayabilecek, İletişimde davranışsal yaklaşımlar içersinde yer alan kavramlar ve iletişime olan etkileri konusunda bilgi sahibi olacaksınız. İçindekiler Giriş İletişim Davranışlarının Oluşmasında Bilişsel Yaklaşımlar İletişimde Duyguların Kullanılması İletişimde Davranışsal Yaklaşımlar Özet Değerlendirme Soruları 203 Etkili İletişim GİRİŞ İletişim sürecinde birey çeşitli davranışlar ortaya koymaktadır. Bu davranışların biçimlenmesinde gerek bireyin içinden gelen, gerekse dış çevre yoluyla birey üzerinde birçok farklı unsur etkili olmaktadır. Bu noktada psikolojide varolan birçok kuram ve uygulamanın iletişim sürecini etkilediğini söylemek mümkündür. Bireyin iletişim sürecinde ortaya koyduğu davranışların şekillenmesinde bellek, algılama hatırlama, bireyin sahip olduğu şemalar, bireyin duyguları, güdüleri, dıştan gelen uyarıcılar, pekiştirmeler gibi durum ve süreçler etkili olmaktadır. Bu davranışların şekillenmesinde etkili olan dinamikleri yakından tanımak iletişim sürecini daha etkili kılmak adına faydalı olacaktır. İLETİŞİM DAVRANIŞLARININ OLUŞMASINDA BİLİŞSEL YAKLAŞIMLAR Bireyin kendisi, diğerleri ve dış dünya ile olan iletişiminde algılama, hatırlama, düşünme gibi bilişsel süreçler etkili rol oynamaktadır. Birey çevresindeki kişileri, gelişen olayları, bunlar arasındaki ilişkileri bilişsel süreçler dahilinde algılar, bellekte depolar, gerekli olanları tekrar geri çağırarak buradan elde ettiği bilgiyi iletişimde sürecinde davranışlarına aktarır. Bu noktada görülen, işitilen, zihinde bunlara verilerin anlamlar, unutulanlar, çevre ve bunlara ilişkin geliştirilen şemalar kurulacak iletişimleri büyük ölçüde etkilemektedir.(1) Bu doğrultuda bilişsel süreçlerde etkili bazı temel kavramları incelemek gerekmektedir. Bilişsel Şemalar Şema, durumlar ve bireyler hakkında deneyimlerden çıkarılan örgütlenmiş bilginin oluşturduğu bilişsel yapı olarak tanımlanabilmektedir. Bu sebeple şema yeni bir bilgiyi işlemek ve depolanan bilgiyi çağırma amaçlı kullanılabilmektedir.(2) Kişinin duygulanımı ve davranışları onun daha önceki deneyimlerine bağlı olarak geliştirdiği ve dünyayı algılamasına yön veren bilişsel şemalar tarafından belirlenir.(3) Şemalar bireylerin karşılaştıkları problemleri anlama, çözme ve her tür durumla başa çıkma yapıları olarak ifade edilebilir. Yeni duyumlar eski bilgilerle tutarlılık gösterecek şekilde organize edilir ve ne olduğuna karar verilemeyen yeni uyarıcılar mevcut şemalar doğrultusunda değerlendirilir. Hayatında hiç bukalemun görmemiş bir öğrencinin bu hayvanı ilk gördüğünde kertenkele olarak tanımlaması bu duruma örnek olarak verilebilir. Yaşamın erken dönemindeki kişisel deneyimler ve çevredeki insanlarla kurulan özdeşimlerle oluşan bilişsel yapılar ya da şemalar, sonraki yaşamdaki benzer deneyimler ve öğrenmelerle bireyin çevreye uyumunu kolaylaştırır. 204 Eğitim Ortamlarında Etkili İletişim ve Boyutları 8. BÖLÜM EĞİTİM ORTAMLARINDA ETKİLİ İLETİŞİM VE BOYUTLARI Doç. Dr. Erhan EROĞLU Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Bu bölümü çalıştıktan sonra; Eğitim kurumlarında iletişimin neden önemli olduğu, Sınıf içinde gerçekleştirilen iletim sürecinde dikkat edilmesi gereken önemli noktalar, Öğrenci ile öğretmen arasında gerçekleştirilen iletişim sürecindeki engelleri ve bunları aşma yolları, Öğretmenlerin velilerle gerçekleştirecekleri iletişimin neden önemli olduğunu ve bu süreçte kullanabilecekleri iletişim yöntemleri ve Öğretmen-okul yönetici iletişiminin okul ve eğitim kalitesi açısından önemini kavrayacaksınız.. İçindekiler Giriş Eğitim Kurumlarında İletişim Öğretmen-Öğrenci İletişimi Öğretmen-Veli İletişimi Öğretmen-Yönetici İletişimi Özet Değerlendirme Soruları 223 Etkili İletişim GİRİŞ Eğitim kurumlarında özellikle öğrenci ile gerçekleştirilen her türlü iletişim davranışının o öğrencinin ondan sonraki okul yaşamını ve özel hayatını etkilemede ne kadar önemli bir güce sahip olduğunu söylemeye bile gerek yoktur. Doğan Cüceloğlu’nun “Anlamlı ve Coşkulu Bir Yaşam İçin Savaşçı” isimli eserinden (1) alınan bir örnek olay sınıf içerisinde öğrenci ile gerçekleştirilen iletişimin ne kadar önemli olduğunu ve öğretmenlerin bu konuya gereken özeni göstermeleri gerektiğini vurgulamada güzel bir örnektir. Örnek Olay Ben yedi yaşında okula başladım. İlk gün öğretmenim bir oğlanı cetvelle dövdü; kıpır kıpır yerinde duramayan, bugünkü bilgiler çerçevesinde büyük olasılıkla hiperaktif tanısı konacak olan, Şükrü adında ufak tefek bir oğlan çocuğuydu. Çok korktum, ertesi gün hastalandım, sıtma oldum. Sarhoş iğnecinin iğnesi sinire geldiği için ayağım kurudu, zayıfladı ve topal oldum. O yıl okula gidemedim. Rahmetli annem bacağıma aylarca sıcak kepek lapası sardı, geceler boyunca kan yürüsün diye bacağımı ovdu. Ve ayağıma kan yürüdü, can geldi, dokuz ay sonra topal aksak ben yine yürümeye başladım. Ertesi yıl sekiz yaşında korkarak okula gittim. İlk gün güler yüzlü, sıcak bakışlı bir öğretmen bizimle beraber çocuk şarkıları söyledi, “Aferin çocuklar, ne güzel söylediniz,” dedi ve benim başımı okşadı. Gözümün içine baktı ve gülümsedi. Son dersten sonra eve koşarak gittim, yolda coşkuyla şöyle bağırdığımı hatırlıyorum: “Ben okulumu seviyorum, ben okulumu seviyorum.” İki yıl sonra annem öldü. Okula gittiğimde yine aynı öğretmenim başımı okşadı, gözleri nemliydi. Şimdi ben altmış yaşındayım ve bu satırları yazarken gözlerim nemli. Öğretmenimi özledim. Yukarıdaki örnek olayda iki farklı özellikte öğretmen görülmektedir. Bu iki öğretmenin farklılıkları onların iletişim becerilerinden ve bu becerileri ile öğrencilerine karşı sergiledikleri yaklaşımlardan kaynaklanmaktadır. Birinci öğretmen ortaya koyduğu iletişim davranışıyla çocukların okuldan korkmalarına ve hastalanmalarına sebep olurken; ikinci öğretmen de aksine sıcak gülümsemesi, öğrencilere değer vermesi, onlarla şarkı söylemesi ve onları 224 Eğitim Kurumlarında Örgütsel İletişim BÖLÜM 9 EĞİTİM KURUMLARINDA ÖRGÜTSEL İLETİŞİM Doç. Dr. Erhan EROĞLU Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Bu bölümü çalıştıktan sonra öğretmen adayları; Örgütsel iletişim kavramının ne olduğunu, Örgütsel iletişimin önemini, işlevlerini ve türlerini, Örgütsel iletişim biçimlerini ve araçlarını bilecekler ve açıklayabileceklerdir. İçindekiler Giriş Örgütsel İletişim Kavramı Eğitim Kurumlarında Örgütsel İletişimin Amacı Eğitim Kurumlarında Örgütsel İletişimin Önemi Eğitim Kurumlarında Örgütsel İletişimin İşlevleri Eğitim Kurumlarında Örgütsel İletişim Türleri Eğitim Kurumlarında İletişim Sürecinin İşleyişi Eğitim Kurumlarında İletişim Biçimleri ve Araçları Özet Değerlendirme Soruları 243 Etkili İletişim GİRİŞ İletişim, insanların toplu halde yaşamaya başlamalarından itibaren toplumsal etkileşimlerde rol oynayan sembolik mesajların karşılıklı ulaştırılmasıyla, bazı anlamları aralarında paylaşmaları sürecidir (1). İnsanlar, başkalarıyla bir arada olabilmek, onları anlayabilmek, kendilerini anlatabilmek ve etkileyebilmek yani toplumsallaşabilmek için iletişim kurar. Bunun da ötesinde bireyler kendileriyle ve başkalarıyla iletişim kurarak kişiliklerini de tanımlama olanağı kazanırlar (2). İletişim, kişiler arası ilişkinin her türünü, örgütleri ve giderek toplumları yaratan ve bir arada tutan adeta bir “harç” işlevi görür (3). Rekabetin setleştiği günümüzde de bireyler arası iletişim kadar örgütlerin (kurumların) gerçekleştirdikleri iletişimler de önem kazanmaya başlamıştır. Bu örgütlerden birisi de eğitim kurumlarıdır. Örgütler, insanların gereksinimleri karşısında ortaya çıkan yapılandır. Yeryüzündeki ilk örgütlerin insanın çeşitli gereksinimlerini karşılamak amacıyla verdiği uğraşlar sırasında, belli bir gereksinimi başka bir insan ya da insanların yardımı olmaksızın karşılayacağını anlamasıyla doğduğu söylenebilir. Daha sonra örgütlü çabaların, bireysel çabalara göre insanların türlü gereksinimlerini karşılamada daha etkili olması; örgütlerin sayısını, türlerini ve büyüklüklerini her geçen gün hızla arttırarak önemli boyutlara ulaşmıştır. Artık insan için örgütle ilişkisiz bir yaşam biçimi düşünülememektedir (4). Eğitim örgütleri de bu amaçla ortaya çıkmış ve toplumsal gelişim için çok önemli katkılarda bulunan örgütlerin başında gelmektedir. Okul olarak adlandırdığımız eğitim örgütlerinin kurumsal amaçlarını gerçekleştirilmesinde, hedeflerine ulaşabilmesinde ve öğretmen, öğrenci, veli gibi kesimlerin ihtiyaç ve beklentilerini belirleyip giderebilmesinde ve öğretmen, öğrenci, veli gibi kesimlerin ihtiyaç ve beklentilerini belirleyip giderebilmesinde sahip olduğu örgütsel iletişim süreçlerinin gücünün ve sağlıklı işlemesinin etkisi çok büyüktür ÖRGÜTSEL İLETİŞİM KAVRAMI Örgüt, özünde bir grup insanın belli amaçlar doğrultusunda tasarlanmış işbirliğine dayanan birlikteliği ile oluşan toplumsal bir sistemdir. İnsanları bir araya getirecek ve birbirleriyle etkileşim içinde bulunmalarını sağlayacak temel unsur “ortak amaç”lardır. İnsanlar belirli hedeflere ulaşmada “biçimsel yapı” içinde bir araya geldiklerinde örgütü yaratmış olurlar (5). Örgütlerin günümüz ağı, rekabet koşulları altında yalnızca ayakta kalabilmek için değil, daha fazlasını elde etmek için hızlı bir değişim süreci içine girdiklerini ve yeni yönetim modelleri uygulamaya çalıştıklarını görüyoruz. Örgütlerin değişim süreçleriyle ilgili çalışmaları çerçevesinde yapılan araştır- 244 İletişim Kampanyaları ve Uygulamaları 10 BÖLÜM İLETİŞİM KAMPANYALARI VE UYGULAMALARI Doç. Dr. R. Ayhan YILMAZ Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Bu bölümde; İletişim kampanyası kavramını tanımlayabilme İletişim kampanyasının özellikleri ve amaçlarını sıralayabilme ve İletişim kampanyasının türlerini açıklayabilmeye yönelik bilgi ve beceri sahibi olabileceksiniz. İçindekiler Giriş İletişim Kampanyasının Tanımı İletişim Kampanyasının Özellikleri ve Amaçları İletişim Kampanyasının Basamakları İletişim Kampanyasının Türleri İletişim Kampanyalarının Uygulama Örnekleri Özet Alıştırma Soruları 265 Etkili İletişim GİRİŞ Günümüzden yüzyıllar önce bireylerin her hangi bir konudaki tutumlarını değiştirmek ya da onlara yeni bir tutum oluşturmak için hitabetten yararlanılırdı. Ancak kitle iletişim araçlarının gelişimiyle özellikle 1990’lı yıllardan itibaren halkla ilişkiler, reklam, kampanyalarının, satış artırıcı çabalar, web siteleri gibi uygulamalar başarılı ikna kampanyalarının araçları haline geldi. Bu tür ikna kampanyaları ile eğitimden, sağlığa, çevre korumadan bir aday ya da partiye oy toplamaya, bir markayı kamuoyu nezdinde görünür kılmaya kadar değişebilen konularda alıcı olarak adlandırabileceğimiz, izleyiciler, okurlar, tüketicileri, kampanyayı yapan kişi ya da kuruluşların hedefleri doğrultusunda harekete geçirmek söz konusu olmaktadır. Özellikle son yıllarda eğitime yönelik olarak başlatılan “ Baba Beni Okula Gönder”, “Haydi Kızlar Okula”, “Türkiye Çöl Olmasın”, “Aile içi Şiddete Son” gibi sosyal kampanyalarla beraber, seçim dönemlerinde adaya yönelik olarak gerçekleştirilen kampanyalar dikkatleri üzerine çekmektedir. Bu tür kampanyalar ile amaçlanan, belli bir yönde tutum oluşumu, tutum değişimi ve gelişimini sağlamaktır. Siyasal aday, seçimlerde milletvekili olmak, bir reklam veren markasını tüketicilerin zihnine yerleştirmek, bir ticari kuruluş toplumdan aldığını içinde bulunduğu topluma geri vererek sosyal sorumluluğunu yerine getirmek gibi hedeflere sahip olabilir. Bu hedeflere ulaşabilmek için çeşitli markalar ya da kurum, kuruluşlar kendi başına ya da herhangi bir sivil toplum kuruluşu ile birlikte, çevre, sağlık, eğitim gibi konularda çeşitli kampanyalar düzenlemektedirler. Bu bölümde, iletişim kampanyasının ne anlama geldiğini, özelliklerinin neler olduğunu, iletişim kampanyalarının hangi başlıklar altında toplanabileceğini, gerçek hayattan uygulama örnekleri ile ele alacağız. İLETİŞİM KAMPANYASININ TANIMI Genellikle kitle iletişim araçları kullanarak yürütülen ve birbirleriyle uyumlu tanımlanmış amaçlar kümesini gerçekleştirmek için kamusal kanı ve davranışa yönelen, örgütlü ve eşgüdümlü ikna etme süreci kampanya olarak nitelendirilir (1). Kökeni askeri bir temele dayanan kampanya kavramı, kapsadığı boyutlar açısından çeşitli biçimlerde ele alınır. Bu ele alış biçimlerinden ilkine göre kampanya, “özel bir zaman sürecinde, alıcı davranışlarında belli bir değişikliğe ulaşmak için düzenlenen planlanmış bir dizi iletişim faaliyetidir “(2). Kamu yararı boyutu ile incelendiğinde kampanya, “kamu yararına, kitle iletişim araçları yoluyla hedef kitleye yayılan ikna edici iletileri kapsar (3). Bir başka tanımda ise, kavram genel bir biçimde ele alınarak , “en yaygın örnekleri ile politikada, reklamda, sağlık ve güvenlik için kamuoyunu 266
