Bitki Materyali I:Gymnosperm-6.Ders - AVES

BİTKİ MATERYALİ I:
GYMNOSPERMAE
YRD.DOÇ.DR. DOĞANAY YENER
İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi
Peyzaj Mimarlığı Bölümü
Bitki Materyali ve Yetiştirme Tekniği Anabilim Dalı
GYMNOSPERMAE=AÇIK TOHUMLULAR
Yaşayan örnekleri bulunan Gymnospermae
sınıfları ve karakteristik özellikleri:
Cycadinae Sınıfı
Ginkgoinae Sınıfı
Coniferae Sınıfı
Gnetinae Sınıfı
CORMOPHYTA KÜTÜĞÜ
SPERMATOPHYTA=TOHUMLU BİTKİLER
GYMNOSPERMAE=AÇIK TOHUMLULAR
II. CYCADINAE SINIFI (Palmiye Ypr.)
CYCADACEAE FAMİLYASI
1.Cycas
ZAMIACEAE FAMİLYASI
VI. GINKGOINAE SINIFI (Fil Kulağı Ypr.)
GINKGOACEAE FAMİLYASI
2. Ginkgo
VII. CONIFERAE SINIFI (İğne Ypr.)
A. TAXOIDEAE TAKIMI
1.TAXACEAE FAMİLYASI
3. Taxus
Torreya
Austrotaxus
2. CEPHALOTAXACEAE FAMİLYASI
4. Cephalotaxus
Amentotaxus
3. PODOCARPACEAE FAMİLYASI
5. Podocarpus
Saxegothaea
Dacrydium
Microcachrys Pherosphaera
Phyllocladus
Acmopyle
B. PINOIDEAE TAKIMI
4. ARAUCARIACEAE FAMİLYASI
6. Araucaria
Agathis
5. PINACEAE FAMİLYASI
7. Abies
Keteleria
8. Tsuga
9. Pseudotsuga
10. Picea
11. Cedrus
12. Larix
13. Pseudolarix
14. Pinus
6. TAXODIACEAE FAMİLYASI
Sciadopitys
15. Sequoia
16. Sequoiadendron
17. Taxodium
18. Metasequoia
Glyptostrobus
19. Cryptomeria
20. Cunninghamia
Athrotaxis
Taiwania
7. CUPRESSACEAE FAMİLYASI
ACTINOSTROBOİDEAE ALT FAM.
Actinostrobus
Callitris
Fitzroya
Tetraclinis
Diselma
THUJOIDEAE ALT FAMİLYASI
Thujopsis
Thuja
Libocedrus
CUPRESSOIDEAE ALT FAMİLYASI
Cupressus
Chamaecyparis
XCupressocyparis
JUNIPEROIDEAE ALT FAMİLYASI
Arceuthos
Juniperus
VII. CONIFERAE SINIFI
B. PINOIDEAE TAKIMI
6. TAXODIACEAE FAMİLYASI
Sciadopitys
Sequoia
Sequoiadendron
Taxodium
Metasequoia
Glyptostrobus
Cryptomeria
Cunninghamia
Athrotaxis
Taiwania
6. TAXODIACEAE FAMİLYASININ GENEL
ÖZELLIKLERI
Jeolojik devirlerde bugünkünden daha fazla
taksona ve yayılış sahasına sahip olan bir familyadır.
Tebeşir çağı ve Tersiyerde bir çoğu kömürleşmiş, fosil
olarak yeryüzünden kaybolmuş, bugünkü linyitlerin
teşekkülüne büyük ölçüde katılmış, fazlasıyla cinse ve
taksona sahiptir. Avrupa’da yaşayan örnekleri de Buz
devrinde tamamen mahvedilmiştir. Ne Avrupa’da ne
de ülkemizde doğal yetişen hiçbir taksonu yoktur.
Egzotik olarak yetiştirilmekte ve düzenlemelerde
kullanılmaktadırlar.
Familyanın,
aralarında
yakın
akrabalık
bulunmayan yaklaşık 10 cinsi (7 cins monotipiktir) ve
bu cinslere ait 15 tür ve taksonları bulunmaktadır.
Athrotaxis; 3 tür ile Tazmanya’nın dağlık kesiminde
yayılış yapar.
Cunninghamia; 2 tür ile biri Çin ve diğeri Formoza
için endemiktir.
Taxodium; 2 tür ile Kuzey Amerika ve Asya’da yayılış
yapar.
Cryptomeria, Taiwania, Sciadopitys, Glyptostrobus,
Metasequoia, Sequoiadendron, Sequoia; tek tür ile Doğu ve
güneydoğu Asya’da ormanlar kurarlar.
Cinsler; genellikle çok boylu ya da boylu ağaç
formunda olup, hepsi bir cinsli bir evciklidir. Bir cins hariç
monopodial dallanma yapar.
Herdem yeşil ya da kışın yapraklarını dökerler.
Yapraklar pul ya da iğne yaprak durumundadır. Yapraklar
düz ya da tırpan biçimindedir. Yapraklar bir cins hariç
(Metasequoia’da karşılıklı) sürgünlere sarmal dizilir.
Erkek çiçekler tek, bir çoğu bir araya gelerek,
yuvarlak veya başak şeklinde kurul oluştururlar. Her bir
etamin pulunun alt kenarında 2-9 adet serbest halde sarkan
çiçek tozu torbası vardır. Çiçek tozu torbalarının hava
baloncuğu yoktur.
Monopodial ve simpodial dallanma sistemleri
Yan sürgünler gelişim bakımından ana eksene
nazaran geri kalırlarsa bu tip büyümeye
“monopodial
büyüme”
denir.
Monopodial
büyümede ana eksen 1. dereceden yan eksenlere,
bunlar da kendilerinden gelişen 2. dereceden
eksenlere oranla daha kuvvetli olur ve böylece
devam eder. Böyle monopodial dallanma örneğin
Populus, Fraxinus ve Acer’lerde görülür. Fakat
özellikle Picea, Abies, Cedrus, Araucaria ve diğer
piramit veya koni biçiminde tepe görünümüne
sahip iğne yapraklı ağaçlarda tipiktir.
Simpodial dallanma durumunda, yan sürgünler
ana eksene oranla daha fazla gelişir, hatta ana
eksen yan dalların oluşmasını takiben uç
tomurcuğunu tamamen istirahat durumuna
geçirerek, bir çiçek ( Magnolia ) ya da çiçek kurulu
( Syringa, Aesculus ) geliştirerek veya ölerek
gelişmesini durdurur.
Eğer dallanmayı aynı dereceden ve az çok tam
birbirine karşı durumda iki yan dal sürdürürse
(örneğin Karanfiller’de ve Viscum ’da) dihazyum
{yalancı bir çatallanma (pseudodichotomie)}oluşur.
Dişi çiçekler; sarmal olarak dizilen bir çok
puldan oluşan küçük yumurta veya yuvarlak
formda kozalak oluştururlar. Bu kozalaklar
sürgün uçlarında terminal olarak durur. Brahte
(dış pul) ile karpel (iç pul) az ya da çok
kaynaşmış vaziyettedir. Her bir kozalak pulunun
(karpel-iç pul-yemiş yaprağı-tohum pulu) 2-12
tohum tomurcuğu vardır. Kozalak 1-2 yılda
olgunlaşır. Tohumlar dar bir kanatla çevrilmiş,
kuru ve odunsu yapıdadır.
Familyanın gövde kabuğu, uzunlamasına
derin çatlaklı, lifli ve kalıncadır.
CINSLERIN AYIRDIMI
1. Herdem yeşil, az-çok kışa dayanıklı
3
- Kışın bütün yapraklarını döker, yapraklar ince ve yumuşak 2
2. İğne yapraklar ve tomurcuklar karşılıklı almaçlı dizilir
Metasequoia
- İğne yapraklar ve tomurcuklar çok sıralı sarmal dizilir
Taxodium
3. 5-15 cm. uzunluktaki iğne yaprakların 20-40 tanesi çevrel
şeklinde sürgün uçlarında yer alır
Sciadopitys
- İğne yaprakların uzunluğu 7 cm. nin altında ve çevrel
şeklinde diziliş yapmaz
4
4. İğne yapraklar sürgünlere sarmal (spiral) şekilde dizilir
6
- Ana sürgünler üzerindeki iğne yapraklar sarmal, fakat
yan sürgünlerdeki iğne yapraklar 2 sıralı dizilir
5
5. İğne yapraklar 3-7 cm uzunlukta, keskin, batıcı uçlu,
tedrici olarak küçülür………………………………………….. Cunninghamia
- İğne yapraklar 0,6-2 cm. uzunlukta……………………………….Sequioa
6. İğne yapraklar sürgünlerde 5 sıralı sarmal dizilir, 0,6-2 cm.
Uzunlukta, çoğunlukla uç kısmı içe doğru bükülmüş orak
formunda, bu yüzden batıcı değil, kozalak 1-3 cm. uzunlukta………..
Cryptomeria
SCIADOPITYS
Sciadopitys cinsinin günümüzde yaşayan tek
bir türü (Sciadopitys verticillata) olduğundan
monotipiktir. Bu nedenle Japonya’da doğal yayılış
yapan bu türün özellikleri aynı zamanda cinsin de
özellikleridir.
Sciadopitys verticillata (Japon Şemsiye Çamı):
25-30 (-40)m. boylanan, gençlikte dar konik formda
taç yapan, dalları yatay uzanan, herdem yeşil bir
ağaçtır.
Genç sürgünler önceleri yeşil, daha sonra
esmerleşir, çıplaktır.
Uzun sürgünler üzerindeki yapraklar, pul yaprak
formunda, kısa sürgünlerdeki yapraklar iğne yaprak
formundadır. Pul yapraklar; dar üçgenimsi formda, 4-8 mm.
uzunlukta, deri gibi kalın, uçları küttür. İğne yapraklar; 6-15
cm. uzunlukta olup, ikili olarak yan yana gelip, birbiri ile
kaynaşmıştır. Bu iğne yapraklar pul yaprakların koltuklarında
20-40 tanesi bir araya gelip çevrel vaziyette dizilir, böylece
açılmış bir şemsiyenin telleri gibi etrafa yayılmıştır.
Yaprakların üst yüzü parlak yeşil, alt yüzlerinde iki stoma
bandı olup, mat yeşil renktedir.
Bir cinsli bir evciklidir. Erkek çiçekler sürgün uçlarında,
bir çoğu bir arada başçık oluştururlar. Etaminler sarmal dizilir,
çiçek tozu torbası uzunlamasına açılır.
Dişi çiçekler de bir araya gelip 6-10 cm. uzunlukta,
yumurtamsı biçimde, kalın, odunlaşmış bir kozalak oluşturur.
Kozalak kısa saplıdır. Kozalağın iç pulu dış pul ile kaynaşmış, iç
pulun kenarı dışa doğru kıvrılmıştır. Her bir tohum pulunun
altında 5-9 adet tohum tomurcuğu vardır.
Tohum 2. yılda olgunlaşır.
Gençlikte çok yavaş büyür. Kışlara oldukça
dayanıklı, gölgeye dayanıklı, yerden itibaren çok
gövdeli büyüyen, dekoratif bir süs bitkisidir.
Bağıl nemi yüksek, taze ve derin
topraklarda,
rüzgardan
korunmuş
yerlerde
genellikle soliter kullanıma uygundur. Önemli 2
kültür formu vardır. Bunlar;
S.v. cv. ‘Pendula’: Tek gövdeli, dalları da aşağı
doğru sarkıktır.
S.v. cv. ‘Variegata’: Yaprakları sarı alacalı.
Sciadopitys verticillata
Yaprak
Kabuk
Sürgün
Genç Sürgün
Sürgün
Dişi Çiçek ve dişi çiçek tomurcuğu
Habitus
SEQUOIA
Buz devrinden önce Kretase ve Tersiyer
çağında Kuzey Yarım Kürenin ormanlarında 40
kadar formu tespit edilmişse de günümüzde sadece
tek bir türü (Sequoia sempervirens) Kuzey
Amerika’nın Pasifik sahillerinde, Kaliforniya
çevresinde, eski devrin bir hatırası olarak, sınırlı
alanda doğal yayılış yapan bir cinstir. Monotipiktir.
Sequoia sempervirens– Sahil Sekoyası
 Familyası: Taxodiaceae
 Vatanı: Kuzey Amerika’nın Pasifik sahillerinde, Kaliforniya
çevresinde, eski devrin bir hatırası olarak, sınırlı alanda doğal
yayılış yapan bir cinstir. Monotipiktir.
 Habitusu: 60-90 (-110)m. boy, 25 m. tepe tacı yapan, konik formlu
daimi yeşil ağaçlardır. Yaşlı gövde kabuğu çok kalın, boyuna
derin çatlaklı, lifli ve tarçın kırmızısı renktedir.
 Yaprak Özellikleri: Yapraklar sürgünlere sarmal olarak dizilir.
Yapraklar 2 farklı formdadır. Yan dallar üzerindeki yapraklar,
Abies ve Taxus’a benzer şekilde yassı, 1-2,5 cm. uzunlukta ve 2
sıralı gibi dizilmişlerdir. Alt yüzlerinde belirgin halde 2 stoma
bandı vardır. İkinci tip yapraklar; ana sürgün uçlarında ve
kozalak taşıyan verimli sürgünler üzerinde yer alır ve 0,5-1 cm.
uzunluğundadır. Biz gibi sivri uçludurlar ve çok sıralı sarmal
olarak diziliş yaparlar.
 Tomurcuk Özellikleri: Tomurcukları küre formunda ve çok sayıda
sivri uçlu bir çok tomurcuk pulu ile örtülmüştür.
Sequoia sempervirens– Sahil Sekoyası
o



o
Çiçek Özellikleri: Erkek çiçekler; çok sayıda etamin pulunun kısa bir
eksen üzerinde sarmal olarak dizilmesinden oluşan kozalak
formundadır. Erkek çiçek kozalakları, terminal ya da yan durumlu
olarak sonbaharda oluşur.
Kozalak Özellikleri: Dişi çiçeklerin oluşturduğu kozalaklar; yaklaşık 22,5 cm. uzunlukta, yumurta biçimindedir. 15-20 adet odunlaşmış
karpellerden oluşur. Peltat karpellerin üst yüzleri buruşuktur. Kozalak
1 yılda olgunlaşır.
Tohum Özellikleri: Tohumları açık kahverengi renkte, küçük, basık ve
dar kanatlıdır. Tohum ya da çelikle üretilir. Derin ve geniş kök yayılışı
vardır.
Taxus’tan yaprak alt yüzündeki stoma bantları ve reçine kanalları
olması ile ayrılır. Abies’ten ise; yan sürgünlerde yer alan iğne
yaprakların eşit uzunlukta olmaması ile kolayca ayrılır.
Kaliforniya’nın en kıymetli orman ağaçlarındandır. Ülkemizde
Karadeniz kıyıları ve kuzeydoğu Anadolu’nun yazın sisli sahil
arazilerinin dere içlerinde ve yamaçlarda iyi gelişme göstermektedir.
İstanbul’un park-bahçe ve eski korularında güzel örneklerine rastlanır.
Sequoia sempervirens
Sürgün
Kabuk
Kozalak
Yaprak
Sürgünün arka ve ön yüzü
Habitus
SEQUOIADENDRON (MAMUT AĞACI)
Sekoya gibi jeolojik devirlerde bir çok
taksona sahipken, günümüzde sadece tek bir türü
(Sequoiadendron giganteum) Kuzey Amerika’nın
batısında yayılış yapmaktadır. Monotipiktir.
Sequoiadendron giganteum– Mamut Ağacı




Familyası: Taxodiaceae
Vatanı: Kuzey Amerika’nın batısında yayılış yapmaktadır.
Habitusu: Herdem yeşil, 75-85 (-105) m. boyunda, konik formlu
dev yapılı ve görkemli ağaçlardır. Gövde kabuğu kalın ve liflidir.
Yaprak Özellikleri: Yaprakları bakımından Cryptomeria ve
Araucaria excelsa’ya benzer fakat, 3 sıralı sarmal diziliş yapar.
Ana sürgünler üzerindeki iğne yapraklar 1,2 cm. uzunlukta ve
biz gibi sivri uçlu, 3 köşelidir ve ana sürgünlere yatık olarak
durmaz ya da genç sürgünlerde yatık durur. Yan ve alt dallar
üzerindeki yapraklar ise 6 mm. uzunlukta, üçgenimsi ve
sürgünlere yatıktır, üst yüzlerinde iki stoma bandı vardır.
Mavimtırak-yeşil renkteki yapraklar 2. ve 3. seneden sonra
kahverengiye dönüşür ve ağaç üzerinde uzun yıllar dökülmeden
kalır.
Sequoiadendron giganteum– Mamut Ağacı
 Kozalak Özellikleri: Dişi kozalak 5-8 cm. uzunlukta, 4-5 cm. çapında,
yumurta formunda, 25-40 adet peltat veya baklava dilimi şeklinde,
odunlaşmış karpellerden oluşur. Karpelin apofizi buruşuk ve orta
kısmı çukurdur. Ayrıca kozalak içinde tohumlarla birlikte, koyukırmızı renkli, pudramsı toz halinde bir pigment maddesi vardır. Bu
toz suda eritildiğinde solmayan bir mürekkep elde edilir. Bu pigment
fazlaca tanen içerir. Ayrıca pigment ile kaplı tohumların çimlenme
yüzdesi, olmayanlara oranla yüksektir. Kozalak 2. yılda olgunlaşır.
Ağaç üzerinde dökülmeden uzun süre kalırlar. Tohum 3-6 mm.
Uzunlukta, üstü basık ve kanatlıdır, saman sarısı renktedir.
o Oldukça geniş alana yayılan kök sistemine sahiptirler.
o Mamut ağaçları Avrupa’da ve Türkiye’nin ılıman yerlerinde güzel
gelişmektedir. Tohum ile yetiştirilen bu tür İstanbul’daki muhtelif
park ve bahçelerde, eski Boğaziçi korularında tek-tük rastlanır.
o Mamut ağaçları ve Sekoyalar ilk defa tebeşir çağında ortaya
çıkmışlardır. Üst tebeşir ve özellikle de tersiyerde gelişmelerinin en
son noktasına ulaşmışlardır. Batı Anadolu’da Tavşanlı-Tunçbilek
linyit yataklarında fosillerine rastlanmıştır.
Sequoiadendron giganteum
Sürgün
Genç ve yaşlı gövde
Kabuğu
Yaprak
Çiçek
Olgunlaşmamış ve
olgunlaşmış
Kozalak
Tohum
Habitus
TAXODIUM (BATAKLIK SERVISI)
Kışın yaprağını döken ya da daimi yeşil, bataklık
arazilerde toprak yüzeyine çıkan ve 1 m.ye kadar
yükselen havai köklere sahip ağaçlardır.
Taxodium’lar da Sekoya ve Mamut ağaçları gibi
jeolojik devirlerde, başta Avrupa olmak üzere Kuzey
Amerika ve Asya’da çeşitli taksonları ile geniş ormanlar
kurarken,
günümüzde
Kuzey
Amerika’nın
güneydoğusunda yayılış gösteren T. distichum ile
Guatamela’dan Meksika’ya ve güneybatı Teksas’a
kadarki bölgelerde yayılış yapan T. mucronatum adında
2 türü yayılış göstermektedir.
Taxodium’u familyanın diğer cinslerinden ayıran
en önemli özelliği; yalancı tüysü yapraklarının (kısa
sürgünlerde
bulunan
iğne
yaprakların)
kışın
dökülmesidir. Metasequoia’lar da kışın iğne yapraklarını
dökerler, fakat iğne yaprakların bulunduğu tali (ikinci
derecedeki) sürgünler karşılıklıdır.
Kısa ve uzun sürgünleri vardır. Yapraklar açıkyeşil renkte ve yumuşaktır. Bu yapraklar sürgünlere
sarmal olarak dizilir. Uzun sürgünlerdeki yapraklar kısa
ve pul yaprak halinde, kısa sürgünlerdeki yapraklar ise
uzun ve iğne yaprak şeklindedir. Bu iğne yapraklar ışığa
yöneldikleri için, dip tarafları kıvrılmış ve adeta tüysü
yaprak şeklinde tarakvari dizilmiştir. Sonbaharda kısa
sürgünlerle beraber uzun-iğne yapraklarda dökülür.
Tomurcuklar uzun sürgünler üzerinde ve pullu,
küçük yuvarlak formdadır.
Bir cinsli bir evciklidir.
Erkek çiçeklerin bir çoğu, uzun bir çiçek ekseni
üzerinde çift-çift bir araya gelerek, terminal, fakat aşağı
doğru sarkan «bask salkım» oluştururlar. Her bir erkek
çiçek kısa saplı, 6-8 etaminden oluşan, yumurta
formundadır. Sonbaharda oluşur, ilkbaharda tozlaşma
olur.
Dişi kozalaklar, çok sayıda peltat (kalkan)
şeklindeki karpellerden oluşur ve erkek çiçeklerin
bulunduğu sürgünlerin dip tarafında ya da başka
sürgünlerde yer alırlar. Dişi çiçeklerin oluşturduğu
kozalak, küremsidir. İç ve dış pullar birbiriyle
tamamen kaynaşmıştır. Arkalarında apofize benzer pul
çıkıntıları (mukro) vardır. Her bir kozalak pulunun 2
tane tohum tomurcuğu vardır. Kozalak 1 yılda
olgunlaşır ve pulları dağılır.
Tohum, kanatsız ve köşelidir. Tohum çimlendiğinde
çenek yapraklar 4-9 adettir.
Bu cinsin taksonları, taban suyu yüksek, rutubetli
topraklarda ya da bataklıklarda yetişmektedir.
Taxodium distichum- Amerikan Bataklık Servisi
o Familyası: Taxodiaceae
 Vatanı:
Kuzey Amerika’nın güneydoğusunda, Teksas’tan
Florida’ya kadar, özellikle Missisipi nehri kenarındaki bataklık
sahada geniş yayılışa sahiptir.
 Habitusu: 30-40 m. boylanan, gençlikte konik-piramidal, ileri
yaşlarda geniş-dağınık tepeli ağaçlardır. Bataklık yerlerde veya
çok rutubetli topraklarda yetişenlerin dip kısımları belirgin
şekilde geniş ve olukludur (nayloid gövde). Ayrıca böyle
yerlerdeki Taxodium’larda toprak yüzeyine çıkmış, 50-60 cm.
boyunda ve 15-30 cm. çapında silindirik formlu, içi boş «hava
kökleri» görünür. Gövde silindirik değil, uca doğru fazlaca incelir.
 Yaprak Özellikleri: Yapraklar açık-yeşil renkte ve yumuşaktır.
Kısa sürgünler üzerinde bulunan yapraklar; tüysü yaprak gibi,
iki sıra halinde dizilmiştir. Uzun sürgünlerdeki yapraklar ise, pul
yaprak formundadır. Sürgünlerin ucunda bulunan kısa sürgünler
dökülmediği halde, yan durumlu kısa sürgünler sonbaharda
tüysü yapraklarla birlikte dökülürler. Taze sürgünler yeşil, daha
sonra parlak esmer renk alır.
Taxodium distichum- Amerikan Bataklık Servisi


o
Tomurcuk Özellikleri: Sürgün uçlarına yakın olan tomurcuklar;
yuvarlak formda, büyük ve çok sayıda sivri uçlu pullarla kaplıdır.
Yan durumlu tomurcuklar ise daha küçük olup, bunlar
sonbaharda dökülecek olan yapraklı kısa sürgünleri oluştururlar.
Kozalak Özellikleri: Kozalakları 1,3-3 cm. çapında, küre
formunda, reçineli ve koyu morumsu-kahverengi renkte, kısa
saplıdır.
Avrupa’da
çok
iyi
yetişmektedir.
Ilıman
bölgelerdeki
bataklıkların ve büyük nehirlerin kenarında, ayrıca uzun süre su
altında kalan yerlerin ağaçlandırılmasında kullanılırlar.
Ülkemizde sahillerdeki nehir ağızlarında, uzun zaman su altında
kalan bataklık sahalarda kullanılabilirler.
Taxodium distichum
Sürgün
Yaprak
Taxodium distichum
Gövde Kabuğu
Habitus
Taxodium mucronatum (Meksika Bataklık
Servisi):
Anavatanı Meksika’dır. Yapraklarını kış sonunda
döken, hatta bazı hallerde daimi yeşil kalan boylu
ağaçlardır.
Erkek çiçeklerin oluşturduğu kurul,
T.
distichum’dan daha uzundur.
Tozlaşma
ilkbaharda
değil,
sonbaharda
gerçekleşir.
Birinci türe nazaran soğuklara karşı daha az
dayanıklıdır.
METASEQUOIA
İlk fosillerine Doğu Asya’da Mezozoik’e ait
katlarda rastlanmış, Tebeşir ve Tersiyer çağda
özellikle de Eosen’de tür çeşidi ve coğrafi
yayılışlarının en son noktasına ulaşmış ve Kuzey yarı
kürenin hakim bitkileri konumuna gelmişlerdir.
Fakat Eosen’in sonundan itibaren kaybolmaya
başlamışlardır. Günümüzde tek türü kalmıştır:
Metasequoia glyptostroboides.
Metasequoia glyptostroboides- Çin Su Ladini
o Familyası: Taxodiaceae
 Vatanı:
Canlı örneklerine ilk defa 1947 yılında Çin’de
rastlanmıştır.
 Habitusu: Kışın yaprağını döken, 35 m. kadar boylanan
ağaçlardır.
 Yaprak Özellikleri: Yaprakları açısından Taxodium’lara benzer,
ancak hem sürgün hem de yaprakları karşılıklı dizilir. İğne
yapraklar sonbaharda kısa sürgünlerle birlikte düşer. İğne
yapraklar sapsız ya da çok kısa saplıdır. İğne yapraklar 8-15 mm.
Uzunlukta, üst yüzü parlak yeşil, alt yüzleri açık yeşil veya açık
mavi-yeşil renktedir. Yapraklar sonbaharda kırmızımtırakkahverengiye dönüşür. Uzun ve kısa sürgünleri vardır.
 Çiçek Özellikleri: Bir cinsli bir evciklidir. Erkek çiçekler, terminal
ya da yan durumlu olarak bulunurlar. 5 mm. Boyunda, 20 kadar
etamin pulundan oluşan yumurta formundadırlar. Erkek çiçekler
bir çoğu ikişer-ikişer karşılıklı olarak başak veya salkım şeklinde
kurul oluştururlar.
Metasequoia glyptostroboides- Çin Su Ladini



Kozalak Özellikleri: Dişi çiçekler; karşılıklı dizilmiş 20-30 puldan
meydana gelir. Pulların en alt ve en üstte bulunanlar genellikle
kısırdır. Kozalaklar hafif 4 köşeli, yuvarlak ya da silindir
formunda, 20 mm. Genişlikte ve uzun saplıdır. Aşağı doğru
sarkarlar. Kozalak pulları derimsidir, kenarları yuvarlaktır, bir
yılda olgunlaşır, olgunlaştığında koyu kahverengi olur. Pullar
dağılmaz, her bir kozalak pulunun 2-9 (5-9) tane tohum
tomurcuğu vardır. Tohum açık kahverengi, ters yumurta
biçiminde, 4-5 mm. Uzunlukta, iki adet geniş-ince kanat vardır.
Bağıl nemi yüksek yerlerde kışa dayanıklıdır, kanaatkar,
rutubetli, taze topraklar ve yarı gölge şartları tercih eder.
Peyzaj düzenlemelerinde soliter kullanımı uygundur.
Metasequoia glyptostroboides
Kış Sürgünü
Sürgün
Dişi Çiçek
Yaprak
Gövde Kabuğu
Erkek Çiçek
Kozalak
Habitus
GLYPTOSROBUS
Orta ve küçük boyda, bir cinsli, bir evcikli ağaç
durumunda bulunurlar. Dalları yukarı doğru olup, almaçlı
dizilirler.
Kışın dökülen yaprakları değişik biçimdedir.
Dişi çiçekler; yan sürgünlerin ucunda kozalak
oluştururlar. Uzun ve kalın saplı, armut formlu kozalak 8-12
mm. Boyda ve sürgünlerde dik durur. Kozalak pulu ince-uzun, uç
bölümü kıvrılmış, kenarları kertikli, her pul yaprağın altında 2
tohum bulunur. Tohum köşeli, kanatlıdır.
Erkek çiçekler; Kısa sürgünlerin ucunda, bir çoğu bir
arada bulunur.
Çin’in batak yerlerinde ve pirinç tarlalarının kenarında,
ırmak kıyılarında yayılış yapan tek türü bulunmaktadır:
Glyptostrobus pensilis. Cinse ait tüm özellikler türü
yansıtmaktadır.
Ilıman bölgelerin ve iklimin bitkisidir. Güney Anadolu ve
Hatay’daki bataklık arazilerde yetiştirilebilir.
CRYPTOMERIA
Monotipiktir, yani tek türe sahip bir cinstir.
Yurdunda 60 m. kadar boylanabilen ağaçlardır.
Piramit formlu, herdem yeşil, bir cinsli bir evcikli ağaçtır.
Kalın gövde kabukludur ve kabuk uzunlamasına
yarılmış, kırmızımsı renkte ve yumuşaktır.
Yapraklar 3 köşeli, biz ya da iğne biçiminde,
sürgünlere 5 sıralı sarmal dizilir.
Sürgünler önceleri yeşil, üç yıldan sonra kırmızımsıesmer renge dönüşür.
Tomurcuklar küçüktür.
Erkek çiçekler yaprakların koltuklarında başak
görünüşündedir.
Dişi çiçekler yuvarlak 2-3 cm. uzunlukta
kozalak halinde, sürgün ucunda bulunur. Kozalak
pullarının uçları sivri ve her bir pulun altında 2-5
tohum tomurcuğu vardır. İç ve dış pul birbiriyle
tamamen kaynaşmış olup, kozalak 1 yılda olgunlaşır.
Pullar açılır, tohumlar saçılır. Tohumlar basık ve
kahve renkli, dar kanatlıdır.
Hızlı büyür, kuvvetli toprakları sever, kumsal
ve az verimli topraklarda da yetişirler. Orta derecede
ışık ve fazla derecede nem isterler. Kestanenin
yetiştiği bölgelerde yetişirler. Tohum ya da çelikle
çoğaltılırlar.
Cryptomeria japonica- Japon Kadife Çamı
o





Familyası: Taxodiaceae
Vatanı: Vatanı Japonya’da 50 m. kadar boylanan, düzgün gövdeli,
gençlikte dar piramit, yaşlandıkça geniş ve yuvarlak tepeli, piramit
görünüşlü bir ağaçtır.
Habitusu: Herdem yeşildir. Dallar yatay duruşlu ve sık, kabuk kalın,
uzunlamasına dar şeritler halinde çatlaklıdır. Gövde kabuğu, kızıl kahve
renginde, yeni sürgünler önce çıplak ye yeşil renkte, sonraları kızıl
kahve rengindedir.
Yaprak Özellikleri: İğne yapraklar 8-16 mm. uzunlukta, biz gibi sivri
uçlu olup, enine kesitleri 3-4 köşeli, kenarları tamdır. Dip kısmı geniştir.
Yapraklar sürgünlere 5 sıralı sarmal dizilir. Yaprakların her yüzünde
stoma çizgileri vardır. İğne yapraklar sürgünü tamamen örtecek şekilde
dizilmiştir.
Tomurcuk Özellikleri: Tomurcukları pulsuz ve küçüktür.
Çiçek Özellikleri: Bir cinsli bir evciklidir. Erkek çiçekler sonbaharda
sürgünün uç tarafındaki yaprakların koltuklarında bulunur, genç
sürgünlerde 25 erkek çiçek bir arada bulunur. Her bir erkek çiçek boyu
8-10 mm.dir. Erkek çiçek kozalağının pulları sarmal dizilir ve her bir
pulun altında 4-5 tane çiçek tozu torbası bulunur, polenlerini Mart
ayında etrafa saçar, torbalar açıldığında portakal sarısı renk alır.
Cryptomeria japonica- Japon Kadife Çamı



Kozalak Özellikleri: Dişi çiçekler ise sürgün uçlarında bulunur, 23 cm. çapında, yuvarlak formda kozalak oluştururlar. 20-30 adet
kozalak karpelleri ile brahtelerden (dış pul) her biri, birbiri ile
kısmen kaynaşmıştır. Uç kısımları ise serbesttir. Kozalaklar 1
yılda olgunlaşır. Tohumlar döküldükten sonra uzunca süre
sürgün üzerinde kalırlar. Her bir kozalak pulunun 2-5 tane
tohum tomurcuğu vardır.
Tohumlar 3 köşeli, her bir kenarında uzunca dar bir kanat
vardır. Tohum kahve rengindedir. Kozalakların tepesinden bazen
tıpkı Larix’lerde olduğu gibi iğne yaprak taşıyan bir sürgünün
sürdüğü görülür.
Gençlikte çok hızlı büyür, ışık gereksinimi az, kuraklığa duyarlı,
yaz kuraklığı olan kuru topraklarda iyi gelişmez. Türkiye’nin
Karadeniz sahil mıntıkasında, Rize ve çevresinde süs bitkisi
olarak kullanılmaya uygundur.
Cryptomeria japonica
Yaprak
Sürgün
Kozalak
Habitus
Çiçek
Gövde Kabuğu
Kozalaklı Sürgün
Sürgün
Düzenlemelerde en çok kullanılan 2 varyetesi (C.j. var. japonica,
C.j. var. sinensis), ve 50’den fazla kültivarı vardır. Bu kültivarlar
genellikle 1-3 m. nadiren 10-15 m. kadar boylanan, bodur
formlardır. Kültivarlardan birkaç örnek;
 ‘Bandai-sugi’ : 2 m. boylanan, top-çalı formlu kültivardır.
Sürgünleri değişik uzunlukta, yazın açık yeşil, kışın mavimsi
yeşil, sürgünler düzensiz duruşlu, yaşlı dallardaki yapraklar
kısa, yeni sürgünlerdeki yapraklar uzun, yaz-kış yaprak rengi
değişir.
 ‘Elegans’: Genellikle fazla boylanmayan ağaç ya da çalı
formdadır. Çok yumuşak ve uzun olan iğne yaprakları juvenil
formda, 1,5-2,5 cm. uzunlukta, mavi-yeşil renkteki yapraklar
kışın bronz kırmızısı renge dönüşür, düşük kış sıcaklığına
dayanıklıdır. Kozalaklar ana türden daha küçüktür. Süs bitkisi
olarak değerlidir.
‘Elegans Nana’: Bodur Japon Kadife Çamı
‘Spiralis’: Yaprakları sürgünler üzerinde helezoni olarak kıvrılır.
‘Globosa Nana’: Yavaş büyüyen, küre formlu , bodur çalıdır.
‘Lobbii’: Sütun formlu büyüyen, 20 m. boylanan, yoğun dallıdır.
Cryptomeria japonica var. elegans
Cryptomeria japonica var. elegans
Kozalak
CUNNINGHAMIA
Güney Çin ve Formoza’da doğal yetişen 3 türü olan,
herdem yeşil, iğne yapraklı ağaçlardır.
Düzgün gövdeli, dar piramit formlu, boylu
ağaçlardır. Dallar düzensiz çevrel dizilir.
İğne yapraklar tırpan biçiminde, deri gibi sert, ince
ve uzundur. Ancak yan dallardakiler ışık durumuna göre
karşılıklı, adeta 2 sıralı vaziyet almışlardır.
Erkek çiçekler sürgün uçlarında, bir çoğu birarada
yer alan silindirik kozalakçık oluşturur. Bir eksen
etrafında sarmal dizilmiş olan pulların alt taraflarında 3
tane çiçek tozu torbası bulunur.
Dişi çiçekler terminal ya da subterminal
durumludur. 1-3 adet dişi çiçek bir arada bulunur. Kozalak
pulları bir eksen etrafında kiremitvari sarmal olarak
dizilmiştir. Pulların uç kısmı sivri-batıcıdır. İç pul dış pulla
kaynaşmıştır. Kozalak 1 yılda olgunlaşır. Kozalak açılır
fakat dağılmaz. Her bir pulda 3 tohum bulunur.
Tohumlar dar kanatlı ve sert kabukludur.
Büyümesi çabuktur. Kök ve gövdeden sürgün verme
yeteneği vardır. Yarı gölge ağacıdır. Nemli, nispeten sıcak
yerlerde, kumlu ve orta derecede killi topraklarda iyi yetişir.
3 türü içinde en çok bilinen ve park ağacı olarak
kullanılanı C. lanceolata’dır.
Cunninghamia lanceolata (Çin Tırpan Ağacı): 30 m.
boylanan, düzgün gövdeli, herdem yeşil ağaçtır. İğne
yaprakları 3-7 cm. uzunlukta, sert, derimsi, düz hançer
biçiminde, genellikle eğri, sivri uçlu, kenarları dişli, üst yüzü
açık yeşil, alt yüzleri mavimsi-beyaz renkte iki geniş çizgi
bulunur. İğne yapraklar sarmal dizilir.
Dişi çiçekler sürgünlerin uçlarında, bir kaçı bir araya
gelerek 3-4 cm. uzunlukta, yumurta formunda kozalak
oluşturur. Biraz odunlaşmış kozalak pulları vardır.
Cunninghamia konishii: Formoza Tırpan Ağacı
Cunninghamia kawakamii:
Cunninghamia lanceolata
ATHROTAXIS
35 m. boy yapabilen, orta boylu, herdem yeşil
ağaçlardır. Dallar düzensiz dizilir, gövde kabuğu
uzunlamasına bölünmüş ve az olukludur.
Yapraklar pul yaprak ya da mızrak ucu şeklindedir.
Bir cinsli bir evciklidir.
Dişi çiçekler, sürgün ucunda tek olarak bulunur. Her
bir kozalak 12-25 adet, odunsu kozalak pulundan oluşur.
Pullar sarmal dizilir. Her pulda 3-6 tohum vardır. Tohumlar
küçük, ince, dar ve uzun kanatlıdır.
Erkek çiçekler de sürgün ucunda bulunur.
Tazmanya’nın batısında doğal yayılışı olan 3 türü vardır.
Bunlar;
Athrotaxis cupressoides
Athrotaxis laxifolia
Athrotaxis selaginoides’tir.
TAIWANIA
Bir cinsli, bir evciklidir. Herdem yeşil boylu
ağaçlardır.
Yapraklar iğne ve pul yaprak halindedir.
Erkek çiçeklerin 5-7 tanesi bir arada, kısa sürgün
uçlarında yer alır.
Dişi çiçekler sürgün ucunda, iç ve dış pullar
birbiriyle kaynaşmış halde, her karpelde 2 adet tohum
tomurcuğu bulunur. Kozalaklar yuvarlak ya da yumurta
formunda, pulları derimsidir. Olgun kozalak ağaç
üzerinde açılır ve dağılmadan bir süre öylece ağaçta
kalır.
Tohumlar geniş kanatlı, kanat tohumu çevrel
olarak kuşatmıştır.
Bilinen bir türü vardır: Taiwania cryptomerioides
Taiwania cryptomerioides: Vatanında 50 m. kadar
boylanan, yuvarlak piramit formlu ağaçlardır.
Yapraklar 15 mm. Uzunlukta, düz ya da tırpan
biçiminde, ince, üst ve alt yüzü uzunlamasına
çıkıntılı ve 4 köşelidir. Yaşlılarda pul yaprak
durumunda, 3 köşeli, uçları eğri, her yüzünde stoma
çizgileri bulunur. Yapraklar mavimsi-yeşil renktedir.
Kozalaklar yuvarlakça, 10-15 mm. Uzunlukta,
dalların ucunda, kozalak pulları sivri uçlu, her pulda
1-2 adet tohum bulunur. Tohumlar küçük ve
kanatlıdır.
Çin’in güney batısında ve Formoza adasında
doğal yayılış yapar.
Sequoia
TAXODIACEAE
S. sempervirens: Sahil sekoyası monotipiktir.
*Ana sürgünlerdeki pul yaprakların büyük bir kısmı sürgüne yapışıktır. Yaprakların alt yüzünde 2 beyaz stoma
çizgisi vardır. Yaprakları taxus ve abies’e benzer, yassı ve 2 yüzlüdür. Taxus’tan farkı yapraklarında stoma çizgisi
ve reçine kanalı bulunması, abies’lerden ise, yan sürgünlerde bulunan yaprakların (yalancı tüysü yaprak) eşit
uzunlukta olmaması (6-18mm.) ile ayrılır. Kozalak 15-20 puldan oluşur. Her pulun altında 3-7 tohum bulunur.
Kozalak pullarının göbeği içe basıktır

Cryptomeria
TAXODIACEAE
C. joponica, C.j. var. elegans:

İğne yaprak uçları biz gibi sivri, enine kesitleri 3-4 köşeli ve sürgünleri 5 sıralı sarmal dizilir (Sequoia’da 3
sıralı).Kısa sürgün ucunda 2-3 cm. boyundaki kozalağın iç pulunun kenarı dişlidir. İç ve dış pul birbiriyle
tamamen kaynaşmamıştır. Uçları serbesttir. Her pulun altında 2-5 tohum vardır.

Yaprağın her iki yüzünde stoma çizgisi vardır. Tomurcuklar pulsuzdur.
Sequoiadendrom
S. giganteum: Mamut Ağacı
TAXODIACEAE
Monotipiktir
Yaprakları pul, mızrak veya biz gibidir. Yapraklar sürgüne 3 sıralı sarmal dizilmiştir. Sürgünü tamamen kapatacak
şekilde sık ve yatık vaziyette dizilmişlerdir. Yaprak uçları sivri ve batıcıdır. Tomurcukları pulsuz, çıplak. İğne yaprak
3 köşeli.
Kozalak 25-40 puldan oluşur. Her pulun altında 3-12 tohum bulunur.
*İğne yapraklarının 3 sıralı sarmâl dizilmesi ve kozalak pullarının sırt kısmında mahmuz gibi çıkıntıların
bulunmaması gibi özellikleriyle Cryptomeria’lardan ayrılır.