Untitled - Pegem.net
advertisement
i Kadir Keskinkılıç Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi ISBN: 978-9944-919-95-1 Kitaptaki tüm bölümlerin sorumlulukları yazarlarına aittir. © 2007, Pegem A Yayıncılık® Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında Yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ekim 2007 Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Baskı: Öncü Basımevi – Ankara Tel: (0312) 384 314 20 Pegem A Yayıncılık® Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA Tel: (312) 430 67 50 – 430 67 51 Belgeç: (312) 431 37 38 Dağıtım Tel: (312) 434 54 34 İnternet: www.pegema.com.tr E-posta: [email protected] ii ÖNSÖZ Türk Eğitim Sisteminin temel öğesi olan okul sisteminde yapısal özelliklerin benzerliklerinden bahsetmek mümkün olmakla birlikte etkilikleri yönünde farklılıkların olduğu bir gerçektir. Yapı içindeki insan unsuru ve etkileri teknolojinin bütün güçlü yanlarına karşın kendisini hissettirmektedir. Öyle ise Türk Eğitim Sisteminin temel öğesi insandır. Bu durumda sistem ve sistemin alt sistemleri içindeki yöneticilerin bazı özelliklerinin üst düzeye çıkartılması gereği ortaya çıkmaktadır. Yönetim Bilimleri alanındaki çalışmaların önemli bir bölümü çalışanların işe etkilerine yoğunlaşmakla birlikte, önemli bir bölümü yöneticilerin etkileri üzerine yoğunlaşmaktadır. Çünkü “Örgüt yöneticisi kadardır” sözü hala geçerliliğini korumaktadır. Türk Eğitim Sistemindeki Eğitim yöneticilerinin seçimi, yetiştirilmesi ve yönetim sürecindeki performansının değerlendirilmesi ve dönüt bilgilerinin yenileşme ve gelişme için kullanılması, eğitimden yararlananların bireysel kazanımına katkısının yanında toplumsal kazancımız olacaktır. Bu nedenle sistem içindeki her yönetici, sistemden yararlansın veya yararlanmasın her vatandaşın dikkatini çekmektedir. Bu kitap alanda iş gören yöneticiler ve yönetici olma yolundaki öğretmen adaylarının daha etkili yetişmelerine ışık tutmak amacıyla hazırlanmıştır. Alanında yeterlilik düzeyi yüksek yazarların seçimine dikkat edilmesindeki neden ise kitabın etki alanını ve uzun yaşamasını sağlamak içindi. Çok iyi bilmekteyiz ki bu kitabın yaşama şansı sizin daha güzelini yazacağınız güne kadardır. Değerli yazar arkadaşlarım ve siz değerli okurlarımızın ilimlerinin artması ve Pegem A Yayıncılık çalışanlarının coşkulu meslek yaşantılarını başarıyla sürdürmeleri dileğimle. Kadir KESKİNKILIÇ Editör. Ekim 2007 iii İthaf Babam Veli KESKİNKILIÇ Görseydi çok sevinirdi. Gözlüklerini takar ve baştan sona okurdu. Gelişmesi, için mutlaka önerileri olurdu… iv Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Yönetim ve Okul Yönetimi ile İlgili Temel Kavramlar Kadir Keskinkılıç, Ahi Elvan Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi 2. Bölüm: Türk Eğitim Sistemi ve Soruları Prof. Dr. H. Hüseyin Dilaver, Ahi Elvan Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi 3. Bölüm: Yönetim Süreçleri Kadir Keskinkılı, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi 4. Bölüm: Yönetim Kurumları Sultan Bilge Keskinkılıç, Gazi Üniversitesi Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Doktora Öğrencisi 5. Bölüm: Türk Eğitim Sistemi ve Sorunları Yrd. Doç. Dr. M. Akif Helvacı, Uşak Üniversitesi Eğitim Fakültesi 6. Bölüm: Okulda Yönetimsel İş ve İşlemler Yrd. Doç. Dr. Mustafa Sarıtaş, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi 7. Bölüm: Okul Yöneticilerinin Yetiştirilmesi ve Atanmaları Yrd. Doç. Dr. M. Akif Helvacı, Uşak Üniversitesi Eğitim Fakültesi 8. Bölüm: Okul Örgütünü Etkileyen Etkenler Doç. Dr. Niyazi Can, Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi 9. Bölüm: Okullarla İlgili Kurullar ve Kuruluşlar Fatma Hümeyra Yücel, Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi v İÇİNDEKİLER Editör/Yazarlar ve Kurumları.................................................................................. v İçindekiler ................................................................................................................ vi 1. BÖLÜM YÖNETİM VE OKUL YÖNETİMİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Kadir Keskinkılıç (ss: 1-26) Örgüt.......................................................................................................................... 1 Sistem......................................................................................................................... 2 Açık Sistem........................................................................................................... 3 Yarı Açık Sistem .................................................................................................. 4 Kapalı Sistem ....................................................................................................... 4 Alt Sistem ............................................................................................................. 4 Bir Sistem Olarak Okul ....................................................................................... 5 Yöntem ...................................................................................................................... 6 Yönetici ..................................................................................................................... 7 Eğitim Yönetimi ....................................................................................................... 7 Okul ........................................................................................................................... 7 Okulun Örgüt Özellikleri .................................................................................... 9 Okul Yönetimi ........................................................................................................ 10 Okul Müdürü .......................................................................................................... 10 Okul Kültürü ........................................................................................................... 11 Öğretmen................................................................................................................. 11 Liderlik .................................................................................................................... 12 Liderliğin Güç (Etki) Kaynakları ..................................................................... 16 Güç...................................................................................................................... 16 Yetki ................................................................................................................... 17 Yetki Türleri....................................................................................................... 18 Yetki Devri (Göçerimi)..................................................................................... 18 Yetkinin Patolojileri .......................................................................................... 19 Sorumluluk .............................................................................................................. 20 Güç-Yetki-Sorumluluk...................................................................................... 22 Vizyon...................................................................................................................... 22 Misyon ..................................................................................................................... 24 vi 2. BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE SORUNLARI Prof. Dr. H. Hüseyin Dilaver (ss: 27-65) Giriş ......................................................................................................................... 29 Birinci Kısım Milli Eğitim Bakanlığı Örgütü Milli Eğitim Bakanlığı Örgütünün Tarihsel Gelişimi .......................................... 30 Milli Eğitim Bakanlığının Görevleri...................................................................... 31 Milli Eğitim Bakanlığı Örgüt Yapısı ..................................................................... 32 Merkez Örgütü................................................................................................... 33 Bakanlık Makamı............................................................................................... 33 Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı................................................................. 33 Ana Hizmet Birimleri........................................................................................ 33 Danışma ve Denetim Birimleri......................................................................... 34 Sürekli Kurullar ................................................................................................. 35 Taşra Teşkilatı.................................................................................................... 35 Yurt Dışı Teşkilatı ............................................................................................. 36 Bağlı Kuruluşlar ................................................................................................. 37 Milli Eğitim Akademisi ..................................................................................... 37 Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü .................... 37 İkinci Kısım Türk Milli Eğitim Sistemi Türk Eğitim Sisteminin Tarihi Gelişimi................................................................ 38 Türk Eğitim Sisteminin Düzenleyen Esaslar........................................................ 45 T.C. Anayasası’nda Eğitim................................................................................ 46 Hükümet Programları ....................................................................................... 46 Kalkınma Planları .............................................................................................. 46 Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları ................................................................. 47 Türk Milli Eğitiminin Özel Amaçları.................................................................... 48 Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri .................................................................... 48 Ferdin ve Toplumun İhtiyaçları........................................................................ 48 Yöneltme ............................................................................................................ 48 Eğitim Hakkı ...................................................................................................... 49 Fırsat ve İmkan Eşitliği...................................................................................... 49 Süreklilik............................................................................................................. 49 Atatürk İnkilap ve İlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği ....................................... 49 Demokrasi Eğitimi............................................................................................. 49 vii Laiklik ................................................................................................................. 50 Bilimsellik........................................................................................................... 50 Planlılık............................................................................................................... 50 Karma Eğitim..................................................................................................... 51 Okul İle Ailenin İş Birliği.................................................................................. 51 Her Yerde Eğitim .............................................................................................. 51 Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı .......................................................... 51 Örgün Eğitim ..................................................................................................... 51 Okul Öncesi Eğitim ........................................................................................... 51 İlköğretim ........................................................................................................... 54 Orta Öğretim...................................................................................................... 55 Yüksek Öğretim................................................................................................. 58 Özel Eğitim ve Rehberlik.................................................................................. 59 Özel Öğretim...................................................................................................... 60 Yaygın Eğitim..................................................................................................... 60 Üçüncü Kısım Türk Eğitim Sisteminde Sorunları ve Öneriler Sorunlar ................................................................................................................... 62 Öğretmenler ....................................................................................................... 65 Öneriler .............................................................................................................. 65 Okul Öncesi Eğitim ........................................................................................... 65 İlköğretim ........................................................................................................... 65 Orta Öğretim...................................................................................................... 66 Eğitim Fakültesi ve Öğretim Elemanları ......................................................... 66 3. BÖLÜM YÖNETİM SÜREÇLERİ Kadir Keskinkılıç (ss: 67-115) Konu Örüntüsü ....................................................................................................... 69 Karar ........................................................................................................................ 69 Karar Aşamaları................................................................................................. 71 Okul Yöneticisinin Karar Verme Sürecindeki Rolü....................................... 73 İç Öğeler ............................................................................................................ 73 Dış Öğeler .......................................................................................................... 73 Yöneticilik ve Karar Verme.............................................................................. 74 Karar Vermede Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar...................................... 74 Okulda Karara Katılma..................................................................................... 75 Karar Verme Sürecini Etkileyen Unsurlar ...................................................... 76 Planlama .................................................................................................................. 77 viii Planlamanın Gereği ve Önemi.......................................................................... 78 Plan ve Planlama Çeşitleri ................................................................................ 79 Planlamanın Yararları ....................................................................................... 80 Planlama İlkeleri................................................................................................ 81 Planlama Süreci ................................................................................................. 82 Örgütleme ............................................................................................................... 83 Örgütleme Nedir................................................................................................ 83 Örgütleme Nedenleri......................................................................................... 84 Örgütleme Süreci (Organizasyon).................................................................... 85 Kadrolama.......................................................................................................... 86 Donatım.............................................................................................................. 86 Örgütleme Modelleri.............................................................................................. 86 Dikey Örgüt Modeli .......................................................................................... 86 Yatay Örgüt Modeli........................................................................................... 87 Örgütleme Süreci ve Katılma............................................................................ 87 İletişim ..................................................................................................................... 88 İletişim Öğeleri .................................................................................................. 89 Örgütsel İletişim ................................................................................................ 91 İletişim Biçimleri................................................................................................ 92 Örgütsel İletişim Araçları.................................................................................. 93 Yazılı İletişim Araçları ...................................................................................... 93 Sözlü İletişim Araçları....................................................................................... 94 Görsel İletişim Araçları..................................................................................... 94 Sözsüz İletişim.................................................................................................... 94 Okul Müdürü ve İletişim................................................................................... 95 İletişimin Önündeki Engeller ................................................................................ 96 Parazit (Gürültü) ............................................................................................... 96 Stres .................................................................................................................... 96 Eşgüdümleme.......................................................................................................... 99 Eşgüdüm............................................................................................................. 99 Eğitim Eşgüdümleme ........................................................................................ 99 Eşgüdümleme................................................................................................... 100 İşbirliği .............................................................................................................. 101 Eşgüdümleme Öğeleri..................................................................................... 102 Etkili Bir Eşgüdümleme Sağlamanın Yolları ................................................ 103 Eşgüdümleme İlkeleri ..................................................................................... 104 Eşgüdümlemenin Sağladığı Yararlar ............................................................. 105 Eşgüdümleme Süreci ve Katılma.................................................................... 105 Etkileme ................................................................................................................ 106 Etkileme Yolları............................................................................................... 107 Denetim ................................................................................................................. 110 Denetim Kavramı ............................................................................................ 110 Denetimim İşlevi.............................................................................................. 111 ix Denetimin İlkeleri ........................................................................................... 112 Amaçlılık........................................................................................................... 112 Planlılık............................................................................................................. 112 Süreklilik........................................................................................................... 112 Nesnellik ........................................................................................................... 113 Bütünlük ........................................................................................................... 113 Durumsallık...................................................................................................... 113 Açıklık............................................................................................................... 113 Demokratiklik .................................................................................................. 113 Denetimin Öğeleri, Süreçleri.......................................................................... 114 Durum Belirleme ............................................................................................. 114 Değerlendirme ...................................................................................................... 116 Düzeltme-Geliştirme ....................................................................................... 117 Değerlendirme Süreci ..................................................................................... 118 4. BÖLÜM YÖNETİM KURUMLARI Sultan Bilge Keskinkılıç (ss: 117-137) Konu Örüntüsü ..................................................................................................... 123 Klasik Yönetim Kuramları................................................................................... 123 Frederik W. Taylor ve Bilimsel İşletmecilik Kuramı ................................... 123 Henri Fayol ve Yönetim Süreçleri................................................................. 125 Max Weber ve Bürokratik Örgüt................................................................... 127 Neo-Klasik Yönetim Kurumları .......................................................................... 130 Elton Mayo ve İnsan İlişkileri Yaklaşımı...................................................... 131 Sistem Yaklaşımı................................................................................................... 132 Post Modern Yönetim Kuramları ....................................................................... 134 Durumsallık Yaklaşımı................................................................................... 135 Yönetimde Kaos Yaklaşımı ........................................................................... 136 Karmaşık Uyarlanan Sistem Kuramı............................................................. 138 Karmaşık Uyarlanan Sistem Özellikleri........................................................ 139 Karmaşık Uyarlanan Sistemlerde Kendi Kendini Örgütleme..................... 140 Toplam Kalite Yönetimi ................................................................................ 141 x 5. BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE SORUNLARI Yrd. Doç. Dr. M. Akif Helvacı (ss: 139-164) Giriş ....................................................................................................................... 145 Okul Yönetiminin Amacı ve Önemi ................................................................... 146 Müdür .............................................................................................................. 148 Müdür Başyardımcısı...................................................................................... 148 Müdür Yardımcısı........................................................................................... 148 Okul Yöneticisinin Nitelikleri.............................................................................. 155 Türkiye’de Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi Uygulamaları....................... 160 Mevzuatlarda Eğitim Yöneticisi Yetiştirmeye İlişkin Hükümler ................ 163 Milli Eğitim Şüralarında Eğitim Yöneticiliği ................................................ 164 Eğitim Yöneticilerinin Atanmaları ..................................................................... 166 6. BÖLÜM OKULDA YÖNETİMSEL İŞ VE İŞLEMLER Yrd. Doç. Dr. Mustafa Sarıtaş (ss: 165-210) Konu Örüntüşü ..................................................................................................... 173 İşgören Hizmetlerinin Yönetimi ......................................................................... 173 Atama, Yer Değiştirme ve Görevlendirme ................................................... 174 Okulda Göreve Başlayacak İşgören İçin Yapılması Gereken İşler ............. 174 Stajyerlik ve Adaylık İşleri .............................................................................. 176 İşgörenlerin Özlük Hakları ............................................................................. 177 İzinler............................................................................................................... 180 Emeklilik İşlemleri........................................................................................... 181 Sicil İle İlgili İşlemler....................................................................................... 181 Suç İşlenmesi Durumunda Ceza Verilmesi İle İlgili İşlemler...................... 183 Başarının Değerlendirilmesi ve Ödüllendirme.............................................. 184 Şikayet ve Başvuruların Sonuçlandırılması.................................................... 185 Sağlık ve Askerlikle İlgili İşlemler.................................................................. 185 Öğrenci Hizmetlerinin Yönetimi......................................................................... 186 Öğrencilerin Okula Kayıt ve Kabul İşleri ...................................................... 188 Öğrenci Dosyası (Ruhsal Dosya).................................................................... 189 Öğrenci İstatistikleri ........................................................................................ 189 Devamın İzlenmesi .......................................................................................... 190 Hazırlık Çalışmaları......................................................................................... 191 Devamın İzlenmesi ve Devamsızlıkla İlgili İşlemler ..................................... 191 Okul Devam Stratejisi ..................................................................................... 192 xi Devamsızlıkla İlgili İşlemler ........................................................................... 193 Nakil ve Kayıt Silme İşleri............................................................................... 193 Sağlık İşleri ....................................................................................................... 195 Kimlik, Paso, Askerlik, Kredi ve Burs İşleri .................................................. 196 Sınav ve Sınıf Geçme İşlemleri ....................................................................... 197 Eğitim Hizmetlerinin Yönetimi........................................................................... 200 Rehberlik Hizmetlerinin Yönetimi ................................................................ 201 Okul Müdürü Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine İlişkin Görevleri .. 202 Öğrenci Disiplin İşlerinin Yönetimi............................................................... 202 Nöbet Hizmetlerinin Yönetimi....................................................................... 205 Müdür Yardımcılarının Nöbet Görevi........................................................... 206 Öğrencilerin Nöbet Görevi ............................................................................. 206 Öğrencilerin Nöbet Görevi ............................................................................. 206 Eğitici Çalışmalar............................................................................................. 207 Beden Eğitimi ve Spor Çalışmaları ................................................................ 209 Okul-Çevre İlişkilerinin Yönetimi.................................................................. 210 Okul-Aile Birlikleri.......................................................................................... 211 Öğretim Hizmetlerinin Yönetimi........................................................................ 212 Öğretimin Planlanması.................................................................................... 212 Öğretmenler Kurulu ........................................................................................ 212 Öğretim Materyalinin Sağlanması.................................................................. 214 Okul Kütüphanesi............................................................................................ 215 Öğretimin Yapılması ve İzlenmesi ................................................................. 216 Okulda Tutulan Defter ve Dosyalar............................................................... 216 Tutulan Defterler............................................................................................. 216 Tutulan Dosyalar ............................................................................................. 218 7. BÖLÜM OKUL YÖNETİCİLERİNİN YERLEŞTİRİLMESİ VE ATANMALARI Yrd. Doç. Dr. M. Akif Helvacı (ss: 211-239) Giriş ....................................................................................................................... 225 Eğitim Yönetimi .............................................................................................. 226 Okul Yönetiminin Amacı ve Önemi .............................................................. 229 Müdür .............................................................................................................. 231 Müdür Başyardımcısı....................................................................................... 231 Müdür Yardımcısı............................................................................................ 231 Okul Yöneticisinin Nitelikleri......................................................................... 238 Türkiye’de Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi Uygulamaları.................. 243 Mevzuatlarda Eğitim Yöneticisi Yetiştirmeye İlişkin Hükümler ................ 246 Milli Eğitim Şüralarında Eğitim Yöneticiliği ................................................ 247 Eğitim Yöneticilerinin Atanmaları ..................................................................... 249 xii 8. BÖLÜM OKUL ÖRGÜTÜ ETKİLEYEN ETKENLER Doç. Dr. Niyazi Can (ss: 241-285) Giriş ....................................................................................................................... 257 Okul işletmesinin Etkenleri ............................................................................ 258 Bir Sistem Olarak Okul ................................................................................... 259 Yöneticiler........................................................................................................ 260 Yöneticilerin Değişim ve Geliştirme Rolü .................................................... 261 Okul Yöneticisinin Liderliği ........................................................................... 264 Okul Yöneticisinin Görevleri ......................................................................... 266 Öğretmenler .......................................................................................................... 267 Öğretmenin Görev ve Rolleri ......................................................................... 267 Etkili ve İdeal öğretmen Nitelikleri................................................................ 268 Öğretmenin Liderliği ve Okulu Etkilemede Önemi ..................................... 271 Öğretmen Liderliği Geliştirmede Yöneticilerin Rolü .................................. 272 Öğrenciler.............................................................................................................. 273 Öğrencilerin Özellikleri................................................................................... 274 Öğrencilerin Temel Sorumlulukları ............................................................... 276 Eğitimci Olmayan Personel ................................................................................. 277 Eğitimci Olmayan Alt Düzey Personelin Gücü.................................................. 278 Mesleksel Örgütler/Baskı Grupları ..................................................................... 279 Öğretmenlik Mesleğinde Örgütlenme ........................................................... 279 Eğitinde Denetim Personeli................................................................................. 283 Ana Babalar .......................................................................................................... 285 Aile Özelliklerinin Etkileri.............................................................................. 286 Politik Yapı ve Eğitim Politikası.......................................................................... 288 Demokrasi Eğitimi ve Demokratik Eğitim .................................................... 289 Politika Oluşturmada Kalkınma Planları....................................................... 291 Orta Vadeli Program (2007-2009).................................................................. 293 Bilgi Toplumu Stratejisi (2006-2010) ............................................................. 294 Uzun Vadeli Gelişme, Temel Amaçlar ve Stratejisi (2001-2023) ................ 294 Yönetimin Yapısı.................................................................................................. 295 İş Piyasası............................................................................................................... 297 Değişime ve Gelişmeler ....................................................................................... 298 xiii 9. BÖLÜM OKULLARLA İLGİLİ KURULLAR VE KURULUŞLAR Fatma Hümeyra Yücel (ss: 287-314) Kurullar ................................................................................................................. 309 Eğitim Hizmetleri ................................................................................................. 309 Okul İşletmeleri .................................................................................................... 310 Kurullar ................................................................................................................. 310 Öğretmenler Kurulu ........................................................................................ 310 İlköğretimde Öğretmenler Kurulu ................................................................. 310 Ortaöğretimde Öğretmenler Kurulu.............................................................. 311 Şube Öğretmenler Kurulu............................................................................... 313 İlköğretimde Şube Öğretmenler Kurulu........................................................ 313 Ortaöğretimde Sınıf/Şube Öğretmenler Kurulu ........................................... 314 Zümre Öğretmenler Kurulu ........................................................................... 315 İlköğretimde Zümre Öğretmenler Kurulu .................................................... 315 Ortaöğretim Kurumlarında Zümre/Sınıf Zümre Öğretmenler Kurulu ...... 316 Okul Zümre Başkanları Kurulu...................................................................... 317 İlköğretimde Okul Zümre Başkanları Kurulu............................................... 318 Ortaöğretimde Okul Zümre Başkanları Kurulu ........................................... 318 Okul Gelişim Yönetim Ekibi .......................................................................... 319 İlköğretimde Okul Gelişim Yönetim Ekibi ................................................... 319 Ortaöğretimde Kurum Gelişim Yönetim Ekibi ............................................ 320 Öğrenci Davranışlarını Değerlendirme Kurulu ............................................ 321 Okul Öğrenci Meclisleri .................................................................................. 323 Eğitim Hizmetleri ................................................................................................. 324 Okul Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisleri ......................................... 324 Onur Genel Kurulu ......................................................................................... 326 Okul Öğrenci Ödül ve Disiplin Kurulu.......................................................... 327 Öğrenci Kulüpleri ............................................................................................ 328 Okul-Aile Birliği .............................................................................................. 329 Okul Kütüphanesi ve Sınıf Kitaplıkları.......................................................... 331 Öğrencileri Yetiştirme Kursları...................................................................... 332 Okul İşletmeleri .................................................................................................... 333 Okul Kantinleri ................................................................................................ 333 Okul Pansiyonları............................................................................................. 334 xiv 1. Bölüm Yönetim ve Okul Yönetimi ile İlgili Temel Kavramlar Kadir KESKİNKILIÇ Örgüt Örgütün basit bir tanımını yapmanın birçok zorlukları vardır. İnsanlar; okullar, dernekler, kulüpler, şirketler, çeşitli kamu kurumları, siyasi partiler, hastahaneler gibi çeşitli örgütlerle iç içe yaşarlar. Buna rağmen, bir örgütü oluşturan unsurları belirlemek için yine de kolay olmamaktadır (Schein, 1976). Genel olarak örgüt denildiğinde, iki veya daha fazla insanın, ortak bir amacı gerçekleştirmek için, davranışlarını biçimsel kurallara göre düzenlediği yapı anlaşılmaktadır. Bir örgütte meydana gelen olaylar karşılıklı davranışlardır. Örgütün yapısı bu karışıklı davranışları tanımlar. Örgüt yapısının doğası ve karşılıklı davranışların özel nitelikteki süreçleri, bir örgütten diğerine değişecektir. Bununla beraber her örgütte bireyler amaçlar için karşılıklı davranışlarda bulunurlar. Bu karşılıklı davranışların her zaman bir tip yapı ile tanımlanması mümkündür. Biçimsel örgütler için yapı birinci derecede önemli bir özellik olarak kabul edilir (Hikcs, 1975). Yine biçimsel örgütlerde yapılan her çeşit çalışmanın eş güdümü ve ilişkilerin düzenlenmesi söz konusudur (Organ ve Hammer, 1982). Örgüt kavramı iki değişik anlamda kullanılabilir. Birincisi bir yapı, iskelet, önceden planlanmış ilişkiler topluluğu anlamına gelen örgüttür. İkinci anlamda ise, bu yapının oluşturulması sürecini, bir dizi faaliyeti, örgütlenmeyi ifade eder. Hatta bazen örgüt kavramına bir üçüncü anlamda verilmektedir. Bu anlamda örgüt, toplumdaki diğer varlıklar arasında bir sosyal sisteme verilen isimdir (Koçel, 1989). Türk Eğitim Sistemi ve Sorunları 29 2. Bölüm Türk Eğitim Sistemi ve Sorunları Prof. Dr. H. Hüseyin DİLAVER Giriş “Eğitim Sistemi, ulusun tüm üyelerinin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak, eğitim haklarını gerçekleştirmek ve devletin eğitimden beklediği yararları sağlamak için devletçe kurulan ve ülke düzeyinde yayılan eğitim örgütleri ve okullar bütünüdür.” (Başaran, 2006). Başaran, bir eğitim sisteminin yapısını, tabandan tavana doğru temel sistem, üst sistem, temel sistemle üst sistem arasındaki sistemi de aracı üst sistem olarak isimlendirmektedir. Buna göre Türk Eğitim Sisteminin yapısı; Milli Eğitim Bakanlığı merkez örgütü (Üst sistem) İl ve ilçe milli eğitim müdürlükleri, yurt dışı eğitim örgütü (Aracı üst sistem) Eğitim hizmetini üreten, okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim okulları, yaygın eğitim ve hizmetiçi eğitim merkezleri (temel sistem) olarak ele alınmaktadır. Aşağıda birinci bölümde, Milli Eğitim Bakanlığı örgütünün tarihi gelişimi, Bakanlığın görevleri ve örgüt yapısı üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, Türk Eğitim Sisteminin tarihi gelişimi dönemler itibariyle ele alınmış, Türk Eğitim sistemini düzenleyen esaslar üzerinde ayrı ayrı durularak Milli Eğitimin Genel ve Özel amaçları ile, temel ilkeler ortaya konmuştur. Temel sistem olarak da örgün ve yaygın eğitim kurumları ayrıntılı incelenmiştir. Üçüncü bölümde, Türk Eğitim Sistemindeki sorun ve öneriler ele alınmıştır. Türk Eğitim Sistemi 30 Birinci Kısım Millî Eğitim Bakanlığı Örgütü Millî Eğitim Bakanlığı Örgütünün Tarihsel Gelişimi Bakanlık düzeyinde ilk eğitim teşkilâtı, Osmanlı Devleti döneminde, 17 Mart 1857 tarihinde Maarif-i Umumiye Nezareti adıyla kurulmuştur. İlk Eğitim Bakanı Abdurrahman Sami Paşa (1857-1861) ve ilk müsteşar da Hayrullah Efendidir. 1869’da Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (Genel Eğitim Tüzüğü) ile teşkilat yapılanmasında; merkezde Maarif Nazırının başkanlığında ilmi ve idari iki devreden oluşan bir Büyük Eğitim Meclisi (Meclis-i Kebir-i Maarif) oluşturulmuş ve il düzeyinde bu meclisin şubesi ve icra organı olarak bir maarif müdürünün başkanlığında maarif meclisi kurulmuştur (md. 131-132) (Ergün ve diğerleri, 2002). Bakanlık merkez teşkilâtı, 1879 yılında, Meclis-i Kebir-i Maarif, iki daire halinden çıkarılıp beş daire olarak yeniden düzenlenmiştir (Akyüz, 2004). Bu yapılanmada; 1. 2. 3. 4. 5. Mekâtib-i Sıbyan (ilkokul), Mekâtib-i Rüştiye (ortaokul), Mekâtib-i Âliye (yüksek okul), Telif ve Tercüme, Matbaalar (yayın) gibi birimler yer almıştır. 1911 ve 1914’de yeniden gözden geçirilen teşkilat yapısı, II. Meşrutiyet dönemi sonunda, yeni düzenlemelerle 10 birimden oluşturulmuştur. Kurtuluş Savaşı yıllarında, İstanbul’da Osmanlı Hükümeti’nin Maarif Nezareti, Ankara’da ise TBMM Hükümeti’nin Maarif Vekâleti olmak üzere iki eğitim bakanlığı bulunuyordu. 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılmasının ardından 2 Mayıs 1920 tarih ve 3 sayılı Kanunla Bakanlar Kurulu kurulmuştur. 11 bakandan oluşan bu yapılanmada “Maarif Vekâleti” de yerini almıştır. 1920 yılında Maarif Vekâleti; 1. 2. 3. Program Heyeti, İlk Tedrisat Müdürlüğü, Orta Tedrisat Müdürlüğü, 38 Türk Eğitim Sistemi İkinci Kısım Türk Millî Eğitim Sistemi Türk Eğitim Sisteminin Tarihi Gelişimi 10. yüzyıldan sonra Türk toplumlarında (Karahanlılar dönemi) ilk kez planlı, düzenli ve güçlü bir örgün eğitim kurumu olan medreseler ortaya çıkmış ve kısa zamanda her tarafa yayılmıştır (Akyüz, 2006). Selçuklularda; örgün eğitim olarak, medreseler, mektepler, yaygın eğitim olarak da, iş başında ve iş dışında esnafın eğitimiyle uğraşan Ahilik teşkilatı ile Atabeglik adıyla şehzadeleri yetiştiren önemli kurumlar bulunmaktadır. Selçuklularda olduğu gibi, Osmanlılarda da eğitim işi devlet işlerinden ayrı ve vakıflara bağlı bir hizmet olarak yürütülmüştür. Osmanlılarda (tanzimata kadar); ilköğretim kurumu olarak sıbyan mektepleri vardı. Hemen hemen her mahallede ve köyde bulunduğu için halk dilinde mahalle mektepleri adıyla anılırdı. Beş-altı yaşındaki kız ve erkek çocukların okuduğu bu okullar, tanzimattan sonra iptidai, daha sonra da ilk mektep adını almıştır. Fatih, Eyüp ve Ayasofya medreselerinde sıbyan mektebi öğretmeni olacaklar için ayrı bir program uygulattırmış ve dersler arasına o çağda önemli bir yenilik olarak Tartışma Kuralları ve Öğretim Yöntemi’ni koydurmuştur (Akyüz, 2006). Medreselere, müderris yetiştirme “mülazemet usulü” ile gerçekleştiriliyordu. Bu sistem, atanma sırasını beklemeye ve haklı olduğu bir yere tayine dayanıyordu. Daha sonra bu uygulama bozulmaya başlamıştır. Medreseler: Giderleri vakıf gelirlerinden karşılanan medreselere sıbyan mekteplerinden sonra gidiliyordu. Medreseler orta ve yüksek öğretim kurumları olup, programları medreselerin düzeylerine göre değişiyordu. Bu dönemde çok yaygın ve güçlü örgün eğitim kurumları haline gelmiştir. Medreselerde, Fatih ve Kanuni dönemlerinde teşkilat ve derslerle ilgili önemli yeni düzenlemeler yapılmışsa da, 16. yüzyılın ortalarında bozulmaya başlamışlardır. Çeşitli dönemlerde yapılan ıslahat çalışmalarına rağmen, kapatılıncaya kadar kendilerini yenileyememişlerdir. Enderun adında üst düzey yönetici yetiştiren yedi odadan oluşan özel bir eğitim kurumu ile bunun dışında şehzadelerin ilköğretimine mahsus şehzadegan mektebi ile müzik öğrenilen meşkhane açılmıştır. Türk Eğitim Sistemi 62 Üçüncü Kısım Türk Eğitim Sisteminde Sorunlar ve Öneriler Sorunlar Toplumların sosyal, ekonomik ve siyasal yönden gelişmesinde eğitim yaşamsal bir öneme sahiptir. Bilginin üretimi, kullanımı ve toplumsal gelişmeye olan etkisi ele alındığında eğitim, toplumların en öncelikli konularının başındadır. Buradan hareketle birçok soru da kendiliğinden cevap beklemektedir. Türk eğitim sistemin bireyden topluma her alana yaygınlaştırıldı mı? Türk Eğitim sisteminin etkililik ve verimlilik düzeyi istendik seviyelere geldi mi? Türk Eğitim sisteminde iş görenlerin yetiştirilmesi ve geliştirilmesinde ne durumdayız? Türk eğitim sistemi bireysel ve toplumsal beklentilere ne derece yanıt vermektedir? Eğitim sistemi yirmi birinci yüzyılın temel değerlerini öğrencilere aktarabiliyor mu? Toplumların kalkınmasında, toplumsal hareketliliğin sağlanmasında eğitim yeterli rolü oynayabiliyor mu? Toplumda demokrasi, eşitlik, adalet anlayışının yerleşmesinde eğitimimiz ne derece rol oynamaktadır? Daha iyiye ulaşmak için Türk Eğitim sistemi için gelecek politikalar nelerdir? Bu sorulara cevap aranmakla birlikte Türk eğitim sisteminin temel sorunlarının başında: Toplumsal katmanlar arasındaki farklı eğitim koşullarının olması ve bu eşitsizliğin öğrencilere yansıması, Eğitim kurumlarının fiziksel altyapı eksikleri ve Eğitim felsefesindeki sorunlar gelmektedir. Türk Eğitiminde sağlanan nitel ve nicel gelişmelerin arzu edilen düzeye ulaştığı söylenemez. Eğitimdeki temel göstergelerin OECD ülkelerinin gerisinde kalması bu sektörde ciddi sorunların yaşandığının belirtilerinden sadece birisidir. Sık sık yapılan değişiklikler sebebi ile, Türk Milli Eğitiminin sistem olma özelliğini dahi kaybettiği söylenebilir. Bu değişikliklerden en çok etkilenen de ortaöğre- Yönetim Süreçleri 69 3. Bölüm Yönetim Süreçleri Kadir KESKİNKILIÇ Konu Örüntüsü 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Karar Planlama Örgütleme İletişim Eşgüdümleme Etkileme Denetim Karar Yönetim süreçlerinin temelini karar süreci oluşturur. Eylemlerden oluşan yönetimde eylemlerin etkilenmesine sebep temel öğe karardır. Eğer okul örgütünde değişiklikler yapmak, çatışmaları yönetmek, okul çalışanlarını etkilemek, etkilendirmek, güçlendirmek gibi süreçlere ihtiyaç duyuluyorsa ve bunlar yapılıyorsa karar sürecinin işlediğinden bahsedilebilir. Örgütlerde bir araya gelen üyelerin ortak hedeflerini gerçekleştirmeleri için işbirliği ve iyi ilişkiler içinde olmaları gerekmektedir. Bu işbirliği ve ilişkiler sonucunda yöneticiler işgörenlerle birlikte ortak karar almaya yönelimli olurlar. Örgütte bulunmalarından doğan görev bilinci ve sorumluluklar, belli durumlarda ortaya çıkan sorunların çözümü için karar almayı gerektirir. Bazı durumlarda kararı yönetici tek başına verse bile, yine de örgütün amacı çerçevesinde olmak zorundadır. Yönetim Kuramları 123 4. Bölüm Yönetim Kurumları Sultan Bilge KESKİNKILIÇ Konu Örüntüsü 1. 2. 3. 4. Klasik Yönetim Kuramları Neo- klasik Yönetim Kuramları Sistem Yaklaşımı Post Modern Yönetim Kuramları Klasik Yönetim Kuramları Klasik yönetim kuramları mekanistik anlayış temeline dayanır ve mekanistik anlayış bilimsel düşüncenin evriminde önemli bir dönüm noktasıdır. Mekanistik anlayışın öncüleri, evrenin matematiksel düzen ilkelerine göre yapılandığını kabul eden bir gelenekle doğayı muazzam makine olarak belirleyerek, görüngelerin arkasındaki gizli mekanizmaları açıklamaya çalışmıştır. Her biri belirsizliği ortadan kaldırmaya ve görüngeleri oluşturan görünmeyen mekanizmalar ile günlük yaşamdaki mekanizmaların tamamıyla benzer olduğunu göstermeye uğraşmıştır (Westfall 1997). Klasik yönetim kuramlarının ve onun modern uygulamalarının özü, örgütlerin olabildiğince verimli bir biçimde işleyen akılcı sistemler olabileceğini veya olması gerektiğini öne sürmektir. Bu bağlamda klasik kuramcıların örgütün insani yönlerine nispeten az ilgi göstermeleri anlamlıdır (Morgan 1998). Frederik W. Taylor ve Bilimsel İşletmecilik Kuramı 1856-1915 yılları arasında Amerika Birleşik Devletlerinde yaşamış olan Frederick W. Taylor, özel sanayi kurumlarının orta kademelerinde yönetici- Okul Yöneticilerinin Yetiştirilmesi ve Atanmaları 145 5. Bölüm Türk Eğitim Sistemi ve Sorunları Yrd. Doç. Dr. M. Akif HELVACI Giriş Toplumsal bir varlık olarak tanımlanan insan için yönetim eylemi, insanlık tarihi kadar eskidir. Bu nedenle yeryüzünde toplumsal yaşantıyla birlikte yönetimin de doğduğu açık bir gerçektir. Eğitim, insan ile yaşam arasında bir köprüdür. Günümüzde ekonomik ve teknolojik gelişmelere paralel olarak büyük toplumsal değişmeler yaşanmakta ve yaşadığımız çağ “Bilgi Çağı” olarak adlandırılmaktadır. Bu hızlı gelişme ve değişmeler, okulların da daha yaratıcı, etkili ve ihtiyaçlara cevap verebilecek nitelikte olmasını gerektirmektedir. Toplumdaki değişme ve gelişme hızına bağlı olarak, insanın eğitilmesi ve yetiştirilmesi de büyük önem kazanmaktadır. Ekonomik, toplumsal ve siyasal gelişmenin, eğitim sisteminin fonksiyonlarını gerçekleştirmedeki başarı derecesiyle yakından ilişkilidir. Bu başarının gelişmesi, örgütteki politikalar, amaçlar ve planlar doğrultusunda etkili ve verimli olarak yönetmekten sorumlu olan eğitim yöneticilerinin varlığına ve başarısına bağlıdır. Yönetimle bütünleşmeyen eğitim örgütünün başarılı olması mümkün değildir (Taymaz, 2003). Nitelikleri gereği örgüt özelliği taşıyan eğitim kurumları, diğer mal, hizmet ve düşünce üreten örgütler kadar çevredeki değişikliklere uyum sağlayarak kendini yeniden düzenleme gereği duyan hem de çevreyi etkileyen kurumlardır. Eğitim kurumları, hem girdileri hem de çıktıları yoluyla çevre ile bağlantılarını, iletişimlerini canlı tutmak, örgütsel değişim kapasitesini geliştirmek zorundadır; aksi halde amaçlarını yerine getiremezler. Sosyal-kültürel, siyasal ve ekonomik gelişmelerden etkilenen eğitim kurumlarının amaçları ve yapısı değişmektedir. Eğitimde standartları yükseltme, eğitime yeni kaynaklar bulma ve rutin değişiklikler yapma yeterli görülmemektedir. Yeni gelişen örgüt ve yönetim yaklaşımları da okullarda Okulda Yönetimsel İş ve İşlemler 173 6. Bölüm Okulda Yönetimsel İş ve İşlemler Yrd. Doç. Dr. Mustafa SARITAŞ Konu Örüntüsü 1. 2. 3. 4. İşgören Hizmetlerinin Yönetimi Öğrenci Hizmetlerinin Yönetimi Eğitim Hizmetlerinin Yönetimi Öğretim Hizmetlerinin Yönetimi İşgören Hizmetlerinin Yönetimi Bir örgütte tanımlanmış bir göreve ilişkin iş ve işlemleri yapmak üzere görevlendirilmiş çalışanlara işgören denir. Okulların işlerliğine süreklilik sağlamak üzere görevlendirilmiş tüm çalışanlara ise eğitim işgörenleri denilmektedir. İlk ve orta dereceli okullarda eğitim-öğretim hizmetleri, teknik hizmetler, genel idari hizmetler ve yardımcı hizmetler sınıfında olmak üzere dört grup işgören görev yapmaktadır. Ayrıca, yatılı öğrencisi olan pansiyonlu okullarda sağlık hizmetleri sınıfında işgörenler görevlendirilebilir (Kanun No: 657). İşte, okullarda farklı görevleri yapmak üzere atanan işgörenlere yönelik olarak göreve başladıkları tarihten emekli oluncaya kadar yapılması gereken iş ve işlemler dizgesine işgören hizmetleri denir. Eğitim kurumlarında işgörenlere yönelik olarak yerine getirilen hizmetler ana başlıkları ile aşağıda sıralanmıştır: 1. Atama, yer değiştirme ve görevlendirme, 2. Adaylık, 3. Özlük hakları, 4. Disiplin ve Sicil, 5. Sağlık, güvenlik ve askerlik, 6. İzleme ve denetim. Okul Yöneticilerinin Yetiştirilmesi ve Atanmaları 225 7. Bölüm Okul Yöneticilerinin Yerleştirilmesi ve Atanmaları Yrd. Doç. Dr. M. Akif HELVACI Giriş Toplumsal bir varlık olarak tanımlanan insan için yönetim eylemi, insanlık tarihi kadar eskidir. Bu nedenle yeryüzünde toplumsal yaşantıyla birlikte yönetimin de doğduğu açık bir gerçektir. Eğitim, insan ile yaşam arasında bir köprüdür. Günümüzde ekonomik ve teknolojik gelişmelere paralel olarak büyük toplumsal değişmeler yaşanmakta ve yaşadığımız çağ “Bilgi Çağı” olarak adlandırılmaktadır. Bu hızlı gelişme ve değişmeler, okulların da daha yaratıcı, etkili ve ihtiyaçlara cevap verebilecek nitelikte olmasını gerektirmektedir. Toplumdaki değişme ve gelişme hızına bağlı olarak, insanın eğitilmesi ve yetiştirilmesi de büyük önem kazanmaktadır. Ekonomik, toplumsal ve siyasal gelişmenin, eğitim sisteminin fonksiyonlarını gerçekleştirmedeki başarı derecesiyle yakından ilişkilidir. Bu başarının gelişmesi, örgütteki politikalar, amaçlar ve planlar doğrultusunda etkili ve verimli olarak yönetmekten sorumlu olan eğitim yöneticilerinin varlığına ve başarısına bağlıdır. Yönetimle bütünleşmeyen eğitim örgütünün başarılı olması mümkün değildir (Taymaz, 2003). Nitelikleri gereği örgüt özelliği taşıyan eğitim kurumları, diğer mal, hizmet ve düşünce üreten örgütler kadar çevredeki değişikliklere uyum sağlayarak kendini yeniden düzenleme gereği duyan hem de çevreyi etkileyen kurumlardır. Eğitim kurumları, hem girdileri hem de çıktıları yoluyla çevre ile bağlantılarını, iletişimlerini canlı tutmak, örgütsel değişim kapasitesini geliştirmek zorundadır; aksi halde amaçlarını yerine getiremezler. Sosyal-kültürel, siyasal ve ekonomik gelişmelerden etkilenen eğitim kurumlarının amaçları ve yapısı değişmektedir. Eğitimde standartları yükselt- Okul Örgütünü Etkileyen Etkenler 257 8. Bölüm Okul Örgütünü Etkileyen Etkenler Doç. Dr. Niyazi CAN GİRİŞ Eğitim yönetimi, amacı ve işlevi eğitim öğretim olan örgütlerin, yönetimin kavram, kuram ve süreçlerinden yararlanılarak, insan gücü ve insan gücü dışı kaynakların amaçlara uygun ve eşgüdümlü olarak işletilmesi ve yaşatılması sürecidir. Eğitim yönetiminin uygulama alanlarından birini okullar oluşturur. Bireylerin, toplumların eğitim öğretimden yararlanma, kendilerini ve çevrelerini tanıyarak, kendileriyle ve çevreleriyle barışık olarak yaşamak ve bir meslek edinmek için gerekli ekonomik desteği sağlama ihtiyaçları vardır. Okullar bu amaçlara katkı sağlayan örgün eğitim kurumlarıdır. Birer örgütsel yapı olarak okul kurumlarının amaçlarına uygun olarak işletilmesi gerekir. Okulları amacına uygun olarak işletmek ve yönetmek okul yönetiminin görevlerindendir. Toplumun sağlıkla ilgili ihtiyaçları sağlık kurumları, güvenlikle ilgili ihtiyaçları güvenlik kurumları, örgütlenme, sorunlarını anlatma ve paylaşma ihtiyaçları çeşitli sivil, mesleki örgütlerle karşılandığı gibi okullar da toplumun eğitim ihtiyaçlarını karşılayan toplumsal kurumlardır. Toplumbilimciler okulu, sosyal bir sistem ve toplumsal bir örgüt olarak ele alarak çözümlemekte, ona bir takım işlevler yüklemekte ve bazı okul modellerinden söz etmektedirler. Örneğin, E. Durkheim okulu; Sosyal kişiliğin kazandırıldığı yer olarak görmekte, okulda birey, toplumun beklentilerine göre yetiştirilmekte, yani sosyalleşmektedir. M. Weber ise okulu; Bireylere bir takım becerilerin kazandırıldığı ve onların toplumsal yaşamdaki rollere hazırlandıkları bir yer olarak belirterek okulu, çeşitli rollere sahip bireylerin yer aldığı, belirli kurallara göre oluştu- Okulla İlgili Kurullar ve Kuruluşlar 307 9. Bölüm Okullarla İlgili Kurullar ve Kuruluşlar Fatma Hümeyra YÜCEL Bir toplumda sosyal ve ekonomik çevrenin eğitim ve öğretim ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla Kurulan okullar eğitim sistemimizin en temel unsuru olarak görülür. Eğitim sistemi içinde okulların temel işlevi öğrencilerine istenilen davranışları kazandırmak ve çevreyi gerekli biçimde düzenlemektir. Okul örgütünün eğitim sistemi içindeki yeri ve önemi, okulun eğitim yönetimini meydana getiren bir kuruluş oluşu, sistemin en önemli parçası bulunuşu ve eğitimi değerlendirebilme araçlarının başında gelişidir (Küçükahmet, 2003). Tüm örgütlerde, örgütsel eylemin öncesinde mutlaka bir karar alma mekanizması bulunur. Örgütte bulunan bireyler, alınan kararlara göre örgütsel eylemde bulunur; kendisinin o örgütte yer alış nedenine göre de sorumluluk alır. Bireyler, örgütsel yapıya katılmakla güç ve etki alarak sorumluluklarını daha etkin bir şekilde kullanma eğiliminde olurlar. Eğitim örgütlerinin karar alma mekanizmasını etkileyen birçok etmen bulunmaktadır. Okullarda karar verme sürecine katılımın sağlanması, eğitim örgütlerinin iç ve dış çevreyle etkileşimi açısından önem kazanmaktadır. Okulda kaynak ve olanaklar mümkün olduğunca ilk önce yaratılıp sonra kullanılmalı; okul yönetimi ve okul politikalarının geliştirilmesinde demokratik ortamlar sağlanmalıdır. Eğitim örgütlerinde okullarda alınacak kararları etkileyen iç ve dış etmenleri şu şekilde belirtmek mümkündür (Açıkalın, 1995): İç Etmenler Öğretmenler Öğrenciler
