YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 4529011 Belinda TORUS FBE Bilgisayar Ortamında Tasarım Bilim Dalı Bilgisayar Ortamında Mimarlık Yüksek Lisans Programı Seminer Dersi Yılsonu Raporu Bir Türetici Tasarım Modeli Olarak Biçim Gramerlerinin İncelenmesi ve Örnek Olarak Charles M. Correa’nın Tasarladığı Toplu Konutların Tasarım Analizleri Öğretim Görevlisi: Doç. Dr. Murat Soygeniş Araş. Gör. Elif Kendir İstanbul, 2005 Belinda Torus 09.05.2005 İçindekiler: Abstract - Özet 1. Bölüm - Türetici tasarım - Biçim gramerleri - Genel özellikleri - Çin buz desenleri - Palladio Villaları - Froebel Blokları - Frank Lloyd Wright evleri - Karmaşık gramerler - Renk gramerleri 2. Bölüm - Alvaro Siza - Charles Correa - Correa’nın mimari bakışı - Analizler - PREVI - HUDCO - ACC Sonuç Kaynaklar Seminer - Final Raporu 2 Belinda Torus 09.05.2005 Abstract Generative design methods have been used with many systems. Generative grammar is one of the systems used to study and explore new languages with characters and symbols. For architects and some other designers, the most suitable method to explore new forms is the shape grammar method. It deals with points, lines, shapes and solids, so perception level is higher than the grammars which deal only with symbols. Analytical studies on past architectural designs can be used -with the support of digital media- to complete some buildings, to reconstruct some buildings or to construct new buildings within the limits of that grammar. In this paper, some main works in the development of shape grammars is presented. The study on some of Charles Correa’s housing projects are analyzed in respect to this aforementioned metodology. Key Words: Generative design, generative grammar, shape grammar, complex grammar, color grammar, Charles Correa Özet Türetici tasarım metodları birçok sistemle kullanılagelmiştir. Türetici gramerler; karakterler ve semboller kullanarak yeni diller aramak için kullanılan bu sistemlerden biridir. Mimarlar ve bazı diğer tasarımcılar için yeni formlar türetebilmek amacıyla kullanılan en uygun yöntem biçim gramerleridir. Nokta, çizgi, yüzey ve kütlelerden oluştuğu için, tasarımcının algılama seviyesi diğer dillere göre daha yüksektir. Geçmiş mimari tasarımlar üzerindeki analitik çalışmalar -dijital medyanın da desteğiyle- bazı yapıları tamamlayabilmek için, bazı yapıları yeniden inşa edebilmek için veya aynı gramer kurallarını kullanan yeni yapılar yapmak için kullanılabilir. Bu yazıda; biçim gramerlerinin gelişmesinde önemli rol oynayan bazı çalışmalar sunulmuştur. Charles Correa’nın bazı konut projelerinin analitik çalışması, bu metoda göre yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Türetici tasarım, türetici gramerler, biçim gramerleri, karmaşık gramerler, renk gramerleri, Charles Correa Seminer - Final Raporu 3 Belinda Torus 09.05.2005 1. Bölüm Türetici Tasarım Türetici tasarım; diğer tasarım yaklaşımlarından farklı olarak, tasarım sürecinde tasarımcının direkt olarak malzemeyle veya ürünle değil ama bir türetici sistemle ilişkide olduğu bir tasarım metodolojisidir.(1) Şekil 1 - Geleneksel tasarım yaklaşımı(2) Şekil 2 - Türetici tasarım yaklaşımı(3) Türetici sistemler genel olarak tasarımda ürün grupları oluşturmak için kullanılabilirler. Gelişen teknolojiler göz önüne alındığında türetici tasarımların dijital araçlarla beraber kullanılması, ürün gruplarının genişlemesi açısından önemlidir. Türetici tasarım çok güçlü bir tasarım metodolojisidir. Bu yüzden bilgisayarların hesaplama gücünden yararlanılması bu metodolojinin daha da güçlenmesine katkıda bulunacaktır. İyi tanımlanmış bir türetici sistem (bilgisayarın hesaplama gücü sayesinde) detaylı permutasyonlar sonucu çok geniş bir ürün grubu oluşturur. Bu ürün grubu tasarımcının tasarım uzayını genişlettiği için de tasarımcının yaratıcılığını tetiklemektedir. Ayrıca bilgisayarlar belli kriterlere göre yaptırılan seçim işlemlerinde de başarılı olmaktadırlar. Ancak işin içine estetik gibi tanımlanması çok güç olan kriterler girince seçim tasarımcıya kalmaktadır. Türetici sistemlerde bilgisayarların kullanılmasındaki tek sorun, çoğu tasarımcının programlama bilmemesidir. Bunun sonucu olarak tasarımcıların programcılarla ortak çalışılması ya da bilgisayarın programlamasının kolaylaştırılması gerekmektedir. Türetici bilgisayar destekli tasarımlar için bazı sistemler kullanılmaktadır. Bunlar kendini organize eden sistemler (ör: hücresel otomata), evrimsel sistemler (ör: genetik algoritmalar) ve türetici gramerlerdir (ör: biçim gramerleri).(4) Bu sistemler matematik temeline dayanan güçlü ve üretken perspektifler sunan gelişmiş sistemlerdir. Türetici gramerler karakter dizilerini dönüştürmek için gerekli olan kural setlerini koyarlar. Bu gramerlerin ilk klasik formalizasyonunu 1950’lerde Naom Chomsky yapmıştır.(5) Türetici gramerler başlangıç sembolüyle başlarlar ve kurallar setindeki kuralları uygulayarak türetme yaparlar. Bu kurallar farklı sayılarda uygulanabileceği gibi, farklı sıralamalarda da uygulanabilirler. Türetilen bütün diziler (kelimeler), o grameri kullanan dili oluşturur. Ör: Başlangıç ve türetici kuralları (S aSb) ve (S ba) olan bir dilde; (S aSb aaSbb aababb) kelimesi türetilebilir. Bu dil şu şekilde formülize edilebilir: (ba, abab, aababb, aaababbb,…).(6) Seminer - Final Raporu 4 Belinda Torus 09.05.2005 Biçim Gramerleri Biçim gramerleri de temel olarak aynı mantıkla işlemektedir. Tek farkı karakterlerin yerine iki ve üç boyutlu şekillerin gelmesidir. Ör: “aaababbb” şeklindeki bir kelimenin açılımı şu şekilde tanımlanabilir: Şekil 3 - “aaababbb” kelimesinin biçimsel gösterimi Biçim gramerleri, biçim kompozisyonları üreten kural tabanlı bir tasarım sitemidir.(7) Yazı karakterlerinin yerini geometrik elemanlar alır. Nokta, çizgi, yüzey ve kütlelerden gramerler oluşturulur. Buradaki kurallar matematik ve geometri temellidir. Basit aritmetik işlemler (toplama, çıkartma) ile kurallar tanımlanabileceği gibi, hareket ettirme, döndürme, yansıtma gibi temel Öklid dönüşümleri de tanımlanabilir. Biçim gramerleri 1972 yılında George Stiny ve Jim Gibs tarafından bulunmuştur.(8) Biçim gramerlerinin en büyük özelliği ve diğer türetici tasarımlardan farklılığı, soyut sembollerle veya harflerle değil ama şekillerle ve biçimlerle çalışmasıdır. Bu tasarımın görselleştirilmesi açısından çok önemlidir. Ayrıca daha önce yapılmış olan tasarımların incelenmesi ve deşifre edilebilmesi açısından da gereklidir. Temel biçim gramerlerinde de bir başlangıç biçimi, biçim kelimeleri ve biçimler arasındaki ilişkiler (kurallar veya kural setleri) mevcuttur. Biçimler arasındaki ilişkilerin farklı sayılarda uygulanması ile biçim grubu ortaya çıkacaktır (dil). Böylece aynı kuralların uygulandığı belli bir ortak zemine oturan) ama herbiri farklı biçimler elde edilecektir. Stiny’nin 1977 yılında yaptığı ilk analitik biçim grameri çalışması Çin buz ışın tasarımları üzerinedir.(9) Bu çalışmada dört tane kuralla tüm tasarımın oluşmasını göstermiştir. Seminer - Final Raporu 5 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 4 - Çin buz ışını desenlerinin oluşumu(10) Şekil 5 - Buz desenlerinin türetilmesi için kullanılan dört kural(11) Palladio Villalarının analizleri ise ilk mimari yapının analitik gramer çözümlemesidir. Günümüze gelindikçe ve bilgisayar teknolojileri geliştikçe, bu villaların bilgisayarlar tarafından tekrar yapılabilmesine olanak sağlanmıştır. Şekil 6 - Orijinal ve varsayımsal Palladio Villaları(12) Hem Stiny ve Wittkower’ın yaptığı analizler, hem de Palladio’nun ilk dört kitabında yazdığı şekilde kurallar CAD ortamına aktarılmıştır. Bu şekile önce iki, daha sonra üç boyutlu modelleri oluşturulmuş ve çıktıları alınmıştır.(13) Seminer - Final Raporu 6 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 7 - Villanın üç aşmalı yeniden üretimi(14) Şekil 8 - Villa Cornaro’nun üç boyutlu bilgisayar çizimi(15) Seminer - Final Raporu 7 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 9 - Üç boyutlu yazıclarla çeşili detaylarda modellerin elde edilmesi(16) Bu çalışma iki açıdan önemlidir. Birincisi; daha önceden tasarlanmış yapıları çözmemiz ve ikincisi onları günümüz teknolojik koşullarına yeniden yorumlayıp uygulayabilmemizdir. Böylece aynı dili konuşan, birbiriyle uymlu ama asla taklit olmayan ürünler elde edilebilecektir. Ayrıca tamamlanamamış veya yıkılmış kimi eserleri tamamlama şansı da yakalanacaktır. Kuralların soyut olması biçimlerin ve gramerlerin bilgisayarlara aktarılmasını kolaylaştırmıştır. Bu da bilgisayarın hesaplama gücü yardımıyla çok geniş ürün uzaylarına sahip olmamıza yardımcı olmaktadır. Ayrıca gramerlerin değiştirilmesi ile yeni türetmelerin yapılması da bilgisayar ortamında hızlanmış ve kolaylaşmıştır. Biçim gramerleri kuralların farklı adımlarda tekrarlanmasına dayandığı için önceden belirlenmiş ürünler ortaya koymaz. Kural veya tekrar sayısı arttıkça daha karmaşık ürünler elde edilir. “Emergence” kendiliğinden ortaya çıkan ürünler veya sayı arttıkça karmaşıklaşan ürünler türetilebildiği için, tasarımcıya çok farklı seçenekler de sunar. Bu gramerlerin kullanılmasının bir avantajı da hem gerçek ortamda, hem sanal ortamda gerçek anlamda bir ölçek kısıtlamasından bahsedilememesidir. Yani çok küçük ölçekli bir tasarımdan -örneğin bir bardaktan-, çok büyük ölçekli tasarıma kadar -örneğin villalara- geniş bir ürün yelpazesiyle karşılaşabiliriz. Biçim gramerlerinin bir başka özelliği de aslında herkesin farklı yollarla, farklı kurallarla aynı ürüne ulaşabilme olasılığıdır. Yani tek bir kural seti yoktur. Bu eskiden yapılan tasarımların analizleri için de geçerlidir. Analizlere de farklı yollarla ve farklı sayıda kuralla ulaşmak mümkündür. Froebel Blokları Frederick Froebel’in anaokulu çocukları için tasarladığı ahşap bloklar biçim gramerlerinde de yer bulmuştur. Yapım için kullanılan bu bloklar, çocukların geometrik bilgisine ve soyut düşünme becerisine katkıda bulunmuştur. Seminer - Final Raporu 8 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 10 - Froebel hediye blokları(17) Bu ahşap bloklarla oynayarak büyüyen çocuklardan biri de Frank Lloyd Wright’tır. Frank Lloyd Wright’ın yaptığı pek çok binaya baktığımızda bunun etkisini görmemiz mümkündür. Bunlardan en ünlüsü (şelalenin üzerine yapılmış olması ve organik mimarlığının en başarılı örneklerinden biri olması dolayısıyla) Şelale Evi’dir. Şekil 11 - Robie Evi 1906(18) Şekil 12 - Şelale Evi 1936(19) Seminer - Final Raporu 9 Belinda Torus 09.05.2005 Biçim gramerlerinde bu blokların kullanılması 1980’de Stiny tarafından olmuştur.(20) 1x2x4 boyutunda olan ahşap dikdörtgenler prizmasını başlangıç biçimi olarak alınarak, bundan çeşitli biçim gramerleri türetmeleri yapılmıştır. Temel aritmetik ve Öklidsel dönüştürme kuralları uygulanmıştır. Bu türetmelerde simetri ilişkileri etkilidir. Oluşan biçim uzayı; eleman sayısına, kural sayısına simetri ilişkisine bağlıdır. Burada ilişkiler etiket (referans) noktalarına göre tanımlanırlar. Blokların belli noktaları temel alınarak ilişkiler tanımlanır. Bu ilişkilerin takibini kolaylaştırır. Her bir referans noktasına göre türetilen ürün, aynı dilin elemanı farklı bir kelimeyi verecektir. Şekil 13 - Başlangıç şekli, toplama ve çıkarma kuralları(20) Şekil 13 - Bloklardan türetilme(21) Seminer - Final Raporu 10 Belinda Torus 09.05.2005 Burada 1x2x4 ve 1x1x4 boyutlarında iki bloğun ilişkisi sonucu 128 tane türetme meydana gelmektedir. (16x8=128) Bu blokların kendi simetrileriyle, ilişkilerindeki simetrilerin oranlarının çarpımıyla bulunur. A’nın simetrisi B’nin simetrisi 16 8 ------------------------- x --------------------------- = ------ x -------- =16X8=128 (A+B)’nin simetrisi (A+B)’nin simetrisi 1 1 Bu türetmeleri çeşitli programlar yardımıyla, veya belli programlara programcılar ekleyerek yapmak da mümkündür. Buradaki biçim uzayı kullanılan programın ve programlama dilinin sınırlarına olduğu kadar, programcığı yazan kişinin yazma amacına ve becerisine de bağlıdır. Şekil 14 - Ürünlerden bazılarının ilişkiler tanımlanarak programcıklarla türetilmesi(22) Temel biçim gramerleri kuralları uygulanarak yapılan çalışmalarda çok başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Ör: Randy Brown’ın tasarladığı müze binası. Kurallar sonucu türetilen sonuçlardan biri müze olarak tasarlanmıştır. Pencereler, sergi panelleri gibi elemanlar farklı kurallarla elde edilmiştir.(23) Şekil 15 - San Gimignano’da müze - Randy Brown(24) Seminer - Final Raporu 11 Belinda Torus 09.05.2005 Burada göz ardı edilmemesi gereken bir konu da seçim ve son üründür. Yapılan seçim tasarımcını beğenisine kalmıştır ve sezgiseldir. Son ürün ise türetilmiş formdan çok daha öte bir noktadadır. Matematik tabanlı soyut bir form -geometrik biçim- ile mimari bir form aynı değildir.(25) Dolayısıyla biçim gramerleri en basit anlamıyla soyut bir form üretmeyi amaçlar. Türetilen formlardan birinin mimari bir mekana -veya herhangi bir fonksiyonlu tasarım ürününe- dönüşmesi ise tasarımcının -mimarın- yeteneklerine ve seçimlerine bağlıdır. Karmaşık Gramerler Temel biçim gramerlerinde biçim kelimesi ve kurallar tanımlanırken, karmaşık gremerlerde birden fazla biçim kelimesi ve kurallar tanımlanır. Ör: Temel biçim gramerinde tanımlanmış kurallar biraraya getirilerek yeni bir karmaşık gramer seti oluşturulabilir.(26) Terry Knight’ın danışmanlığını yaptığı bir çalışmada Jin Ho Park’ın yaptığı konutun gelişimi incelendiğinde karmaşık gramerin tüm özellikleri görülebilir. Farklı biçim kelimeleriyle, farklı ilişkiler tanımlanmıştır. Bu ilişkilerden oluşan bir form ele alınarak, dönüşümler uygulanmıştır. Daha sonra da elde edilen form mekansal olarak çözümlenip, düzenlenmiştir. Şekil 16 - Jin Ho Park - Konut(27) Renk Gramerleri Renk gramerlerinde başlangıç kelimesine ve kurallara renk eklenir. Renkli yüzeyler veya kütlelerle temel veya karmaşık biçim gramerleri uygulanarak türetmeler yapılır. Biçim gramerlerinde olduğu gibi renk gramerleri de çeşitli amaçlar için kullanılabilir. Bunlardan birinci yeni tasarımlar üretmektir. Renk gramerleri; renk özelliğinden dolayı tasarımcıya daha geniş tasarım uzayları sağlayacakları gibi, renklere farklı fonksiyonlar da yüklenebilir. Ayrıca analiz ve tekrar inşa veya tamamlama için de kullanılabilir. Şekil 17 - Renk gramerleri kuralları(28) Seminer - Final Raporu 12 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 18 - Türetme tablosu(29) Burada 1x1x4 boyutlarında iki bloğun ilişkisi sonucu 256 tane türetme meydana gelmektedir. (16x16=256) Bu blokların renksiz (formsal) simetrileri ile renkli simetrilerinin çarpımıyla farklı ürün sayısı elde edilir. A’nın simetrisi (renksiz) B’nin simetrisi (renksiz) 16 16 -------------------------------- x ----------------------------------- = ------ x -------- =16X16=256 A’nın simetrisi (renkli) B’nin simetrisi (renkli) 1 1 Terry Knight’ın danışmanlığını yaptığı bu çalışmada ise Jin Ho Park’ın yaptığı müzenin gelişimi incelendiğinde renk grameri özellikleri görülebilir. Burada yüzeylerin tamamına veya bir kısmına renk verilerek türetmeler yapılmıştır. Daha sonra renkler farklı ilişkiler veya fonksiyonlar şeklinde yorumlanabilmektedir. Bu örnekte pencereler için sarı renk kullanılmıştır. Daha sonra oluşan form ele alınarak, dönüşümler uygulanmıştır. Elde edilen form mekansal olarak çözümlenip, düzenlenmiştir. Seminer - Final Raporu 13 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 19 - Jin Ho Park - Müze(30) 2.Bölüm Analitik biçim grameri çalışmalarının iki büyük avantajı vardır. Bunlardan birincisi; ister iki boyutlu, isterse de üç boyutlu olsun bu çalışmaların parametrik olarak ifade edilebilmesidir. Parametrik olarak ifade ederken başlangıç formundan, uygulanacak kurallar setinden, uygulanacak dönüşümler setinden, onların miktarlarından ve referans noktalarından bahsedilmektedir. Kısaca bu projelerin matematiksel anlatımı, biçimsel deşifresi yapılmış olur. Dolayısıyla bu çalışmaların bilgisayara aktarılıp türetilmesi mümkündür. İkinci önemli konu ise üzerinde çalışma yapılan projelerin deforme edilebilmesi, yeniden yapılabilmesi veya küçük parametre değişiklikleriyle kişiselleştirilebilmesidir. Bu açıdan bakıldığında analizler; kullanıcıların isteğine göre şekillenebilen tasarımlar yapmak için ideal bir ortam sağlamaktadır. Bilgisayar programlarına dökülen bu sistemler sayesinde maksimum kullanıcı memnuniyeti sağlanabilir. Toplu konutlar bu tip mimari analizler için en uygun yapı şekli olarak karşımıza çıkmaktadır. Kişiselleştirmenin yapılabildiği yapıların başında gelmektedir. Bu konudaki çalışmalardan birini José P. Duarte MIT’deki doktora tezinde yapmıştır. Alvaro Siza Vieria’nın Malagueira Evlerinin biçimsel analizlerini yaparak, bunları bilgisayar programları sayesinde tekrar türetmiştir. Alvaro Siza Vieria Seminer - Final Raporu 14 Belinda Torus 09.05.2005 Malagueira Evleri Portekiz’de Evora yakınlarında tasarlanmıştır. 8x12’lik alanlar üzerine tasarlanan, birden beşe kadar değişik sayıda yatak odasına sahip, toplam 1200 konutluk bir projedir. Projenin en büyük özelliği kullanıcıların kendi konutlarına müdahele etme fırsatı verilmiştir. Siza’nın tasarım sistemi potansiyelini tam anlamıyla kullanamamıştır. Bunun sebepleri şunlardır. Kurallar net olarak deşifre edilmediği için diğer tasarımcılara nakledilmesi başarısız olmuştur. Ayrıca muhtemel kullanıcıya geleneksel temsil metodlarıyla çözüm ürünlerini -son ürünü- göstermekte zorlanılmıştır.(31) Bu analiz çalışmaları -gelişen teknoloji yardımıyla- bu olumsuz tarafları yok ederek, tasarım potansiyelini genişletmiştir. Şekil 20 - Malagueira Evleri vaziyet planı(32) Şekil 21 - Tiplere göre vaziyet planı analizi(33) Seminer - Final Raporu 15 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 22 - Bir komşuluk biriminin kurgusu(34) Şekil 23 - Birimlerin türetilme gramerleri(35) Seminer - Final Raporu 16 Belinda Torus 09.05.2005 Bu çalışmada evler alt gruplarına ayılarak deşifre edilmiştir. Evler genel olarak 8x12’lik alanlar üzerine kümeler -mahalle birimleri- şeklinde tasarlanmıştır. Evlere bakıldığında aynı gruptaki evlerin biraraya gelerek kümelendiği görülür. Daha sonra çeşitli deneyler yapılmıştır. İstenilen amaca göre türetmeler bilgisayara rastlantısal olarak yaptırılmış ve daha sonra test edilerek tasarımcılar için çeşitli girdiler elde edilmiştir. Siza’nın mimari yaklaşımı ve Malagueira Evleri biçim gramerleri açısından çok net deşifre edilebilmiştir. Bunun sebebi mimarın tasarım dilinin biçim gramerlerine yatkınlığıdır. Tasarım dili bu tipte bir çalışmaya izin verecek bir başka isim de Charles Correa’dır. Charles Mark Correa Charles Correa’nın yaptığı toplu konutlarda veya konut bloklarında tasarım dilinin etkisini görmek mümkündür. Correa Üçüncü Dünya Ülkelerindeki hızlı nüfus artışına paralel; hızlı yapılabilecek, az katlı ve genişleme potansiyeli olan yerleşmeler tasarlamıştır.(36) Ayrıca her konut için açık mekanlar ve ortak açık kamu mekanları tasarlamıştır. Kısaca rasyonel bir biçimde, barınma ihtiyacını maksimumda karşılayacak; az katlı ve açık mekan ilişkili, iklimlendirilmesi iyi çözülmüş konutlar tasarlamıştır. Correa’nın tasarlamış olduğu çeşitli konutlarda çeşitli türetilme şekilleri göze çarpmaktadır. Doğrusal türeyenler, zincir gibi türeyenler veya bir küme oluşturup tekrar edenler. Bazı yerleşmelerde tek modül ve tek tip, bazılarında çeşitli modüller (çeşitli alanlara sahip birimler) ve birden fazla tip görmek mümkündür. 1. PREVI: (Proyecto Experimental di Vivienda) Lima, Peru 1969-1973*** Birleşmiş Milletler ve Peru Hükümeti’nin beraber sponsor oldukları bu yarışma projesinde; jüri oy birliğine varamamış ve her projeden 12 - 20 konutluk bir bölge uygulanmıştır. Burada Correa’nın tasarımı iki konuda odaklanmıştır. Bunlar servis alanının minimize edilmesi ve doğal iklimlendirmenin sağlanmasıdır. Ayrıca önemli bir konu da her evin genişleme potansiyelinin olmasıdır. Bu doğrusal türeyen bir örnektir. İki tipte de gelişme lineerdir. Modüllere baktığımızda; modülün temel aritmetik işlemler sonucu oluştüğü görülür. (6x15) oranında bir büyük dikdörtgenden (1x3) boyutunda dikdörtgenlerin çıkarılması sonucu temel modül oluşur. Daha sonra bu modülün kaydırılarak tekrarı sonucu türetme yapılır. Burada dişler birbirinin içine geçecek şekilde oturur. Bu projede ikinci katta birinci katla aynı form kullanılmıştır. Dolayısıyla üçüncü boyutta bir farklılık yoktur. Fonksiyonlara baktığımız zaman merdivenin ve tuvaletlerin girinti ve çıkıntıların olduğu bölgede, ortak yaşamaların iç avluya bakar şekilde ve odalarla mutfağın dışa dönük olarak tasarlandığı görülür. Seminer - Final Raporu 17 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 25 - Vaziyet planı - Birinci tip Şekil 24 - Modülün oluşumu - çıkartma Şekil 26 - Türetme Seminer - Final Raporu 18 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 27 - Fonksiyon analizi Şekil 28 - Fonksiyon analizi Seminer - Final Raporu 19 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 29 - İç ve dış mekan ilişkisi ve sirkülasyon Şekil 30 - Vaziyet planı - ikinci tip Seminer - Final Raporu 20 Belinda Torus 09.05.2005 İkinci tipte ise iki farklı dikdörtgenin toplanmasından birinci modül, onun yansımasından ikinci modül ve tekrar iki farklı dikdörtgenden üçüncü modül oluşur. Bu modüller biraraya gelerek türetmeyi sağlarlar. Buradaki türetilme de doğrusaldır. Fonksiyon analizlerinde ise merkezde doğrusal bir yatay sirkülasyon elemanıyla bağlantılı düşey bir sirkülasyon elemanı görülür. Yaşama mekanları orta kısımlarda; mutfak ve odalar ise dışa bakan kısımlarda bulunmaktadır. Şekil 31 - Modülün oluşumu Şekil 32 - Türetme Şekil 33 - Fonksiyon analizleri Seminer - Final Raporu 21 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 34 - Yatay ve düşey sirkülasyon analizi 2.. HUDCO:: (Housing & Development Corporation) Jodhpur - 1986 Bu projede Correa mevcut bir yerleşmenin içine 176 konutluk ek yapmıştır. Burada yerel taş ve malzeme kullanılmıştır. İklim şartlarından dolayı her evin kapalı bir avlusu vardır. Evler bir veya iki katlıdır. Farklı boyutlarda modüller kendi içlerinde gruplaşarak birimler oluşturmuştur. Daha sonra bu birimler gruplaşarak genel dokuyu oluşturmuştur. Modüle baktığımızda; küçük modülün (3x3)’lük, orta modülün (4x4)’lük karolaja oturduğunu görürüz. Türetmede ise dört tane modül doksan derece döndürülerek biraraya getirilmiş, daha sonra yerleşme yerine göre bir modül çıkarılmıştır. Fonksiyonlara baktığımızda ıslak hacimlerin dışa, oda ve yaşama mekanlarının iç avluya baktığını görülür. Şekil 35 - Eskiz Seminer - Final Raporu 22 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 36 - Vaziyet planı Şekil 37 - Modüller Şekil 38 - Modüllerin oluşumu Seminer - Final Raporu 23 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 39 - Türetme kuralı Şekil 40 - Türetme Şekil 41 - Fonksiyon analizleri Seminer - Final Raporu 24 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 42 - Fonksiyon analizleri Şekil 43 - Kullanım analizleri 3. ACC: (The Associated Cement Company) Wadi, Andhra Pradesh - 1984 ACC şirketi için mevcut dokunun içine iki tipte proje yapılmıştır. Her ikisi de iki katlı çözülmüştür ve biçimsel olarak kendi üst katlarını kullanmaktadırlar. Birinci tipte modüller kendi içinde gruplanarak birim oluşturmuştur. Daha sonra bu birim aynı birimle zincir gibi türetilmiştir. Kısaca iki farklı türetilmeyi birarada görülmektedir. Birinci tipte modül (3x3)’lük bir kareden (1x2)’lik dikdörtgen ve (1x1)’lik karenin çıkarılmasıyla oluşmaktadır. (1x2)’lik dikdörtgen üst katta teras olmaktadır. Fonksiyon olarak baktığımızda ise merkezde çekirdek ve koridor, çevresinde ise odalar, mutfak ve yaşama birimleri görülür. Seminer - Final Raporu 25 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 44 - Plan ve görünüş - birinci tip Şekil 45 - Vaziyet planı ve plan Seminer - Final Raporu 26 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 46 - Modül ve türetme kuralı Şekil 47 - Türetme Seminer - Final Raporu 27 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 48 - Fonksiyon analizi Şekil 49 - Kullanım analizi Seminer - Final Raporu 28 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 50 - Vaziyet planı - ikinci tip Şekil 51 - Perspektif Seminer - Final Raporu 29 Belinda Torus 09.05.2005 İkinci tipte ise iki tane (3x3)’lük kareden farklı kare ve dikdörtgenlerin çıkarılıp, ilişkilendirilerek kullanıldığı görülür. Türetme zincir gibidir. İki modülden çok farklı perspektifler verecek şekilde türetmeler yapmak mümkündür. İkili modüller ortak merdivenle birleşirler. Doksan derecelik döndürmelerle biraraya gelmeler vardır. Fonksiyon analizinde ise odaların ve yaşama bölümünün dışa baktığı görülür. Şekil 52 - Modüller Şekil 53 - Türetme Seminer - Final Raporu 30 Belinda Torus 09.05.2005 Şekil 54 - Fonksiyon analizleri Şekil 55 - Kullanım analizleri Seminer - Final Raporu 31 Belinda Torus 09.05.2005 Sonuç • Türetici gramerler, türetici tasarım metodu olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Bu gramerlerde bir başlangıç kelimesi(soyut) ve kural setinden türetilen kelimeler oluşur. Bu kelimler aynı dilin elemanlarıdır. • Biçim gramerleri görselleştirilmiş türetici gramerlerdir. Bu tür gramerlerde başlangıç kelimesi geometrik elemanlar, nokta, çizgi, yüzey ve kütledir. Dolayısıyla tasarımcıya hem daha geniş bir perspektif sunar, hem de oluşan ürün form olduğu için ürün uzayını genişletir ve tasarım etkinliğinde tetikleyici rol oynar. • Renk gramerleri, karmaşık gramerler; gittikçe daha farklı ve bazen özelleşmiş sonuç ürünleri vermektedirler. Dolayısıyla kullanım amaçları da genişlemektedir. • Matematik tabanlı soyut bir form -geometrik biçim- ile mimari bir form aynı değildir. Biçim gramerlerinden elde edilen ürünlerin mimari mekana dönüştürülmesi için dönüşümler yapılmalıdır. Biçim gramerleri tasarımı destekleyici bir metoddur. Tasarımın kendisi değildir. • Analitik biçim grameri çalışmalarının avantajları vardır. Bunları çeşitli amaçlar için kullanılabilir. • Parametrik olarak analiz edilen projeler bilgisayarın rastlantısallık özelliğinden de yararlanılarak türetilebilir. Parametreler değiştirilerek yeni ürün uzayları elde edilebilir. • Analitik çalışması yapılan projelerin deforme edilebilmesi, yeniden yapılabilmesi veya aynı dili konuşan yeni tasarımlarla zenginleştirilmesi mümkündür. • Parametre değişiklikleriyle kişiselleştirilebilen tasarımlar kullanıcıların isteğine göre şekillenebilen tasarımlar yapmak için ideal bir ortam sağlamaktadır. Bilgisayar programlarına dökülen bu sistemler sayesinde maksimum kullanıcı memnuniyeti sağlanır. • Toplu konutlar bu tip mimari analizler için en uygun yapı şekli olarak karşımıza çıkmaktadır. Alvaro Siza Vieria ve Charles Mark Correa gibi başarılı ve biçim gramerleri çözümlemelerine uygun tasarım yapan mimarların çalışmaları analiz edilerek elde edilen verilerle bilgisayar türettirmeler yaptırılabilir. • Kural veya tekrar sayısı arttıkça daha karmaşık ürünler elde edilebilir. Analizler sonucu elde edilen ürünler veya sayı arttıkça karmaşıklaşan ürünler türetilebildiği için, tasarımcıya çok farklı seçenekler de sunar. Seminer - Final Raporu 32 Belinda Torus 09.05.2005 Kaynaklar 1. 1, 2, 3 - Fisher, Thomas; Herr, M., Christine - Teaching Generative Design www.generativeart.com/ga2001_PDF/fischer.pdf (2001) 2. 4 - McCormack, Jon; Dorin, Alan; Innocent, Troy - Generative Design: A Paradigm For Design Research - www.csse.monash.edu.au/ ~jonmc/resources/genDesignFG04.pdf (2004) 3. 5, 6 - http://en.wikipedia.org/wiki/Formal_grammar#Generative_grammars 4. 7, 26 - Çolakoğlu, Birgül - Biçim Gramerleri Ders Notları (Güz 2004-2005) 5. 8, 9 - Stiny, George; Knight, W., Terry - Classical and Non-classical Computation http://architecture.mit.edu/descomp/works/Classical+Nonclassical_Computation.pdf (2001) 6. 10, 11, 12 - Kwon, Doo, Young - ArchiDNA: A Generative System for Shape Configuration depts.washington.edu/archidna/pdf/archidna_thesis.pdf (2003) 7. 13, 14, 15, 16 - Sass, Lawrence - Reconstructing Palladio’s Villas: A Computational Analysis of Palladio's Villa Design and Construction Process web.mit.edu/ddfg/papers/01_lsass_acadia_2001.pdf (2001) 8. 17 - http://www.personal.u-net.com/~lilleker/arlan/arlan-froe.htm 9. 18 - http://www.planetclaire.org/fllw/rh.html 10. 19 - http://www.pbs.org/flw/buildings/ 11. 20, 24, 28, 29 - http://www.mit.edu/%7Etknight/IJDC/frameset_history_design_sg.htm 12. 21 - Knight, W., Terry - Interaction in Visual desin computing architecture.mit.edu/descomp/ works/KnightInteractInVisDesign.pdf (Temmuz 2004) 13. 22 - Efe, Pınar; Torus, Belinda - Biçim Gramerleri Yılsonu Teslimi - Designer’s New Language Ders Yürütücüsü: Birgül Çolakoğlu (Şubat 2005) 14. 23 - Knight, W., Terry – Shape Grammars and Color Grammars in Design (1994) 15. 25 - Madrazo, Leandro -The Concept of Type in Architecture An Inquiry into the Nature of Architectural Form (1995) 16. 27, 30 - http://www.arquitetura.ufmg.br/ia/documento%20Gabriela%20Celani/artigocelaniok.htm 17. 31, 32, 33, 34, 35 - http://www.civil.ist.utl.pt/~jduarte/malag/Plan/plan_Open.html 18. 36 - Correa, Charles - The New Landscape - Urbanization in the Third World (1989) *** Bu aşmadan sonraki tüm proje bilgileri 19 mumaralı kaynaktan; tüm analiz çalışmaları 20 numaralı kaynaktan alınmıştır. 19. Khan, Uddin, Hasan - Charles Correa - Architects in India (1987) 20. Torus, Belinda - Mimari Proje 3 - Charles Correa Analizleri - Ders Yürütücüsü: Birgül Çolakoğlu (Mart 2005) Seminer - Final Raporu 33