gana ülke profili

POLONYA
TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER
Temel Sosyal Göstergeler
Nüfus
Yüzölçümü
Dil
Din
Başkent
Para Birimi
Başlıca
şehirleri
Doğal
kaynaklar
38,17 milyon (Aralık-2004 Resmi tahmini)
311 904 km2
Lehçe
Katolik (%95), Protestan, Ortodoks ve diğerleri (%5)
Varşova
Zloti
Varşova (1 689 bin), Lodz (779 bin), Krakow (758 bin), Wroclaw (637 bin),
Poznan (574bin), Gdansk (461 bin) Toplam 49 il
Kömür, sülfür, bakır, doğal gaz, gümüş, çinko, kurşun, tuz
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Profile 2005.
Temel Ekonomik Göstergeler
Cari fiyatlarla GSYİH (milyar Zl)
GSYİH (milyar $)
Büyüme (%)
Enflasyon (ort; %)
İhracat (fob-milyon $)
İthalat (fob-milyon $)
Cari denge (milyon $)
Toplam dış borç (milyar $)
Döviz kuru (ort.) Zl:$
a
b
2003a
816,1
209,8
3,8
0,7
61 007
-66 732
-4 599
95,3
3,89
2004a
885,3
242,2
5,4
3,5
81 596
-87 180
-3 585
108,2b
3,65
Gerçekleşen. Economist Intelligence Unit tahmini.
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Report, June 2005.
GENEL EKONOMİK DURUM
Polonya önemli ölçüdeki yüzölçümü, nüfus ve ekonomik potansiyeli ile orta büyüklükte bir
Avrupa ülkesidir. GSYİH’da son yıllardaki artış nedeniyle dünya ekonomisindeki önemi ve
payı yükselmektedir. Özelleştirme uygulamaları neticesinde 1996 yılından beri ülke
Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri içerisinde en fazla doğrudan yabancı sermaye
yatırımlarına konu olan ülke durumundadır.
Bilindiği üzere, Polonya 1989 yılına kadar merkezi planlamaya dayalı bir ekonomik politika
izlemiştir. Karar mekanizmasını ise piyasa güçleri yerine Devlet oluşturmuştur.
Merkezi planlamaya dayalı sisteme 1989 yılında son verilmesini müteakiben göreve gelen
hükümet serbest piyasa ekonomisine geçiş yönünde ekonomik politikalar izlemiştir. Bu
dönemde izlenen “Balcerowitz Planı” piyasa ekonomisine geçiş için sistematik bir
dönüşümü öngörmüştür. Stabilizasyon programı üç temel prensibi esas almıştır.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Bunlardan birincisi, fiyatların serbest bırakılmasıdır. Sosyalist dönemde uygulanan sistem
ise devlet tarafından belirlenen sabit fiyatlara dayanmaktaydı.
İkinci prensip, devlet bütçe açıklarının sınırlandırılmasıdır. Bu ilke çerçevesinde bütçe
açıklarının Merkez Bankası tarafından para basımı yoluyla finanse edilmesi yasaklanmış,
dahili piyasadaki üretim ve tüketimin sübvanse edilmesi oldukça sınırlı hale getirilmiştir.
Son olarak, para politikasında köklü bir değişikliğe gidilmiş, nominal faiz oranları
yükseltilerek yüksek reel faiz uygulamasına geçilmiştir. Diğer taraftan, döviz kuru yüksek
oranlı devalüasyonu müteakiben sabitlenmiştir. Hükümet uzunca süre bu kuru
muhafazada başarılı olmuştur.
Özelleştirme, ekonomik reformlar içerisinde önemli bir yer tutmuştur. 1990-1998
döneminde sayı olarak devlet işletmelerinin 6.129’una denk gelen %70’i özelleştirilmiştir.
1993 yılındaki yaygın özelleştirme, özelleştirme sürecinde önemli rol oynamıştır.
Özelleştirme mülkiyet hisse devri, direk satışlar ve çalışanlara devir şeklinde
gerçekleştirilmiştir. 1997 yılına gelindiğinde özel sektör GSYİH’nın %58,7’sini, toplam
istihdamın ise % 68’ini sağlamaktaydı.
2000 yılı itibarıyla toplam endüstriyel üretimin %69,5’i, toplam istihdamın %69,7’si, toplam
yatırımların %66,9’u özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir.
Aynı zamanda özelleştirme ile birlikte Merkez Bankası ile ticari bankaların fonksiyonlarını
ayırarak, bankacılık reformuna da ağırlık verilmiştir. Ekonomi aynı zamanda dış ticarette
liberalizasyon yoluyla dünyaya da açılım sağlamıştır. Dış ticarette devlet tekeli
kaldırılmıştır.
Uygulanan hızlı stabilizasyon önlemleri neticesinde 1992 yılından itibaren ekonomi
büyüme trendine girmiştir. 1995 yılındaki %7’lik büyüme ile Avrupa’nın en hızlı büyüyen
ülkesi olmuştur. Polonya 1996 yılında da 1989 yılındaki GSYİH seviyesini reel olarak
geçen ilk geçiş ekonomisi konumuna gelmiştir.
Gayrısafi yurtiçi hasılayı oluşturan sektörlerin payı da zaman içerisinde değişiklik
göstermiş, hizmetler sektörünün payı GSYİH içerisinde yükselmiştir.
2003 Yılı İtibarıyla GSYİH’nin Sektörlere Göre Dağılımı (%)
Tarım ve ormancılık
Sanayi (inşaat hariç)
İnşaat
Ticaret
Nakliye, mali ve diğer pazar hizmetleri
Kamu yönetimi ve diğer kamu hizmetleri
3,0
24,5
6,0
19,7
30,3
16,5
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Report, June 2005.
Uygulanan politikalar neticesinde, ilk anda işsizlik ve enflasyon artmış, ancak yıllar
itibarıyla düşüş göstermeye başlamıştır. 1990 yılında %600 olan enflasyon, 1991 yılında
%70’e düşmüştür.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
1999 yılında hükümet dört temel reform daha yapmıştır. Bunlardan biri, ülkenin idari
yapısındaki reformdur. Bu reformla mahalli idarelerin yönetim gücü artırılmıştır. İkinci
reform bütçeye dayalı emeklilik sisteminin yeniden yapılandırılmasıdır. Bu reformla üçlü bir
sistem yaratılmıştır. Bu sistem, devletin mevcut güvenlik kuruluş u (ZUS), katılımın
yarısının işçi, yarısının işverence karşılandığı, özel emeklilik fonları ve işçi veya işletme
tarafından finanse edilen emeklilik proğramları tarafından oluşturulmaktadır. Diğer iki
reform ise sağlık harcamalarını rasyonel hale getirmeyi amaçlayan sağlık reformu ile
eğitim alanındaki reformlardır.
Mevcut Durum
2004 yılı itibarıyla Avrupa Birliği üyesi olan Polonya’da 2000 yılındaki GSYİH artışı %4
olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılı GSYİH’sı 157,7 milyar $’dır. 1996 yılındaki miktar ise
143.8 milyar $’dır. Bu rakamlar dikkate alındığında son beş yılda GSYİH artışının %9.6
olduğu görülmektedir. Reformların başladığı 1990 yılındaki GSYİH’sı ise 59 milyar $
seviyesindeydi. 2001 yılında %1,2 olan büyümenin , 2002 yılında ise %1,8 oranında
gerçekleşmesi beklenmektedir.
Ekonomideki büyümenin göreceli yavaşlaması iç talepteki ve yatırım harcamalarındaki
daralmadan kaynaklanmaktadır. İç talepteki artışı önleyen faktörler ise tüketici
harcamalarını azaltan işsizlik ile yüksek reel faizlerdir. Ayrıca, Amerikan ve AB
ekonomilerindeki yavaşlama da bu trendi kuvvetlendirmiştir.
2001 yılı Kasım ayı itibarıyla yıllık % 3,6 olan enflasyonun, 2002 yılında merkezi
planlamanın yıkılışından sonraki en düşük oran olan %3,5’e inmesi beklenmektedir.
Enflasyonu baskı altına alan faktörler ise azalan tüketim harcamaları ve gıda fiyatları,
petrol fiyatlarındaki düşüş ve Zilotinin değer kazanması neticesinde ithalatın
ucuzlamasıdır. Ekonomideki canlanma ile birlikte enflasyon oranının 2003 yılında %4
olması öngörülmektedir.
Diğer taraftan, cari işlemler açığının kapatılması için yabancı sermayeye ihtiyaç
duyulmaktadır. 2000 yılında 9.9 milyar $ olan cari işlemler açığının, 2001 yılında 7 milyar
$, 2002 yılında ise 6,1 milyar $ olması beklenmektedir. Önümüzdeki yıllarda global
ekonomideki bir durgunluk nedeniyle ihracat gelirleri ve yabancı sermaye girişinde azalma
meydana gelmesi halinde bu durumun dış dengeyi olumsuz etkileyebileceği tahmin
edilmektedir.
Diğer taraftan, Polonya Almanya’dan 2. Dünya Savaşında esir işçi çalıştırması dolayısıyla
2004 yılı ortasına kadar 800 milyon $ tutarında bir tazminat alacaktır.
2000 yılında 67,5 milyar $ olan dış borcun, 2003 yılında 78,8 milyar $ olması
beklenmektedir. Sözkonusu borç stokunun %49’u kamu’ya, %41’i kamu ve bankacılık
sektörü dışındaki özel işletmelere, %10’u ise bankacılık sektörüne aittir.
Polonya Ocak 1990 ile Mayıs 1991 tarihleri arasında Ziloti’nin dolar karşısındaki değerini
sabit tutmuştur. 1991 Haziran ile 2000 Mart arasındaki dönemde ise Ziloti’nin son
zamanda Dolar ve Euro’dan oluşan döviz sepeti karşısında bir band içinde değer kaybına
izin verilmiştir. Nisan 2000 yılında ise dalgalı döviz kuruna geçilmiştir.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Polonya Ekonomisi Projeksiyon Özeti (%)
Reel GSYİH büyümesi
Sanayi üretimi büyümesi
İşsizlik oranı (ort.)
Enflasyon (ort.)
İhracat (fob-milyar $)
İthalat (fob-milyar $)
Cari denge (milyar $)
Cari denge (GSYİH içinde % pay)
Dış borç (yıl sonu; milyar $)
Döviz kuru Zl:ABD $ (ort.)
Döviz kuru Zl:€ (ort.)
a
2003a 2004a 2005b 2006b
3,8
5,4
4,0
4,3
c
8,3 12,3
8,5
8,3
19,9
19,6
18,2
17,7
0,7
3,5
2,3
2,1
61,0
81,6
99,1 110,9
66,7
87,2 104,5 118,0
-4,6
-3,6
-3,8
-5,8
-2,2
-1,5
-1,3
-1,8
c
95,3 108,2 116,2 125,8
3,89
3,65
3,11
3,04
4,40
4,55
4,11
4,24
Gerçekleşen. b Economist Intelligence Unit tahmini. c Economist Intelligence Unit projeksiyonu
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Report, June 2005.
EKONIMİK SEKTÖRLER
Tarım
1999 yılı rakamlarına göre, GSYİH’nın % 3,9’u tarım sektörü tarafından oluşturulmaktadır.
Ancak, tarım kesiminin ülkedeki sosyal ve politik ağırlığı devam etmektedir. 1999 yılı
itibarıyla, işgücünün %27,1’i (4,2 milyon) tarım kesiminde istihdam edilmektedir. Bu oran
toplam çalışan işgücünün 1/3’ünden daha fazlasına tekabül etmektedir. Toplam istihdam
içerisinde endüstrinin % 21 olan payı dikkate alındığında, sözkonusu oranın yüksekliği
dikkat çekmektedir. Tarım kesiminin toplam istihdam içerisindeki payının önümüzdeki
yıllarda düşmesi kaçınılmazdır. Ancak, bu değişim sırasında sosyal problemlerin en aza
indirilmesi konusunda ülkenin yoğun bir çaba harcaması gerektiği düşünülmektedir.
Polonya, tarımın yeniden yapılandırılması konusunda AB’nin desteğine ihtiyaç
duymaktadır.
Polonya, Rusya ve Ukrayna hariç tutulduğunda tarımsal alan büyüklüğü açısından
Avrupa’nın 3. büyük ülkesidir. Toplam tarım arazisi büyüklüğü 18,4 milyon hektar olup,
ülke yüzölçümünün %59’unu oluşturmaktadır. Toplam tarım arazisinin %76’sını ekilebilir
alanlar (14,1 milyon hektar), %12,9’unu çayır ve meralar (4 milyon hektar) ve % 0,9’unu
meyve bahçeleri (0,3 milyon hektar) oluşturmaktadır. Arazi mülkiyeti incelendiğinde ise
Polonya’nın tarımsal arazisinin %92,3’üne tekabül eden 17 milyon hektarın özel sektör
mülkiyetinde olduğu görülmektedir. Kalan 1,4 milyon hektar ise kamu sektörünün elinde
bulunmaktadır.
Polonya bazı tarımsal ürün üretiminde Avrupa ve dünyada önemli üretici konumundadır.
Üzüm, çavdar, ahududu üretiminde Avrupa ve dünyada ikinci sırada yer almaktadır. Diğer
taraftan, patates, çilek, elma, soğan, şeker pancarı, buğday, süt, domuz eti üretiminde
Avrupa’da ve dünyada ilk on sırada yer almaktadır.
Tarım arazisinde en verimli topraklar ülkenin güney ve batı bölümlerinde bulunmaktadır.
Bu bölgelerde buğday ve mısır üretimi ağırlıklıdır. Ülkenin orta, kuzey ve doğu
bölümlerinde çavdar ve patates üretimi ile hayvancılık yaygındır.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Tarımsal Üretim (1 000 ton)
Ürün adı
2000
2001
2002
2003
2004
Tahıllar
22 341 26 960 26 877 23 391 27 220
Buğday
8 503 9 283 9 304 7 858 9 893
Çavdar
4 003 4 864 3 831 3 172 4 281
Arpa
2 783 3 330 3 370 2 831 3 571
Yulaf
1 070 1 305 1 486 1 182 1 431
Patates
24 232 19 379 15 524 13 731 13 999
Şekerpancarı
13 134 11 364 13 434 11 740 12 499
Kolza tohumu
958 1 064
953
793 1 606
Sebzeler
5 889 5 575 4 702 5 091 5 590
Ağaç meyveleri 1 837 2 890 2 604 2 876 3 019
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Profile 2005.
Ortalama tarımsal işletme büyüklüğü 8,2 hektardır. Aile işletmelerinin 1/3’ü kendi ihtiyaçları
için üretim yapmaktadır.
Yüksek miktardaki ucuz yem stoklarına rağmen, hayvancılık üretimi tatmin edici düzeyde
bulunmamaktadır. 1998 yılının ikinci yarısından itibaren Doğu Avrupa ülkelerine ihraç
imkanlarının daralması neticesinde talepte büyük düşüşler görülmüştür. Polonya’daki
hayvancılık esas olarak domuz ve sığır üretimine dayalıdır.
Hayvancılık Ürünleri Üretimi (1 000 ton)
Ürün adı
Dana etia
Domuz etia
Kümes hayvanları etia
Süt (milyon litre)
Yumurta (milyon adet)
2000
635
2 501
834
11 543
7 621
2001
562
2 419
994
11 538
8 081
2002
523
2 601
1 134
11 527
8 924
2003
591
5 833
1 228
11 546
9 168
a Canlı ağırlık
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Profile 2005.
1999 yılı itibarıyla Polonya balıkçılık filosu 426 adet değişik tipte gemiye sahiptir. Filonun
%98’i özel sektöre aittir.
1998 yılında Baltık denizinde yakalanan balıkçılık ürünleri 117.000 ton’dur. Kuzeydoğu
Atlantik ve Kuzeybatı Pasifik’te açık deniz balıkçılığı da yapılmaktadır. İşlenmiş balık
ürünleri üretimi 1998 yılı itibarıyla 277.000 ton’dur. Balıkçılık sektöründe istihdam edilen
kişi sayısı ise 1998 yılında 34.000’dir.
2000 yılının eylül ayında, AB’ye giriş görüşmelerinde önemli bir ilerleme kaydedilmiş olup,
bu çerçevede tarım ürünleri ticaretinin liberalleştirilmesinde AB ile anlaşma sağlanmıştır.
Bu anlaşmaya göre, Polonya’nın AB’ye yönelik ihraç ürünlerinin %75’i AB üyesi ülkelere
gümrük vergisinden muaf olarak girecek, AB ülkelerinin Polonya’ya ihracatının ise
%75’inden daha az bir kısmı gümrük vergisinden muaf olarak Polonya’ya girecektir.
Müzakereler özellikle Polonya tarafından 1999 yılında Avrupa ülkelerinden gelen ürünlere
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
tarife artışı uygulanan domuz eti, buğday, malt, şeker, tereyağı ve kolza tohumu üzerinde
yoğunlaşmıştır. Polonya, AB’ye 2000 yılından başlamak üzere hassas ürünler olarak
tanımladığı domuz eti, tereyağı ve buğdayda gümrük tarifelerinden muaf ithalat kotaları
tanımıştır. Sözkonusu kotalar her yıl %10 artırılacaktır. Ancak, AB’de sözkonusu ürünler
için kendi üreticisine ihracat iadesi sağlamayacaktır. Sözkonusu anlaşma yaklaşık 870
milyon $’lık tarım ürünleri ticaretini kapsamaktadır.
Polonya’nın önündeki hedeflerden biri, AB’ ye girişte Ortak Tarım Politikasına uyum
sağlamaktır. Bu hedefi gerçekleştirmek için;
- Ekonomik etkinliklerinin arttırılması için çiftliklerin yeniden yapılandırılması,
- Ürünlerin dağıtım, depolama, satış ve alış organizasyonu,
- Ürün pazarlarının gelişimi,
- Tarımsal ürün işleme endüstrisinin modernizasyonu ve geliştirilmesi,
- AB üyeleri ile kalite, bitki ve hayvan sağlığı standartlarının uyumu,
- Kırsal kesimdeki yapılaşmanın iyileştirilmesi,
- Kırsal kesimdeki alt yapının geliştirilmesi ve modernizasyonu, (ulaşım,yollar, su boruları
ve iletişim dahil olmak üzere)
- Ülkenin değişik sektörlere dayalı olarak kalkınmasının sağlanması,
önlemlerini kapsamaktadır.
İmalat
1995 yılında GSYİH’nın %23,6’sını oluşturan imalat sanayi sektörünün 1999 yılında
GSYİH içindeki payı %21’e gerilemiştir. Sektör, çalışan nüfusun %30’unu istihdam
etmektedir. Üretim itibarıyla, sektördeki en büyük iş kolları gıda işleme, içecek, tütün, metal
ve metal ürünleri ve kimyasallardır.
Gıda işleme Polonya’daki en önemli ekonomik faaliyet olup, 1998 yılı itibarıyla imalat
sanayi üretiminin %30’unu, GSYİH’nın ise %6’sını oluşturmaktadır. Sanayideki genişleme,
doğrudan yabancı sermaye yatırımlarına dayalı olarak gelişmiştir.
Rusya krizini müteakiben, imalat sanayi üretim artışında bir yavaşlama görülmüştür.
İmalat sanayi politikaları rekabet ve piyasa koşullarına dayalı, serbest piyasa koşullarına
sürekli bir geçişi amaçlamaktadır. Temel amaçlar, uluslararası rekabeti geliştirmek ve
endüstriyel gelişimi sağlamaya dayalıdır. Polonya’nın politikaları devlet yardımlarını kontrol
etmenin yanısıra, özelleştirme yoluyla, endüstrinin yeniden yapılandırılması ve
modernizasyonu üzerinde yoğunlaşmıştır. İmalat sanayinde özel sektörün ağırlığı
bulunmakla olup, 2000 yılında özel sektör toplam sanayi satışlarının % 72’sini ve sanayi
istihdamının da % 72’sini elinde tutmaktadır. İmalat sanayi ise, toplam sanayi satışlarının
%84’ünü oluşturmaktadır.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
İmalat sanayi sektöründe, 1998 yılı sonu itibarıyla, yabancı doğrudan yatırımların yarıdan
fazlası imalat sanayinde olmuştur. Yabancı sermaye yatırımlarının yoğunlaştığı alanlar ise,
gıda işleme, içecek, tütün, taşıt araçları, metal dışı ürünlerdir.
Verimliliğin arttırılması sektörde önemli bir konudur. AB ile imzalanan anlaşma neticesinde
sanayi ürünleri ithalatındaki gümrük vergilerinin kademeli kaldırılması, Polonya endüstrisini
büyük bir rekabet içerisine sokmuştur. Bu durum, AB’ye girişle beraber daha da artmıştır.
Üyeliği müteakiben Polonya’nın üçüncü ülkelerden gelen mallara yönelik gümrük vergisi
oranlarında da önemli ölçüde düşüş görülmüştür. 1999 yılı itibarıyla bu oran, Polonya’nın
imalat sanayi gümrük tarifelerinin 3/2’ si oranında daha aşağı seviyededir. Bu durum ise,
sanayide etkinliğin arttırılmasını gerekli kılmaktadır.
Özelleştirme alanında Polonya’nın yaklaşımı seçici olmuş, büyük işletmeler stratejik
yatırımcılara, küçük ve orta çaplı işletmeler ise işçi ve yöneticilere satılmıştır.
Polonya dünyanın belli başlı çelik üreticisi ve gemi imalatçısı ülke konumundadır. İmal
edilen gemilerin % 98’i ihraç edilmektedir.
Şeker endüstrisindeki işletmelerde devlet mülkiyeti ağırlıktadır. Bu işletmelerin özelleştirme
çalışmaları devam etmektedir.
Et işleme sektörü Polonya’daki en büyük imalat sanayi sektörlerinden biri olup, sektörde
aşırı kapasite mevcuttur.
Süt ürünleri endüstrisi hükümet tarafından stratejik bir endüstri olarak kabul edilmekte
olup, sektördeki yabancı yatırımcılara sınırlama getirilmiştir.
Hububat ve pastacılık ürünlerindeki üretim, tüketimdeki artışa bağlı olarak son yıllarda artış
göstermektedir.
Tekstil – konfeksiyon ve deri sektöründe ise, düşen verimlilik ve rekabet edilebilirliği telafi
etmek için yeniden yapılandırma çalışmaları devam etmektedir. Ayakkabı ve deri üretimi
yüksek gümrük vergisi koruması altındadır.
Bu endüstriler içinde, genellikle 250 işçiden daha az elemen çalıştıran işletmeler
yoğunluktadır.
Seçilmiş Bazı Ürünlerin Üretimi (1 000 Ton)
Kömür (milyon ton)
Kahverengi kömür (milyon ton)
Doğal gaz (milyar m3)
Elektrik (milyar kw/saat)
Petrol
Dizel yakıt
Ham çelik (milyon ton)
Haddelenmiş çelik (milyon ton)
İşlenmiş bakır
Aluminyum
Sülfür
2000
103
59,5
4 956
145
4 408
5 547
10,5
7,5
518
46,9
1 482
2001 2002 2003 2004
104
104
102
101
59,6 58,2 60,9 61,1
5 179 5 207 5 315 5 608
143
144
152
151
4 294 4 019 4 043 4 095
5 258 4 182 4 785 5 332
8,8
8,4
9,1 10,6
6,4
6,3
6,6
7,5
498
528
530
550
44,7 49,1 45,4 45,8
1 074
917
918
n/a
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Azotlu gübre
Fosfatlı gübre
Tarım ilaçları
Sentetik elyaflar
Politen
Traktör (1 000 adet)
Otomobil (1 000 adet)
Ağır vasıtalar (1 000 adet)
Televizyon (1 000 adet)
Radyo (1 000 adet)
Telefon (1 000 adet)
Çamaşır makinesi (1 000 adet)
Buzdolabı ve dondurucu (1 000 adet)
Çimento (milyon ton)
Kağıt
Ayakkabı (milyon çift)
Tereyağı
Şeker
1 576
539
30,1
109
147
7,2
532
58,3
6 287
46,6
357
564
693
15,0
1 934
48,7
139
2 009
1 510
503
23,9
93
155
5,7
364
25,5
7 502
12,9
496
683
589
12,1
2 086
50
154
1 543
1 305
527
23,0
99
170
5,1
288
21,0
7 795
10,4
724
915
645
11,2
2 342
52,5
158
2 030
1 626
553
28,2
102
161
5,8
334
18,5
6 818
27,6
772
977
1 001
11,7
2 456
48,9
167
1 949
1 629
580
30,7
102
150
8,0
522
65,0
6 997
n/a
791
1 159
1 280
12,3
n/a
27,8
164
1 999
N/a Veri elde edilemiyor
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Profile 2005.
Madencilik
Madencilik ve taş ocakları GSYİH’nın % 3’ünü, petrol ve gaz üretimi ise %8’ini
oluşturmaktadır. Maden ve petrol yataklarının işlenmesi, Çevre Koruma, Doğal Kaynaklar
ve Ormancılık Bakanlığı tarafından yürütülen 1994 tarihli Jeolojik ve Madencilik Yasasına
göre düzenlenmektedir. Maden çıkarma hakkı altı yıllık süreler için verilir. Üretim süresi ise
uzatıma tabi olmak üzere otuz yıldır. 2000 yılında madencilik ve taşocakları endüstriyel
üretimin %5,7’sini oluşturmaktadır. Taşkömürü ise toplam sanayi satışlarının %3,8’ini ve
sanayi istihdamının ise %6,6’sını oluşturmaktadır.
Polonya’daki temel madencilik ürünleri kömür, bakır, gümüş, çinko ve kurşundur. Avrupa
standartlarında Polonya iyi kalite taşkömürü ve linyit üreticisidir. 1998 yılında ¼’ü ihraç
edilen 117 milyon ton taşkömürü, 62,8 milyon ton linyit üretilmiştir. 2000 yılında ise 103
milyon ton taşkömürü, 59,5 milyon ton linyit üretilmiştir. Polonya kömür endüstrisi aşırı
kapasiteye sahip olup, devlet yardımlarıyla önemli ölçüde sübvanse edilmiştir. Üretilen
kömürün 1/3’ü enerji amacıyla kullanılmaktadır. Madencilik verimliliğini artırmak için
yeniden yapılanma gereklidir. Bu amaçla kömür endüstrisine ilişkin proğram 1999 yılında
yürürlüğe konulmuştur. Proğram, üretim miktarında azaltmaya gitmeyi öngörmekte, 1998
yılında 117 milyon ton olan üretimi 2002 yılında 100 milyon tona, 2020 yılında ise 80
milyon tona indirmeyi, 2002 yılına kadar işçi sayısını ¼ oranında azaltmayı, karlı
işletmeleri özelleştirmeyi kapsamaktadır.
Karlı işletmelerden olan Bogdanka ve Budryk özelleştirilecek, verimsiz madenler ise
kapatılacaktır. Yeniden yapılandırma proğramının maliyetinin 4 milyar $ olması tahmin
edilmektedir.
Polonya’nın bakır madeni işleme kompleksi KGHM, Polska Miedz adlı özel firma
tarafından işletilmekte olup, dünyanın en büyük altıncı üreticisi konumundadır. Dünya
üretiminin %3,3’ünü elinde bulundurmaktadır. 2000 yılında 486.000 ton bakır, 1.119 ton
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
gümüş üretilmiştir. Üretimin tamamına yakını Asya ülkelerine ihraç edilmektedir. 2000
yılında KGHM şirketinin ihracat geliri 750 milyon $’dır. 1997 yılındaki özelleştirme
neticesinde üretim maliyetleri tonda 2.000 $’dan 1.600 $’a düşürülmüştür. Şirket Lubin,
Polkowice-Sieroszowice ve Rudna adlı üç madeni çalıştırmaktadır.
Demir dışı metaller sektörünün yeniden yapılandırılması konusundaki çalışmalar devam
etmektedir. Çinko ve kurşun cevheri üretimi 1997 yılında 4.9 milyon ton’dur.
Enerji
Polonya’nın petrol rezervi 1998 rakamlarına göre, 180,3 milyon varil olarak tahmin
edilmektedir. Gaz rezervi ise 157,9 milyar m3’tür. Polonya petrol ve gaz şirketi 1980’lerde
kurulmuş olup, tek petrol üreticisi ve gaz üretimi, ithalatı, dağıtımı ve depolanmasında tekel
konumundadır. Doğal gaz esas olarak Rusya Federasyonu’ndan ithal edilmektedir.
Rusya’dan ithal edilen doğal gaz 10 milyar m3 olan tüketimin %73’ünü karşılamaktadır.
2001 yılında, hükümet doğal gaz alımı için Danimarka ve Norveç ile de anlaşma
imzalamıştır.
Petrol ve gaz üretimi lisansa tabidir. Petrol endüstrisi stratejik öneme haiz sektör olarak
kabul edilmektedir. Polonya’nın rafine petrol ihtiyacının %20’si Rusya Federasyonu ve
Kazakistan’dan ithal edilmektedir.
Elektrik
Polonya’nın elektrik enerjisinin % 95’i kömüre dayalı santrallerden sağlanmaktadır. Kalan
santraller ise doğal gaz ile çalışmaktadır. 35 küçük santralin yanısıra 15 büyük enerji
santrali bulunmaktadır.
Enerji Üretimi ve Tüketimi
2000 2001 2002 2003 2004
Ham petrol ithalatı (milyon ton)
18,0 17,5 17,9 17,4 17,3
Kömür üretimi (milyon ton)
103,3 103,9 103,5 102,3 100,9
Elektrik üretimi (1 000 gw/saat) 142,2 142,8 141,3 149,2 150,8
Elektrik tüketimi (1 000 gw/saat) 124,6 124,7 124,2 127,2
n/a
N/a Veri elde edilemiyor
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Profile 2005.
İnşaat
1990’lı yılların başında, inşaat firmalarının çoğu özelleştirilmiştir. Özel sektör firmaları 2000
yılında toplam satışların %94,8’ini, inşaat sektöründeki istihdamın ise %89,4’ünü elinde
tutmaktadır. Varşova, Poznan, Gdansk gibi büyük şehirlerdeki yeni otel, ofis, konut
inşaatları, inşaat sektöründe büyük bir iş imkanı meydana getirmiştir. Bu eğilim diğer
şehirlerde daha az olmuştur. Yabancı inşaat firmaları Polonya’lı firmalarla ortaklıklar
oluşturmuştur. Çimento endüstrisi yabancı yatırımcıların ilgisini çekmiş ve 1990’lı yılların
ortasında özelleştirilmiştir. Heidelberger/CBR, Lafarge group, Dyckerhoff ve Miebach,
Rugby ve Readymix gibi firmalar özelleştirmede yer almıştır. 1985’te 190 bin olan konut
inşaatı sayısı 1996 yılında 62.130 adede gerilemiş, ancak bu tarihten sonra artışlar
göstermiştir. 2000 yılında tamamlanan konut inşaatı sayısı 87.800 olmuştur. Yeni konut
için büyük bir talep mevcut olup, sözkonusu talebi ise ekonomik genişleme neticesinde
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
halkın gelirlerindeki artış oluşturmaktadır. Ayrıca, Polonya inşaat hizmetlerinde önemli bir
ihracatçı konumundadır.
Bankacılık
Ekonomideki dönüşüm süreci ile birlikte 1990’larda bankacılık sistemi önemli yapısal
değişiklikler geçirmiştir. Bankacılık sistemi hala gelişme aşamasındadır. Kredi kartları,
tüketici kredileri gibi bankacılık hizmetleri gelişme göstermektedir. 1999 yılı sonu itibarıyla,
banka aktifleri GSYİH’nın yarısına denk gelen 350 milyar Ziloti’ye ulaşmıştır. 1999 yılı
Haziran sonu itibarıyla 80 ticari banka, 900 kooperatif bankası bulunmaktadır. Bankacılık
sistemi kamu bankaları, yabancı sermayeli bankalar ve özel bankalardan oluşmaktadır.
Polonya bankacılık sistemi 1997 tarihli Polonya Ulusal Bankası Yasası ve 1998 tarihli
Bankacılık Yasası ile düzenlenmiştir
Banka özelleştirmesi 1997’den itibaren hızlanmış bulunmaktadır. Özelleştirme yabancı
sermayenin katılımını esas almaktadır. 1999 yılının Haziran sonunda 10 devlet bankası
toplam bankacılık aktiflerinin %44’ünü elinde tutmaktadır. Bu oran 1993 yılı sonunda 29
devlet bankası ve toplam aktiflerin %80’i seviyesindeydi. 1999 yılı Haziran sonu itibarıyla
70 özel bankanın 36’sı yabancı sermayeli bankalardan oluşmaktadır. Yabancı sermayeli
bankalar Polonya bankalarının toplam sermayesinin %32’sini, toplam net aktiflerin ise
%26’sını elinde tutmaktadır. Varşova menkul kıymetler piyasası ise 1991 yılında açılmıştır.
Turizm
1990’lı yıllardan beri Polonya’ya gerçekleştirilen seyahat sayısında artış gözlenmiştir. Bu
yıldan beri, iş ve turistik amaçlı 18,2 milyon yabancı Polonya’yı ziyaret etmiştir. Ancak,
1999 yılına kadar ziyaretçi sayısı 89,1 milyona çıkmış, 2000’li yıllarda ise 84,5 milyona
düşmüştür.
Aynı zamanda, yurt dışına seyahat eden Polonya’lıların sayısında da hızlı bir artış
olmuştur. 1999 yılında yurt dışına çıkan kişi sayısı 22,1 milyon iken, 2000 yılında iki
katından daha fazla artarak 56,7 milyona ulaşmıştır.
Polonya’yı hem iş hem alışveriş amacıyla ziyaret eden en büyük iki yabancı grup, Almanlar
(47,1 milyon) ve Çekler’dir. (16,8 milyon)
Polonya’lılar tarafından ziyaret edilen ülkeler ise aynı şekilde Almanya ve Çek
Cumhuriyeti’dir. 2000 yılında Almanya’yı 22,9 milyon Polonya’lı, Çek Cumhuriyeti’ni ise
21,5 milyon Polonya’lı ziyaret etmiştir.
Turist altyapısı ise 1990’lı yıllarda özellikle başkent Varşova’da olmak üzere en önemli
turizm merkezlerinde hızla gelişmeye başlamıştır.
Polonya’ya gelen ziyaretçiler, Polonya’lıların yurt dışında harcadıklarından daha fazla para
harcadıklarından dolayı, turizm gelirleri Polonya lehine fazlalık vermektedir.
Rusya Federasyonu krizinden sonra Belarus ülkelerinden ve Ukrayna’dan gelen ziyaretçi
sayısında bir düşüş olmasına rağmen, 1999 yılında ziyaretçi sayısında tekrar bir artış
olmuştur.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
YABANCI YATIRIMLAR
Polonya önemli ölçüde doğrudan yabancı sermaye yatırımlarına konu olan bir ülke
durumundadır. 1990 yılında yıllık 100 milyon $ olan doğrudan yabancı sermaye yatırımları
yıllar itibarıyla yükseliş göstermiş olup, 2001 yılında yıllık yatırım miktarı 7,1 milyar $’a
ulaşmıştır. 2001 yılı itibarıyla toplam doğrudan yabancı yatırım miktarı 56,8 milyar $’dır.
Yabancı yatırımlar imalat sanayinin yanısıra ticaret ve finansman alanlarında
yoğunlaşmaktadır. Yabancı yatırımların yoğun olduğu imalat sanayi kolları ise gıda işleme,
otomotiv, kağıt, elektrik ve kimya endüstrileridir. 2001 yılı itibarıyla önemli yatırımcı ülkeler
ise, Fransa (10,2 milyar $), A.B.D. (7,8 milyar $), Almanya (7,1 milyar $), Hollanda (4,5
milyar $), İtalya (3,5 milyar $), İngiltere (2,6 milyar $) ’dir.
Çoğu ufak ve orta çaplı işletmeler olmak üzere yabancı sermayeli 44.000 firma Polonya’da
faaliyet göstermektedir. Bu firmalardan 42.500 adeti limited şirkettir. Yabancı firmaları
Polonya’daki toplam firmaların %11,6’sını oluşturmaktadır. Bir milyon $’ın üzerinde yatırım
yapan yabancı firma sayısı 2000 yılı sonunda 885 adete ulaşmıştır.
Yatırımcılar 19.11.1999 tarihli Ticari Faaliyetlere Dair Yasa ile 15.9.2000 tarihli Ticari
Firmalar Yasası’na tabidirler. Yabancı yatırımcılar yerli firmalar ile aynı haklara sahiptir.
Sadece kumar ve talih oyunları alanı yabancı yatırımcılara yasaklanmıştır. Yatırımcı için
herhangi bir performans limiti bulunmamaktadır.
Mevcut mevzuata göre, karşılıklılık prensibine dayalı olarak yabancı firmalar sınırlı ortaklık,
limited şirket veya anonim şirket şeklinde faaliyet gösterebilmektedir. Yabancı firmalar
şube veya temsilcilik ofisleri de kurabilmektedir.
Ticari bir firma kurulabilmesi için öncelikle şirket kuruluşuna dair noterlik yasası ve
kuruluşlar düzenlemeleri ile uyumlu bir belge tanzim edilmelidir. Firmanın tüzel kişilik
kazanması için ticari kayıt alması ayrıca, Merkezi İstatistik Bürosuna kaydı gereklidir. Kayıt
işlemini müteakip firma Sosyal Güvenlik Bürosuna kayıt olmalıdır. Ayrıca, yasada
öngörülen bazı durumlarda ekonomik faaliyeti sürdürmek için lisans veya müsaade
alınmalıdır. Bunları müteakiben firma Polonya’daki herhangi bir bankada ticari hesap
açtırmalı ve vergi bürosuna da kayıt yaptırmalıdır.
Ticari Faaliyetler Yasası maden çıkarılması, hava taşımacılığı, silah ve patlayıcı ticareti
gibi alanlarda faaliyet için lisans alınmasını öngörmektedir. Bu tür lisanslar iki yıldan kısa
50 yıldan uzun süreli düzenlenmemektedir. Banka kurulması için ise Bankacılık Denetleme
Komisyonundan izin alınması gerekmektedir. İzine ihtiyaç gösteren bazı faaliyet alanları
ise tütün ürünleri işleme, araştırma, taşıma ve gümrük acentası hizmetleri ile turizm
faaliyetleri organizasyonudur.
Yabancı tarafın şirkete katkı payı konusunda asgari bir değer öngörülmemiştir. Ancak,
Polonya Ticari Şirketler Yasası Limited Şirketler için 50.000 PLN (yaklaşık 12.500 $),
anonim şirketler için 500.000 PLN (yaklaşık 125.00O $) asgari kuruluş sermayesi
öngörmüştür. Yasaya göre, 31.12.2000 tarihine kadar bu miktarın altında sermayesi olan
kuruluşların 5 yıl içerisinde sermayelerini belirlenen miktara yükseltmeleri gerekmektedir.
Yabancıların sermayeye katkıları kaynağı belli olmak üzere nakit PLN veya yabancı banka
aracılığı ile transfer edilen döviz şeklinde olabilmektedir.Yabancı yatırımcı tarafından
sermaye payı olarak getirilen sabit sermaye gümrük vergisinden muaftır.
Hissedarlar tarafından bilançonun onaylanmasından sonra, yabancı hissedar v ergi
sonrası karını yurtdışına transfer hakkına sahiptir. Ayrıca yabancı yatırımcı stok ve
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
hisselerinin veya diğer aktiflerinin satışı dolayısıyla elde ettiği gelir ile tazminatları
yurtdışına transfer edebilmektedir. Yabancı firmalar çalışma müsaadesi olan yabancılar
dahil istediği kişileri çalıştırma hakkına sahip bulunmaktadır. Yabancı işçiler Polonya’da
Ziloti cinsinden kazandıklarını dövize çevirerek yurtdışına gönderebilirler.
Yasalara göre, yabancı yatırımcıların millileştirme ve varlıklarına el konulması durumunda
tazminat hakları bulunmaktadır. Yabancı yatırımcılar Polonya’daki firmaların hisselerini
menkul kıymetler piyasası yoluyla edinebilmektedir. Eğer şirket hisseleri menkul kıymetler
borsasına kayıtlı değilse, şirket mevcut sahiplerinden satın alınabilmektedir.
2001 yılı kurumlar vergisi oranı yerli ve yabancı firmalar için farklılık arzetmeyip % 28
oranındadır.
1920 tarihli Yabancıların Gayrimenkul Edinmelerine İlişkin Yasa yabancıların izinsiz
gayrimenkul edinmelerini yasaklamaktadır. Ancak, 1996 yılında yapılan bir değişiklikle
yabancıların apartman, 0,4 hektara kadar şehir içi arazi ile bir hektara kadar tarım arazisini
izinsiz almalarına imkan sağlanmıştır. Bu miktarları aşan gayrimenkul alımları Savunma ve
Tarım Bakanlıklarının kabulü üzerine İçişleri Bakanlığı’nın onayına tabidir.
Yabancı yatırımcılar anlaşmazlıkların çözümünde uluslararsı arbitrasyon yoluna
gidebilmektedir. Ancak, tüm arbitrasyon kararlarının otomatik uygulanması mümkün
olmadığından, Polonya’nın anlaşmazlık çözümünde kabul ettiği uluslararası anlaşmalara
bakmak gerekmektedir. Bu anlaşmalar, 1923 tarihli Arbitrasyon Hükümlerine İlişkin
Cenevre Protokolu, Uluslararası Arbitrasyon Kararlarının Uygulanması ve Tanınmasına
ilişkin New York Konvansiyonu, 1961 Cenevre Uluslararası Ticaret Arbitrasyonu Hakkında
Avrupa Konvansiyonu ve 1972 Ekonomik ve Bilimsel İşbirliğinde İç Hukuk
Anlaşmazlıklarının Arbitrasyon Çözümüne İlişkin Moskova Konvansiyonu’dur.
Fikri mülkiyet hakları konusunda 2000 yılında çıkarılan yasa ile Polonya Dünya Ticaret
Örgütü TRIPS Anlaşması ve Avrupa Birliği ile uyum sağlamıştır.
Özel Ekonomik Bölgeler: Sözkonusu bölgeler 20.10.1994 tarihli Yasa ile oluşturulmuştur.
Bölgeler bu bölgede çalışan yatırımcılara kısmi veya tam kurumlar vergisinden muafiyet ile
yatırım harcamalarının bir kısmının gelir yaratan maliyet olarak kabul edilmesi gibi teşvikler
sağlamaktadır. Lokal vergiler ve işletici tarafından yatırımcıya sağlanan imkanlar farklı
olduğundan, Teşvikler bölgeden bölgeye de değişiklikler göstermektedir. Halen 15 adet
bölge bulunmaktadır.
Gümrük Vergisinden Muaf Bölgeler : Bu bölgeler ve antrepolar 1997 tarihli Gümrük
Kanununa tabi olup, Polonya dışı olarak mütalaa edilmektedir. Bölgeler Maliye
Bakanlığı’nın Kararı ile kurulabilmektedir. Firmalar bu bölgede parakende faaliyet dışında
endüstriyel, ticari ve hizmetler sektöründe faaliyet gösterebilmektedir. Haziran 2001 tarihi
itibarıyla ana ulaştırma yolları üzerinde yer alan 7 adet bölge bulunmaktadır. Bunlar
Gdansk, Gliwice, Malaszewicze, Mszczonow, Szczecin, Swinoujscie, Varşova’dır.
Polonya’ya Yönelik Yabancı Sermayeyi Destek Amacıyla Getirilen Teşvikler
Polonya Hükümeti tarafından 19 Mayıs 2002 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere,
yabancı girişimcilere yönelik olarak yeni bir Teşvik Tedbirleri Paketi uygulamaya
konulmuştur. Böylelikle, şimdiye kadar sadece özel ekonomik bölgelerde yatırım yapan
girişimciler için geçerli olan Teşvik Sis teminin hem sınırları, hem de uygulama alanı
açısından kapsamı genişletilmiştir. Yeni yasa uyarınca, 10 milyon Euro üzerinde yatırım
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
yapan girişimciler, yeni istihdam olanakları sağlayan yeni ve ileri teknoloji içeren yatırımlar
ile çevre korumasına yönelik yatırımlar desteklenmektedir.
Girişimciler, gerekli koşulları sağlamaları durumunda, yaptıkları yatırımın toplam değerinin
%50’sini aşmamak kaydıyla, Polonya Ekonomi Bakanlığı veya yerel idari makamlardan
doğrudan mali destek alabileceklerdir. Diğer taraftan, Özel Ekonomik Bölgelerde yatırım
yapmış girişimciler, daha önceden elde etmiş oldukları imtiyazları koruyabilecekler, buna
ilaveten yeni teşvik sisteminden de yararlanabileceklerdir.
Teşvik sisteminden yararlanabilmek için yabancı yatırımcıların aşağıda yer alan ön
koşullardan en az birini yerine getirmesi gerekmektedir.
-10 milyon Euro üzerinde yatırım yapmak,
-Yapılan yatırım neticesinde minimum 20 kişiye istihdam olanağı sağlamak (5 yıl süreyle),
-Yeni teknoloji getirmek,
-Minimum 500.000 Euro tutarında yatırım yapmak suretiyle mevcut bir tesisin
modernizasyonuna ve geliştirilmesine katkı sağlamak ve o tesiste çalışmak üzere 100
kişilik istihdam olanağı yaratmak,
-Çevre dostu teknolojileri içeren yatırımlar yapmak.
Teşvik sisteminden yararlanmak isteyen yatırımcılar her takvim yılında 1-31 Mart veya 131 Ekim tarihleri arasında Polonya Ekonomi Bakanlığı’na başvuru yapmak zorundadırlar.
İlgili Bakanlık yatırım başvurularını, oluşturulan Danışma Komitesine iletmek suretiyle
değerlendirilmesini sağlar. Müspet karar çıkması halinde yatırımcı firma kontrat
imzalanmak üzere davet edilir.
Yeni yasa uyarınca getirilmekte olan teşvik olanakları aşağıda belirtilen başlıklar altında
toplanmaktadır.
1- Yapılan Yatırım Harcamalarına İlişkin İadeler
Sözkonusu iadelerin oranı yatırımın yapıldığı bölgeye göre değişmekte, örneğin Krakow,
Wroclaw, Gdansk, Gdynia ve Sopot gibi şehirler için üst sınır % 25 iken, Varşova ve
Poznan gibi yabancı sermaye yatırımları açısından gelişmiş şehirler için üst sınır %15’tir.
Bir yabancı yatırımcının öngörülen yardımdan hangi oranlarda ve ne tür harcamalar için
yararlanabileceği ise bazı sınırlamalara tabidir. Bu konudaki sınırlamalar kısaca aşağıda
özetlenmektedir:
-Arsa satın alımına ilişkin harcamalar (yatırımın maksimum %5’i iade edilmektedir.
-Tesis inşaatına ilişkin harcamalar (yatırımın maksimum %40’ına kadar iade mümkündür.)
-Makina-teçhizat alımına ilişkin harcamalar (yatırımın maksimum %70’ine kadar iade
mümkündür.)
-Diğer taşınmaz varlık harcamaları (yatırımın maksimum %25’ine kadar iade mümkündür.)
2- İstihdam Harcamalarına İlişkin İadeler
Yaratılan her işgücü için 4000 Euro’ya kadar yardımdan yararlanmak mümkündür. Ancak,
yardım miktarı yeni istihdam edilen işçilerin iki yıllık ücret toplamını aşamaz.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
3- İstihdam Edilen Personelin Eğitim Masraflarına İlişkin İadeler
Eğitim harcamalarının işçi başına 1150 Euro’ya kadar olan miktarı geri ödenebilmektedir.
4- Altyapı Harcamalarına İlişkin İadeler
Yatırımın yapıldığı Belediyenin altyapısına ilişkin firma tarafından yaratılan katkı dikkate
alınarak, harcamaların %50’ye kadar olan bölümü iade edilebilir.
Ülkelere Göre Doğrudan Yabancı Yatırımların Kümülatif Değeri (31 Aralık 2003)
NO Ülkeler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Yatırılan Sermaye
milyon $
Fransa
13.857,2
Hollanda
9 863,2
A.B.D.
8.689,3
Almanya
8.414,7
İtalya
3.837,4
İngiltere
3.689,8
Uluslararası
3.161,5
İsveç
3.062,3
Danimarka
2.111,4
Belçika
2.048,1
Rusya Fed.
1.291,9
Avusturya
1.122,9
Kıbrıs
1.106,1
İrlanda
1.087,7
İsviçre
1.087,3
G. Kore
965,8
Yunanistan
556,5
Lüksemburg
541,4
Finlandiya
479,2
Portekiz
423,4
İspanya
387,4
Norveç
343,7
Japonya
258,0
Kanada
212,7
Hırvatistan
173,0
Avusturalya
158,1
Türkiye
100,1
1 milyon $’ın üzerindeki yabancı yatırımın değeri
69.441,0
1 milyon $’ın altındaki yabancı yatırımın tahmini değeri
3.265,0
Polonya’daToplam Doğrudan Yabancı Yatırım
72.706,0
Kaynak: PAIIZ (Polish Information and Foreign Investment Agency)
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
DIŞ TİCARET
Dış Ticaret Uygulamaları
A.Yasal Çerçeve ve Dış Ticaret Kısıtlamaları
Mal ve hizmet ticareti bu konuda yürürlükte olan yasa tarafından düzenlenmiştir. Yasa
belirli koşulların mevcudiyeti halinde yasaklamalar, kotalar, satışların kayıt altına alınması
biçiminde dış ticarete geçici sınırlamalar getirilmesine imkan sağlamaktadır.
İthalat ve ihracatın yasaklanması Hükümetin, diğer kısıtlamalar ise Ekonomi Bakanlığı’nın
yetkisi dahilindedir. Kısıtlamaya tabi olan malların dış ticareti için özel müsaade alınması
gerekmektedir. Bu müsaade Ekonomi Bakanlığı’nca verilmektedir. Ancak malların gıda
malları olması halinde bu müsaade Tarımsal Piyasa Bürosu Başkanlığı’nca
düzenlenmektedir.
Yasaya göre dış ticaret kısıtlamaları, dahili piyasadaki gıda maddeleri ve diğer malların
kıtlığı, doğal afetler, ödemeler dengesini sağlama, insan sağlığı ve çevreyi koruma
durumunda yürürlüğe konabilmektedir. Bulaşıcı hayvan hastalıkları durumunda da Tarım
Bakanlığı et ithalat ve ihracatına sınırlama getirebilmektedir.
Ulusal güvenliği ilgilendiren teknoloji ve malların ticareti ise bu konudaki 29.11.2000 tarihli
yasa ile düzenlenmiştir.
Diğer taraftan, dampingli mallara karşı koruma ise bu konudaki anti-damping yasası ile
sağlanmaktadır. Anti damping önlemleri Rekabet ve Tüketici Koruma Bürosu
Başkanlığı’nın görüşü alınarak Ekonomi Bakanlığı tarafından yürürlüğe konulmaktadır.
2001 yılındaki ihracat üzerindeki kısıtlamalar dış etkenler nedeniyle uygulamaya
konulmuştur. Kısıtlamaya tabi bu ürünlere ithalatçı ülke tarafından da ek önlemler
uygulanmakta veya kısıtlama uluslararası anlaşmaya dayanmaktadır. Örneğin AB
tarafından oluşturulan çifte kontrol mekanizması ve ABD tarafından uygulanan tekstil
kotası konusundaki düzenlemeler. Polonya tarafından tek taraflı olarak uygulamaya
konulan ihraç yasağı ise ırksal materyalin korunması amacı ile 1994 yılından beri
uygulamada olan canlı kaz ve kaz yumurtası ihraç yasağıdır.
2001 yılındaki ihracat kısıtlamalarına bakıldığında, otomotik kayıt sistemine tabi olan
ürünler, alaşımsız çelik, ozon tabakasına zarar veren maddeler, kotaya tabi mallar ise ABD
ve Kanada’ya ihraç edilen tekstil ve giysiler, geçici yasağa konu olan mallar ise canlı kaz
ve kaz yumurtası, Yugoslav Cumhuriyeti’ne ihraç edilen petrol ve petrol ürünleri, anti
personel kara mayınları, ozon tabakasına zarar veren maddeler ile bunları ihtiva eden
ürünlerdir.
2001 yılında ithalat sınırlamalarına konu olan ürünler ile tabi oldukları sınırlama aşağıda
gösterilmiştir.
Kayda tabi ürünler
Jelatin, bazı tarım ürünleri, ozon tabakasına zarar veren maddeler ile bunları ihtiva eden
ürünler, ham petrolün bazı ürünleri, ikinci el giysi, ateş tuğlası.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Kotaya tabi ürünler
Rusya’dan (760.000 ton) ve Çek Cumhuriyeti’nden (500.000 ton) ithal edilen kömür,
Milliyetçi Çin’den ithal edilen sentetik tekstil, Litvanya’dan ithal edilen akrilik iplikli kumaş ve
karışık iplik, amonyum nitrat.
Lisansa tabi ürünler
Polis, askeri malzeme ve teknolojilerinin ithal ve ihracatı ile, enerji ve yakıt ithal ve ihracatı
lisansa tabidir. Ayrıca, geçici ithalatta lisansa tabidir
İthalat yasağı
Otomobil, saşi ve karoseri (10 yıl ve daha eski), iki vuruşlu motor ve araçlar, kamyon, şasi
ve karoseri (6 yıl ve daha eski), Hollanda menşeli et ve hayvansal ürünler, Fransa, Belçika,
Hollanda, İspanya, Danimarka, Almanya, Lüksemburg, Lihtenştayn, Portekiz, İngiltere,
İsviçre ve İrlanda menşeli sığır ve sığır eti, İngiltere, Hollanda ve Fransa menşeli hayvan
ve hayvansal ürünler, ozon tabakasına zarar veren maddeler ile bunları ihtiva eden
ürünler.
B-Tarifeler
Gümrük tarife oranları Bakanlar Kurulu tarafından saptanmaktadır. Her mal koduna karşılık
gelen oranlar Dünya Ticaret Örgütü ve MFN statüsü tanınmış olan ülkeler ile MFN statüsü
tanınmamış ülkeler arasında farklılık arz etmektedir.
Ad valorem vergiler malların gümrük değerlerinin yüzdesi olarak belirtilmiştir. Spesifik
vergiler ise ağırlıklı olarak tarım ürünleri ithalatında uygulanmakta olup, ağırlık ve ölçü
birimine göre EURO olarak belirlenmiştir.
Dünya Ticaret Örgütü üyeliğine bağlı olarak gümrük tarife oranlarında azaltılmaya
gidilmesinin yanısıra, tarım ürünlerine uygulanan tarifelerin tamamı ile sanayi mallarına
uygulanan oranların %96’sı DTÖ sistemine dahil edilmiştir.
İthal edilen mallarda katma değer vergisi uygulanmaktadır. KDV CIF fiyat üzerinden
hesaplanmaktadır. Malın cinsine göre üç vergi oranı bulunmaktadır. Bu oranlar %0, %7 ve
%22’dir. Alkol ve sigarayı da içeren bazı malların ithalatında özel tüketim vergisi
uygulanmaktadır.
AB ile tarım ürünleri ticaretinin liberalize edilmesi konusunda anlaşma imzalanmış olup,
1.1.2001 tarihinde yürürlüğe giren anlaşma, Polonya’nın AB’ye giriş öncesinde piyasaların
entegre edilmesini amaçlamıştır. Domuz eti, sığır eti, kümes havyanları eti, süt ve süt
ürünleri, buğday ve hububat ürünleri dışındaki tarım ürünleri ticaretinde önemli vergi
indirimlerine gidilmiş, vergisiz kotaların uygulanmasına geçilmiş, işlenmiş tarım ürünlerinde
tarım dışı vergi oranı ortadan kaldırılmıştır.
Polonya az gelişmiş ve en az gelişmiş ülkeler için bazı ürünler itibarıyla preferans sistemi
uygulamaktadır. Kişi başına GSYİH’sı Polonya’dan düşük olan ülkelerden ithal edilen
sisteme dahil ürünler MFN oranlarından %20 oranında daha avantajlı olarak ithal
edilmektedir. En az gelişmiş ülkelerden ithal edilen ürünler ise vergiden muaftır.
İthalat için menşe şehadetnamesinin ibrazı gereklidir.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Tarife istisnaları:
İthalattaki vergilerin teminat olarak yatırılması şartıyla bir yıla kadar geçici ithalata
müsaade edilebilmektedir. İthal edilen mallar ithal tarihinden altı ay içerisinde ihraç edilirse
teminat tamamen geri ödenmektedir. İhracat altı ay ile bir yıl içerisinde gerçekleştirilir ise
teminatın %50’si geri ödenmektedir. İadeler ihracat tarihinden 30 gün sonra yapılmaktadır.
Ayrıca, ihraç edilen işlenmiş ürünlere girdi teşkil eden malların ithalatı da gümrük
vergilerinden muaf olarak gerçekleştirebilmektedir.
C-Standartlar
1999 yılı itibarıyla gümrüklerden malın çekilebilmesi için standartlara uygunluk sertifikası
gerekmektedir. (Bu marka sertifikası) B markası Polonya Sertifika ve Test Merkezi veya bu
kurum tarafından yetki verilen ve denetlenen 15 özel enstitü tarafından verilmektedir. B
markasız ürün satan veya üreten firmalar satılan malın değerinin %100’ü tutarında ceza
ödemek zorundadırlar. Sözkonusu belge uygulaması tüketiciyi korumak amacıyla
alınmıştır.
CE ve ISO 9000 belgelerinin varlığı sertifikasyon sürecini hızlandırmaktadır. Polonya ile
AB arasında test labarotuvarlarının AB direktifleri ile uyumlu hale getirilmesi ve
akreditasyonu konusunda anlaşma yapılmış durumdadır. Test kuruluşlarının kontrolden
sonra uygun bulunması halinde AB Resmi Gazetesinde yayınlaması ve bu kuruluşlarca
test yapılan ürünlerin Avrupa Birliği’nde ve Polonya’da ilave bir prosedüre tabi olmaksızın
dolaşımı öngürülmüştür.
10 mart 2000 tarihli yasa akreditasyon, sertifikasyon, ürün uygunluğu değerlendirmeleri
konusunda ayrıma gidilmiş olup, akreditasyon konusundaki yetkiler Polonya Akreditasyon
Merkezine verilmiştir.
D-Etiketleme Koşulları:
Etiketleme ve paketleme koşulları ürüne bağlı olarak değişmektedir. Tüketici mallarında
paketin içi veya dışında Lehçe düzenlenmiş ürün tanımlamasının olması gerekmektedir.
Pakette malın hangi ülkede üretildiği açıkça belirtilmelidir.
Paketlenmiş veya kutulanmış gıda ürünleri üzerindeki etikette lehçe, ürün içeriği, besleyici
değeri, kullanım süresi, üreticinin adı, adresi, ürün ağırlığı bilgileri bulunmalıdır.
E-Hayvan ve Bitki Sağlık Sertifikası
Bu konudaki standartlar Tarım ve Kırsal Kalkınma Bakanlığı’nın yetkisi dahilindedir. Devlet
Bitki Koruma Araştırma Bölümü ithal edilen bitki ve bitki ürünlerinin kontrolü ile ihracatta
bitki sağlık sertifikası düzenlemekten sorumludur. Canlı bitki ve meyve ve sebze
ithalatında bitki sağlık izni gerekmektedir. Ayrıca, canlı hayvan, embriyo, et ve et mamulleri
ithalatında da sağlık sertifikası gerekmektedir.
F-İhracat Teşvikleri
Tarımsal ürünlerde DTÖ’ye verilen taahhütler çerçevesinde doğrudan ihracat teşvikleri
uygulanmaktadır. İhracat teşvik taahhüdü bulunan mallar arasında şeker, patates
nişastası, et, taze ve işlenmiş meyve sebze, kolza, kolza yağı, peynir özü, melas, süt tozu,
hayvancılık ürünleri, patates yer almaktadır.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Polonya’nın Dış Ticareti
Yıllara Göre Polonya’nın Dış Ticareti (Milyon $)
Yıllar
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
İhracat
İthalat
Hacim
13 997 13 485 27 482
13 585 15 878 29 463
16 950 17 786 34 736
22 878 24 705 47 583
24 420 32 574 56 994
27 229 38 498
65 727
30 122 43 842 73 964
26 347 40 727 67 074
35 902 48 209 84 111
41 663 49 324 90 987
46 742 53 991 100 733
61 007 66 732 127 739
81 596 87 180 168 776
Denge
512
-2 293
-836
-1 827
-8 154
-11 269
-13 720
-14 380
-12 307
-7 661
-7 249
-5 725
-5 584
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Profile 2005.
2000 yılında Polonya’nın ihracatı 1999 yılına göre % 7 oranında artarak 28,2 milyar $
olmuştur. Polonya 1998 yılında yaşanan Rusya krizini ve AB’nin ekonomik büyüme
hızından kaynaklanan duraklama sürecini aşmış gözükmektedir. Aynı şekilde, 2000 yılında
Polonya’nın ithalatı ise bir önceki yıla göre % 1 oranında artarak 41,4 milyar $ düzeyinde
gerçekleşmiştir.
2001 yılının ilk yarısında, ihracatın miktar olarak artışında gerileme görülmektedir. 2001
yılının ilk üç ayında 9,1 milyar $ olan ihracat, 2. üç aylık dönemde 8,4 milyar $ olmuştur.
Sözkonusu gerileme AB ülkelerinin özellikle İtalyan piyasasındaki talep azalışından
kaynaklanmaktadır. Bu dönemde ithalattaki büyüme sınırlı düzeyde kalmıştır. Bu durum
ise yeterli olmayan tüketici ve yatırım harcamalarından kaynaklanmaktadır.
İhracatın ithalattan hızlı artışı neticesinde ticaret açığı daralmaktadır. Ticaret açığı 2001
yılının ilk yedi ayı sonunda 6,7 milyar $ olmuştur. Aynı dönemde cari işlemler açığı da
azalarak 4,6 milyar $ düzeyinde gerçekleşmiştir.
1980’li yıllarda Polonya’nın Comecon (Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi)
ülkeleriyle ağırlıklı olan ticaret yapısı 1990’lı yıllarda değişiklik göstermiş olup, Batı Avrupa
ve dünya ticaret sistemiyle olan entegrasyonu hızlı olarak gerçekleşmiş ve 1990’lı yılların
ortalarına doğru AB Polonya’nın en önemli ticari ortağı olmuştur. Sovyetler Birliği 1986
yılında, Polonya ihracatının %28’ini, ithalatının ise %33’ünü elinde tutmaktaydı. Ancak, bu
durum tersine dönmüş ve Almanya, Polonya’nın en önemli ticari ortağı haline gelmiştir.
2000 yılında Almanya, Polonya ihracatının %34,9’unu, ithalatının ise %23,9’unu elinde
tutarken, buna karşılık Rusya Federasyonu’nun ihracat içindeki payı yalnızca % 2,7,
ithalattaki payı ise % 9,4’tür.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Polonya’nın Ülkeler İtibarıyla Dış Ticareti (% Pay)
İhracat (fob)
Almanya
İtalya
Fransa
İngiltere
İthalat (cif)
Almanya
İtalya
Rusya Fed.
Fransa
2000
2001
2002
2003
2004
34,8
6,3
5,2
4,5
34,4
5,4
5,4
5,0
32,3
5,5
6,0
5,2
32,3
5,7
6,1
5,0
29,9
6,0
6,0
5,5
23,9
8,3
9,4
6,4
23,9
8,2
8,8
6,8
24,3
8,4
8,0
7,0
24,4
8,5
7,7
7,1
24,2
7,8
7,3
6,7
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Profile 2005.
Bu süreç içerisinde Polonya’nın dış ticaretinin mal kompozisyonunda da değişiklik
meydana gelmiştir. 1980’ li yıllarda ihracat sektörü büyük ölçüde elektrikli ve mekanik
mühendislik sanayine dayalı olup, tüm ihracat satışlarının %43,3’üne tekabül etmekteydi.
Bu durum 1993 yılına kadar %27’ye kadar geriledi. Polonya hammadde, yarı işlenmiş
mamül ihracatçısı konumunu önemli ölçüde sürdürmekle birlikte, AB ile ticari ilişkilerin
yoğunlaşması neticesinde metaller, mobilya ve kereste ürünleri ihracatında payını
artırmıştır. Bunun yanısıra, yakıt ve mineraller önemli ölçüde düşüş göstermiştir.
İthalat açısından ise, makina, teçhizat ve kimyasal ürünler ihtiyacı artmış, bu ürünlerin
toplam ticaret içindeki payı % 19,2 olmuştur.
Polonya, tarım ürünleri ihracatındaki gelişmenin yanısıra, yüksek katma değerli endüstri
sektörlerine de yönelmektedir.
Polonya mobilya ve tekstil ihracatında başarılı olmuştur. 1990’lı yılların ikinci yarısından
sonra yabancı doğrudan yatırımlarda artış görülmüştür.
Polonya’nın Dış Ticaretinde Önemli Ürünler (milyon dolar)
2000
İhracat (fob)
Makine ve otomotiv
İmalat sanayii ürünleri
Diğer mamul mallar
Gıda ve canlı hayvan
Toplam (diğerleriyle)
İthalat (cif)
Makine ve otomotiv
İmalat sanayii ürünleri
Kimyasal maddeler
Mineraller, yakıtlar ve ilgili ürünler
Toplam (diğerleriyle)
2001
2002
2003
2004
10 820 13 056 15 411 20 240 28 588
7 856 8 614 9 753 12 719 17 298
5 805 6 355 7 071 9 157 11 148
2 367 2 669 2 968 4 069 5 668
31 689 36 134 41 010 53 577 73 792
18 114 18 324 20 699
9 789 10 333 11 362
6 882 7 337 8 184
5 297 5 082 5 040
48 977 50 341 55 113
25 860
14 297
10 029
6 203
68 004
Kaynak: The Economist Intelligence Unit Poland Country Profile 2005.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
33 984
18 268
12 389
8 135
87 909
AB ile ortaklık anlaşmasının yürürlüğe girmesi ile birlikte, AB ile olan ticaret ve AB’nin
Polonya’daki yatırımları önemli ölçüde artış göstermiştir.
Polonya, ayrıca 1 Mart 1993 tarihinde yürürlüğe giren ve 1997 yılı itibarıyla sanayi
ürünlerinin serbest ticaretini, 2002 yılı itibarıyla da hassas ürünler olarak belirlenen
ürünlerin serbest ticaretini öngeren Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşmasını (CEFTA)
imzalamıştır. Bu anlaşmayla, CEFTA üyesi ülkelerle (Macaristan, Çek Cumhuriyeti,
Slovakya, Slovenya, Romanya, Bulgaristan), Polonya’nın gerçekleştirdiği dış ticaretin
gittikçe arttığı gözlemlenmektedir. 2000 yılında, CEFTA ülkelerinin, Polonya’nın ihracatı
içindeki payı % 8,4, ithalatı içindeki payı da % 7,1’e ulaşmıştır.
Bavul ticareti 1990’lı yılların ortalarında Polonya için önemli bir ticaret yöntemi olmuştur.
1995’te bavul ticaretinden elde edilen gelir 3,1 milyar $’a, 1996 yılında ise 7,2 milyar $’a
ulaşmıştır. 2000 yılında sınır ticaretinden sağlanan gelir ise 4 milyar $ olmuştur.
Polonya 1994 yılında Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmuş ve 1995 yılında ithalat rejimi de
Uruguay Round’da mutabık kalındığı üzere kademeli liberalizasyona konu olmuştur.
TÜRKIYE İLE TİCARET
Türkiye-Polonya Dış Ticaretinin Yıllara Göre Seyri (Dolar)
İHRACAT
2000 174 595 873
2001 241 233 698
2002 342 646 545
2003 486 046 358
2004 697 677 151
2005* 336 768 185
İTHALAT
DENGE
HACİM
164 680 990
9 914 883
339 276 863
168 069 973
73 163 725
409 303 671
245 133 680
97 512 865
587 780 225
415 359 127
70 687 231
901 405 485
996 104 795 -298 427 644 1 693 781 946
460 071 052 -123 302 867
796 839 237
*Ocak-Mayıs
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
İki ülke arasındaki ticaret dengesi 1991 yılına kadar hep ülkemiz aleyhine olmuştur. Bunun
ana sebebi, 1980 yılından itibaren Polonya’nın Türkiye’de dört adet (Yatağan,Yeniköy,
Kemerköy, Tunçbilek) termik santral projesini üstlenmiş olması ve bu santrallerde
kullanılacak malzemeyi Türkiye’ye ihraç etmesidir. 1992 yılında ihracatımızdaki artış ve
ithalatımızdaki azalış nedeniyle dış ticaret dengesi ülkemiz lehine dönmüştür. 1990-1995
yılları arasında Polonya’ya ihracatımız üç kat artmasına rağmen ithalatımızdaki azalışın
devam etmesi nedeniyle ikili ticaret hacmimiz aynı düzeyde kalmıştır. Yıllar itibarıyla
incelendiğinde ikili dış ticaret hacmi 408,8 milyon $ ile 2001 yılında en yüksek düzeye
ulaşmıştır.
Polonya’nın AB ile 1992 tarihinde imzalamış olduğu Ortaklık Anlaşması sonucunda tedrici
olarak tanınan gümrük indirimleri, Türk ürünlerinin rekabet gücünü olumsuz yönde
etkilemiş ve 1995-1999 yılları arasında en önemli rakiplerimiz olan AB ve EFTA ülkelerinin
elde ettikleri imtiyazların da etkisiyle Polonya pazarında etkinliklerini artırmışlardır.
Ancak, 2000 yılı Mayıs ayında yürürlüğe giren Polonya-Türkiye Serbest Ticaret Anlaşması
neredeyse tüm sanayi sektörlerindeki ürünlerimize sıfır gümrük vergisi ile Polonya
piyasasına girme imkanı getirmiştir. Diğer taraftan, tarım ürünlerinde belirli kategorilerde
tarife kotaları dahilinde 3. Ülkelere göre önemli avantajlar elde edilmiştir. Hali hazırda ise
Polonya ile ticari ilişkilerimiz Gümrük Birliği esasına dayanarak yürütülmektedir.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
İhracat
Polonya’ya ihracatımız 1999 yılında bir önceki yıla göre % 24,5 oranında azalarak 219,6
milyon $ olarak gerçekleşmiştir. İhracattaki azalma 2000 yılında da devam etmiş ve 1999
yılına göre % 20,5 oranında azalarak 174,5 milyon $ olmuştur. 2001 yılında ise anılan
ülkeye ihracatımız bir önceki yıla göre %37,9 oranında artarak 240,7 milyon $ düzeyinde
gerçekleşmiştir.
Polonya’ya yönelik ihraç kalemlerimize baktığımızda, televizyon alıcıları, sabunlar, denim
dokuma, fındık, dozlandırılmış parakende satılabilir ilaçlar, dizel-yarı dizel motorlu taşıtlar,
dizel-yarı dizel motorlu taşıtların aksam ve parçaları, limon, tütün-sapları koparılmamış,
sert kabuklu yemişler, çekirdekler oluşturmaktadır.
Türkiye’nin Polonya’ya İhraç Ettiği Ürünler ($)
HS
87
84
52
85
58
08
55
54
61
40
73
39
74
62
57
Ürün adı
2003
2004
Motorlu kara taşıtları
108 749 810 147 320 227
Makina ve cihazlar
46 983 892 89 046 848
Pamuk
30 765 397 51 304 082
Elektrikli makina ve cihazlar
35 235 666 42 004 305
Özel dokunmuş mensucat
16 051 895 35 491 947
Yenilen meyvalar
21 380 208 29 274 121
Sentetik ve suni devamsız lifler
21 062 978 27 712 306
Dokumaya elverişli suni ve sentetik lifler 21 862 952 27 194 435
Örme giyim eşyası ve aksesuarları
24 165 105 19 892 043
Kauçuk ve kauçuktan eşya
10 621 835 19 022 609
Demir veya çelikten eşya
8 614 854 17 595 047
Plastik ve plastikten mamul eşya
10 336 033 17 368 427
Bakir ve bakırdan eşya
8 509 503 16 937 752
Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları 14 030 925 13 045 127
Halılar
5 315 368 11 600 395
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları
İthalat
Polonya’dan ithalatımız 1999 yılında, 1998 yılına göre %1 oranında azalarak 81,2 milyon $
olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılında ise bir önceki yıla göre % 102,7 oranında artarak
164,6 milyon $ düzeyine ulaşmıştır. 2001 yılında ise anılan ülkeye ithalatımız 2000 yılına
göre %2,1 oranında artarak 168 milyon $ olmuştur.
Belli başlı ithal kalemlerini ise, televizyon alıcısının katod ışınlı renkli, resim tüpleri,
gazojenler- su ile işleyen, sıcak katotlu floresanlar, harp silahları, kıvılcım ateşlemeli
motorlu taşıtlar, polipropilen- ilk şekillerde, taze peynir ve lor, usturalar, traş makinaları,
beyazlatılmış kraft torba vb. teşkil etmektedir.
2001 yılında ithal edilen ürünlere bakıldığında, televizyon alıcısının katod ışınlı renkli resim
tüplerinin 61,3 milyon $ ile ithalat içerisinde % 36,5 oranında pay aldığı görülmektedir.
Diğer önemli kalemlerin ithalat içerisinde aldıkları paylar ise şöyle sıralanmaktadır.
Gazojenler- su ile işleyenler % 7, sıcak katotlu floresanlar % 3, harp silahları % 2 , kıvılcım
ateşlemeli motorlu taşıtlar % 2 %’dir.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Türkiye’nin Polonya’dan İthal Ettiği Ürünler ($)
HS
87
85
84
72
39
33
48
40
29
19
44
94
71
28
69
Ürün adı
2003
2004
Motorlu kara taşıtları
31 694 056 337 186 253
Elektrikli makina ve cihazlar
179 684 315 238 222 285
Makina ve cihazlar
26 331 952 127 269 717
Demir ve çelik
28 314 244 71 868 536
Plastik ve plastikten mamul eşya
21 569 953 54 289 473
Uçucu yağlar
16 932 915 25 309 251
Kağıt ve karton
17 641 853 20 732 088
Kauçuk ve kauçuktan eşya
9 050 081 17 502 218
Organik kimyasal müstahsallar
11 909 707 10 789 691
Hububat, un, nişasta, süt müstahzarları
5 737 732
9 464 310
Ağaç ve ağaçtan mamul eşya
6 291 230
9 018 783
Mobilyalar, aydınlatma
4 051 665
7 676 008
İnciler, kıymetli taş ve metal mamulleri
259 726
7 172 329
İnorganik kimyasal müstahsallar
2 301 491
6 046 060
Seramik mamulleri
2 930 687
5 832 080
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı
İki Ülke Arasında Ticaretin Altyapısını Oluşturan Anlaşma ve Protokoller:
· “Ticaret Anlaşması”: Türkiye ile Polonya arasında 23 Temmuz 1923 tarihinde
imzalanmıştır.
· “Ticaret Anlaşması”: 23 Nisan 1974 tarihinde imzalanmıştır. Sözkonusu Anlaşmaya göre,
iki ülke arasındaki ticari ilişkilerin serbest döviz esasına göre yürütüleceği hükme
bağlanmıştır.
· “ Ekonomik ve Teknik İşbirliğinin Geliştirilmesine Dair Anlaşma” ile Sınai Projelerin
Yürütülmesine Dair Anlaşma”: 31 Ocak 1980 tarihinde imzalanan bu Anlaşmalar ile ticari
ilişkilerin ihdas edilmesinin ardından Polonya ile ticari ilişkilerimiz kurulmuştur.
· “Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması”: 21 Ağustos 1991 tarihinde
imzalanmış olup, 19 Ağustos 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
· “Polonya Özel Hesapların İşleyişine Dair Mutabakat Zaptı” İki defa düzenlenmiş, ilki
Kasım 1992, ikincisi 25 Mayıs 1995 tarihinde imzalanmıştır.
· “Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması”: 4 Kasım 1993 tarihinde Varşova’da
imzalanmış olup, sözkonusu Anlaşma 1 0cak 1998 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
· “Gümrük İşbirliği Anlaşması”: 2 Aralık 1998 tarihinde parafe edilmiş olup, sözkonusu
Anlaşma Serbest Ticaret Anlaşması ile eş zamanlı olarak yürürlüğe girecektir.
· “Türkiye-Polonya Serbest Ticaret Anlaşması”: 4 Ekim 1999 tarihinde imzalanmış, 29
Ocak 2000 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Polonya tarafının ilgili onay
prosedürünü tamamlamasını takiben 2000 yılı Mayıs ayı itibarıyla yürürlüğe girmiştir.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Türkiye-Polonya İş Konseyi
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’ne bağlı olarak faaliyet gösteren Dış Ekonomik İlişkiler
Kurulu (DEİK), Polonya Dış Ticaret Odasıyla birlikte 22 Ağustos 1991 tarihinde TürkiyePolonya İş Konseyi’ni kurmuş ve ilk toplantısını aynı tarihte Varşova’da yapmıştır.
İkinci Toplantısını, Türkiye-Polonya KEK 10. Dönem toplantısıyla eş zamanlı olarak 25-27
Ocak 1993 tarihlerinde İstanbul’da yapan Türkiye-Polonya İş Konseyi, bir sonraki
toplantısını ise 23-24 Ekim 1995 tarihlerinde Polonya’nın Varşova ve Gdansk şehirlerinde
gerçekleştirmiştir.
Türkiye-Polonya İş Konseyi’nin dördüncü toplantısı ise sayın Cumhurbaşkanımızın
Polonya’ya yaptığı ziyaretle aynı zamanda 8 Mayıs 1997 tarihinde Varşova’da
gerçekleştirilmiştir
PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER
Ulaştırma
Polonya’nın ulaştırma altyapısı önemli ölçüde yatırım ve modernizasyona ihtiyaç
göstermektedir. Polonya’nın 350 bin km olan toplam yollarının 1/5’i iyi durumdadır.
1/3’ünün acil revizyona ihtiyacı vardır. 1993 yılında kabul edilen otoyol yapım proğramı 20
yıllık sürede 2600 km otoyol yapımını öngörmektedir. Ancak, bu konuda yeterli gelişme
sağlanamamıştır. 2000 yılında Hükümetin yeni planı, 2015 yılına kadar 4800 Km’lik otoyol
yapımıdır. Bu projenin maliyeti 54 milyar Ziloti olup, % 70’inin AB tarafından finanse
edilmesi beklenmektedir. Kominst dönemde sınırlı sayıda olan özel araç sahipliği 1990’lı
yıllarda hızlı bir artış göstermiş olmasına rağmen, AB standartlarına göre oldukça düşük
düzeydedir. Her 1000 kişiye 230 otomobil düşmektedir. 13.169.000 motorlu araç
bulunmaktadır.
Polonya’nın 22.300 km olan demiryolu ağı modernizasyona ihtiyaç göstermektedir. Dünya
bankası modernizasyon için mali kaynak tahsis etmiştir. Ticari taşımanın yaklaşık yarısı
demiryollarıyla gerçekleştirilmektedir. Kamu kuruluşu olan demiryolu şirketinin
özelleştirilmesi planlanmaktadır. Sözkonusu kuruluşun tekelinin 2005 yılında sona
erdirilmesi düşünülmektedir. Avrupa şehirlerine yönelik olan ekspres demiryolu hizmetleri
üst düzeydedir. 2000 yılında Parlamento demiryolları için yeniden yapılanma planını ortaya
koymuştur. Sözkonusu plan, Polonya Devlet Demiryollarının hazinenin mülkiyetinde ortak
sermaye şirketine dönüştürülmesini ve uzun mesafe yolcu hizmetleri, bölgesel
demiryolları, kargo ve altyapı olmak üzere 4 alt şirkete bölünmesini öngörmektedir. Ancak,
sözkonusu planın uygulaması yavaşlatılmıştır.
Polish Ocean Lines Group denizcilik alanında en büyük kamu kuruluşudur. Filodaki gemi
sayısını 178’ten 44’e düşürmüştür. Bu yolla hizmetlerini rasyonel hale getirmeye
çalışmakta ve uluslararası hatlarda karlı olarak çalışmaktadır. Polonya, hepsi kamu
mülkiyetinde olan 10 limana sahiptir. Toplam deniz filosu 2.957.000 DWT’dir. Limanların
yük boşaltma kapasitelerinin 2015 yılına kadar iki katına çıkarılarak 110 milyon tona
çıkması hedeflenmektedir. Ülkedeki tüm kargonun % 90 boşaltma ve yüklemesi Gdansk,
Gdynia ve Swinovjscie adlı limanlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Liman hizmetlerinin
özelleştirilmesi proğramına 2001 yılından itibaren başlanacaktır. 3813 Km’lik seyrisefer
yapılabilir nehir yolu bulunmaktadır. En yaygın nehir taşımacılığı “Odra” nehri ve kollarında
yapılmaktadır.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Hava ulaşım hizmetleri kamu mülkiyet payının ağırlıklı olduğu Polonya Hava Yolları (LOT)
tarafından sağlanmaktadır. LOT firmasının özelleştirilmesi yönünde çalışmalar devam
etmekte olup, Swissair’e LOT’un % 37,6’lık hissesi satılmıştır. LOT 31 uçağa sahip olup,
2003 yılında bu sayıyı 50’ye çıkarmayı hedeflemektedir.
Telekomünikasyon
Haberleşme altyapısı 1989’dan itibaren önemli ölçüde gelişme göstermiştir. Uluslararası
haberleşme imkanları şehirlerarasında etkili olmasına rağmen özellikle kırsal kesimde
yetersiz kalmaktadır. Bu olumsuzluk ise mobil telefonların yayılması ile giderilmeye
çalışılmaktadır. Altyapıdaki hızlı gelişmeye rağmen, sabit abonmanlık açısından Avrupa
standartlarının
gerisinde
kalmıştır.
Gelecekte
telekomünikasyon
sektöründe
özelleştirmenin artması ve artan rekabet beklenmektedir. Özelleştirme yönünde çalışmalar
1998 yıllarının sonunda başlamış olup, Polonya telekomünikasyon şirketinin %15
hissesinin satışı 622 milyon $’a iç ve dış yatırımcılara arz edilmiştir. 2000 yılında ise
Fransız telekom şirketine %35 oranında bir hisse satışı olmuştur. (4,3 milyar $ tutarında)
2001 yılı Ağustos ayında TPSA Konsorsiyum %12,5 hissesini daha 825 milyon $’a satın
almıştır. Mobil telefon piyasası ise üç şirket tarafından kontrol edilmektedir. Bunlar, Era,
Plus-GSM ve Centertel’dir. Mobil telefon piyasası hızla gelişmektedir. 1995’te 80 bin olan
abone sayısı 2000 yılı sonunda 6,8 milyon olmuştur. İnternet kullanımıda hızla artmaktadır.
2001 yılında 3,5 milyon kullanıcıya ulaşılacağı tahmin edilmektedir.
Vergilendirme Sistemi
Polonya’daki tüm vergiler Parlamento tarafından onaylanmaktadır. Polonya vergi sistemi
son yıllarda önemli değişiklikler geçirmiş olup, daha şeffaf bir sisteme dönüştürülmüştür.
Polonya vergi düzenlemeleri belirgin olmakla birlikte, pratikte bu kuralların uygulanması
güç olabilmektedir. Yasalar bazı alanları yoruma açık bırakmakta ve aynı vergi bölgesinde
vergi otoriteleri aynı durumda farklı sonuçlara ulaşabilmektedir. Tüm vergiler aylık
ödenebilmekte ve geç ödemeler gecikme faizine tabi bulunmaktadır.
Polonya’daki belli başlı vergiler aşağıda belirtilmektedir.
1- Kurumlar Vergisi
Tüm tüzel kişi ve organizasyon birimleri kurumlar vergisi mükellefidir. Vergi, maliyetin
üzerindeki gelirden (kardan) alınmaktadır. 2001 yılında kurumlar vergisi oranı %28 olup,
kurumlar vergisi yasası, oranlarda azaltımı öngörmektedir. Bu çerçevede 2002 yılı
kurumlar vergisi oranı %28, 2003’deki vergi oranı %24, 2004’deki vergi oranı ise %22
olacaktır.
Kurumlar vergisi, tarımsal aktiviteden kazanılmış gelirlere, Orman Yasası kapsamındaki
ormancılık faaliyetlerinden kazanılan gelire ve hukuki bir kontrata bağlı olmayan
faaliyetlerden elde edilen gelire uygulanmaz.
Kurumlar vergisi mükelleflerinden yönetimi Polonya’da bulunan şirketler, kazanmış
oldukları tüm gelirlerden vergi ödemek zorundadırlar. (gelirin nerede kazanıldığı önemli
olmaksızın) Yönetimi Polonya’da yerleşik olmayan mükellefler ise sadece Polonya’da elde
ettikleri gelirlerden vergi ödemek zorundadırlar.
Zararlar ileriye doğru beş yıllık bir süreye yansıtılabilir. Ancak, herhangi bir yılda kayıpların
%50’den fazlası gelirden düşülemez. Zararlar geçmiş yıllara yansıtılamazlar.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
2- Katma Değer Vergisi
Sözkonusu vergi 1993 Temmuz ayından itibaren uygulanmaya başlanılmıştır. Temel oran
%22’dir. Yalnız çocuk malları, sağlığın korunmasına ilişkin mallar, gübre, ilaç, tarım
makinaları satışları, inşaat malzeme ve hizmetleri ile taşıma hizmetlerinde uygulanan oran
%7’dir. İhraç malları KDV’ye tabi değildir. Ayrıca, yurt dışından sipariş edilen ve
Polonya’da gerçekleştirilen hizmetler %22 vergiye tabidir. Diğer taraftan, bazı temel gıda
ürünleri ve sosyal ve kültürel hizmetler vergiden muaftır. Örneğin, süt, yumurta, balık,
bakkaliye, eğitim, sağlık, ve posta hizmetleri.
İşlenmemiş ürünlerdeki KDV oranı %3’tür. Yıllık ciroları 39.800 PLN’yi geçen şirket ve
bireyler KDV mükellefidir.
3- Özel Tüketim Vergisi
Otomobiller, av silahları, yakıt ve yağlar, plastik ambalaj, tuz, alkollü içecekler, tütün
mamülleri, ses cihazları, video kameralar, yat ve deniz motorları, parfüm gibi 30’un
üzerindeki ürün sözkonusu vergiye tabidir. Vergi oranı %5’ten %1900’e kadar
değişmektedir.
4-Kar Payından Alınan Vergiler
Şirketlerde hisse sahibi olan gerçek ve tüzel kişiler bu verginin mükellefidir. Vergi oranı
çifte vergilendirme anlaşmalarında aksi bulunmadıkça %15’tir.
5- Kişisel Gelir Vergisi
Sözkonusu vergi kaynağına bakılmaksızın gerçek kişiler tarafından elde edilen gelire
uygulanır. Artan oranlı bir vergidir. Eşler ayrı ayrı vergilendirilir.
Vergi Matrahı
37.024’ e kadar
37.024’ ten 74.048’e kadar
74.048’den yukarı
Gelir Vergisi Oranı (PLN)
%19 - 4.913,32
6.541,24 + 37.024 PLN’yi geçen gelirin %30’u
17.648,44 + 74.048 PLN’yi geçen gelirin %40’ı
6-Veraset ve İntikal vergisi
Sözkonusu vergi veraset ve bağış neticesinde elde edilen mülkiyet hakkı ve malların
piyasa değeri üzerinden tahsil edilir. Artan oranlı bir vergidir. Elde edilen hakkın niteliğine
bağlıdır.
7- Yerel vergiler
Anılan vergiler Parlamento tarafından karar verilen maksimum oranları geçemezler.
Mahalli otoriteler seviyeleri ve muafiyetleri belirlemekle yetkili kılınmıştır. Emlak vergisi,
fuar vergisi, köpek vergisi yerel vergilerdir.
8- Emlak Vergisi
Tüm gayrimenkuller bu vergiye tabidir. Vergiye ilişkin limitler her yıl Maliye Bakanlığı’nca
yayınlanan bir Kararname ile belirlenir. Vergiler değişik bölgelerde farklılık gösterebilir.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
2001 yılı vergi oranları aşağıda gösterilmektedir.
Emlak Türü
Konutlar
Ticari Binalar
Diğer Binalar
Ticari Arazi
Diğer Araziler
Beher m2 de Yıllık Vergi Oranı
0,46 PLN
15,86 PLN
5,29 PLN
0,56 PLN
0,08 PLN
Yeni yatırımlarda Yerel Otoriteler daha düşük oranlar uygulayabilirler. Ancak, sözkonusu
oranlar maksimum oranların %50’sinden daha az olamaz.
9-Damga Vergisi
9 Eylül 2000 tarihli Damga Vergisi Yasası 1 Ocak 2001 tarihinden itibaren yürürlüğe
girmiştir. Bu vergiyi ödemekle yükümlü mükellef, vergi otoritelerinin ihbarına gerek
olmaksızın bildirimde bulunmak zorundadır. Vergiyi ise vergi mükellefiyetinin başladığı
tarihten 14 gün içerisinde vergi idaresine veya onun hesabına yatırmalıdır.
Fikri –Sınai Mülkiyet Hakları
Patent Yasası
Patent konusunda müracaatların ibraz edileceği merci Polonya Patent Ofisidir. Yabancı
müracaatçılar Polonya Patent Vekilleri tarafından temsil edilmelidir. Kaydedilen patentler,
patente müracaat tarihinden itibaren 20 yıl süreyle geçerlidir. Bir kullanım modelinin
koruma hakkı süresi beş yıl olup, bir beş yıl daha uzatılmaktadır. Patent veya koruma
hakkını
muhafaza
etmek
için
yıllık
ücretin
ödenmesi
gerekmektedir.
Patentler, yeni bitki çeşitleri ve hayvan yemleri, bitki koruma, veterinerlik ve ilaç
alanlarındaki hastalıkların tedavi metodları, yasalara aykırı keşifler, kompüter software,
nükleer dönüşüm ürünleri, bilimsel teori ve keşifler gibi durumlar için garanti edilmez .
Patentler, yenilik, teknik karakter, uygulanabilirlik, açıklık yönüyle denenmesinden sonra
geçerli kılınmaktadır.
Patent ve Koruma
Kullanım modelinin koruma hakkı veya patent, sahibine geçerlilik süresi içinde tam bir
kullanım hakkı sağlar. Ancak, tam kullanım hakkı yasaklanmış tekelci uygulamalara
mesnet teşkil edemez. Yanlış markalama ve hak ihlali durumunda adli cezalar
öngörülmüştür.
Ticari Markalar
Ticari marka, hizmet markası ve kollektif marka kayıt altına alınabilir. Kayıt altına alınacak
ticari marka için yapılacak müracaatlarda mal ve hizmet açıkça tanımlanmalıdır.
Müracaatlar, Polonya Patent Ofisine ibraz edilir. Kaydedilen bir ticari marka, müracaatın
ibraz tarihinden itibaren 10 yıllık bir süre için geçerlidir. Bu süre 10 yıla kadar uzatılabilir.
Kayıttan sonra ticari marka sahibi, lisansı üçüncü bir şahsa devredebilir. Hak ihlali
durumunda yasal önlemler alınır. Yabancı müracaatçılar Mahalli Patent Acentaları
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
tarafından Polonya’da temsil edilebilir. Patent Vekillik Acentaları bulunmakta olup, en
büyükleri Polservice ve Patpol’dür.
Telif Hakları
Polonya’daki telif hakları 2000 yılında revize edilen bu konudaki 1994 tarihli yasa ile
korunmaktadır. Yeni yasa çağdaş uluslararası standartları karşılamaktadır. Ses ve video
kayıtları, televizyon ve radyo istasyonları, sanat uygulamaları bu çerçevede
korunmaktadır. Yeni yasa endüstriyel dizayn, kompüter proğramı da dahil olmak üzere
imalat, teknoloji ve bilim alanlarındaki fikri mülkiyet haklarını koruma altına almaktadır. Fikri
mülkiyet hakları yazarın ölümünden sonra yetmiş yıla kadar korunabilir. Yasa, fikri mülkiyet
haklarının ihlali durumunda beş yıla kadar hapis cezası olmak üzere cezalar
öngörmektedir.
Dağıtım ve Satış Kanalları
Özellikle dayanıksız tüketim malları olmak üzere, tüketim malları sektöründe yoğun bir
rekabet bulunmaktadır. Başlangıçta Batı mallarına olan talep, bugün fiyat ve kalite gibi
unsurları dikkate almaktadır. Marka önemli bir unsurdur. Polonya parakende piyasasında
küçük firmalar ağırlıklı olarak yer almaktadır. Parakende firmalarının %98’i maksimum iki
mağazaya sahiptir.
Toptancılık piyasası aynı zamanda bir dağınıklık göstermektedir. 10 yabancı toptancı
firma, toptan satışların %70’ini elinde tutmaktadır. Hipermarketler hızla yayılmakta olup,
2005 yılına kadar 180-200 mağazaya ulaşması beklenmektedir. Yabancı parakendeciler
Polonya parakende piyasasının %10-12’sini kontrol etmekte olup, gelecek üç yıllık
dönemde bu payın %40’a çıkması beklenmektedir. En önemli parakendeciler Macro,
Geant, Casino, Auchan, Jeronimo Martins, IKEA, Carrefour, HIT, Castorama, OBI, Leclerc
ve Tesco’dur.
Polonya’da kredi kartları gelişmekle birlikte, alışverişlerde nakite dayalı bir ekonomi
sözkonusudur. Endüstriyel malların dağıtıcıları ise ihtisaslaşmış bulunmaktadır. Polonya’lı
firmalar pahalı teçhizat dışında acentadan çok, malı ithal eden, mülkiyetine alan ve malı
tekrar satan distribütörler şeklinde faaliyet gösterme temayülündedir. Tüketici piyasası
genişleme eğiliminde olup, basın ve reklam sektörleri de buna bağlı olarak gelişme
göstermektedir.
Francising, parakende ticaret, hizmetler ve yiyecek hazırlanması sektörlerinde yer
almaktadır. Francasing firmaları genel olarak Amerikan, Fransız, İngiliz ve Alman
firmalarından oluşmaktadır. Belli başlı Francasing firmaları McDonald’s, Domono’s Pizza,
Tele Pizza, Adidas, Intersport, Kodak Express, Fleury Michon, Avis Rent a Car, Marks &
Spencer, Midas, Jean Louis David vb.
Polonya’da dağıtım sistemi içerisinde pazarların önemli bir yeri bulunmaktadır. 1980- 1990
yılları arasında kurulan açık pazarlar, özellikle 1994-1996 döneminde halkın talebini
karşılamada en aktif rolü üstlenmiş olup (1997 yılı başında açık pazarlar ve cadde
üzerinde kurulu küçük dükkanlar tüm parakende piyasasının %86’sına, toptancı
piyasasının ise %14’üne hakim durumdaydılar), halen toptan ve parakende piyasasının
%40 civarında pay sahibidirler. İstatistiklere göre, 2.412 adet devamlı hizmet veren ve
5.500 adet ise mevsimlik olmak üzere önemli sayıda açık pazar bulunmaktadır. Ülkenin en
büyük açık pazarı Varşova’da bir stadyum alanında kurulu Jarmark Europe’dır. (aynı
zamanda Avrupa’nın da en büyük pazarları arasındadır) Diğer önemli pazarlar arasında
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
ise Tuszyn ve Gluchow yer almakta olup, Varşova ve Bialystok şehirlerindeki pazarların
%50 ticaret hacmi toptancılığa yöneliktir.
Polonya pazarlarının müşterileri arasında önemli bir kitleyi de yabancılar teşkil etmektedir.
Polonya’nın batısındaki merkezlerde kurulan pazarların müşterileri arasında Alman ve
Çekler bulunmakta olup, Przemysl, Bialystok gibi doğudaki pazarların müşterilerini
Ukraynalılar, Ruslar ve Beyaz Ruslar oluşturmaktadır. Polonya’daki pazar sisteminde en
aktif olan etnik firmalar arasında, sözkonusu ülkede faaliyette bulunan Türklerin kurduğu
birçok şirket de yer almaktadır.
Diğer taraftan, son yıllarda açılan süpermarket ve hipermarketlerin etkisiyle açık pazarların
satış hacimlerinde %40 gibi önemli sayılabilecek oranlarda düşüşler yaşanmıştır.
Önümüzdeki yıllarda pazarların yaşam savaşında ayakta kalmaları, ancak kapalı
mekanlara ve toptancı merkezlerine kaymaları ile mümkün olacaktır.
Direk pazarlama yöntemi ise Polonya için henüz yeni bir kavramdır.
Yabancıların Çalıştırılması
Yabancıların çalıştırılması hususunda herhangi bir sayısal kısıtlama bulunmamakla
beraber, pratikte özellikle işçiler için sözkonusu izinlerin alınması pek mümkün
bulunmamaktadır. Yabancı kökenli şirketler için yurtdışından getirecekleri kalifiye
elemanlara ilişkin işlemleri belgeleme zorunluluğu bulunmakla beraber, müsaade
müracaatlarının büyük bölümü olumlu sonuçlanmaktadır.
Çalışma Müsaadesi
Polonya’lı şirketlerce istihdam edilecek yabancılar için müsaade (permit) zorunluluğu
olmasına rağmen, yabancı bir işveren tarafından çalıştırılacaklar için Kanunda bu tür
zorunluluk belirtilmemiştir.
Yabancı işçi çalıştırmak isteyen şirketler başvuru formu doldurmak suretiyle her eyalette
bulunan İşçi Ofislerine (Labour Office) müracaat ederler. Sözkonusu müracaatın kabul
edilmesini takiben çalışmak isteyen kişiye yurtdışındaki Polonya Konsoloslukları tarafından
“06” tipi vize verilir ve bu vize karşılığında hak sahibine çalışma müsaadesi verilir. Çalışma
müsaadeleri normal olarak bir yılı aşamaz. Ancak, daha sonra bu süre gerektiği takdirde
uzatılır. Yabancı uyruklu çalışanlar kazandıkları Ziloti karşılığı yabancı para satın alabilirler
ve bu parayı yurt dışına transfer edebilirler.
Yurtdışına Kar Transferi
Kurulu şirketlerin yerel kazançları ile sermaye ve kar gibi yurtdışına çıkaracakları miktar
için özel onay benzeri izin herhangi bir prosedür bulunmamaktadır. Sözkonusu kazançların
vergilerinin ödenmesi yeterli bulunmaktadır. Yabancı döviz cinsinden yurtdışına çıkarılacak
paralar için miktar kısıtlaması bulunmamaktadır. Firmanın yıllık bilançosunun resmi olarak
onaylanmasını ve vergilerin yatırılmasını takiben yabancı ortak hissesine düşen karın bir
kısmını veya tamamını yurt dışına transfer edebilir. Yabancı yatırımcılar ayrıca şirket
hisselerinden doğan kazançlarını da transfer etmekte serbesttirler.
Bankalarda Hesap Açtırılması
Polonya’da kurulu şirketler yerel ve yabancı para cinsinden bankalarda hesap açtırabilirler.
Genel olarak ihracat kazançlarının tümü yabancı para cinsinden ülkeye getirilmek
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
zorundadır. İthal ürünler için gerekli yabancı paranın yurt içinde temininde ve dışarı
transferinde herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Yurtdışına transferlerde 2000 Doları
geçen işlemlerin yetkili bankalar tarafından yapılması zorunluluğu bulunmaktadır.
Bankacılık ilişkileri
Polonya’da faaliyette bulunan herhangi bir Türk bankası bulunmamaktadır. Citibank her iki
ülkede de faaliyette bulunan bir finansal kurum olma özelliğine sahiptir. Ancak transferler
ve firmalar arası akreditif işlemleri anılan banka yanında diğer bankalarca muhabirlik
ilişkileri çerçevesinde yürütülmektedir.
Döviz Alım Satımı
Polonya uyrukluların yabancı para bulundurmaları, satın almaları, dövizle ticaret yapmaları
ve yurt dışına döviz çıkarmaları serbest bırakılmıştır. Yabancılar da aynı şekilde bankalar
ve döviz büroları (kantor)’ndan serbestçe döviz alıp satabilirler. Ülkedeki döviz büroları
sadece gerçek kişiler tarafından kurulur, bankaların döviz bürosu kurması yasaktır
İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar
Çalışma Saatleri:
Polonya’da resmi kuruluşlarda mesai saatleri, hafta içi her gün (bazı yerlerde cumartesi de
dahil) sabah 8.00 ’den akşam 16.00’ya kadar düzenlenmiştir. Endüstriyel işletmelerin
büyük bölümünde ilki 6.00-14.00 saatleri arası ve ikincisi ise 14.00-22.00 saatleri arası
olmak üzere çift vardiyalı sistem uygulanmaktadır. Ülkede öğle yemeği arası
bulunmamaktadır. Ancak, iş görüşmesi amaçlı öğle yemekleri gittikçe yaygınlaşmaktadır.
İş Adetleri:
Polonya’da el sıkışmak iş çevrelerinde en yaygın selamlaşma yöntemidir. Kartvizit değişimi
özellikle iş görüşmelerinde çok yaygındır. İngilizce basılmış kartvizitler yeterli olmakta ve
ayrıca lehçe bir kart ihtiyacı doğmamaktadır.
Toplumsal Yapı:
Polonya nüfusu etnik özellikleri açısından incelendiğinde, Avrupada’ki en homojen
halklardan biridir. Nüfusun %98’inden fazlası Polonya kökenli olup, diğer etnik gruplar ise
Alman, Ukraynalı ve Belarus’ludur.
İş çevrelerinde konuşulan diller:
Ülkenin resmi dili Lehçe’dir. Büyük kentlerde İngilizce ile iletişim kurmak giderek yaygın
hale gelmektedir. Ancak, halk ile Rusça ve Almanca olarak iletişim kurmak daha kolaydır.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
Ulusal ve dini bayramlar:
Yeni yıl
1 Ocak
Paskalya yortusu
değişken
İşçi bayramı
1 Mayıs
Anayasa günü
3 Mayıs
Corpus Christi
değişken (Mayıs sonu/Haziran başları)
(İsa bedeni yortusu)
Miraç günü
15 Ağustos
Azizler günü
1 Kasım
Bağımsızlık günü
11 Kasım
Christmas
25 - 26 Aralık
Ofis kiraları:
Varşova’da banliyölerdeki alış veriş merkezlerinde kira rayici 20-55 dolar/m2 iken, şehir
merkezindeki ana caddelerdeki dükkanların kiraları 70-90 dolar/m2 civarındadır. Şehir
merkezinde bulunan binaların mimarisinden dolayı, vitrinli ve geniş mekanlı mağaza bulma
olanağı çok düşük olup, bu nedenle yeni mağaza açmayı planlayan firmalar alış veriş
merkezlerini tercih etmektedirler. Ayrıca şehir merkezinde bulunan binalardan önemli bir
kısmı yerel idarelere ait olup, sözkonusu alanlar piyasa rayicinin %20’si düzeyinde
fiyatlarla verimsiz çalışan firmalara (devlet hissesi bulunan) uzun dönemli kiraya
verilmektedir.
İklim:
Değişik hava akımlarının mevcut olması havanın çok sık değişmesine sebep olmakta ve
mevsimlerin süresi üzerinde de etkili olmaktadır. Soğuk kutup ve okyanus, ayrıca ılık
astropik hava kütlelerinin etkisine açık olan Polonya’da okyanus iklimi ve karasal iklim
arasında geçiş niteliği taşıyan bir iklim hüküm sürmektedir. Polonya iklimi, göreceli olarak
soğuk kış, ve ılık yaz mevsimince karekterize edilebilir. Mevsimler arasında yumuşak geçiş
görülmektedir. Yıllık ortalama sıcaklık güneybatı düzlüklerinde 8 0C, daha soğuk olan
kuzeydoğu bölgesinde ise 6 0C’ dir. Ülke genelinde yıllık ortalama yağış miktarı 600 mm’yi
bulmaktadır.
Vize uygulaması:
Türkiye’den Polonya’ya seyahatlerde vize alma zorunluluğu vardır.
Polonya sınırından giren herkesin iki gün içinde kendisini kayıt ettirmesi gerekmektedir.
Otelde kalanlar bu işlemden muaftırlar. Otel yetkilileri bu işlemi kişi adına yapmaktadırlar.
Kaydolunan kişi bir kayıt numarası alır. Sözkonusu kayıt numarası ülkeyi terk sırasında
yetkililer tarafından aranmaktadır. Kayıt ise yabancıların kaldığı komin ofisine (Urzad
Gminy) yapılmaktadır.
İki ayı geçen daha uzun gezilerde bürokrasi daha uzun olup, yabancının kaldığı yerleşim
birimi sahibinin yardımcı olması da gerekmektedir.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005
DEĞERLENDİRME
Bilindiği üzere, Polonya önemli ölçüdeki yüzölçümü, nüfus ve ekonomik potansiyeli ile orta
büyüklükteki bir Avrupa ülkesidir. 1989 yılında başlayan ve başarıyla yürütülen serbest
piyasa ekonomisine geçiş ve ekonomiyi dışa açma çalışmaları, yüksek reel satın alma
gücüne sahip nüfusu ve OECD ülkeleri arasında son dönemde en büyük büyüme hızına
sahip olması Polonya’nın önemini her geçen gün artırmaktadır. Diğer taraftan, Almanya ile
eski Sovyet Cumhuriyetleri arasında köprü olması sonucunda Avrupa’nın doğusu ile
batısını birbirine bağlayan tüm yolların Polonya’dan geçmesi, sözkonusu ülkeye stratejik
bir önem kazandırmaktadır. Bu coğrafi ve ekonomik faktörlerin sonucunda Polonya,
yabancı sermaye yatırımları açısından özellikle 1990’lı yılların ikinci yarısından başlayarak
bir cazibe merkezi haline gelmiştir.
Polonya’da makro ekonomik dengeler kurulmuş olup, ülkedeki bu dengelerde kısa vadede
bir olumsuzluk beklenmemektedir. Bu hususun yatırım açısından göz önünde
bulundurulması gerekmektedir.
Polonya, gün geçtikçe artan satın alma gücüne sahip geniş tüketici kitlesinin yanısıra
Rusların, Beyaz Rusların ve Çeklerin alışveriş yaptığı bir ülke olduğundan büyük bir pazar
potansiyeline haizdir. Ülkemiz ihraç ürünlerinin anılan piyasaya arzu edilen seviyede
girişinin sağlanmasının önem arz ettiği düşünülmektedir.
© İGEME - İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2005