Ege Adaları Lozan`da Değil Osmanlı Döneminde Verildi
advertisement
Evrensel Bakış Açısı BD TEMMUZ 2017 Gürbüz Evren M Ege Adaları Lozan’da Değil Osmanlı Döneminde Verildi ustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet’in kurucularını karalamak isteyenlerin sömürdükleri konulardan biri de Ege’deki 12 Adalar sorunudur. Bu kesimler, Osmanlı döneminden kalma adıyla Menteşe Adaları olarak bilinen 12 Adalar’ın Lozan Antlaşmasıyla Yu- nanistan’a verildiğini hiç bıkmadan söyler dururlar. Oysa söz konusu adalar Osmanlı Devleti tarafından bırakılmıştır. Bunu görmek ve anlamak için sadece biraz tarihe bakmak yeterli olacaktır. Konuyu 1911 yılındaki Trablusgarp Savaşı’ndan itibaren 57 BD TEMMUZ 2017 özetlemekte yarar var. İtalyanlar Trablusgarp’a saldırırken, Osmanlı Devleti’nin, topraklarını korumak üzere gönderecek bir donanması bile yoktu. Aslında vardı, ama Padişah 2. Abdülhamit, kendisine darbe yapacak korkusunu yaşadığı donanmayı Haliç’e adeta hapsetmiş, çıkışına izin vermiyordu. Londra Büyükelçiler Konferansı’nda, 12 Ada’nın İtalya’ya, Gökçeada ve Bozcaada dışındaki tüm Ege adalarının da Yunanistan’a verildiği kararı açıklandı. (14 Şubat 1914) Osmanlı donanmasının içinde bulunduğu bu durumdan yararlanmak isteyen İtalya, Trablusgarp yani bugünkü Libya’yı ele geçirmekle 58 yetinmemiş, Ege’deki Menteşe Adaları’nı da 1912 yılında işgal etmiştir. İtalyanlar, Akdeniz kıyılarına da geçerek, Kaş’a yüzme mesafesinde bulunan Meis’i de işgal ettiler. İşte tam da bu sırada, Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan, Yunanistan ile Osmanlı Devleti arasında Balkan Savaşı patlak verdi. Ege Denizi’nde tam hakimiyet kurmak isteyen Yunanistan, Osmanlı’nın zor durumda olmasından yararlanarak adaları işgal etmeye başladı. Osmanlı Devleti ise İtalya ile 18 Ekim 1912 tarihinde imzaladığı Ouchy (Uşi) Antlaşmasıyla durumu kurtarmaya çalıştı. Antlaşma ile söz konusu adalar Balkan Savaşı’nın sonuna dek İtalya’ya bırakılıyordu. Ne yazık ki, işler planlandığı gibi gitmeyecekti, çünkü 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı başlıyor, İtalya da, Osmanlı Devleti’nin karşısındaki kampta yer alıyordu. Bu nedenle de Menteşe Adaları İtalyanların kontrolünde kalacaktı. A ncak tekrar Balkan Savaşı’na dönecek olursak, büyük bir yenilgiye uğrayan 400 yıl yönettiği topraklardan 40 günde ayrılmak zorunda kalan, Osmanlı, 30 Mayıs 1913 tarihli Londra ve 14 Kasım 1913 tarihli Atina Antlaşmalarıyla adaların geleceğinin büyük devletler tarafından belirlenmesini kabul BD TEMMUZ 2017 ediyordu. Burada hatırlatmadan geçmeyelim, söz konusu antlaşmalar Girit’i de (Çevresindeki ada, adacık ve kayalıklar hariç. Bunlarda Türkiye’nin hâlâ hakkı var) Yunanistan ve Bulgaristan’a bırakıyordu. Adalar artık Yunanistan’ın elindeydi, ama Osmanlı bu durumu kabul etmediğini bildirerek, en azından Sakız ve Midilli Adaları’nın kendisine bırakılmasını istedi. Bunun üzerine 14 Şubat 1914 tarihinde toplanan Londra Büyükelçiler Konferansı, Meis hariç 12 Ada’yı İtalya’ya, Gökçeada ve Bozcaada dışındaki tüm Ege adalarını da Yunanistan’a veren bir karar aldığını açıkladı. Bu antlaşmalarla 12 Ada’nın Türklerin elinden tamamen çıktığını gören Avrupa basını, konuya birçok kez yer ayırmıştı. Fransa’da yayınlanan La Croix gazetesi, 29 Kasım 1913 tarihli sayısında, “Türkler, Ege’deki adalar sorununu İngiltere, Fransa, Almanya ve Rusya’nın çözmesini beklerken büyük bir yanılgı yaşıyorlar. Çünkü bu devletlerin hepsi adaların ilk planda İtalya ve Yunanistan’a bırakılmasından yana. Ama ikinci adımda ise Türklerin elinden alınan bu adaların tamamı Yunanistan’a bırakılacaktır. Avrupalı devletlerin, medeniyetimizin kaynağı Yunanistan’a böyle bir iyilik yapma borcu da vardır. Adalar Yunan dostlarımızın hakkıdır. Yıkılmaya yüz tutmuş Osmanlı Devleti’nin bu gerçeği değiştirme gücü yoktur. Türkler sadece 12 adayı değil yakında Küçük Asya’yı da (Anadolu) kaybedip, yüzyıllar önce geldikleri Asya steplerine dönecekler” demektedir. Sadece Fransızların değil tüm Avrupa’nın beklediği ve umduğu gibi olmadı. Mustafa Kemal adlı bir önder ortaya çıkıp, yürüttüğü Ulusal Kurtuluş Savaşı ile Batılıların hayallerini suya düşürdü. Yeni Türk Devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’nin tapu senedi Lozan Anlaşması’nı da tüm dünyaya kabul ettirdi. Lozan’da verildi denilen 12 Adalar, 1912 ve 1914 yıllarında Osmanlı Devleti döneminde elden çıkmıştı. Y unanca’da ‘Dodecanese’ anlamına gelen 12 Ada ise İkinci Dünya Savaşı’nın ardından 18 Şubat 1947 tarihinde imzalanan Paris Antlaşması ile İtalya tarafından Yunanistan’a bırakıldı. Görüldüğü üzere Lozan’da verildi denilen 12 Adalar, 1912 ve 1914 yıllarında Osmanlı Devleti döneminde elden çıkmıştı. Osmanlı Devleti’nin imzaladığı 10 Ağustos 1920 tarihli, ölüm fermanı niteliğindeki Sevres (Sevr) Antlaşması’nın 84. ve 122. maddeleri de, Ege’deki adaların Yunanistan ve İtalya arasında paylaşıldığı59 BD TEMMUZ 2017 nın son belgesi oluyordu. Buraya kadar, 12 Ada’nın Lozan’dan yaklaşık 10 yıl önce Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde nasıl elden çıktığını özetlemeye çalıştık. Şimdi Türkiye Cumhuriyeti’nin tapu senedi olarak adlan- Lozan Heyeti Başkanı İsmet Paşa, Gökçeada, Bozcaada, Nikerya, Semadirek, Limni, Midilli, Sakız ve Sisam adalarını talep etti. dırdığımız 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Antlaşması’nda Adaların durumuna bakalım. Lozan’a giden Türk heyetinin hedefinde, müzakereler sırasında Çanakkale Boğazı’na yakın adaları istemek vardı. Heyet Başkanı İsmet Paşa, Gökçeada, Bozcaada, Nikerya, Semadirek, Limni, Midilli, Sakız ve Sisam adalarını talep etti. 60 Diğer adaların da, asker ve silahtan arındırılmasını istedi. Yunanistan ve İngiltere ise Türk heyetinin taleplerine karşı çıktılar. Uzun tartışmaların ardından Türkiye Lozan'da, Gökçeada ve Bozcaada’nın yanı sıra Anadolu sahillerine üç milden az mesafedeki adalar, adacıklar ve kayalıkları da aldı. Ayrıca Yunanistan'a bırakılan adaların da, askerden ve silahtan arındırılması kararını aldırdı. Lozan Barış Antlaşması’nda 12. Madde ile beraber egemenlik devrinin düzenlendiği diğer madde olan 15. madde ise şu şekildedir; “Türkiye, aşağıda sayılan adalar üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından İtalya yararına vazgeçer: Bugünkü durumda İtalya'nın işgali altında bulunan İstanbulya, Rodos, Herke, Kerpe, Çoban Adası, İlyaki, İncirli, Kilimli, İleriye, Batnoz, Lipso, Sömbeki, ve İstanköy adaları ile bunlara bağlı adacıklar ve Meis Adası.” L ozan Barış Antlaşması’nda, adalarla ilgili son madde ise 16. Maddedir. Madde, “Türkiye, işbu antlaşmada belirtilen sınırlar dışında bulunan topraklar üzerindeki ya da bu topraklara ilişkin olarak, her türlü haklarıyla sıfatlarından ve egemenliği işbu antlaşmada ta- BD TEMMUZ 2017 nınmış adalardan başka bütün öteki adalar üzerindeki her türlü haklarından ve sıfatlarından vazgeçmiş olduğunu bildirir” şeklindedir. Ama bu maddeyi yanlış yorumlayanlar vardır. Söz konusu maddenin içeriğinden Türkiye’nin kendisine bırakılan adalar dışındaki tüm adalardan vazgeçtiği anlamı çıkarılmamalıdır. Türkiye’nin haklarından vazgeçtiği adalar egemenlik devrine konu olan adalardır. H emen önemli bir konunun altını da çizmeden geçmeyelim. Lozan’a giden Türk heyetinin hedefinde Misak-ı Milli vardı. Ege’deki 12 Ada ise Misak-ı Milli sınırları içinde değildi. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından 1947’deki Londra Antlaşması ile İtalya’nın, Yunanistan’a bıraktığı 12 Ada konusunda Cumhuriyetin kurucularına haksız ve mesnetsiz birçok eleştiri yöneltildi. Ama 2004 yılından itibaren gündeme gelmeye başlayan başka bir konu, bize acı gerçeği gösterdi. Yunanistan, 2004’ten başlayarak Türkiye’ye ait olan Ege Denizi’nde Koyun, Hurşit, Fornoz, Eşek, Nergizçik, Bula- maç, Kololimnoz, Keçi, Sakarcılar, Koçbaba, Ardacık, Akdeniz’de ise Gavdos, Dhia, Dionisades, Gaidhouronisi ve Koufonisi adalarını işgal etmeye, kendisine bağlıyordu. O yıla dek hiçbir hak iddia etmediği bu adaları gizliden gizliye yerleşime ve imara açan, asker çıkaran, bayrak asıp, gümrük kuran Yunanistan Lozan’a giden Türk heyetinin hedefinde Misak-ı Milli vardı. Ege’deki 12 Ada ise Misak-ı Milli sınırları içinde değildi. bu cesareti nasıl bulmuştu? Bu konuyu da, başka bir yazıda kaleme alacağız. Ayrıca Londra ve Atina Anlaşmaları ile sadece Yunanistan’a değil Bulgaristan’a da bırakılan Girit’i, Türkiye’nin hak sahibi olduğu Girit çevresindeki ada, adacık ve kayalıkların durumunu da yazmaya gayret edeceğiz. • [email protected] “ Bir memleketin, bir memleket halkının düşmandan zarar görmesi acıdır. Fakat kendi ırkından büyük tanıdığı insanlardan vefasızlık, felaket görmesi daha acıdır.” “Tam bağımsızlık denildiği zaman, elbette siyasi, malî, iktisadî, adlî, askerî, kültürel ve benzeri her hususta tam bağımsızlık ve tam serbestlik demektir. Bu saydıklarımın herhangi birinde bağımsızlıktan mahrumiyet, millet ve memleketin gerçek mânasiyle bütün bağımsızlığından mahrumiyeti demektir. Biz, bunu temin etmeden barış ve sükûna erişeceğimiz inancında değiliz.” M. Kemal Atatürk 61
