arnavutluk ıhracat pazar

ihracat Araştırma Dizisi No: 94/3
. ARNAVUTLUK
.
.
IHRACAT PAZAR
_ARAŞTIRMASI
iSTANBUL TicARET ODAS ı
YAYıN NO : 1994/18
58,008 ARN
~
(
--.-l.
İhracat Araştırma Dizisi No: 94/3
ARNAVUTLUK
İHRACAT PAZAR
ARAŞTIRMASI
İSTANBUL TİCARET ODASI
Y A Y I N N O : 1994/18
Çalışmayı Hazırlayan
: Cem Akgün
Metni Baskıya Hazırlayan : Yüksel Öğer
Can Matbaa
Tel: 511 86 66
ÖNSÖZ
Bilindiği
üzere,
geliştirilmesine
duydukları
ve
ihtiyacın
gerçekleştirilmesi
Bu tür
de
Oda'mızın
çeşitli
ihracatçılarımızın
arasında
faaliyetleri
uluslararası
dış
ticaretimizin
hakkındaki
pazarlar
giderilmesine yönelik olarak ihracat pazar
bilgilere
araştırmalarının
yeralmaktadır.
araştırmaların amacı,
ekonomik
ilişkilerimizin geliştirilmesi
için incelenen
ülkelerdeki piyasa şartlarını, dış ticaret mevzuatını, potansiyel işbirliği alanlarını ve
diğer yararlı
bilgileri biraraya getirerek mevcut
imkanları
y~kın
Bu noktadan hareketle, Arnavutluk gibi
soyutlanmış
bir ülkenin ele
gözler önüne sermektir.
değin dış
zamana
alınarak incelenmiş olmasının
büyük yararlar
dünyadan
sağlayacağı
düşünülmektedir.
Çalışmanın
ihracatçılarımıza
ve
diğer
ilgililere
faydalı
olmasını
diler,
hazırlanmasında büyük katkısı bulunan T.C. Tiran Büyükelçisi Metin Örnekol'a ve
çalışmayı
yapan
Oda'mız elemanı
Cem Akgün'e
teşekkür
ederim.
Prof. Dr. ismail ÖZASLAN
Genel Sekreter
İ Ç İ N D E K İ L E R
Sayfa No.
ÖNSÖZ
I- Ü L K E V E T O P L U M
9
1. COĞRAFİ YAPI
9
1.1. Coğrafi Konumu
9
1.2. Yüzey Şekilleri
9
1.3. İklim
9
1.4. Bitki Örtüsü ve Hayvan Varlığı
10
2. DEMOGRAFİK YAPI
10
2 . 1 . Sosyal Yapı
10
2.2. Nüfus
10
2.3. Dil
11
2.4. Din
11
2.5. Eğitim ve Sağlık
2.6. Para Birimi
:.-
11
12
3. TARİHİ YAPI
12
4. İDARİ VE SİYASİ YAPI
13
II-GENEL EKONOMİ
15
1. GENEL DURUM
15
1.1. Milli Gelir
17
1.2. İstihdam
20
1.3. Fiyatlar
21
1.4. Ücretler
22
1.5. Perakende Ticaret
22
1.6. Tasarruflar
23
2. İMALAT SANAYİ
23
3.TARIM, HAYVANCILIK, BALIKÇILIK VE ORMANCILIK
29
3.1. Tanmsal Üretim
29
3.2. Hayvancılık, Balıkçılık
32
3.3. Ormancılık
33
4. MADENCİLİK VE ENERJİ
35
4 . 1 . Maden Üretimi
35
4.2. Enerji
40
5. ULAŞTIRMA
41
5.1. Karayolu Taşımacılığı
41
5.2. Denizyolu Taşımacılığı
41
Sayfa No.
5.3. Demiryolu Taşımacılığı
41
5.4. Havayolu Taşımacılığı
41
6. BÜTÇE
m. DIŞ TİCARET
42
44
1. GENEL DIŞ TİCARET
44
2. İHRACAT
46
3. İTHALAT
48
4. TÜRKİYE-ARNAVUTLUK TİCARİ İLİŞKİLERİ
50
4 . 1 . Anlaşmalar ve Protokoller
50
4.2. Türkiye-Arnavutluk Arasındaki Ticaret Yapısı
50
IV. DİŞ TİCARET MEVZUATI
56
1. İTHALAT REJİMİ
56
2. İTHALATTA GEREKLİ BELGELER
56
3. İTHALATTA ALINAN VERGİLER
56
4. VERGİ MEVZUATI
58
5. YABANCI SERMAYE
65
V. PAZAR HAKKINDA BİLGİLER
67
1. GENEL İZLENİMLER
67
2. TÜKETİCİNİN YAPISI VE DAVRANIŞLARI
68
3. REKLAM
69
4. İHRACAT OLANAKLARIMIZ
69
5. ORTAK YATIRIM YAPILABİLECEK ALANLAR
72
VL İŞADAMLARI İÇİN YARARLI BİLGİLER
74
1. ÜLKEYE GİDİŞ
74
2. NASIL GİDİLİR?
74
3. NE ZAMAN GİDİLİR?
74
4. GÜMRÜK KONTROLÜ
75
5. İKLİM-KIYAFET
75
6. ULAŞIM
75
7. İŞ SAATLERİ VE ZAMAN
75
8. HABERLEŞME
76
9. DİĞER YARARLI BİLGİLER
76
10. YARARLI ADRESLER
76
11. FAYDALANILAN KAYNAKLAR
84
I- ÜLKE VE TOPLUM
1. COĞRAFİ YAPI
1.1. Coğrafi Konumu
Balkan yarımadasının batısında yer alan Arnavutluk, 28.748 km^'ljk yüzölçümü ile
Avrupa'nın en küçük ülkelerinden birisidir.
420-39^ ile 390-380 kuzey enlemleri ve
19^-160 ile 21^-040 doğu boylamları arasında kalır. Komşuları; kuzey ve kuzeydoğuda
Yugoslavya
(Karadağ-Kosova),
doğusunda
Makedonya,
güneyde
Yunanistan'dır.
Batısında ise Adriyatik ve îon Denizi bulunmaktadır.
1.2. Yüzey Şekilleri
Dağlık bir ülke olan Arnavutluk topraklarının % 60'ının yükseltisi 1000 m'yi aşar.
Balkanların en karmaşık yüzey şekillerinin görüldüğü ülkede, genel bir bölümleme
yapılmak istenirse, kıyıya paralel uzanan üç bölge ayırt edilir: Kıyı ovası, iç kesimdeki
sıradağlar ve ova ile dağların bitişme noktasındaki tepeler bölgesi. Genişliği 10-30 km.
arasında değişen, kuzeyde îşkodra gölünden güneyde Avlonya (Vlore) körfezine kadar
uzanan kıyı ovası bir dizi püskürtü konisinden oluşmuştur. Ülkenin iç kesimlerinde
uzanan büyük sıradağlar sistemi kendi içinde ikiye ayrılır: Drin ırmağının kuzeyinde yer
alan ve kuzeydoğu, güneybatı yönünde uzanan Arnavutluk Alpleri'nin yükseltisi 2694
m'yi bulur. Drin'in güneyinde, boylamlar doğrultusunda üç sıradağ, Korab'da (Korabi)
2751 m'ye kadar yükseldikten sonra, Adriyatik denizine doğru apansızın alçalırlar. Ova
ile dağın birleştiği noktada, killi topraklardan oluşan tepeler, ülkenin en
zengin
bölgelerini oluşturur.
Sık sık boğazlardan ve dar havzalardan geçen akarsular, ulaşıma elverişli
değildir. Çöküntü havzalannda 150'yi aşkın göl yer alır. Arvanutluk'un en büyük üç gölü
îşkodra, Ohri ve Prespa'dır.
1.3. İklim
İklim çeşitliliği Arnavutluk'un belirleyici özelliklerinden biridir. Avrupa kıtasından
esen rüzgarlann etkisi altındaki iç kesimlerde kara iklimi egemendir. Kıyı bölgeleri
Akdeniz'den esen rüzgarlardan etkilenir. Geçiş alanları yaz aylannda Akdeniz'den, yılın
geri kalan bölümünde ise iç kesimlerden esen rüzgarlann etkisi altındadır. Yıllık
ortalama yağış 140 cm'dir. Kuzey kesimlerde yağış ortalamanın neredeyse iki katına
yaklaşırken, güneydeki düzlüklerde ortalamanın yansından azdır. Yaz ayları ülkenin
tümünde çok sıcak ve kurak geçer; temmuz ayı ortalamaları 2 4 ^ 0 ile 2 7 ^ 0 arasında
değişir. Kış aylarında ise değişken, bulutlu ve yağmurlu bir hava görülür.
1.4. Bitki örtüsü ve Hayvan Varlığı
Ülke alanının üçte biri ormanlarla kaplıdır. Yükselti arttıkça, yer yer nnakiler ve
çalılıklar halinde yozlaşmış Akdeniz bitki örtüsünün yerini; çam, gürgen,
köknar
ormanları, daha yükseklerdeyse otlaklar alır. Ülke 3 bini aşkın değişik bitki türüne
sahiptir.
Geçmişte çok zarar gören doğal yaşamın korunması için önlemlerin alındığı
ülkenin hayvan varlığı arasında çakal, kurt, tilki, daha seyrek olarak da yaban domuzu,
ayı sayılabilir. Arnavutluk sulannda kırlangıç balığı ile levrek ve kefal bulunur.
2. DEMOGRAFİK YAPI
2.1. Sosyal Yapı
Arnavutların kökenleri halen bilinmemektedir. Genelde, İllyriahlardan geldikleri,
dolayısıyla da Hint-Avrupa dil grubuna bağlı oldukları kabul edilir.
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra ülkede bir halk cumhuriyetinin kurulmasıyla üretim
biçimleri, kırsal görünüm ve nüfus dağılımı büyük ölçüde değişmiştir. Sanayileşmenin de
desteklediği, yakın dönemde gerçekleşen köylerden kentlere göç olayı, 1945'ten bu
yana başlıca kentlerde nüfusun dört kat artmasına yol açmıştır. 1960'tan sonra oldukça
yüksek olan kentleşme hızı 1970'li yıllardan sonra yavaşlamıştır.
Etnik yapı incelendiğinde; nüfusun % 90 Arnavutlar; % 8 Yunanlılar ve % 2 diğer
etnik
gruplardan
(Makedonyalılar,
Karadağlılar,
Sırplar,
Hırvatlar,
)
oluştuğu
görülmektedir.
Arnavutluk'un başkenti yaklaşık 250.000 nüfusa sahip olan Tiran'dır. Diğer büyük
kentler ise sırasıyla; Durres (Durazzo), Elbasan, Shkoder (Scutari), Vlore (Valona)'dir.
1990 yılı itibariyle nüfusun % 34'ü kentlerde, % 66'sı kırsal kesimde yaşamaktadır.
2.2. Nüfus
1992 yılı itibariyle Arnavutluk'un nüfusu 3.4 milyondur. Nüfus yoğunluğu ise k m ^
başına 118.3 kişidir. Yıllık nüfus artış oranı % 1.1 olan ülkede; ortalama ömür
erkeklerde 69.4 iken, kadınlarda 74.9 yıldır.
2.3. Dil
Ülkenin resmi dili Arnavutça olup; iki ana dil grubuna ayrılır. Birincisi Şkumbin
(Shkumbin) Irmağının kuzeyinde yaşayan Geglerin dili ile güneyindeki Toskların dilidir.
Son yıllarda Tosk lehçelerine dayanan bir dilin ulusal dil olarak benimsenmesine yönelik
çabalar oldukça başarı kazanmıştır.
2.4. Din
1990 yılına değin dini faaliyetleri tanımayan devlet, bu tarihten sonra dini tanımış
ve dini hizmetleri serbest bırakmıştır. Arnavutluk nüfusunun % 70'i müslüman, % 20'si
Ortodoks ve geri kalan % 10'u da katoliktir.
Genel olarak, Ortodoksların ülkenin güneyinde, katoliklerin ise kuzey bölgelerinde
yerleştiğini söylemek mümkündür.
2.5. Eğitim ve Sağlık
İlk ve ortaöğrenimde eğitim parasızdır. Yüksek öğrenimde ise, öğrenciler ailenin
gelirine göre belirli bir ücret ödemektedirler. Arnavutluk'ta eğitimin amacı, çok yönlü
talebeler yetiştirmektir. Bu amaca ulaşabilmek için yüksek öğrenimdeki öğrencilerin
yüksek öğrenim süresince her yıl yedi ay süren zorlu bir eğitim döneminin ardından iki
ay geçici işçi olarak çalışmalan ve bir aylık süre için askeri eğitim görmeleri, geri kalan
iki ayı ise tatil olarak değerlendirmeleri sağlanmıştır. Arnavutluk'ta 3 tane üniversite
bulunmaktadır. Genel olarak bakıldığında; halkın eğitim düzeyi iyi bir durumdadır.
Gençlerin büyük çoğunluğu coğrafi yakınlıktan ötürü İtalyanca
konuşabilmektedir.
Aynca, kamu kurumlarında, firmalarda ve diğer yerlerde İngilizce bilenlere de sıkça
rastlanmaktadır.
Sosyal güvenlik sistemi ile herkese ücretsiz sağlık hizmeti verilmektedir. 1 yaşına
kadar
olan
süresince
çocuklara
her ay
ilaç
ücretsizdir.
maaşlarının
% 70
Hastalık
durumunda,
ile % 100'ü arasında
çalışanlara
bir
ücret
hastalık
ödemesi
yapılmaktadır.
Erkekler 50-60 yaşları, kadınlar ise 45-55 yaşları arasında emekli olmaktadırlar.
Emekli maaşları ortalama aylık maaşın %70'i tutarındadır.
Kadınlar için doğum izni süresi 180 gün olup; bu süre içerisinde maaşın % 80'i
çalışana ödenmektedir.
2.6. Para Birimi
Arnavutluk'un para birimi lek olup; alt birimi kintar (1 lek = 100 kintar)'dır. Madeni
paralar
5,10,20
ve
50
kintar
veya
1
lek,
2
lek
şeklindedir.
Banknotlar
ise
1,3,5,10,25,50,100 ve 500 lek olarak ayrılmaktadır.
1992 yıl sonu itibariyle resmi döviz kuru
1 $ = 110 lektir.
Araştırmanın
gerçekleştirildiği dönemde ise (Nisan 1994) parite yaklaşık 1 yıldır, aynı düzey olan
1 $ = 101.50 lek idi. Döviz alım-satım işlemleri bankalarda, otellerde yapılabileceği gibi
döviz büfelerinde de yapılmaktadır.
3. TARİHİ YAPI
Arnavutlar daha önce de değinildiği gibi muhtemelen İlIyrialıların
soyundan
gelmektedirier. Birkaç kez Bizans İmparatoriuğu ve Bulgariar arasında el değiştiren
ülke, 1272'de I.Carlo tarafından işgal edildi. Osmanlılar
1514-17'de
Arnavutluk'u
Venediklilerden kesin olarak aldılar. İskender Bey denilen Yorgi Kastriota 1443 ile 1468
yıllan arasında Osmanlı
hakimiyetine
karşı girişilen isyanı yönetti.
Arnavutluk'ta
islamlaşma süreci XVI yüzyıldan XlX.yy'in ortalanna kadar sürdü. 1912'de ilan edilen
bağımsızlık
Sırplann, Yunanlılann ve
îtalyanlanh
muhalefetine
rağmen,
1920-21
tarihinde Milletler Cemiyeti tarafından onaylandı. Önce Cumhurbaşkanı (1925-1928).
sonra Kral (1928-1939) olan Ahmed Zogo, ülkenin siyasi hayatına hükmetti.
1939-1943'te İtalyanlar, 1943-44'te Almanlar tarafından işgal edilen Arnavutluk,
1941'de kurulan Arnavutluk Komünist Partisi'nin gayretleriyle kurtuldu. Enver Hoca ve
Mehmed Şehu'nun yönetimindeki ülke 1946'da bir halk cumhuriyeti oldu ve sosyalist
devrime yöneldi.
Tarımın kollektivizasyonu 1959'da hemen hemen tamamlandı. 1965-70 yıllarıysa
"ideolojik devrim"le geçti. Sırasıyla Yugoslavya (1948), Sovyetler Biriiği (1961) ve Çin'le
(1978) bağlannı koparan Arnavutluk dış dünyadan tamamiyle izole bir ülke haline geldi.
Enver Hoca'nın ölümünden sonra yerine Ramiz Alia geçti (1985).
Çok partili düzene geçme hazıriıklan 1990'da hızlandı ve 7 Nisan 1991'de yapılan
ilk genel seçimleri kazanan Emek Partisi hükümeti, haziran'da patlayan genel grev
sonunda istifa etmek zorunda kaldı. Emek Partisi adını Sosyalist Parti' ye çevirdi. Bir
koalisyon hükümeti kurulduysa da uzun ömüriü olmadı. Mart 1992'de yapılan genel
seçimleri Sali Berişa yönetimindeki Demokratik Parti kazandı. Nisan 1992'de Ramiz Alia
istifa etti ve yerine halen Cumhurbaşkanı olan Berişa 9 Nisan 1992'de devlet başkanı
seçildi.
4. İDARİ VE SİYASİ YAPI
28 Aralık 1976'da kabul edilen Anayasa, Nisan 1991 tarihinde hükümsüz kılınmış,
yeni ve geçici bir Anayasanın hazırlıklanna başlanılarak 30 Nisan 1991 tarihinde
hazırlanan yeni Anayasa Halk Meclisi tarafından kabul edilmiştir.
Yönetim
şekli
parlamenter demokrasidir. Devletin ana prensibi güçler aynlığı
ilkesine dayanmakta olup; yasama, yürütme ve yargı güçleri birbirinden bağımsızdır.
Yasama gücü "Halk Meclisi"ne aittir. Devlet Başkanı, aynı zamanda halk meclisinin
başkanıdır.
Yürütme gücü ise: "Bakanlar
Kurulu"nun
elindedir. Yargı
faaliyetleri
bağımsız olan ve anayasal hükümlere uygun olarak görev yapan bağımsız mahkemeler
eliyle yürütülmektedir.
Devletin başı halk meclisi tarafından seçilen Cumhurbaşkanıdır. Yürütme gücü
olan bakanlar
kurulunun başkanı
aynı zamanda
başkanını
bakanları
başkanının
ve
hükümet
hükümet
tavsiyesi
başkanıdır.
üzerine
Hükümet
Cumhurbaşkanı
atamaktadır.
Arnavutluk'ta aşağıda yer alan bakanlıklar bulunmaktadır:
1. Kamu İşleri Bakanlığı
2. Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığı,
3. Dışişleri Bakanlığı,
4. Eğitim Bakanlığı,
5. İçişleri Bakanlığı
6. İşçi ve Sosyal Sağlık Bakanlığı
7. Kültür, Gençlik ve Spor Bakanlığı,
8. Maliye ve Ekonomi Bakanlığı,
9. Sağlık ve Çevre Koruma Bakanlığı,
10. Sanayi, Madencilik ve Enerji Kaynaklan Bakanlığı,
11 .Savunma Bakanlığı,
12.Tanm ve Gıda Bakanlığı,
13.Taşımacılık ve İletişim Bakanlığı,
14.Turizm Bakanlığı
15. Yerel İdareler Bakanlığı.
Siyasal partilere ve 22-29 Mart 1992 tarihlerinde yapılan genel seçimlerde aldıklan
oy oranları ile parlamentoda sahip oldukları sandalye sayısına ise aşağıda yer
verilmektedir:
TABLO : 1
PARLAMENTODA SİYASAL PARTİLERİN DURUMU
(1992 Yılı İtibariyle)
Oy Oranları (%)
Partiler
Arnavutluk Demokrat Partisi (DPA)
62.09
Arnavutluk Sosyalist Partisi (SPA)
25.73
4.38
Sosyal Demokrat Parti (SDP)
İnsan Hakları Partisi
2.90
Arnavutluk Cumhuriyet Partisi (ARP)
3.11
Diğerleri (Komünist Parti, Yeşiller Partisi,
Liberal Parti, Demokratik Birlik Partisi,
Bağımsızlık Partisi, Halk Partisi
)
1.78
Toplam
100.0
Araştırmanın
yapıldığı
dönem
itibariyle
(Nisan
1994);
Sandalye Sayısı
92
38
7
2
1
140
Aleksander
Meksi
başkanlığındaki hükümette 2 ayn parti temsil edilmektedir. Demokrat Parti'nin 10,
Cumhuriyet Partisi'nin bir bakanlığı bulunmaktadır, diğer dört bakanlık ise bağımsız
üyelere aittir. Hükümette iki başbakan yardımcısı yanında genel sekreter ve parlamento
ile merkez bankası temsilcileri de yeralmaktadır.
İdari yönetim açısından Arnavutluk Cumhuriyeti 36 bölge, 315 komün ve 43
belediyeye ayrılmaktadır. Ülkede 67 şehir ve 2848 adet köy bulunmaktadır.
TABLO : 2
İDARİ BÖLGELER
Bölgeler
Komün Sayısı Bölgeler
Komün Sayısı Bölgeler
Komün Sayısı
1. Berat
10
13. Kolonje
6
25. Mirdite
7
2. Bulqize
6
14. Körce
15
26. Peqin
5
3. Delvlne
4
15. Kruje
5
27. Permet
6
4. Devoll
4
16. Kucove
2
28. Pogradec
7
5. Diber
14
17. Kukes
12
29. Puke
7
6. Durres
8
18. Lac
3
30. Sarande
5
7. Elbasan
21
19. Lezhe
9
3 1 . Skrapar
8
8. Fier
14
20. Librazhd
9
32. Shkoder
15
9. Gramsh
9
2 1 . Lushnje
15
33. Tepelene
8
10. Gjirokaster
11
22. M.Madhe
5
34. Tirane
17
11. Has
4
23. Mallakaster
6
35. Tropoje
7
8
24. Mat
12
36. Vlore
11
12. Kavaje
Toplam
.
315
II- GENEL EKONOMİ
1. GENEL DURUM
İkinci Dünya Savaşı'nm sonlanna kadar Arnavutluk ekonomisinin temelini tarım ve
hayvancılık sektörleri teşkil ediyordu. Sanayi üretimi hemen hemen yok gibiydi ve işçi
verimliliği çok düşüktü.
Yoksul bir ülke olan Arnavutluk ülke nüfusunun beslenme ihtiyacının karşılanması
amacıyla 1991'e doğru tarım alanında önemli gelişmeler kaydederek üretimini artırdı ve
çeşitlendirdi.
Elektrik üretimi hidro-elektrik santrallerinden sağlanmaya başlandı. Daha sonraki
bölümlerde bahsedileceği üzere; krom cevheri madenciliği de ekonomide çok önemli bir
yer tutmaktadır. Ayrıca, mühendislik, kimya sanayii, petrol sanayii üretimi mevcuttur.
Son yıllara değin makina ithalatının düşük olmasına karşın petrol ve üretime yönelik
hammadde ithalatı fazlaydı.
Ülke 1990 yılına kadar Stalinist sistemin katı bir şekilde uygulandığı, planlı
bir
ekonomiye sahipti. Fiyatlar sabitti, üretim tamamiyle devletin planlı kontrolü ve mülkiyeti
altındaydı. Planlı ekonomi 1990 yılında etkisini kaybetti ve 1991-1992 döneminde
ülkenin komünist sistemi tamamen bırakmasıyla ekonomi bütünüyle çökerek kargaşanın
oldukça yoğun olduğu bir ortam oluştu. Gıda üretimi tamamen düşmüş, sanayiinin
büyük bir bölümü gerek hammadde gerekse de yedek parça yokluğu sebebiyle ayakta
duramaz hale gelmişti. Telekomünikasyon hizmetleri felce uğramıştı.
1991 yılından itibaren Arnavutluk
ekonomisinde ciddi reformlar
başlamıştır.
Hükümet özelleştirme programını ilan etmiş. Parlamento "Toprak Kanunu", "Özel
Mülkiyet
ve
Faaliyetleri
Koruma
ve
Özelleştirme
Kanunu",
"Tanmsal
Arazilerin
Dağılımına İlişkin İlkeler Kanunu" gibi yasaları kabul etmiştir. Aynca, Ulusal Özelleştirme
Ajansı ve Özelleştirme Sürecini Hazırlama Komisyonu kurulmuştur.
Tanmda özel mülkiyet yaratma süreci 1992'de büyük ölçüde tamamlanmıştır.
550.000 köylü kendi arazilerini işlemeye başlamıştır.
1 9 9 r d e Yabancı Yatınmlar Ajansı kurulmuştur. Lek'in kuru ECU baz alınarak
Maliye Bakanlığı tarafından saptanmaya başlanmış (gerçekçi döviz kuru), işletmelere
döviz hesabı açabilme, devlet ve yabancı bankalardan dövizle borçlanma
olanağı
yaratılmıştır. Mart 1992 seçimlerinden itibaren yeni ekonomik reformlar uygulamaya
konularak
fiyatlar
devlet
kontrolünden
çıkanimış,
dış
ticaret
liberalleştirilmiş
perakende ticaret ile hizmetler sektörünün büyük bölümü özelleştirilmiştir.
ve
Ülkeye yabancı sermaye girişine izin verilmiş ancak madencilik, petrol ve doğal
gaz üretimi, posta ve telekomünikasyon, enerji sektörü, ormancılık ve ulaşımda yabancı
sermayenin girişi önceden izin alma şartına bağlanmıştır.
Bütün
bu
önlemler çerçevesinde
1991'de Arnavutluk
IMF üyeliğine
kabul
edilmiştir.
1992'de işbaşına gelen Demokrat Parti Hükümeti; fiyatlar ve gümrükler, devlet
şirketleri, yabancı yatırımlar ve vergi mevzuatlannda değişiklikler yapılmasını kabul
etmiştir.
TABLO : 3
ÇEŞİTLİ EKONOMİK GÖSTERGELER
Yıllar
1988
1989
1990
1991
1992
17.008
18.681
16.232
11.364
9.660
Büyüme %
-1.4
9.8
-13.1
-30.0
«1İ.0
4.0
Nüfus
3.18
3.25
3.30
3.37
3.40
3.43
200
45
GSMH Milyon Lek
1993
Enflasyon %
(Yıl sonu itibariyle)
İhracat FOB Milyon $
106.6
132.7
123.0
72.0
120.0
180.0
İthalat CİF Milyon $
141.4
223.6
232.6
281.0
300.0
350.0
Cari Denge, Milyon $
-23.5
-70.4
-95.1
- 250.0
280.0
300.0
Rezervler Altın Dahil
80.4
-63.0
-317.2
-527
_
_
5.69
6.00
5.61
5.05
80.0
110.1
Döviz Kuru Lk=$
(Yıl sonu itibariyle)
Kaynak : EIU World Outlook 1994.
TABLO : 4
BİR ÖNCEKİ YILA GÖRE EKONOMİK GÖSTERGELERDEKİ
YÜZDE İTİBARİYLE DEĞİŞİKLİKLER
Gerçek
Tahmin
Tahmin
1991
1992
1993
1994
- 30.0
- 15.0
10
6.0
-
200
45
30
Sanayii Üretimi
- 37.0
- 20.0
10
12.0
Tarımsal Üretim
- 24.0
- 15.0
14.5
10.0
72
120
180
250
281
300
350
400
Reel GSMH
Tüketim Fiyatları
İhracat FOB Milyon ABD $'ı
İthalat CİF Milyon ABD $'ı
Kaynak : EIU World Outlook 1994.
1.1. Milli Gelir
Komünist rejim zamanında milli gelir hesaplamaları eski doğu bloku ülkelerinde
olduğu gibi "net maddi ürün" adı altında batı ülkelerinin hesaplama yöntemlerine uygun
olmayan bir şekilde hesaplanmaktaydı. Bankacılık, sağlık, eğitim, kamu idaresi ve
savunma faaliyetlerine bu hesaplama yönteminde yer verilmemekteydi. Bu sebeble "net
maddi
ürün"
olarak
hesaplananlardan
daha
hesaplanan
küçük
rakamlar
rakamlar
olarak
batılı
ülkelerin
çıkmaktaydı.
yöntemine
Ekonomik
göre
değişim
sürecinde diğer eski komünist ülkelerde olduğu gibi Arnavutluk'ta da bu hesaplama
yöntemi terkedilmiş ve ekonomik performansın hesaplanmasında gayrisafi milli hasıla
yöntemine geçilmiştir.
Arnavutluk'un önceleri dış dünyaya oldukça kapalı bir ülke olması sebebiyle
geçmişine ait yayınlanan sağlıklı, güvenilir istatistikler bulmak zordur. 1993 yılında IMF
ile Arnavutluk yetkilileri arasındaki işbirliği sonucunda ülke ekonomisi hakkında bir rapor
hazırlanmıştır.
IMF raporuna göre 1950'den 1970 yılına değin "Net Maddi Üretim" çok hızlı
büyümüştür. Öyle ki, her 5 yıllık plan dönemi itibariyle bir önceki plan dönemine göre
% 40'i aşan oranlarda büyüme sağlanmıştır. 1970'lerin sonuna doğru büyüme oldukça
yavaşlamış ve 1986-90 döneminde net maddi üretimdeki artış sadece % 6.2 olmuştur.
Büyümenin yavaşlamasının dört temel sebebi vardı. Birincisi yatınmlann azalması,
ikincisi de eskiyen makine ve ekipmanlann yenilenmesinde karşılaşılan yetersizliktir. Bir
diğer sebeb ise, Çin'le ilişkilerin 1978'de bozulmasıdır. 1960 ve takip eden yıllarda Çin
Arnavutluk'a ekonomik açıdan daima yardım etmiştir.
Komünist
sistemin
aniden
çökmesi gayrisafi milli hasılanın ani düşüşünde diğer bir önemli etkendir. IMF, Dünya
Bankası ve EBRD (Avrupa Uluslararası Kalkınma ve Geliştirme Bankası) gibi batılı mali
kaynaklara göre gayrisafi milli hasıla 1990'nda % 13.4, 1991 de % 30 ve 1992'de % 8
oranında azalmıştır. 1991 yılında üretim % 60 oranında düşmüştür.
1992 yılında ise bir önceki yıla kıyasla sanayi üretiminde % 17 oranında gerileme
olmuştur.
TABLO : 5
1985 - 1 9 9 0 DÖNEMİNDE GSMH
1985
1986
1987
1988
1989
1990
Cari Fiyatlarla
16.8
17.4
17.3
17.0
18.7
16.2
1986 Sabit Fiyatlanyla
16.5
17.4
17.3
17.0
18.7
16.2
1.8
5.5
-0.6
- 1.7
10.0
- 13.4
1986 Sabit Fiyatlanyla
5.566
5.766
5.609
5.419
5.839
4.986
Değişiklik (%)
-0.3
3.6
- 2.7
-3.4
7.8
- 14.6
Toplam Milyar Lek
Değişiklik (%)
Kişi Başına Lek
Kaynak : EIU Country Profile 1993/1994.
TABLO:6
BEŞER YILLIK DÖNEMLER İTİBARİYLE
NET MADDİ ÜRETİM
(Milyon Lek)
1961-65
1966-70
1971-75
1976-80
1981-85
1986-90
Net Maddi Üretim
23.078
33.170
47.704
56.672
65.725
69.796
Tan m
12.215
14.586
17.325
20.533
22.315
22.822
Sanayi
5.531
9.191
16.577
22.793
28.092
31.691
İnşaat
1.761
2.421
3.374
3.915
4.948
4.554
559
727
1.390
1.662
2.156
2.423
3.012
6.245
9.038
7.769
8.214
8.305
Üretimdeki % Değişiklik
44.2
43.7
43.8
18.8
16.0
6.2
Tarım
26.7
19.4
18.8
18.5
8.7
2.3
Sanayi
78.5
66.2
80.4
37.5
23.2
12.8
İnşaat
64.1
37.5
39.4
16.0
26.4
-8.0
Telekomünikasyon
89.5
30.1
91.2
19.6
29.7
12.4
Diğer
59.1
107.3
44.7
- 14.0
5.7
1.1
Taşımacılık ve
Telekomünikasyon
Diğer
Önceki Plan Dönemi
İtibariyle Net Maddi
Taşımacılık ve
Kaynak : EIU Wolrd Outlook 1994.
1980'lerin ikinci yansında konut ihtiyacından kaynaklanan aşın talebe rağnnen
inşaat sektörünün genel ekonomi içerisindeki önemi azalmıştır.
1990, 1991 ve 1992 yıllannda sanayi üretiminde meydana gelen ani düşüşler
GSMH içerisinde sanayi sektörünün payının azalmasına yol açmıştır.
1992
yılında,
rakamlann
tam
olarak
temin
edilememesine
rağmen
tanm
sektörünün en büyük sektör olduğu söylenebilir.
1991 ve 1992'de ülkede yüksek enflasyon yaşanmıştır. İşsizlere son ödenen
maaşın % BO'i oranında verilen işsizlik yardımı bir yandan bütçede ağır bir yük
oluşturmuş, öte yandan enflasyonun düşürülmesini engellemiştir.
1992 öncesinde bütçe açığının GSMH'nın % 15'ine ulaşması ve 500 milyon
dolarlık dış borcun ödenmesinde güçlükler yaşanması sonucunda Arnavutluk kredi
alamaz duruma gelmiştir.
1993'de Arnavutluk ekonomisinde iyileşme dönemi başlamıştır. Daha önce verilen
Tablo 4'de görüleceği üzere; GSMH ve üretimde artış gözlenmiş, ancak buna rağmen
ülke ekonomisi halen 1991 öncesi ekonomik göstergelere ulaşamamıştır.
İktidardaki
tavsiyeleri
Demokrat Parti Hükümeti'nin 1993'te IMF ve Dünya
çerçevesinde
uyguladığı
program
ekonomide
canlanma
Bankasının
yaratmıştır.
GSMH'da toplam olarak % 10 oranında artış gerçekleşmiştir.
1993 yılında sektörler itibariyle büyüme oranları ve GSMH'nın sektörlere göre
dağılımı aşağıdaki şekildedir:
TABLO : 7
SEKTÖRLER İTİBARİYLE BÜYÜME ORANLARI VE
GSMH'NIN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI
Sektörel Büyüme Oranlan
GSMH'nın Dağılımı
Sektörler
(%)
(%)
Sanayi
10.0
14
Tarım
14.5
56
İnşaat
31.5
9
Ulaşım
13.0
3
Diğer
11.5
18
100
Kaynak : DEİK Bülteni Nisan 1994.
Kişi başına milli geliri 330 dolar olan Arnavutluk'un 1990'dan itibaren inşaat
alanında gösterdiği patlama ilginçtir.
Enflasyonun üç haneli rakamlardan % 30'lara indirilmesi ekonomide yaşanan en
önemli başarılardan birisi olmuştur. 1993'ün son aylannda aylık enflasyon oranı % 1'in
altında gerçekleşmiştir.
Üretim artışı ve enflasyon oranının indirilmesi ortamında Aleksander
Meksi
hükümeti ilan ettiği orta vadeli hükümet programıyla ekonomik istikrann sağlanmasını
ve dış borçlann azaltılmasını hedeflemiştir.
Kamu kesiminde çalışanlann ücret artışlannın dondurulması ve sıkı maliye
politikasının uygulanması suretiyle
bütçe açığını daraltmaya
başlayan hükümet, bu
politikalann devamını öngörmüş ve istikrarlı döviz kuru hedeflemiştir.
1990'da 1 dolar 2.65 lek iken 1991'in sonunda 30 lek, Temmuz 1992'de 130 lek
olmuştur. 1993'ün başından itibaren Lek, dolara karşı değer kazanmaya başlamıştır.
Araştırmanın yapıldığı Nisan 1994 ayında parite 1 ABD doları = 101.50 Lek idi.
Hükümet, vergi gelirlerini artırmak üzere önlemler almaktadır. Halen bütçenin
% 17'sini oluşturan vergi gelirlerinin 1996'da bütçenin % 30'unu oluşturması orta vadeli
ekonomik programın hedefleri arasında yeralmaktadır.
Tanm
alanında üretim artışının devamı durumunda
1994-1996
döneminde
Arnavutluk'un tanmsal açıdan kendine yeterli bir ülke haline gelmesi beklenmektedir.
Hükümet 1994'ten itibaren yatınmları artırmayı hedeflemektedir.
1.2. İstihdam
Toplam işgücü İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra hızlı bir şekilde artmıştır. 19751990 döneminde toplam işgücü % 60'dan daha yüksek bir oranda artarak 1.4 milyon
kişiye ulaşmıştır. 1980'nli yıllarda büyüme oranının düşmüş olmasına rağmen işgücü
nüfustan daha hızlı artmıştır. Bu dönemde toplam işgücü içerisinde çalışan kadmlann
oranı % 48 civarındaydı. 1990 yılında 1.4 milyon kişi devlet işletmelerinde, devlet
çiftliklerinde ve kooperatiflerde çalışıyordu. Yıllar itibariyle toplam istihdam içerisinde
tarımın payı azalırken sanayiinin payı artmıştır. 1990'nda toplam istihdam içerisinde
tarımın ve ormancılığın payı % 49 iken sanayiinin payı % 23 olmuştur. Komünist rejim
politikalannı tam istihdamı sağlamak üzere oluşturuyordu. Üretimde verimlilik olayı
sözkonusu değildi. Dolayısıyla gizli işsizlik vardı. Komünist rejimin
çöküşünden sonra
işsizlik hızlı bir şekilde artmış, daha doğrusu ortaya çıkmıştır. Bugün için işsizlik oranının
% 30 olduğu tahmin edilmektedir ve Arnavutlar; italya ve Yunanistan gibi ülkelere
göçedebilme yollarını aramaktadırlar.
TABLO : 8
SEKTÖRLER İTİBARİYLE İSTİHDAM
(1000-Yıllık Ortalama)
1975
1980
1985
1988
1989
1990
Toplam istihdam
893
1.122
1.298
1.405
1.431
1.434
Devlet sektörü
503
655
769
852
881
906
Kooperatif sektörü
390
467
529
553
550
528
Maddi alan
772
944
1.085
1.173
1.192
1.189
- Tarım ve ormancılık
457
559
645
706
707
704
- Sanayi
180
238
281
312
325
325
- Taşımacılık ve iletişim
19
22
29
30
29
29
17
19
21
22
25
25
- İnşaat
92
99
101
95
99
99
- Diğer
7
7
8
7
7
7
Maddi olmayan alan
121
178
213
232
239
245
- Eğitim
43
50
56
61
63
65
- Sağlık
24
33
36
39
41
43
(taşımacılık ve ticaret)
37
41
56
64
65
67
- Bilimsel araştırmalar
_
_
-
3
3
3
- Merkezi hükümet
_
_
-
12
11
11
- Sosyal organizasyon
_
-
-
4
4
4
54
65
49
52
52
- Ticaret ve lokantacılık
hizmetleri
- Kamu hizmetleri
- Diğer
17
Kaynak : EIU Country Profile 1993/94.
1.3. Fiyatlar
Son senelerde tüketim ürünlerinin fiyatlannda sınırlı oranlarda artış olmasına
rağmen kumanda ekonomisi altında fiyatların sabit olduğu söylenebilirdi. Piyasadaki
sınırlı sayıdaki malların fiyatları belirliydi. Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere: 19861990 döneminde toptan ve perakende fiyatlar resmi kayıtlara göre hiç artmamıştır.
Ayrıca, kiralar çok düşük seviyede kalmıştır.199rden itibaren fiyatlar tamamiyle serbest
bırakılmış ve 1991 yılında yıllık ortalama enflasyon % 37'ye ulaşmıştır. 1992 yılının
ortalarında resmi enflasyon oranı yaklaşık % 250 civarında gerçekleşmiştir. Piyasaya
daha fazla malın arzedilmesi, özelleştirilen perakende satış mağazalarının
artan
rekabeti sonucunda yıllık enflasyon oranı azalarak 1993'ün ortalannda % 129'a inmiştir.
TABLO : 9
TOPTAN VE PERAKENDE FİYAT ENDEKSLERİ
1 9 7 5 - 1 9 9 0 DÖNEMİ
(1986=100)
1975
1980
1985
1986
1987
1988
1989
1990
Sanayi
108.2
108.2
105.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
İnşaat
108.9
108.9
106.1
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
Tarım
98.7
98.7
96.8
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
Perakende fiyatlar
101.3
101.3
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
Toptan fiyatlar
Kaynak : E.I.U. Country Profile 1993/94.
1,4, Ücretler
Konnünizm rejimi sırasmda ücretler merkezden saptanıyordu ve aşın bir şekilde
çalışanlar arasında eşitliğe dikkat ediliyordu. 1980'nli yıllarda aylık ortalama ücret bir
idareci için 900 lek, vasıfsız bir işçi için ise 400 lek civarındaydı. Sözkonusu dönemde
parite 1 $ = 4 ile 6 lek arasında değişmekteydi ve devlet sektöründe çalışanlann
maaşları ortalama maaş düzeyinden % 20, kooperatiflerde çalışanlann ise % 30
oranında daha fazlaydı. Sonraki yıllarda fiyatların aşın artması sonucunda ücretlilerin
satın alma gücünde
düşme
meydana gelmiştir.
1993
yılının
ortalannda
sanayi
sektöründe aylık ortalama ücret 2500 lek iken parite 1 $ = 110 lek idi. Ailelere, yurt
dışından gelen gıda yardımlan ile yabancı ülkelerde çalışan akrabalarından gelen
yardımlarda önemli bir katkı sağlamaktadır. İşsizlere maaşın % 80'i oranında işsizlik
parası ödenmektedir.
1.5. Perakende Ticaret
1980'nli yıllann ortalannda devletin 125 ticaret kuruluşu, kooperatiflerde dahil
olmak üzere 10600 ticaret merkezi bulunmaktaydı. 1990 yılında elde edilen toplam satış
gelirlerinin (% 13'ü sağlayan kooperatifler dahil) % 87'sini devlet sağlamıştır. Aynı yıl
toplam satışlann % 58'ini gıda satışlan oluşturmuştur. Perakende satışlar komünist
yönetimin
çöküşünden
sonra
hızlı
bir
şekilde
düşmüştür.
1990'dan
sonra
gerçekleştirilen özelleştirme faaliyetleri sonucunda ise perakende satış faaliyetlerinde
hızlı bir gelişme kendini göstermiştir.
1.6. Tasarruflar
Tasarruf
bankalarının
mevduat
hacmi
1950-1978
yıllan
arasında
155
kez
artmıştır. 1980-1983 döneminde ise mevduatın büyüme oranı oldukça yavaşlamış ve
sadece % 28 oranında gerçekleşmiştir. Yakın zamana değin Arnavutluk dünyadaki en
yüksek tasarruf oranına sahip ülke olduğunu iddia etmekteydi. Bunun tabii ki asıl nedeni
kapalı bir ekonomide paranın satın alabileceği mallann oldukça kısıtlı olmasıydı. 1991
yılından sonra ülkedeki yüksek enflasyon bu tasarrufların erimesine yol açmıştır. Ancak
parası olan kişiler tasarruflarını döviz olarak tutmayı tercih etmektedirler.
Arnavutluk'ta bankacılık faaliyetlerini düzenleyen yasa Nisan 1992'de yürürlüğe
girmiştir. Ülkenin bankacılık sistemi başlıca ikiye aynlır:
1) Arnavutluk Merkez Bankası,
2) Ticari Bankalar.
Arnavutluk Merkez Bankası'nm öncelikli görevi diğçr bankaların
faaliyetlerini
denetlemek, koordine etmek ve düzenlemektir. Aynca, kurulan ticari bankalara lisans
vermek yetkisi Merkez Bankası'na aittir.
Bugünkü mevzuata göre ülkede ticari bankalar;
1) Arnavutluk sermayesiyle ya da yabancı sermayenin belli bir oranda katılımıyla
kurulmuş devlete ait veya özel ticari bankalar şeklinde olabileceği gibi, 2) Tamamiyle
yabancı sermayeli bir banka şeklinde de olabilirler.
2. İMALAT SANAYİJ
1960'lı yıllann başından 1980'nlere değin sanayii olarak belli bir temel oluşturan
Arnavutluk çok çeşitli bir ürün yelpazesine sahip bulunmaktadır. Kimyasallar, elektrik ve
mühendislik sektörlerine öncelik verilmiştir. Kimyasallann üretim faaliyetleri madencilik
ve tanmsal üretime uygun olarak yönlendirilmiştir. Mühendislik alanındaki büyüme tüm
sanayideki büyümeden birkaç kat daha hızlı olmuştur. Bu gelişimin temel sebebi ülkede
kullanılan yabancı menşeli çeşitli tipteki makinalara yedek parça üretimine ağırlık
verilmesi olmuştur. 1991-1992 yıllannda 300 büyük sanayi girişiminden yaklaşık yansı
faaliyet göstermiştir. Çin ile yapılan işbirliği sonucunda kurulan ve yıllık üretim kapasitesi
500.000 ton olan ülkenin en büyük metalürji tesisi Elbasan kompleksi bile tam
kapasiteyle çalışmamıştır. 1992 yılının ikinci yansından itibaren dış yardımlann ve
kredilerin
gelmesiyle
birlikte
özellikle
hammadde
işleyen
fabrikalarda
üretimde
kıpırdanma başlamıştır. Arnavutluk başlıca küçük gemiler, traktörler, yolcu otobüsleri,
madencilik ekipmanları, tanmsal aletler, çeşitli tüketim ürünleri (tekstil, tekstilden mamul
hazır giyim eşyaları, ayakkabı, soba, çeşitli ev eşyaları gibi), bisiklet, basma bez
alanlarında üretim kapasitesine sahiptir.
Gıda sanayiindeki üretim artmış olmasına rağmen, toplam sanayi üretimi içinde
1950'de % 57 olan payı 1990'nda % 28'e düşmüştür. Ülkedeki en büyük sanayii
sektörleri madencilik, mühendislik, gıda. hafif sanayii ve kimyasallardır.
TABLO : 10
SEKTÖRLER İTİBARİYLE SANAYİ ÜRETİMİ
(Milyon Lek; 1986 Sabit Fiyatlarıyla)
1987
1980
1985
1986
Enerji
594
- Elei^trik
439
486
543
1.214
837
880
842
- Petrol
Madencilik
- Kömür
182
257
263
263
- Krom
307
256
281
230
- Bakır
1.304
852
1.162
1.370
397
- Demir-Nikel
512
528
486
İmalat Sanayii
- Kimyasallar-Lastik
841
937
625
888
- İnşaat Malzemeleri 1.045
985
1.023
1.008
- Ağaç İşlenmesi
655
736
758
729
144
- Kağıt
123
161
153
- Makineler ve
Ekipmanlar
350
465
495
513
- Yedek Parçalar
407
327
466
485
Elektroteknik ve
1.367
Metal İşleri
990
1.356
1.396
Cam ve Seramik
118
125
131
139
Diğer Mineraller
86
109
109
110
Tekstil
700
778
778
793
Dış Giyim
812
922
866
883
Deri İşleme
317
265
302
350
484
641
Diğer Hafif Sanayii
288
569
Tütün Ürünleri
171
164
145
158
Balıkçılık
38
61
58
66
Un ve Ekmek
1.348
1.608
1.543
1.543
Diğer Gıda Ürünleri
ve içecekler
2.712
2.976
3.031
3.153
Basma Kumaş
105
116
121
123
Diğer
~16'4
52
" " 1 0 5 1 110
Toplam Üretim
14.145 16.082 16.891 17.141
Sermaye Malları
9,024
10.224 ~ 10.951 ] 10.956
Tüketim Ürünleri
5.121
5.940 ! 6.185
5.858
Kaynak: E.I.U. Country Profile 1993,94.
1988
1989
1990
527
844
543
851
463
804
274
326
1.461
622
276
340
1.525
671
261
265
1.134
521
965
983
708
144
1.017
857
879
662
152
996
742
165
486
369
496
493
1.409
139
108
778
r956
385
r570
r 163
74
1.635
513
1.490
^ 152
115
795
1.146
412
616
^ 195
66
1.676
482
1.492
142
116
713
1.318
432
596
158
78
t" 1.720
r •
3.144
3.089
3.273
124
"""l20^""" İ 3 0
173
179
169
17.497 18.370 16.996
11.177 11.574 10.237
6.320 ^ 6 796 ^6'. 759
CO
00
CO
in
o
O)
CD
CD
O
00
CM
O)
c
o
o
tu
o
z
<
ÛC
00
O)
CD
CM
00
CM
CD
00
CO
CO
CM
CO
CO
CM
00
CD
00
CD
o
CD
CO
CM
00
CD
(ftE
(D
00
O)
LO
o
CM
E
0)
CO
-o
00
00
00
O)
o
o
CM
CO
CD
CM
CM
o
CD
CD
LO
00
CD
CO
LO
CD
CO
00
CM
CO
CM
81
0)
ÛC
LU
00
00
C7>
CO
CD
CO
CD O
CMI
LO
LO
o
CM
CO
LO
LO
CD
CD
CD
OD
00
CD
CD
CD
O
CD
1—
CM
O
O
1—
CO
CM
CO
CO
o
CD
CO
o
CO
CM
O
CD
CM
CD
CvJ
o
CD
CM
00
CO
CM
CD
in
LO
CM
CO
00
CO
CM
CO
CD
CD
CD
CO
CM
00
o
CM
CO
CO
LO
CD
O
O
CM
CO
o
o
CD
CD
CO
o
CD
CD
Cvl
ID
CD
00
CD
CM
O
CD
CM
00
CM
O)
00
CD
LO
O
CD
CM
CD
CD
CD
CD
LO
CD
CD
CO
o
CO
CO
CO
LO
O
LO
CvJ
CD
CD
co
CD
o
CD
CM
CD
CM
CO
CD
o
< ]D
z 12
< O)
Q>
Û
o
00
O)
O
00
00
CO
00
CD
o
(O
O)
00
CM
CO
00
5-
CO
o
o
CO
in
CD
o
CD
CD
CD
CD
CO
CO
CD
CD
CM
CD
00
CM
C\J
00
CvJ
CD
LO
CM
E^
0
>
N
E
X
CD
C/)
CD
CO
0)
CL
UO
LO
CM
O
15
N
o
Û
0Û
O
0
CL
LUi
03
C/)
c
E CD o
o O :^
E E
o
o 2 i—
E
o
i—
CD
>
CD
CD
O
O
o
CD
E
I c
>
CD
cxî
CÛ
E
-o
(D
T?
Q
X
o
CO
o
CM
CO
CD
CD
CO
UO
00
CD
CD
CO
CO
o
O)
CD
CM
CO
O)
LO
CD
S
00
O)
LO
CM
O)
CM
O)
O)
LO
CD
o
00
CD
CO
CO
CO
CM
CJ>
CD
CO
CM
00
CM
00
CO
CO
CD
00
CO
CM
00
CO
CO
o
O
00
CO
CM
CO
LO
CD
CX)
CD
CO
LO
CM
C\J
LO
CD
LO
00
a>
T—
a>
CO
CM
o
CO
o
CO
CO
E
(D
>
00
CO
O)
CD
00
CD
CD
CM
CO
•O
C
Cû
CvJ
O
o
o
lO
3
o
o
CO
CO
CD
O)
CM
IT)
CD
LO
CVJ
O
lO
CO
CO
o
CD
LO
CD
o
1^
CM
CO
o
(D
O)
CD
CM
CM
CD
CM
CD
LO
O)
CM
00
LO
O
CO
CM
CO
LO
CD
LO
O
CM
J5
c
CO
E
d.
03
CO
CH
E
û
u
o
E
0 o
E
o <
<
_ç5
CO
S?
O
o
5j COE^
>
—I
o
c
c
O
c _ç5
(D
E
Z3
O)
C30
o
O)
O)
2
CO
CD
00
CO
o
CM
CO
CO
CO
ID
CD
-si-
LO
LO
CO
CD
CM
CM
LO
00
CD
CO
CO
CD
CO
CO
CM
o
00
CO
CM
CD
CO
CO
o
lO
00
CO
CM
CD
O
CM
c\j
LO
00
CM
CM
o
00
E
CO
(D
t
LO
CM
CO
o
in
CD
CO
00
•o
in
oo
O)
CD
LO
CD
00
CO
CM
o
CD
00
CD
CD
LO
CO
CO
(O
o
00
CD
00
CO
CD
CD
CD
CM
CvJ
O
O)
CO
O
(D
O)
00
o
o
o
CD
CD
Ln
ih
CD
CD
CO
LO
o
t—
CO
LO
00
(D
CO
LO
CD
CO
CO
LO
o
o
o
00
CM
LO
CO
o
00
CD
CO
O
CO
LO
LO
CM
O
CM
in
CD
CM
00
CM
CM
CM
CO
CO
in
CO
CM
CO
LO
CM
00
CO
CO
00
LO
CO
CD
CM
CO
CO
CM
LO
CO
00
CO
CO
CM
CD
CM
CD
CO
c\i
o
CO
CO
CO
CO
CM
00
o
o
CO
CO
CM
CO
CD
CO
CM
CM
in
00
CO
CO
CD
CD
o
CD
CM
CD
00
CO
00
CM
CM
CM
CM
CM
LO
CO
CO
CM
CM
in
CO
CO
CM
CO
LO
CO
CM
CO
CM
CD
CM
CM
00
CD
CD
00
in
CO
00
CO
CD
O
CD
ID
00
CO
CD
00
CO
CM
CD
c
o
CO
CM
E
•g
c
13
CO
CO
a
CO
O
E
CO
CO
£1
O
>
a
o
o
o
CO
E
O
JO
CO
o
O
O
o
CM
Co
CÛ
E
<
CO
E
CO
ÛL
E
c
o
0
"O
CO
CO
CD
"D
CO
o
o
o
CO
(D
n
CO
>>
6 <
E
CO
o
o
o
o c
o o
o
o o
>>
i—
I
ş
CD
CO
E
CO
=)
LU
LO
CM
o
CD
OD
O)
CM
00
CD
UO
00
GO
CD
CM
CM
CM
o
o
IjO
CM
in
o
CM
c6
CO
a>
LO
LO
CM
CD
CM
O
CO
O
CO
O
CO
CO
c6
00
CM
00
CD
LO
LO
CD
CO
LO
CD
CM
CO
CM
CD
CT>
LO
OD
CM
CO
00
CM
LO
CD
00
Cvj
CD
T -
LO
CD
LO
CO
00
CJ>
CO
CD
CD
LO
LO
en
00
CM
LO
cr>
o
LO
00
O)
CM
00
CM
CM
00
LO
CM
CO
CM
CO
LO
o
CD
CM
CD
CM
CM
LO
CM
LO
E
ta
(D
oo
CD
00
CD
00
O
CD
00
CM
CO
CM
evi
o
m
oo
00
CD
CO
O
CM
CO
lO
CM
CO
CM
CO
CM
LO
CM
CM
CM
00
00
00
CO
O)
00
LO
O)
o
CM
CM
CD
00
CD
LO
CvJ
o
00
LO
o
CO
c6
o
o
LO
LO
00
o
CM
LO
CD
CM
o
CM
CD
O)
CM
CO
CM
CD
CD
o
LO
CD
LO
LO
CD
CO
CT>
OD
o
(D
O)
CO
CD
00
CD
CM
LO
CO
CM
00
o
CD
CO
o
CO
û.
CD
CM
c\i
2
0)
c
<D
•D
İ5
<
CO
CÛ
"E
o
0
Q
CD
03
(D
(/)
d
O
o
(/)
c
o
o
o
03
03
c
qI
LU
(D
>
c
CD
3
c
03
CO
JQ
o
CL
o
o
0
CD
CD
CO
c
ÇO
CO
C/)
3. TARIM, HAYVANCILIK, BALIKÇILIK VE ORMANCILIK
3.1. Tarımsal Üretim
Daha öncede değinildiği gibi Arnavutluk'un % 75'inden daha fazlası dağlık olup; bu
alan tanmsal üretime uygun değildir. Ekilebilir arazi genel olarak Tiran, Elbasan ve Berati
bölgeleri ile sahilde ve tepelik alanlarda bulunmaktadır. Öyle ki, sayılan üç büyük yerleşim
birimi 700.000 hektarlık kullanılabilir alanın % 64'ünü kapsamaktadır. Ayrıca, Korca bölgesi de
önemli bir tanmsal üretim merkezidir.
T A B L O : 12
TARIMSAL ALANLAR
(000 Hektar)
1950
1970
1991
1992
Tarımsal Alan
391
599
703
702
Ekilebilir Alan
374
521
578
578
Yemiş Bahçeleri
3
30
60
60
Zeytinlikler
11
36
45
45
Üzüm Bağlan
3
12
20
19
K a y n a k : The Agriculture and Food Industry in Albania Ministry of Agriculture
and Food.
Tanma uygun arazinin yaklaşık % 60'ı sulanabilmektedir.
Tanm sektörü GSYİH'nın 1990 yılı itibariyle yüzde 35.9'unu oluşturmaktadır.
1970 ve 1980'li yıllarda Arnavutluk buğday üretiminde kendi kendine yeterli bir ülkeydi.
Diğer tanmsal gıda ürünlerinde ihtiyacının % 85'ini karşılaşabiliyordu. Ancak, 19801i yıllann
sonunda kuraklık, verimsizlik ve yüksek nüfus artışı sonucunda nüfusun beslenmesinde
şiddetli problemlerle karşılaşılmıştır. Bunun sonucunda da gıda konusunda ülke dış yardıma
muhtaç bir hale gelmiştir. Gerçi, 1970 ve 1980'li yıllarda yürütülen sulama, drenaj, teraslama
çalışmalan sonucunda ekilebilir arazi sahası genişletilmiştir. Ancak, 1950'de 1 milyon 220 bin
olan nüfusun 1990'da 3 milyon 220 bine çıkmasına rağmen kişi başına düşen ekilebilir arazi
sahası yüzde 10 oranında azalmıştır.
Sonraları, tarım alanında yürütülen özelleştirme çalışmalan
sonucunda
işlenebilir
topraklann tamamına yakını çiftçilere dağıtılmış ve tanmsal üretimdeki kriz atlatılmıştır.
Özelleştirme çalışmalanndan sonra, 1991 yılında elde edilen tanmsal üretimin % 781 özel
sektör tarafından sağlanmıştır.
T A B L O : 13
SEKTÖR BAZINDA TARIMSAL ÜRETİM
(Milyon Lek)
Yıllar
Toplam
Devlet Sektörü
Kooperatif Sektörü
Özel Sektör
1938
1754
-
-
1754
1950
2089
86
38
1965
1970
5415
1178
2925
1303
1989
9825
2925
5857
1043
1990
9151
2672
4473
2006
1991
6960
1547
-
5413
1992
7800
730
-
7070
Kaynak : The Agriculture and Food Industry in Albania, Ministry of Agriculture and Food.
1992'de % 12 artan tanmsal üretim 1993'de % 15 artmıştır. Tahıl üretimi ise % 64
oranında artmış, ülkenin tahıl ürünleri açısından dışa bağımlılığı azalmıştır. Meyva üretiminde
ise düşüş gözlenmiştir.
T A B L O : 14
ÇEŞİTLİ TARIMSAL ÜRÜNLERİN ÜRETİM MİKTARLARI
(1000 Ton)
ürünler
1986
1987
1988
1989
1990
1991
Hububat
997
1.019
989
1.036
741
559
Buğday
555
589
633
611
450
300
Mısır
320
306
233
302
200
180
Patates
131
135
115
88
71
65
Et
34
55
57
54
50
45
Sebzeler
187
188
412
397
299
248
Domates
47
48
48
48
40
32
Meyvalar
200
169
151
171
123
97
Şekerkamışı
360
280
300
320
230
205
İnek Sütü
345
339
246
314
302
283
Tavuk Yumurtası
13.2
13.2
14
14.2
10.5
8.1
Kaynak : EIU Country Report 1993/94.
T A B L O : 15
TARIMSAL ÜRETİM
1980
1985
1986
1987
1988
1989
1990
Toplam Tarımsal Üretim 6.987
8.081
8.402
8.441
7.921
8.772
8.120
Mahsul Üretimi
3.946
4.837
5.080
4.995
4.423
4.795
4.071
- Buğday
1.146
1.363
1.303
1.341
1.440
1.373
1.381
- Mısır
596
577
748
633
485
519
470
- Pirinç
39
39
35
34
28
27
22
- Patates
109
94
121
99
66
104
75
- Sebze
598
610
627
642
525
649
639
- Fasulye
45
66
101
75
74
100
68
- Tütün
211
259
341
355
191
238
224
- Ayçlçek tohumu
116
146
132
97
71
96
53
- Pamuk
96
162
164
144
87
100
72
- Şekerkamışı
83
69
58
58
38
79
49
- Diğer
907
1.452
1.450
1.517
1.418
1.510
1.018
Meyva ve Zeytin
548
578
539
572
537
602
516
- Elma,armut,şeftalijncir
129
118
140
122
117
150
121
- Üzüm
132
163
127
155
150
158
131
- Zeytin
58
72
38
81
50
66
32
- Narenciye
30
37
39
28
38
42
42
- Diğerleri
199
188
195
186
182
186
190
2.180
2.323
2.456
2.571
2.616
2.807
2.963
598
818
877
925
874
862
890
• Sığır
275
328
380
402
348
336
346
• Domuz
137
180
195
191
183
198
206
• Koyun ve keçi
140
207
201
231
247
236
245
• Kümes hayvanları
46
103
101
101
96
92
93
- Süt
892
907
933
991
1.066
1.195
1.138
- Yumurta
132
177
189
210
212
240
252
- Diğerleri
558
421
457
445
464
510
683
313
343
327
303
345
568
570
Sosyal Ürün
7.357
8.498
8.828
8.878
8.376
9.215
8.540
Materyal Girişi
3.266
3.853
4.060
4.328
4.080
4.296
4.251
Net Maddi Ürün
4.091
4.645
4.768
4.550
4.296
4.919
4.289
^
Canlı Hayvanlar ve
Hayvansal Ürünler
- Et
Ormancılık ve İlgili
Faaliyetler
Kaynak: EIU Country Profile 1993/94.
3.2. Hayvancılık, Balıkçılık
Arnavutluk'taki sosyal ve ekonomik değişimlerin canlı hayvan varlığı üzerinde önemli bir
etkisi olmuştur. 1990 yılına değin canlı hayvan varlığının yaklaşık % 851 devlete aitti. Tarımsal
kooperatiflenn ve devlet çiftliklerinin özelleştirilmesinden sonra canlı havyan varlığının % 98.5
gibi büyük bir oranı özel mülkiyete geçmiştir. Hayvancılık alanında hayvanların çiftçilere
dağıtılmasını takiben bir canlanmanın başladığını söylemek mümkündür.
Arnavutluk'ta
yıllar
itibariyle
belli
kategorilerdeki
canlı
hayvan
varlığı
aşağıdaki
şekildedir:
T A B L O : 16
CANLI HAYVAN DAĞILIMI
(Adet Olarak)
Kategoriler
1938
1950
1970
1980
1990
1991
1992
Sığır
391
419
408
606
633
640
580
inek
113
113
161
253
301
306
324
2506
2537
1983
2064
2791
2890
3000
15
46
115
180
220
147
110
1037
660
2171
3467
5259
3704
2500
Küçük geviş getiren
hayvanlar
Domuz
Kümes hayvanları
Kaynak: The Agriculture and Food Industry in Albania, Ministry of Agriculture and Food.
Geçmişle kıyaslandığında ülkede süt üretimi artmıştır, fakat hala diğer ülkelerin süt
üretim seviyesinin altında seyretmektedir.
TABLO:17
SÜT ÜRETİMİ
(Kg/Adet Olarak)
Dönem
İnek
Koyun
Keçi
1938 - 1970
600
35
55.
1971 - 1980
1100
37
58
1981 - 1990
1300
40
70
1990
1482
41
73
1991
1395
42
73
1992
1553
45
80
Kaynak : The Agriculture and Food
Agriculture and Food.
Industry
in
Albania , Ministry of
Komünist sistemin terkedilmesinden sonra 1991 ve 1992 yıllannda gerek
hayvan
sayısmda gerekse de verimlilikte artış sağlanmıştır. Hayvan başına yıl itibariyle süt üretiminde
205 kg, et üretiminde ise 15 kg.'lık artışlar temin edilmiştir.
1994 yılı itibariyle; sığır sayısında % 10 - 15, geviş getiren küçük hayvanların sayısında
ise % 20 oranında bir artış gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. Aynı şekilde, gene aynı yıl
itibariyle hayvan başına süt üretiminde 300 kg, et üretiminde de 20 kg'dan daha fazla bir
üretim artışı gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
Balık ve diğer su ürünleri ülkenin çok önemli doğal kaynaklan arasında yeralmaktadır.
Balıkçılık ve kültür balıkçılığı Arnavutluk için oldukça yeni üretim alanlandır.
İşkodra, Lezha, Durres, Lushnja, Pogradeci, Vlora ve Saranda balıkçılığın gelişmiş
olduğu bölgelerdir.
Açık deniz balıkçılığı başlıca dört limanda (Shengjin, Durres, Vlora ve Saranda)
yoğunlaşmış durumda olup; 115 tekneden oluşan bir filo tarafından yapılmaktadır.
Bu
teknelerie genel olarak trol, pelajik ve sahil balıkçılığı yapılmaktadır. Bu teknelerin üretimi de
ülkede gerçekleştirilmektedir.
Aynca, ülkede doğal göllerde, su bentlerinde iç su balıkçılığı yapılmaktadır. Bu şekilde,
en çok sazan balığı, yılan balığı türündeki balıklar avlanmaktadır.
Balıkçılık alanında özelleştirme faaliyetleri oldukça tatminkardır. Öyle ki, gemi ve
teknelerin yaklaşık yüzde yetmişi özelleştirilmiştir. 1994 yılının sonuna değin bu alandaki tüm
özelleştirme çalışmalannın tamamlanması öngörülmektedir. Ancak, özelleştirme konusunda
balık çiftliklerinin (kültür balıkçılığı) özelleştirilmesinde sorunlaria karşılaşılmaktadır.
1993
yılının son aylarına değin bu balık çiftliklerinden sadece üçü özelleştirilebilmiştir. Bu konuda,
yabancı sermayenin ilgisine ihtiyaç bulunmaktadır.
3.3. Ormancılık
Ülke
alanının
1.051
milyon
hektarı
ormanlaria
kaplı
olup;
bu
alan
ülkenin
7o 36'sına eşdeğerdir. Ormanlar 81.1 milyon m^ yakılabilir ve işlenebilir odun hacmine sahiptir
ki, bunun 50.7 milyon m^'lük kısmı kereste olarak işlenmeye müsait bulunmaktadır.
Ülkede ormanlık alanlar üç şekilde sınıflandırılabilirler:
1. Yükseltisi olan ormanlar
: 479.000 hektarlık bir alanı kapsarlar.
Bu
sınıftaki
ormanlann 63.8 milyon m^'ünden yararlanılabilir. 46.9 milyon m^'ü kereste olarak işlenebilir.
Bu tip ormanlann sahip olduğu en önemli ağaç türü kara çamdır. Meşe, kestane, akasya
diğer ağaç türleridir.
2. Yükseltisi az olan ormanlar: 303.000 hektarlık alanı kapsayan bu tip ormanlarda; en
çok meşe, üvez, kayın tipi ağaç türlerine rastlanılır.
3. Fundalıklar: 256.000 hektarlık bir alanı kaplarlar. 6.9 milyon m^'lük orman ürünü
hacmine sahiptir. Fundalıklardan elde edilen odunlar tamamiyle yakacak olarak kullanılırlar.
T A B L O : 18
ORMANLIK ALANLAR
Saha (1000 Hektar)
%
1.051
100
1. Yükseltisi olan ormanlar
479
45.6
2. Yükseltisi az olan ormanlar
303
28.8
3. Fundalıklar
256
25.6
Toplam
Ormanlar
Kaynak : The Agriculture and Food Industry in Albania , Ministry of
Agriculture and Food.
T A B L O : 19
İŞLENEBİÜR-YARARLANILABİLİR ORMANLIK ALANLAR
(1000)
1. T o p l a m işienebillr-yararlanılabillr orman hacmi
81144 m3
- Kereste olarak
50734 m3
- Yakacak olarak
30410 m3
2. Yıllık Büyüme
1351 m3
3. Yıllık işlenen orman hacmi (1992)
1530 m3
- Kereste olarak
235 m3
- Yakacak olarak
1295 m3
Kaynak : The Agriculture and Food Industry in Albania, Ministry of Agriculture
and Food.
Arnavutluk'taki iklim şartları ormancılık için oldukça uygundur. Ormanların ortalama
büyüme potansiyeli 5 m^/hektar/yıldır.
Ülkede ormancılığın ana problemi yıllık büyüyen ağaç miktan ile bir yılda kesilen
ormanlık alanlar arasındaki dengesizliktir. 1986-90 döneminde kesilen ormanlık alanların
kapsadığı alan doğal olarak oluşan ormanlardan % 40 daha fazladır. 1980-90 döneminde
ormanlık alanlardan elde edilen ağaçların işlenmesi en yüksek seviyede gerçekleşmiştir.
Gerek bunun sonucunda gerekse de erozyondaki artışa ve ağaç kesmenin herhangi bir
cezasının olmamasına bağlı olarak ormanlık alanlarda önemli bir azalma meydana gelmiştir.
Ormancılık
sektöründe
faaliyet
gösteren
31
devlet,
150
özel
sektör
kuruluşu
bulunmaktadır.
4. MADENCİLİK VE ENERJİ
4 . 1 . Maden Üretimi
Arnavutluk mineral kaynaklar açısından oldukça zengin olup; mineraller çoğunlukla
ülkenin kuzey bölgelerinde yeralmaktadır. 1980'nli yıllarda Arnavutluk'un sanayi üretiminin
yaklaşık % 15'ini kömür,bakır, krom ve demirli metaller madenciliği oluşturmuştur.
Krom endüstrisi Arnavutluk ekonomisinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu itibarla:
krom sektörünün geniş kapsamlı olarak incelenmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir.
Arnavutluk küçük bir ülke olmasına rağmen parça krom üretiminde dünyada üçüncü
sırada
yeralmaktadır.
Krom
endüstrisi
gayrisafi
yurtiçi
hasılanın
yaklaşık
%
2sıni
sağlamaktadır. Bilinen krom yatakları ve rezen/i yaklaşık 37 milyon tondur, bunun yanında
ülkenin birçok yerindeki kaynaklar araştınimamıştır.
1992 yılında Arnavutluk hükümeti bir kanunla Albkrom krom şirketini kurmuştur.
Merkezi Tiran'da olan bu kuruluş 17 maden ve işletmelerini içermektedir. Bu işletmeler
ülkenin ondan fazla bölgesine yayılmış olup, yarısından fazlası Bulqize ve Mat bölgelerinde
yoğunlaşmıştır.
Parlamento yeni ekonomik gelişmelerle ilgili kanunlar çıkararak endüstrinin bu dalını
geliştirmeye çalışmıştır. Bununla beraber, devlet bu sektörün tek sahibi olmaya devam
etmektedir ve sektörde hala ciddi problemler yaşanmaktadır. Hükümetin ekonomi sisteminde
yeni kararlar alma ihtiyacı vardır. Çünkü hükümet Albkrom gibi bazı kuruluşlardan birden fazla
vergi olarak bu kuruluşlann faaliyetlerini ve kazançlarını düşürmektedir.
Geçmişteki yatırım eksikliği modernizasyonu engellemiş ve bu da verimliliğin düşmesine
neden olmuştur. Bu sebebledir ki, krom üretiminde plan hedeflerine ulaşılmasında hep
başarısız olunmuştur.
Krom
tesislerinde
basit
aletler
kullanılmaktadır.
Bulqiza,
Krasta
ve
Kalimash
fabrikalarının toplam kapasitesi 550.000 ton/yıl cevherdir.
Üretilen cevherin % 74'ü konsantre edilmekte, geriye kalan % 15 oranında cevher izabe
tesislerine gitmekte, cevher üretiminin % 10'u da direkt ihraç edilmektedir. İşletmeciler izabe
tesislerini geliştirmeye başlamışlardır, böylece ferrokrom üretim kapasitesinde artış olacaktır.
Arnavutluk krom endüstrisi IMF, Dünya Bankası ve yöredeki bazı Avrupa bankaları gibi
uluslararası kuruluşların dikkatini çekmektedir.
Krom endüstrisine birkaç yabancı firma tarafından da ilgi gösterilmiş, görüşmeler
çoğunlukla madenlerin, tesislerin yeniden yapılması üzerinde yoğunlaşmıştır.
1993 yılı için krom üretim
kapasitesinin
300.000
ton/yıl cevher
olduğu
tahmin
edilmektedir.
Arnavutluk'un diğer zenginliklerinden birisi de bakırdır. Bakır sanayii yeni madenlerin
açılmasıyla gözle görülür bir gelişme göstermiştir. Fakat, eski teknoloji ve düşük verimlilik bu
sanayiinin de önemli bir özelliğidir. Ülkede çeşitli bakır tel ve kablo üretimi yapan fabrikalar
bulunmaktadır.
Bakır ve bakır ürünlerinin yıllar itibariyle üretim miktarları ile bu sektöre yapılan
yatırımlara ve sözkonusu ürünlerden sağlanan döviz girdisine, bu sektörde
sağlanılan
istihdama aşağıda ayrıntılarıyla yer verilmektedir:
TABLO:20
BAKIR VE BAKIR ÜRÜNLERİNİN ÜRETİMİ,
SAĞLANILAN DÖVİZ GİRDİSİ VE İSTİHDAM
Yıllar
Birim
Madde
Bakır cevheri
Ton
1986
1987
1989
1988
1011527 1166187
1087113 1135659
1990
1991
1992
930768
565454
240044
Bakır
konsantreleri
„
50.224
55.396
55.458
62.486
49.212
16.500
7.782
Pirit
konsantreleri
ft
79.200
72.900
86.100
56.000
49.212
16.500
7.782
Pirit cevheri
»1
54.000
54.700
50.900
48.800
48.700
24.239
9.498
Ham bakır
1)
12.977
13.880
14.772
15.313
11.603
4.824
2.273
Elektrolitik bakır
12.336
12.808
14.057
14.512
10.910
4.300
2.050
Sülfürit asit
85.000
80.000
81.000
82.000
68.000
20.817
1.140
10.762
11.107
11.624
12.284
8.653
2.211
483
73.199
80.075
93,774
102.214
87.104
120.000
133.000
28.492
30.627
31.052
33.900
22.888
4.044
2.333
554
861
835
1.001
1.185
625
1.063
8.700
9.131
9.316
10.241
6.612
740
1.063
66.736
62.636
61.421
36.404
994
14.655
1.063
3.356
16.780
13.388
19.500
20.725
14.300
4.213
9.698
11.587
10.238
10.769
11.235
11.200
8.500
Bakır tel ve
„
kablo
Toplam
000
yatınmlar
Lek
000
İhracat
ABD
$'l
Bakır katod
Ton
Tel ve kablolar
Pirit
konsantresi
„
Bakır cürufu
Toplam
İstihdam
Kişi
Kaynak : Mineral Industry in Albania; Ministry of Industry, Mining and Energy Resources.
Arnavutluk demir ve nikel açısından da zengindir. Demir-nıkel yatakları
(Kukes),
Orta
Arnavutluk'ta
(Librazhd,
Pogradec)
ve
güneyde
(Bitincke
ve
bulunmaktadır. Demir nikel rezervlerinin 266.6 milyon ton olduğu hesap edilmektedir.
kuzeyde
Körce)
Demir ve nikel açısmdan zengin olan bölgeler ile rezerv kaynaklanna aşağıda yer
verilmektedir:
T A B L O : 21
DEMİR VE NİKEL REZERVİNE SAHİP BÖLGELER
Bölgeler
No
Birim
Miktar
000/Ton
266.577
1
Demir-nikel rezerv toplamı
2
Prrenjasi
II
35.839
Bushtrice - Skroske
II
41.657
4
Katjel
II
602
5
Rodokal
II
122
Guri Pishkashit
II
70
7
Gradishte
II
264
8
Guri Pergjegjur
3
6
"
204
Guri Kuq
M
60.872
10
Cervenake
II
16.534
11
Bitincke
II
52.277
Xhumage - Liqeni i Kuq
II
30.279
13
Trull - Suroj - Mamez
II
24.654
14
Nome (Kukes)
II
420
Hudenisht
II
2.583
Berzhite
•1
200
9
12
15
16
Kaynak : Mineral Industry in Albania; Ministry of Industry, Mining and Energy
Resources.
ilk
demir-nikel
üretimi
1957'de
pishkashi
madeninde
başlamış
ve
sonra
Çekoslovakya'ya ihraç edilmeye başlanmıştır. Üretim miktarlan zamanla yeni madenlerin
açılmasıyla artmıştır. Üretilen demir nikelin % 35'i ihracata, geri kalan % 65'i de ülke
ihtiyaçlarına yönlendirilmektedir.
1986-1990 dönemindeki demir-nikel cevheri üretimine başlıca bölgeler itibariyle aşağıda
yer verilmektedir:
TABLO : 22
DEMİR-NİKEL CEVHERİ ÜRETİMİ
Yıllar
Ürün
Birim
1986
1987
1988
1989
1990
Demir-nikel cevheri üretimi
000/Ton
828
973
1067
1179
931
Prenjas
404
482
521
582
534
Guri i Kuq
357
420
446
515
367
Bitincke
67
71
100
82
30
310
326
334
421
208
M
Demir-nikel konsantreleri
Kaynak : Mineral Industry in Albania; Ministry of Industry, Mining and Energy Resources
Arnavutluk için çok büyük bir öneme sahip olan diğer bir mineral ise; kömürdür. Ülkede
700 milyon ton kömür rezervi bulunmaktadır. Bu rezervler 4 ana bölgede toplanmaktadır.
Bunlar;
613.000 Ton
000/Ton
1. Tiran-Durres Havzası
2. Memaliaj Havzası
30.000 Ton
3. Pogradeci Havzası
33.400 Ton
4. Korce-Erseke Havzası
32.400 Ton
708.800 Ton
Toplam
1985-1990
döneminde
kömür
üretimi
yıllık
olarak
2-2.2
milyon
ton
arasında
değişmektedir. 1991 yılında kömür üretimi 1.5 milyon ton olarak gerçekleşmiş, bir sonraki yıl
daha da düşmüştür.
TABLO : 23
KÖMÜR ÜRETİMİ
Y ı l l a r
Birim
1986
1987
1988
1989
1990
1991
000/Ton
2.166
2.134
2.184
2.193
2.070
1.087
Zenginleştirilmiş kömür
II
827
849
885
889
880
437
Kömür konsantresi
II
261
274
285
283
268
139
ürün
Kömür üretimi
Kaynak : Mineral Industry in Albania; Ministry of Industry, Mining and Energy Resources.
4.2. Enerji
Polonya'dan ithal edilen (200.000 ton/yıl) kok kömürü bir yana bırakılırsa, Arnavutluk
enerji açısından kendi kendine yeterli bir durumdadır. 1980'li yıllarda Arnavutluk'un yıllık petrol
üretimi yaklaşık iki milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Ancak, 1991 ve 1992 yıllannda petrol
üretiminde önemli düşüşler meydana gelmiş ve sırasıyla üretim 900.000 ve 600.000 ton
olarak gerçekleşmiştir. Jc^olojik petrol rezervlerinin 440 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.
Komünist rejimde yıilık olarak 2 2 . 5 milyon ton kömür üretimi gerçekleştiren Arnavutluk'un
1992 yılında üretimi 800 000 tona düşmüştür. 19801i yıllarda ülkenin doğal gaz üretimi yıllık
olarak 600 milyon
iken, diğer enerji kaynaklarında olduğu gibi bu enerji kaynağında da
son iki yıîaa büyük düşüşler yaşanmıştır. Doğa! gaz rezen^lennin 1.565 milyon m^ olduğu
tahmin edşimekîedjr.
Petrol yilhk olarak toplam 2.5 milyon ton ışieme kapasitesiyle başlıca üç rafineri (Balish,
Cernk ve Qytet;) de işlenmektedir
Petrol ürünlennin küçük bir kısmı başta İtalya ve
Yunanistan olmak üzere bazı ülkelere ihraç edilmektedir.
Kömür başlıca elekînk üretiminde kullanılır. Arnavutluk elektrik ihtiyacının yaklaşık
yüzde 80'nını Van Deja s ve Fierza gibi hidroelektrik santrailennden sağlamaktadır. Geçmişte.
Yugoslavya ve Yunanistan'a elektrik ihraç eden Arnavutluk'ta; 1990 yılında karşılaşılan
kuraklık nedeniyle elektrik üretiminde meydana gelen düşüş, ülkeyi elektrik ithal etmek
zorunda bırakmıştır.
11 hidroelektrik ve 9 termik santralden oluşan enerji sektörünün
rehabilitasyonu
gerekmektedir. Özellikle Dnni nehri üzenndekı Van Deja's. Fierza's, Ulza, Shkopeti, Selita
barajianniH yenilenmesi ve ayni nehir üzerinde yeni bir barajın inşası öncelikler arasında
Dülunmaktadir
Bugün için enerji sektörünün rehabilitasyonu çalışmalarında Arnavutluk'a
italya yardim etmektedir.
TABLO : 24
ENERJİ ÜRETİMİ, İHRACATI, İTHALATI
(Enerji, 1992) (Petrole eşdeğer m. ton)
Petrol
Gaz
Kömür
Elektrik
Diğer
Toplam
üretim
0.9
0.1
0.8
0.7
0.4
2.9
İthalat
0.2
_
0.2
0.1
0.5
İhracat
0.1
_
0.2
0.3
İlk Tedarik
1.0
0.1
1.0
0.6
0.4
3.1
Net Dönüşüm
0.2
-
0.1
0.4
-
0.7
Son Tüketim
0.8
0.1
0.9
0.2
0.4
2.4
Kaynak : EIU. Country Profile 1993/94.
5. ULAŞTIRMA
5.1. Karayolu Taşımacıhğı
Arnavutluk'un mevcut ulaşım ağı halihazırda çok kötü bir durumdadır ve büyük çaplı
yatınm gerektirmektedir. Bunun gerçekleşmesi Batı'dan gerekli mali desteğin sağlanmasına
bağlıdır.
18.000 km'lik karayollannın sadece 2.900 km'si asfaltlanmış durumdadır. Asfalt yolun
yansı Güney Kuzey Koridoru (Karadağ'a ve Yunanistan'a giden yol) diğer yarısı da Doğu-Batı
Koridorudur (Durres-Makedonya yolu). Mevcut yollann % 80'inin yenilenmesi gerekmektedir.
Özellikle ana merkezleri bağlayan 7.800 km'lik yol ağının 1.300 km'lik kısmının acilen
yenilenmesi gerekmektedir. 1994-1995 döneminde Tiran'ın etrafındaki 60 km'lik çevre yoluna
ve Makedonya sınırına giden yolun son 25 km'lik kısmına öncelik verilmesi kararlaştınimıştır.
Durres-Üsküp-Sofya istanbufkarayolunun inşası da Türkiye ile Arnavutluk arasındaki
ticari ilişkilerin gelişmesine katkıda bulunacaktır.
5.2. Denizyolu Taşımacrhğı
Deniz ulaşımı dört liman üzerinden gerçekleşirken, trafiğin % 80'i Durres limanından
geçmektedir.
Limanların
Liman
hizmetlerindeki
yenilenmesi,
yolcu
yetersizlikler
taşımaciiığına
zaman
uygun
hale
kaybına
neden
getirilmesi,
olmaktadır.
Vlora'da
petrol
terminalinin inşası, yem depolama tesislerinin inşası ve feribot bağlantılarının kurulması
uluslararası finans kuruluşlarının ilgisini çeken konular arasındadır.
5.3. Demiryolu Taşımacılığı
Üretimdeki düşüş ile birlikte 720 km. uzunluğundaki demiryolu ağı felç olmuştur.
Demiryolu sistemlinin çalışması İtalya'nın 10.2 milyar liret, Almanya'nın 3.9 milyon mark,
ATnin 3 milyon dolar ve Dünya Bankası'nın 5.4 milyon dolarlık kredileri sayesinde mümkün
olmuştur.
Madencilik
alanındaki
gelişmeler
yeni
demiryolları
inşa
edilmesi
ihtiyacını
doğurmuştur.
5.4. Havayolu Taşımacılığı
1989'da 25.000 cian uçak yolculannın sayisı Arnavutluk'un dışarıya açılması ile 1992
yılında 87.175'e yükselmiiştir
sınırlamakta
olup;
sürdürülmektedir.
asken
Ülkede sadece bir sıvi! havaalanı bulunması hava ulaşımını
havaalanlarının
sivil havaalanına
dönüştürülmesi
çalışmalan
Arnavutluk
Havayolları
ülkenin
tek
havayolu
şirketidir.
Ülkenin
uluslararası
bağlantıları oldukça zayıftır ve başlıca Sofya,Roma, Atina, Ljublana gibi şehirlerle havayolu
bağlantısı bulunmaktadır.
6. BÜTÇE
Devlet Bütçesi yıllık olarak uygulanmakta olup; şimdiye değin Sovyet modeli temel
alınmıştır. 1980'nli yıllarda yetkililer ikili bir bütçe tekniği geliştirmişlerdir. Konsolide bütçe
(resmi ve resmi olmayan bir şekilde) oluşturulmuş ve gerek yerel gerekse de ulusal
seviyelerde uygulanmıştır. 1983 yılında devlet bütçesinde mali açık gerçekleşmiş ve yüksek
seviyedeki yatınm harcamaları, dış ticaretten kaynaklanan kayıplar ile sosyal güvenlik
harcamalannda meydana gelen artış nedeniyle 1988-90 yıllanna değin bu açık devam
etmiştir. Aynca, üretimdeki düşüşe bağlı olarak girişim sübvansiyonları 1986 ve
1987
yıllannda gayri safi milli hasılanın % 6.7'sine ulaşmıştır. 1990 yılında bütçe açığı gayri safi milli
hasılanın % 16.6'sına ulaşmış, gene aynı yıl bütçe gelirleri % 15.3 oranında azalmıştır. IMF,
Dünya Bankası ve EBRD gibi batılı mali kuruluşlara göre devlet bütçesi komünist rejimin
yıkılmasından sonra aşın derecede bozulmuştur. 1991 yılında bütçe açığı gayri safi milli
hasılanın % 45'ine ulaşmıştır. 1992 ve 1993 yıllan için tahmin edilen oranlar ise sırasıyla % 17
ve % 22'dir. Komünist rejimde devlet gelirlerinin ana kaynağı gider vergisiydi. Öyle ki,
1980'nlerden itibaren toplam vergi gelirleri içindeki payı daima % 50'den fazla olmuştur.
Girişim vergileri (kâr ve amortisman transferleri) % 36'lık payla ikinci kaynak durumundaydı.
Diğer bir önemli kaynak 1980'li yıllarda sosyal güvenlik vergileriydi ki 1990 yılında toplam
vergi gelirleri içindeki payı % 12.6'ya ulaşmıştır.
T A B L O : 25
DEVLET BÜTÇESİ
(Milyon Lek)
1985
1986
1987
1988
1989
1990
T o p l a m Gelir
8.533
8.473
8.488
9.052
9.003
7.630
Vergi Gelirleri
7.694
7.828
7.978
7.707
8.250
7.090
- Gider vergisi
3.321
3.883
3.934
3.880
4.224
3.936
- Gelir vergisi
2.600
1.999
1.972
1.837
2.067
1.335
2.467
1.870
1.864
1.749
1.974
1.273
133
129
108
88
93
62
- Sosyal güvenlik vergisi
668
822
863
889
922
967
- Amortisman transferleri
1.105
1.124
1.209
1.101
1.037
852
• Devlet işletmelerinden kâr
transferleri
• Tarımsal kooperatiflerin gelir
vergileri
(Tablo 25'ln devamı)
1985
1986
1987
1988
1989
1990
839
645
510
1.345
753
540
202
200
203
161
156
162
- Dış ticaret üzerindeki vergiler
_
-
-
-
-
-
- Girişim depozitolan
_
-
-
150
48
-
- Acil durum fonu gelirleri
_
-
-
650
120
-
637
445
307
384
429
378
Cari Harcamalar
4.418
4.123
4.397
4.754
5.163
6.272
Harcamalar
1.129
1.176
1.209
1.217
1.238
1.293
- Ücretler
1.035
1.064
1.091
1.100
1.120
1.169
- Sosyal güvenlik vergisi
94
112
118
117
118
124
- Faiz ödemeleri (dış borç)
30
25
26
25
70
24
- İşletme ve bakım giderleri
795
653
703
694
738
803
- Malzeme giderleri
307
167
182
183
239
261
- Diğer giderler
488
486
521
511
499
542
1.225
998
1.164
1.449
1.616
2.619
- Girişim sübvansiyonlan
907
738
841
1.149
1.241
2.321
- Bütçeye konulmuş sübvansiyonlar
592
635
486
396
506
253
- Bütçe dışı
315
103
355
753
736
2.068
- Fiyat sübvansiyonlan
280
229
323
286
314
290
38
31
_
14
61
8
1.035
1.106
1.162
1.236
1.331
1.426
204
165
133
133
169
107
4.412
4.440
4.440
4.491
5.474
4.198
4.412
4.440
4.440
4.314
4.467
3.685
_
«
177
1.007
513
58
-81
-61
11
-33
-139
Toplam harcamalar
8.888
8.482
8.776
9.256
10.604
10.332
Mali denge-taahhüt olarak
-355
-9
-288
-204
- 1.601
- 2.702
GSMH'nın %'si itibariyle
-2.1
-0.1
- 1.7
-1.2
-8.6
- 16.6
_
176
572
1.928
Vergi Dışı Gelirler
- Bütçeye dahil kurumlardan elde
edilen gelirler
Diğer
Toplam Sübvansiyonlar
Tarımsal bankaya transferler
Sosyal güvenlik
Diğer
Toplam Yatırımlar
- Bütçeye konulmuş olanlar
- Bütçe dışı olanlar
Bakanlar kurulu ile Bakanlıkların
fonlan
Devletin girişimlere ödenmemiş borçlaı - 3 6 6
Mâli denge-nakit
-721
-9
-288
-28
-1.029
-773
GSMH'nın %'si olarak
-4.3
-0.1
- 1.7
-0.2
- 5.5
-4.8
Kaynak : EIU Country Profile 1993/94.
m- DIŞ TİCARET
1. GENEL DIŞ TİCARET
Uzun yıllar Arnavutluk'un dış ticaretinde yer alan en önemli ülke Çin'di. (1960'larda
dış ticaretin % 50'si bu ülke ile yapılmıştır.) Ancak, Çin'le yapılan ticaret 1976-77 döneminde
azalmış ve 1978'de ise kopma aşamasına gelmiştir.
Yeni materyal ve ekipman kaynakları ile yeni pazarlar bulma konusunda çabuk
davranan Arnavutluk, 1976-80 dönemindeki performansının Çin ile ilişkilerinin kesilmesinden
ötürü etkilenmemesini hedeflemiş ve ülke ihracatı bu dönemde % 51 oranında artış
göstermiştir.
Eskiden Çin, Romanya, İtalya ve bazı Doğu Avrupa ülkeleri ile sınırlı ilişkileri olan
Arnavutluk 1990'dan itibaren İtalya, Almanya, Avusturya, Fransa, İngiltere, Macaristan,
Yunanistan, Türkiye ve Bulgaristan ile yoğun ilişkilere girmiştir. İtalya, Almanya ve Yunanistan
Arnavutluk'un en önemli üç dış ticaret ortağı konumuna gelmiştir.
Dünyadaki
Avrupa'nın
temel
son
ekonomik
ekonomik
ve
ve
mali
politik
gelişmeler
yapılanyla
çerçevesinde
bütünleşme
fikri
Arnavutluk'ta,
egemen
olmuştur.
Arnavutluk'un kendi kendine yeterli durumunu yitirmesi bu konuda önemli rol oynamıştır.
Arnavutluk'un dış ticaret açığı 1990 yılında 109.6 milyon dolar iken 1991'de 209
milyon dolara çıkmıştır. 1992 ve 1993 yılları için dış ticaret açığı rakamları ise sırasıyla 180 ve
170 (tahmini) milyon dolardır. 1991 yılında ihracatı 72 milyon dolara düşerken, ithalatı 281
milyon dolara ulaşmıştır. Bunun sonucunda ülkenin döviz rezervleri tükenmiş ve dış borcu
1993 ortalannda 550 milyon dolara varmıştır. Aynca, 1992 yılı ortalannda 24'ler Grubu
ödemeler dengesi açığını kapatmak için Arnavutluk'a 900 milyon ABD dolan vermiştir.
T A B L O : 26
DIŞ TİCARET RAKAMLARI
(Milyon A B D Doları)
Yıllar
İhracat FOB
İthalat CİF
Ticaret Hacmi
Ticaret Dengesi
1970
9.3
14.6
23.9
-5.3
1985
91.2
119.9
211.1
-28.7
1986
95.5
96.1
191.6
- 0.6
1987
100.3
99.3
199.6
1.0
1988
106.6
141.4
248.0
-34.8
1989
132.7
223.6
356.3
-90.9
1990
123.0
232.6
355.6
109,6
1991
72.0
281.0
353.0
- 209.0
1992
120.0
300.0
420.0
- 180.0
1993 (Tahmin)
180.0
350.0
530.0
- 170.0
1994 (Tahmin)
250.0
400.0
650.0
- 150.0
Kaynak : EIU Country Profile 1993/94
Arnavutluk 1991 Ekim ayında IMF ve Dünya Bankası üyeliğine kabul edilmiştir.
Arnavutluk geleneksel olarak 50 ülkeyle ticaret yapmaktadır. 1990 yılında toplam
ihracatının 7o 46'sını eski CMEA ülkeleri, % 38'ini sanayileşmiş batı ülkeleri, geri kalan
% 16'sını da gelişmekte olan ülkeler oluşturmaktadır. Aynı yıl için toplam ithalatının % 41'i
CMEA ülkelerinden, % 45'i batı ülkelerinden ve % 14 u de gelişmekte olan ülkelerden
yapılmıştır.
TABLO : 27
BAZI IMF ÜYESİ ÜLKELERLE DIŞ TİCARETİ
(Milyon ABD Dolan)
1985
1986
1987
1988
1989
1990
Yugoslavya
41
47
23
22
32
37
İtalya
20
21
24
38
52
61
Polonya
11
11
8
12
10
12
Yunanistan
9
6
4
5
19
18
Romanya
27
27
32
35
36
20
Batı Almanya
16
18
16
21
42
54
Macaristan
10
14
12
11
11
16
İthalat CİF
(Tablo 27'nin devamı)
1985
1986
1987
1988
1989
1990
Fransa
17
6
8
6
7
10
ABD
12
5
3
7
5
10
Çin
10
9
15
35
15
22
İngiltere
7
4
4
2
3
9
Yugoslavya
42
46
33
13
11
24
Romanya
22
30
29
35
34
15
İtalya
15
19
26
31
40
45
Polonya
8
13
8
11
8
7
Batı Almanya
13
21
16
30
32
24
Fransa
15
7
6
8
12
7
Macaristan
10
11
12
10
7
6
Yunanistan
3
56
10
4
10
12
ABD
4
4
2
3
3
3
Çin
6
13
19
22
24
14
İngiltere
-
-
-
5
1
1
İhracat FOB
Kaynak : EIU Country Profile 1993/94.
2. İHRACAT
Arnavutluk'un ihracatının yaklaşık % 75'ini sanayi ürünleri, petrol, mineraller (özellikle
krom cevheri), ferro krom, bakır tel, nikel ve elektrik, tekstil-çorap gibi çeşitli tüketim ürünleri
ile el sanatlan (oyma ağaç işleri, kilim, biblolar
) oluşturmaktadır. Geri kalan % 25'i ise;
tanmsal ürünler (meyva, zeytin, domates, konserve sardunya-ançuez,....), konyak, rakı,
sigara gibi ürünlerden meydana gelmektedir.
Komünist rejimin son 20 yılında ihracat kalemleri oldukça sınırlıydı. Aşağıda yer alan
tablodan da görüleceği üzere; 1989 yılında toplam ihracatın % 17.2'si gıda maddelerinden,
% 41.3'ü minerallerden, 7o 7.7'si yakıt, % 5.3'ü ise elektrikten oluşmaktaydı.
1990 yılında yapılan hammadde ve yakıt ihracatı dolar bazında toplam ihracat
tutarının % 53'üne tekabül etmekteydi.
T A B L O : 28
İHRACATIN MAL KOMPOZİSYONU
(Toplam ihracatm % ' s i olarak)
1975
1985
1987
1988
1989
58.5
54.1
53.4
55.0
54.3
27.4
15.1
11.0
7.9
7.7
-
7.8
13.1
7.3
5.3
31.1
31.2
29.3
39.8
41.3
Kimyasallar, gübre, lastik
1.2
0.7
1.2
0.8
0.6
İnşaat malzemeleri
0.1
1.0
1.3
1.5
1.4
hammaddeler
13.1
14.6
16.8
16.1
16.7
Gıda
19.5
18.9
17.3
16.9
17.2
- Hammaddeler
4.4
8.1
8.2
8.2
7.8
- İşlenmiş gıda maddeleri
15.1
10.8
9.1
8.7
9.4
7.6
10.7
10.0
9.7
9.8
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
Yakıtlar, mineraller,metaller
- Yakıt
- Elektrik
- Mineraller-materyaller
Tanmsal kaynaklı gıda dışı
Endüstriyel tüketim ürünleri
Toplam
Kaynak : EIU Country Profile 1993/94.
T A B L O : 29
İHRACATIN MAL KOMPOZİSYONU
(Milyon A B D Dolan)
1980
1985
1988
1989
1990
10.9
6.9
15.4
16.5
22.5
1.6
1.8
5.5
5.2
8.3
16.5
33.6
42.2
63.3
43.4
ilgili ürünler
52.2
29.3
4.0
0.1
8,3
Petrol ve petrol ürünleri
52.2
29.3
4.0
0.1
8.2
Kimyasallar
0.4
1.6
1,8
2.5
0,7
Üretilen mallar
13.3
4.7
15.7
17.8
8.9
Çeşitli üretilen mallar
4.2
5.9
7.7
6.2
5.7
Toplam
99.1
83.9
92.3
111.7
97.8
Gıda ve canlı hayvanlar
İçecekler ve tütün
Hammaddeler (yakıt hariç)
Mineral yakıtlar, yağlayıcılar ve
Kaynak : EIU Country Profile 1993/94.
Arnavutluk'un bölgeler ve ülkeler itibariyle 1985-89 döneminde ihracatınm % dağılımı
ise şu şekildeydi:
TABLO:30
BÖLGELER VE ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACATIN DAĞILIMI
1985
1987
1988
1989
64.7
59.3
57.8
55.3
Bulgaristan
5.3
7.5
9.4
10.3
Çekoslovakya
12.3
12.4
10.0
11.4
Doğu Almanya
7.4
6.8
8.2
9.2
Macaristan
8.7
6.2
5.9
3.7
Polonya
8.3
6.0
7.5
6.7
Romanya
9.6
9.3
9.7
9.1
Yugoslavya
13.1
11.1
7.1
4.9
27.6
28.6
28.2
30.2
Avusturya
1.8
3.5
5.4
4.1
Fransa
1.9
2.0
1.6
1.7
Yunanistan
5.6
5.5
1.8
3.0
Batı Almanya
3.5
4.0
4.2
4.9
İtalya
2.0
4.4
6.3
7.9
İsviçre
6.3
4.3
2.5
4.0
İsveç
3.7
3.3
4.6
2.9
Japonya
2.8
1.6
1.8
1.7
7.7
12.1
14.0
14.5
-
1.5
1.2
1.1
Çin
2.1
6.1
5.1
5.6
Küba
1.6
1.0
1.3
1.2
Diğer
4.0
3.5
6.4
6.6
100.0
100.0
100.0
100.0
malları
(makineler,
Doğu Avrupa
Batı A v r u p a ve Japonya
Gelişmekte Olan Ülkeler
Mısır
Toplam
Kaynak : EIU Country Report 1993/94.
3. İTHALAT
Ülkenin
donanımlar,
ithalatı,
çoğunlukla
sermaye
yedek
parça
ve
), belirli temel maddeler, televizyon parçalan ile turizm faaliyetlerinde kullanılan
eşyalar gibi çeşitli tüketim mallarından oluşmaktadır.
Aşağıdaki
tablonun
incelenmesinden
anlaşılacağı
üzere;
ülkenin
ana
ithalat
kalemlerinden ilk ikisinin (makineler ve ekipmanlar ile mineraller ve metaller grubunun) toplam
ithalat rakamı içerisindeki payları % 54.2'ye ulaşmaktadır.
T A B L O : 31
İTHALATIN MAL KOMPOZİSYONU
(Toplam ithalatın % ' s i olarak)
1975
1985
1987
1988
1989
49.0
30.4
32.9
33.3
28.2
45.2
25.1
26.2
28.5
23.8
3.8
5.3
6.7
4.8
4.4
21.4
27.0
28.2
25.2
26.0
Kimyasallar, gübre, lastik
8.3
14.1
14.2
13.1
12.1
İnşaat malzemeleri
0.9
1.4
0.1
0.1
0.8
hammaddeler
11.3
12.8
12.7
14.0
17.9
Gıda
5.0
8.3
5.4
8.1
7.2
Endüstriyel tüketim ürünleri
4.1
6.0
6.5
6.2
7.8
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
Makineler ve ekipmanlar
- Yeni ekipmanlar
- Yedek parçalar ve rulmanlar
Mineraller, metaller
.
Tanmsal kaynaklı gıda dışı
Toplam
Kaynak : EIU Country Profile 1993/94.
T A B L O : 32
İTHALATIN MAL KOMPOZİSYONU
(Milyon A B D Dolan)
1980
1985
1988
1989
1990
5.0
5.4
17.8
28.6
49.4
21.6
13.4
12.4
13.5
16.2
ilgili ürünler
17.1
19.0
11.0
12.2
16.0
Petrol ve petrol ürünleri
0.4
0.9
_
1.6
1.3
Hayvansal ve nebati yağlar
10.0
6.5
8.8
11.3
18.5
Kimyasallar
5.4
5.9
7.7
14.0
7.5
24.3
15.2
17.7
29.6
28.5
ekipmanları
4.0
25.6
17.6
18.9
18.7
Çeşitli üretilen mallar
1.7
0.2
0.1
0.1
0.1
89.1
91.2
93.1
128.2
154.9
Gıda ve canlı hayvanlar
Hammaddeler (yakıt hariç)
Mineral yakıtlar, yağlayıcılar ve
Üretilen mallar
Makineler ve taşımacılık
Toplam
Kaynak : EIU Country Profile 1993/94.
Arnavutluk'un başlıca ithalat partnerleri İtalya, Polonya, Yunanistan,Romanya, Almanya
ve eski Yugoslavya'dır.
4. TÜRKİYE-ARNAVUTLUK TİCARİ İLİŞKİLERİ
4.1. Anlaşmalar ve Protokoller
Türkiye ile Arnavutluk arasında imzalanan ilk Ticaret Anlaşması serbest döviz
esasına dayalı olup, 19 Nisan 1967 tarihinde Ankara'da imzalanmıştır. Daha sonra bu
anlaşma feshedilerek 23 Aralık 1968 tarihinde Tiran'da kliring esasına dayalı Ticaret ve
Ödeme Anlaşması imzalanmıştır.
Ancak, 26.3.1979 tarihinde Tiran'da imzalanan yeni bir Ticaret ve Ödeme Anlaşması
1968 yılında imzalanan anlaşmayı yürürlükten kaldırmış, iki ülke arasında mübadele edilecek
mallar, her yıl sırasıyla Ankara ve Tiran'da imzalanan Ticaret Protokolleri ile kliring esasına
dayalı olarak belirlenmiştir.
15.11.1982 tarihinde Tiran'da imzalanan Ticaret Anlaşması ve ödemelerde kliring
sisteminden serbest döviz sistemine geçilmesine dair Protokol ile, iki ülke arasındaki ticari
mübadeleler
1.1.1983 tarihinden
itibaren
serbest
döviz
esası
üzerinden
yürütülmeye
başlanmış, Kasım 1982 anlaşmasının yerine geçerli olmak üzere 12.2.1986 tarihinde de yeni
bir Ticaret Anlaşması imzalanmıştır. Bunu daha sonra şu anlaşmalar ve protokoller takip
etmiştir:
- Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşması
12 Haziran 1986
- Turizm İşbirliği Protokolü
29 Ocak 1987
- Ekonomik, Ticari ve Teknik İşbirliği Anlaşması
2 Ağustos 1988
- Sınai ve Teknik İşbirliği Anlaşması
25 Haziran 1990
- Ekonomik ve Ticari İlişkilerin Geliştirilm.esine
İlişkin Protokol
10 Ocak 1991
- Yatınmlann Karşılıklı Teşviki ve Korunmasına
Dair Anlaşma
- Kara Ulaştırması Anlaşması
1 Haziran 1992
2 Ağustos 1992
4.2. Türkiye-Arnavutluk Arasmdaki Ticaret Yapısı
İki ülke arasındaki aşağıda gösterilen tablodaki dış ticaret verilerinin incelenmesinden
de anlaşılacağı üzere, dış ticaret hacmi son üç yılda büyük artış göstermesine karşın mevcut
potansiyel açısından oldukça düşük bir düzeyde seyretmektedir. Dış ticaret dengesi ise,
1982'den 1986 yılına kadar Türkiye aleyhine bakiye vermiş, ancak daha sonraki yıllarda
Türkiye lehine dönmüş bulunmaktadır.
T A B L O : 33
TÜRKİYE - ARNAVUTLUK DIŞ TİCARETİ
(1000 A B D Doları)
Yıllar
İhracatımız
İthalatımız
Dış Ticaret Hacmi
Dış Ticaret Dengesi
1982
569
2.168
2.737
- 1.599
1985
301
727
1.028
-426
1990
5.679
1.452
7.131
4.227
1991
21.329
619
21.948
20.710
1992
20.703
882
21.585
19.821
1993
37.787
1.767
39.554
36.020
1994(3 ay)
11.752
328
12.080
11.424
Kaynak : DİE.
İki ülke arasındaki
ticaret
hacminin varolan
potansiyeli
yansıtmaktan
çok
uzak
olduğundan hareketle kanımızca ikili ticarete konu olan mallann çeşitlendirilmesi yararlı
olacaktır.
1 Şubat 1991 tarihinde imzalanan anlaşma ile ihracatı teşvik amacıyla Arnavutluk'a 15
milyon dolar tutannda Eximbank kredisi açılmıştır. Bu kredinin tamamı kullanılmış, ancak 14
milyon dolarlık kısmı geri ödenmemiştir. Arnavut tarafı, borcun geri ödenmesinin Paris Klübü
ile dış borç konusundaki görüşmelerin tamamlanmasından sonra ele alınacağını açıklamıştır.
Paris Klübü ve Arnavutluk arasında müzakereler sonuçlanmış olup, dolayısıyla kredinin geri
ödeme şeklinin müzakereleri başlama aşamasındadır.
Ayrıca, yeni bir 15 milyon dolarlık Eximbank kredisinin ele alınması gündemdedir.
Yatınmların Karşılıklı Korunması ve Teşvikine İlişkin Anlaşma imzalanmış olmasına
rağmen
henüz
yürürlüğe
girmemiştir.
Çifte
Vergilendirmeyi
Önleme
Anlaşması'nm
bulunmaması da ikili ilişkilerin gelişmesinde bir engeldir.
Ülkelerimiz arasındaki ticaretin ve yatınmlann finansmanı için yeni
mekanizmalar
yaratılmasına ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.
1993 yılı itibariyle Arnavutluk'a ihracatımız incelendiğinde mal gruplarının
toplam
ihracatımız içindeki payları ile ABD Dolan cinsinden ihracat tutarlannm aşağıdaki şekilde
oluştuğu görülmektedir:
T A B L O : 34
ARNAVUTLUK'A İHRAÇ EDİLEN
ÇEŞİTLİ MAL GRUPLARININ
TOPLAM İHRACATIMIZDAKİ PAYLARI
Arnavutluk'a Yapılan
Milyon A B D Dolan
Toplam İhracatımızdaki Payı
Kakao ve kakaolu ürünler
4.167
11.0
Elektrikli makineler
4.116
10.8
Sabunlar
3.928
10.3
Değirmencilik ürünleri
2.677
7.0
Plastikler
2.601
6.8
Sentetik ve suni filamentler
2.003
5.3
Hububat, un müstahzarları
1.916
5.0
Ayakkabılar
1.905
5.0
Mal G r u b u
Kaynak: DEİK Bülteni, Nisan 1994.
T A B L O : 35
1993 YILI İÇİN ARNAVUTLUK'A TÜRKİYE'NİN İHRACATI
Malın Adı
Değer (ABD Dolan)
Kakao müstahzarlan
2.740.307
Buğday unu
2.442.908
Sabun-yüzey aktif organik ürünler; diğer
2.119.633
Resim tüplü monitörler
927.526
Çikolatalı mamuller
730.650
Plastikten sofra, mutfak eşyası
709.858
Mensucat: baskılı
674.037
Sabunsuz yıkama, temizleme müstahzarlan
663.908
Çikletler:sakkaroz <% 60 ağırlık
615.140
Sabun-yüzey aktif organik ürünler; tuvalet için
612.569
Yatak haline gelebilen oturmaya mahsus mobilyalar
604.729
Yer, duvar, tavan kaplamaları
529.504
Mensucat: boyanmış
451.454
Kakaosuz tatlı bisküvi
423.577
Ocaklar
396.654
Laboratuvarlar için rezistanlı ocak, fınnlar
381.691
Öğütülmüş baryum sülfat
369.327
Pişirme sacları, kızartma cihazlan
363.064
(Tablo 35'ln devamı)
Değer (ABD Doları)
Malın Adı
İplikler
358.119
Somyalar
352.780
Kakaolu tatlı bisküvi, gofret
341.392
Ekmeklik buğday
338.625
Isıtıcı elektrikli cihazlar
321.334
Perdelik mensucat=baskılı, diğer suni lifli
309.399
Çikletler: sakkaroz> % 60 ağırlık
292.852
Yer kaplamaları : mesnedi diğer mensucattan olan
288.636
Isıtıcılar
287.464
Kakao içermeyen şekerli mamuller
285.037
Dokumava elverişli diqer maddelerden örme perdeler
280.035
Seker mamulleri
275.037
Perdelik mensucat
251.553
Poliüretanlardan gözenekli levha, yaprak, pelikül, lamlc
250.873
K a y n a k : DİE.
TABLO:36
1994 YILI İLK 3 AY İÇİN ARNAVUTLUK'A TÜRKİYE'NİN
İHRACATI
(100.000.- A B D Dolarının Üstündeki İhracat Kalemlerimiz)
Malın Adı
Değer (ABD Dolan)
Sabun-yüzeyaktif organik maddeler
815.638
Kakao müstahzarlan
802.834
Sabunsuz yıkama, temizleme müstahzarlan
695.995
Ş e k e r : beyaz, kristal
470.300
Buğday unu
461.000
Temizleme müstahzarları
370.990
Patates : taze
317.561
Çikletler: sakkaroz <% 60 ağırlık
281.423
Kakaosuz tatlı bisküvi
273.872
Çok kat rötor/kable
255.268
Yatak haline gelebilen oturmaya mahsus mobilyalaı
227.485
Döşemelik mensucat
225.785
Terlik-diğer ev ayakkabılan
218.486
(Tablo 36'ntn devamı)
Malın Adı
Değer (ABD Dolan)
Kakaosuz çift katlı dondurulmuş bisküvi
200.448
Kakao içermeyen şekerli mamuller
191.732
Çikletler: sakkaroz >% 60 ağırlık
183.215
Resim tüplü monitörler
167.605
Yer, duvar, tavan kaplamaları
142.780
Bisküviler, aromalı/tuzlu ürünler
139.555
Çikolatalı pralinler: alkolsüz
137.049
Devamsız lifler
132.430
Plastikten sofra-mutfak eşyası
125.787
Erkek terlikleri
124.177
Mensucat: devamsız poliester
123.340
Mensucat: boyanmış
121.205
Kadın-kızlar için örme bluzlar
118.424
Plastik-su geçirmez ayakkabılar
117.700
Yer fıstığı : ağırlık ; <1 kg. ambalajlı
103.324
K a y n a k : DİE.
Arnavutluk'tan 1993 yılı itibariyle ithalatımız incelendiğinde ise; mal gruplarının toplam
ithalatımız içindeki payları ile ABD doları cinsinden ithalat tutarlarının aşağıdaki şekilde
oluştuğu görülmektedir:
T A B L O : 37
ARNAVUTLUKTAN İTHAL EDİLEN
ÇEŞİTLİ MAL GRUPLARININ
TOPLAM İTHALATIMIZDAKİ PAYLARI
Arnavutluk'tan Yapılan
Mal G r u b u
Bin ABD Dolan
Toplam İthalattaki Payı
Ağaç-ahşap eşya
471
26.6
Kahve, çay
362
20.5
Ham postlar
355
20.1
Yenilen sebze
324
18.3
Bakır
88
5.0
Sentetik ve suni devamsız lifler
48
2.7
Balıklar
40
2.2
Yapağı yün
28
1.6
Kaynak : DEİK Bülteni, Nisan 1994.
T A B L O : 38
1993 YILI İÇİN TÜRKİYE'NİN ARNAVUTLUK'TAN İTHALATI
(50.000.- A B D Dolarının Üstündeki İthal Ürünlerimiz)
Değer (ABD Doları)
Malın Adı
Ezilmemiş-öğütülmemiş kekikler
352.157
Tohumluk olmayan fasulyeler
315.553
Koyunların yünlü kuru derileri=ham
158.925
Kayın : yuvarlak, işlem görmüş
155.738
Kayın : kare, işlem görmüş
155.063
Bakır+çinko esaslı alaşımlardan levhalar
88.032
İşlem görmemiş iğne yapraklı yuvarlak ağaçlar
68.348
Koyunların yünlü yaş derileri = ham
68.012
Çam = işlem görmemiş, yuvarlak
51.130
K a y n a k : DİE.
TABLO:39
1994 YILI İLK 3 AY İÇİN MADDELER İTİBARİYLE
TÜRKİYE'NİN ARNAVUTLUK'TAN İTHALATI
Malın Adı
Değer (ABD $'ı)
Adi fasulye : tohumluk olmayanlar
170.497
Koyunlann yünü alınmış pikle derileri
47.009
Koyun, kuzu derileri : ön dabaklama yapılmış
32.333
Kekikler: ezilmemiş, öğütülmemiş
29.716
Koyunların yünlü yaş derileri : ham
19.708
Sentetik filament iplikleri
11.894
Fasulyeler: tohumluk olmayanlar
10.005
Keçilerin kıllı yaş derileri: ham
3.981
Örgü, dikiş, trikotaj makinalannda kullanılan platinler
1.436
Örgü makinalanna ait iğneler
595
Kekikler: ezilmiş, öğütülmüş
413
Toplam
K a y n a k : DİE.
327.589
IV- DIŞ TİCARET MEVZUATI
1. İTHALAT REJİMİ
Kamu ve özel sektör kuruluşları dış ticaret faaliyetlerinde bulunmakta serbesttirler.
Patlayıcılar, silah, uyuşturucular gibi bazı ürünlerin dışında ithalatta herhangi bir kısıtlama
yoktur.
İthalatta bazı ürünler için lisans sistemi uygulanmakta olup; ithalat lisanslanna konu
ürün listeleri Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığı tarafından yayınlanmaktadır.
Özel
sektör
kuruluşlarından
tüketim
ürünleri
ithalatında
herhangi
bir
lisans
istenmemektedir.
2. İTHALATTA GEREKLİ BELGELER
Ülkedeki ithalatçılar, ithalat formaliteleri için konşimento, tasdikli fatura, ticari fatura,
proforma fatura, çeki listesi, menşe şahadetnamesi, sigorta poliçesi ve ithalat lisansı ile
gerekirse kontrol belgesine ihtiyaç duymaktadırlar.
3. İTHALATTA ALINAN VERGİLER
Arnavutluk'a ithal edilen bazı mallara uygulanan gümrük vergilerine aşağıda yer
verilmektedir:
TABLO : 40
ARNAVUTLUK'A İTHAL EDİLEN BAZI MALLARA HALİHAZIRDA UYGULANAN
GÜMRÜK VERGİLERİ
Ürün
Gümrük Vergisi (%)
Canlı hayvanlar
10
Balık, deniz ürünleri
10
Süt ürünleri,bal
10
Meyvalar
10
Sebzeler
10
Çiçekler
10
Kahve, çay, kakao
15
Maya, nişasta
10
Kauçuk, reçine
20
Hayvansal ve bitkisel yağlar
10
Pastacılık ürünleri
15
Sebzeden imal edilmiş gıda maddeleri
15
Meyve, diğer bitkiler
15
İçki
20
Gıda sanayii artıkları
10
Tütün
20
Çimento, kireç, tuz
10
Mineraller
10
Mineral yağlar
10
İnorganik kimyasallar
10
Organik kimyasallar
10
Kimyasal gübreler
30
Kumaş boyası-boyalar
20
Kozmetik
40
Albuminoid maddeler
20
Yakıt, kibrit
20
Çeşitli kimyasal ürünler
20
Plastik
20
Deri
10
Kürk
40
Kereste
30
Saman
40
Kağıt, kart kağıdı
10
(Tablo 40'm devamı)
Gümrük Vergisi (%)
Ürün
Baskı malzemesi
10
İpek
10
Alüminyum ve alüminyum ürünleri
10
Kurşun ve ürünleri
10
Çinko ve ürünleri
10
Kalay ve ürünleri
10
Çeşitli metaller
10
Elektrikli makineler ve ekipmanlan
20
Eve ait eşyalar
20
Denizcilik ekipmanlan
10
Fotoğraf malzemeleri
10
Saat ve saat yedek parçaları
40
Ülkeye sigara, puro, tütün ve sigara kağıdı ithalinde alınan gümrük vergisinin yanısıra
aynca % 30 oranında tüketim vergisi alınmaktadır. Alkollü içkilerin (bira, şarap, rakı, konyak,
uzo, viski, likör,
) ithalinde de gümrük vergisine ek olarak tüketim vergisi alınmakta olup;
oranı % 15'dir.
4. VERGİ MEVZUATI
Arnavutluk Cumhuriyeti'nde uygulanan vergi sistemine göre; vergiler ulusal ve yerel
vergiler olmak üzere ikiye aynimaktadır:
A. Ulusal Vergiler
- Giriş Vergisi : Bu vergiyi ya direkt olarak liman kılavuzlan ya da denizcilik
acentaları (devlete ait veya özel) almakla yükümlüdürler.
- K o n s o l o s l u k Hizmetlerinden Alınan Vergiler : Bu verginin oranı Dış İlişkiler
Bakanlığı ile Kamu Düzeni Bakanlığı tarafından ortaklaşa saptanmaktadır.
- Yol Vergisi : 1 litre benzinin perakende fiyatının % 16'sı oranında alınmaktadır.
- Televizyon Cihazlarından Alınan V e r g i l e r : Her televizyon cihazı için yılda 30 Lek
vergi alınmaktadır.
- Telefon Hizmetlerinden Alman V e r g i l e r : Her telefon cihazı için yıllık 20 Lek vergi
sözkonusudur.
- Mahkeme ve Noterlik Hizmetlerinden Alman Vergiler : Mahkemeler ve noter
büroları bu vergiyi toplamakla görevlendirilmişlerdir.
Vergi miktan
bölge
mahkemeleri,
belediyeler ile komün idareleri tarafından ortaklaşa saptanmaktadır.
- Üniversite Kayrt V e r g i s i : Her akademik yıl için 20 Lek kayıt vergisi alınmaktadır.
- Özel Telekomünikasyon Hizmetlerinden Alman Vergiler : Bu vergiyi toplamakla
"Radyo - Telekomünikasyon Devlet Komisyonu" görevlendirilmiştir.
- Sınır Geçiş Vergisi : Uçakla Arnavutluk smırlannı geçen yabancılardan her bir
geçiş için 10 ABD dolan, Arnavutlardan ise gene her bir geçiş için 500 Lek vergi alınmaktadır.
- Ehliyet Vergisi : A, B ve C sınıfı ehliyetler için 1000 Lek, diğer
sınıftaki
ehliyetlerden 500 Lek vergi alınmaktadır.
- Ormancılık Faaliyetlerinden Alınan Vergiler : Bu tip vergiler Tanm ve Gıda
Bakanlığı'nın katkısıyla Maliye ve Ekonomi Bakanlığı tarafından her bir girişim için ayn ayn
saptanmaktadır.
- Yabancılardan Alınan Otel Vergisi : Her gece için yabancılardan Arnavutluk
Merkez Bankası'nın saptadığı kur üzerinden 10 $ karşılığında vergi alınmakta olup; bu vergi
yatak ücretine dahildir.
- Denizcilikle İlgili Olarak Verilen Lisansdan Alınan Vergi : 500 Lek olarak
alınmaktadır.
- Çeşitli Faaliyetler İçin Kayıt Vergisi : Arnavutluk'ta gerçek kişiler ile tüzel kişiliğe
sahip kurumlann özel faaliyetlerde bulunmak için ödemeleri gereken vergi tutarları sırasıyla
1000 ve 8000 Lek'tir. Yabancı sermayenin sözkonusu olduğu ortak yatınmlarda kayıt
gününde Arnavutluk Merkez Bankası'nın belirlediği kur üzerinden 1000 ABD doları karşılığı
olan Lek vergi olarak alınmaktadır. Yabancı kuruluşların Arnavutluk'ta açacağı temsilcilikler
için de 500 ABD dolan karşılığı olan Lek vergi olarak alınmakta olup;
sözkonusu vergiler
Maliye ve Ekonomi Bakanlığı Vergi Dairesi'ne yatırılmaktadır. Sözkonusu tutarlar sadece bir
kez için alınmaktadır.
- Balıkçılık Faaliyetlerinden Alınan Vergiler: Bu vergiyi toplamakla Balıkçılık Genel
Müdürlüğü yükümlüdür.
- Lotarya Faaliyetlerinden ve Tahmine Dayalı Oyunlardan alınan Vergiler: Her yıl
için 5000 Lek vergi alınmaktadır.
B. Yerel V e r g i l e r :
- Temizlik Vergisi : Ailelerden her yıl için 50 Lek, tüzel kişiliğe sahip kurumlardan ise
500 Lek temizlik vergisi alınmaktadır.
- Avlanma Vergisi : Avcılık lisanslanndan her yıl için 1000 Lek alınmaktadır.
- Özel Firmalardan Alınan Reklam Vergileri: Her yıl için m^ başına 2000 Lek ilan
vergisi alınmaktadır.
- Pazarcılık ve Yer İşgal Vergisi: Pazarcılık ve yer işgal vergisi her gün için m^
başına 30 Lek olarak alınmaktadır.
- Pul Vergisi: Bu verginin oranını saptamakla bölge mahkemeleri, belediyeler ile
komün idareleri görevlendirilmişlerdir.
Ulusal vergilerden sağlanan gelirler devlet bütçesine aktanhrken, yerel vergilerden
sağlanılan gelirler ise yerel idare (bölge-belediye-komün) bütçelerine aktanlırlar.
Yıllık vergiler her yılın başında Ocak ayında ödenmektedir.
İdari yönetim hizmetleri, mahkeme ve noterlik hizmetleri gibi faaliyetlerden alınan
vergiler pul vergisi adı altında alınmaktadırlar.
Genel olarak kamu hizmetini yürüten kurumlar o hizmetten alınması gereken vergiyi
de toplamaktadırlar. Bu tip durumlarda devlete ait kurumlar ya da özel kuruluşlar vergi
toplamada vergi idaresi olarak hareket ederler.
Yurt içinde tüketilen sınırlı sayıdaki maldan ayrıca bir tüketim vergisi alınmaktadır.
Tüketilen malın yurt içinde üretilmiş ya da ithal edilmiş bir ürün olmasının bu verginin
alınmasında herhangi bir önemi yoktur.
Tüketim vergisine tabi ürünler ile vergi oranlarma aşağıda yer verilmektedir:
T A B L O : 41
ARNAVUTLUKTA TÜKETİM VERGİSİNE TABİ ÜRÜNLER İLE
VERGİ ORANLARI
(1994)
Vergi Oranı (%)
Ürünler
1. Tütün ve Tütün Ürünleri
- Sigara
70
- Puro
70
-Tütün
70
-Sigara kağıdı
50
2. Alkollü İçecekler
- Bira
40
- Şarap
50
- Rakı
60
- Konyak, uzo, viski, rom ve diğerleri
70
3. Alkolsüz İçecekler
30
4. Maden Suyu
20
5. Elektrik Enerjisi
50
6. İthal Edilmiş Alkol
50
7. Yurtiçinde Üretilmiş Alkol
30
8. Petrol ve Petrolün Yan Ürünleri
- Gazolin 45-89.9 oktan
60
- Gazolin 90 oktan
50
- Gazyağı
40
- Petrol
40
- Valvolina
80
- Her çeşit yağlama yağı ve gres yağı
80
- Diğerleri (likit gaz, toluol, sülfür, solvent
)
25
1. maddede yer alan ürünlerin ithali durumunda gümrük vergisine ek olarak % 30
oranında, 2.maddede yer alan ürünlerin ithalinde ise % 15 oranında ilave bir tüketim vergisi
sözkonusudur.
Tüketim vergisi vergiye tabi ürünün üreticisi ya da ithalatçısından sadece bir kez
alınmaktadır.
Tüketim vergisinden elde edilen gelirler devlet bütçesine aktanlırlar.
Arnavutluk'ta aynca kazanç vergisi, kişisel gelir vergisi, hasılat vergisi, küçük işletme
vergisi adı altında başka vergilerde bulunmakta olup; aşağıda bunlara sırasıyla
yer
verilmektedir:
1. Kazanç Vergisi :
Ülkedeki yerli ve yabancı tüzel kişilerin bir yıl içerisindeki ekonomik faaliyetlerinden
doğan kazançlanndan alınan bir vergidir.
3.9.1993 tarihli yasaya göre;
- Vergi mükellefiyeti, ekonomik faaliyetin ilk gününden başlar ve son gününe kadar
devam eder.
- Vergi, bilançodaki yıllık kazanç üzerinden hesaplanır.
- Yerli ve yabancı tüzel kişilerin ekonomik faaliyetlerinden doğan kazançlannın
% 30'u vergilendirilir.
- Sermayesinin tamamı ya da bir kısmı yabancı şahıslara ait olan tüzel kişilerin
Arnavutluk sınırlan içerisindeki petrol veya gaz işletmelerinden elde ettikleri kazançların %
50'si vergilendirilir.
- Yabancı tüzel kişiler ülkeden transfer edecekleri kazançları üzerinden % 10 vergi
öderler. Yabancılar tarafından işletilen kıyı petrol işletmeleri bu vergiden muaftır.
- Yabancılara ait balıkçılık faaliyetlerinden elde edilen kazançların ne şekilde
vergilendirileceği Maliye ve Ekonomi Bakanlığı'nca belirlenir.
- Yerli tüzel kişiler ile yabancı tüzel kişiler arasındaki ortak yatınm faaliyetlerinden
elde edilen kazançların tekrar Arnavutluk sınırlan içerisinde üretim alanına
durumunda, yeniden yatınlan miktarın % 60'ı vergi matrahından indirilir.
yatıniması
- Yerli ve yabancı tüzel kişiler aşağıdaki beyannameleri mali kuruluşlara vermek
zorundadırlar:
1) Yıl içerisinde gerçekleşeceği planlanan kazançlara ait beyanname,
2) Üçer aylık kazanç durumunu gösterir beyanname,
3) Yıllık gerçek bilanço kazancını gösteren yıllık beyanname.
Yıllık beyanname Maliye ve Ekonomi Bakanlığı tarafından hazırlanan matbu formlar
doldurularak hazırlanır ve bir sonraki yılın 31 Mart tarihine kadar vergi dairelerine teslim edilir.
Gerçekleşeceği beklenilen kazançlara ait vergiler 3'er aylık dönemler
halinde,
dönemi takip eden ayın 10'una kadar vergi dairesine yatınlır. Yıl sonunda gerçek kazanç
durumunu gösteren bilanço üzerinden gerçek vergi yeniden hesaplandıktan sonra bilançonun
verilişini takip eden 15 gün içerisinde gerçek vergi yatınimalıdır.
Aşağıda belirtilen durumlarda bu kanun ihlal edilmiş sayılır:
1) Kazanç ve gelirlerin gizlenmesi,
2) Kazanç ve gelirlerin kaydında kullanılan bilgi ve belgelerde sahtecilik yapılması,
3) Yıllık gelir ve harcamalan gösteren beyannamelerin zamanında verilmemesi,
4) Vergilerin zamanında yatınimaması,
5) Bilanço raporunda sahtecilik yapılması.
Yukandaki kanun ihlalleri cezalardan ayn olarak aşağıdaki idari uygulamaları da
doğurur:
a) Kazanç ve gelirlerin gizlenmesi, bilgi ve belgelerde sahtecilik yapılması halinde;
kaçınimak istenen vergi tutannın 5 katı oranında vergi cezası alınmaktadır.
b) Beyannamelerin zamanında verilmemesi, vergilerin zamanında ödenmemesi, gelir
ve giderler hakkında sahte raporlar düzenlenmesi durumlarında 6000-8000 lek
arası vergi cezası alınmaktadır.
2) Kişisel Gelir Vergisi :
Verginin kapsamını Arnavutluk sınırları içerisinde gelir elde eden yerli ve yabancı
gerçek kişiler oluşturur.
Verginin konusu ücret gelirleri, telif
hakları, kâr payları, ikramiye gelirleri
yanşmalardan kazanılan gelirler ile Maliye ve Ekonomi Bakanlığı'nca belirlenen
gelirlerdir.
ve
diğer
Aylık ücret gelirlerinin 2500 lek'lik kısmı vergiden muaf olup; vergi dilimleri aşağıdaki
şekildedir:
Vergi Dilimleri
Oran
2501 - 3000 lel<
%10
3001 - 3500 \ek
%20
3501 ve üzeri lek
%30
İkramiye ve yanşma gelirlerinden % 20 gelir vergisi alınırken telif hakları ile kâr
paylannda uygulanan oran % 10'dur.
Gelir vergisi ücretten ödeme günü kesilmektedir.
Gelir vergisinde uygulanan istisnalara aşağıda yer verilmektedir:
- Hediyeler ve miras,
- Kaza ve ölüm halinde ödenen sigorta tazminatlan,
- Sosyal güvenlik kurumlanndan alınan hastalık, iş kaybı gibi tazminatlar,
- Burslar,
- Transfer harcamaları, yatırım giderleri,
- Sosyal yardım kurumlanndan alınan gelirler,
- Banka mevduat faizi gelirleri,
- Bakanlıkça vergi dışı bırakılan diğer gelirler.
3) Hasılat V e r g i s i :
Katma
Değer
Vergisi
benzeri
bir tüketim
vergisi
olup;
kapsamını
doğrudan
tüketicilere mal satan, hizmet sunan ve müteahhitlik çalışmalannda bulunan yerli ve yabancı
gerçek ve tüzel kişiler oluşturur.
Üretim safhalarında alınmayıp sadece en son satış esnasında ya da hizmet sunumu
sırasında mamul veya hizmetin toplam değeri üzerinden satıcı tarafından hesaplanarak
tevkifat yapılır ve teslimden itibaren 5 gün içerisinde vergi dairesine yatınlır.
Toplam değer üzerinden % 15 ile % 20 arasında alınmaktadır.
Üretim amacıyla ithal edilen mallar, hammaddeler, her türlü üretim malzemesi, yan
mamul mallar, ziraat işlerinde kullanılan makina ve teçhizatlar, ihracat amacıyla üretilen
mamuller, basılı eserler, filmler,
vb. bu vergiden muafdır.
KDV'de olduğu gibi her üretim aşamasmda hesaplanmayıp sadece son satış değeri
üzerinden bir defada hesaplanıp alınması en önemli özelliğidir.
4) Küçük İşletme Vergisi
Bu verginin kapsamını kâr amacıyla özel ve bağımsız olarak ticaret, taşımacılık
hizmeti, sanatkârlık, halk sağlığı ve benzeri türdeki faaliyetleri yürüten gerçek kişiler oluşturur.
Vergi oranlarına aşağıda yer verilmektedir:
a) Yıllık geliri 1^000 lek'in altında kalan ve bir dükkan ya da bağımsız bir bölümde
yapılan perakende ticaret gelirlerinde % 5,
b) Bir dükkan veya bağımsız bir bölümde yapılan sanatkârlık faaliyetlerinden elde
edilen gelirlerden % 3,
c) Avukat, doktor ve diş doktorlannın gelirlerinden % 8,
ç) Serbest iaaliyet gösteren müher\disler, öğretmenler, veterinerler, ekonomistler,
ziraat mühendisleri ve benzeri kişilerin gelirleri üzerinden % 3,
d) Çeşitti belgeler için özel kurslar düzenleyen gerçek kişiler ile,
e) Oyun salonları ve benzeri yerleri işleten gerçek kişilerin gelirleri üzerinden % 10,
f) Ziraat makinalan işletenler ve taşımacılık hizmeti sunanlardan % 3,
g) Her türiü tekne taşımacılığı yapanlann gelirlerinden ise % 5 oranında alınmaktadır.
5. YABANCI SERMAYE
Arnavutluk
ülke
kalkınmasının
ancak
yabancı
sermaye
aracılığıyla
sağlanabileceğinin farkına varmış ve bu yolda yasal düzenlemeleri gerçekleştirmiştir. 29
Nisan 1991 tarihinde hazırianan 7491 sayılı ilk Yabancı Sermaye Yasası'nın bazı zayıf yönleri
2.11.1993/7764 tarih ve sayılı yeni yasa ile ortadan kaldırılmıştır. Yabancı sermayeye tanınan
haklardan bazılarına aşağıda yer verilmektedir:
- Yabancı sermaye, Arnavutluk'ta taşınabilir ve taşınamaz her türiü mülkiyet hakkına
sahiptir.
- Bir şirkete yabancı sermaye her türiü şekilde girebilir; tamamına sahip olabileceği
gibi sermayenin bir kısmına da sahip olabilir.
- Yabancı yatınmcılar patent, copyrights gibi sınai mülkiyet haklanna sahiptirler.
- Keşif ve araştırma, doğal kaynakları işletme gibi ekonomik haklarda yabancılara
tanınmıştır.
- Yabancı sermayeli bir şirket yabancı işçi çalıştırma hakkına sahip durumdadır.
- Yabancılara Arnavutluk vatandaşları ile eşit haklar tanınmış, yabancılar kârlarını ve
sermayelerini döviz olarak yurt dışına transfer edebilme olanağına kavuşmuştur.
- Aynca, yatınmlar millileştirmeye karşı güvence altına alınmış ve
anlaşmazlık
durumunda taraflara uluslararası hakemlik organlarına gitme hakkı verilmiştir.
- Madencilik, petrol ve doğal gaz üretimi, posta ve telekomünikasyon, enerji,
ormancılık ve ulaşım sektörlerinde yabancı sermayenin girişi önceden izin alma şartına
bağlanmıştır.
- Arnavutluk'ta kurulacak ortak girişimler için üretime yönelik alanlarda 4 yıllık vergi
muafiyeti ve yatınma yönelik makine, ekipman ve yedek parça ithalatında gümrük muafiyeti
sağlanmaktadır.
Yabancı sermayenin girebileceği sektörlerden bazılan ve asgari yatınm tutarlan
Kasım 1992 ayında Bakanlar Kurulu tarafından tespit edilmiş olup; aşağıdaki şekildedir:
a) Madencilik sektörü
10 milyon ABD Dolan
b) Elektrik enerjisi üretimi
10 milyon ABD Dolan
c) Telekomünikasyon
5 milyon ABD Dolan
d) Liman ve havaalanı inşaası
20 milyon ABD Dolan
e) Hava taşımacılığı
10 milyon ABD Dolan
f) Demiryolu taşımacılığı
20 milyon ABD Dolan
g) Turizm
20 milyon ABD Dolan
h) Petrol üretimi
10 milyon ABD Dolan
i) Savunma sanayii ile radyo ve televizyon
2 milyon ABD Doları
Sözü edilen Bakanlar Kurulu Karanna göre; ortak yatınmlarda yabancı sermayenin
payının.7o 50'yi geçmesi durumunda özel bir müsaade alınması gerekmektedir.
A r n a v u t l u k ' t a k i Yabancı Yatırımlar:
1990-1992 döneminde toplam 86 milyon dolar tutannda yatınm gerçekleşmiş iken,
1993 yılında 205 milyon dolarlık yatınm yapılmıştır. En çok yatınm yapan ülkeler arasında
İtalya ilk sırada yer almaktadır. İtalya'yı Yunanistan ve ABD izlemektedir. 1993 yıl sonu
itibariyle ülkede faaliyet gösteren yabancı firma ve ortak girişimlerin sayısı 14178'dir. Sadece
Tiran'da 524 yabancı firma ve 870 ortak girişim faaliyete geçmiştir.
Yunanistan, Arnavutluk için öngördüğü 1 milyar 331 milyon drahmi tutanndaki 16
yatınm projesiyle önemli bir yatırımcı durumuna gelmiştir. Yunanistan Hükümeti aldığı bir
kararla, Arnavutluk'ta
yatınm
yapacak
işadamlarının
yatınmlannın
% 35'ini
sübvanse
edeceğini açıklamıştır. Yunanistan'ın Arnavutluk'taki yatınmlannın 1-2 yıl içinde 6.5 milyar
drahmiye çıkması beklenmektedir. Bu beklentiyi güçlü kılan gelişmeler, iki ülke arasında yeni
sınır kapılannın açılması yönündeki hazırlıklar ve Yunanistan'ın Arnavutluk'a ihracatının iki yıl
içinde 10 milyon dolardan 90 milyon dolara çıkması olmuştur.
ABD, 1994 yılı için öngördüğü 25 milyon dolarlık yardım ve
Amerikan-Arnavut
Girişimciler Fonu'nun kurulması yoluyla varlığını artırmayı amaçlamaktadır.
Ülkenin tek sivil havaalanı olan Rinas havaalanının yenilenmesi için açılan ihale Alman
ve İtalyan şirketleri arasında bir savaşa dönüşmüştür. İtalyan şirketleri ihaleyi kazanan Alman
Siemens ve Avusturyalı Rogner GmbH'den oluşan konsorsiyumu
siyasi yollarla
ihale
kazanmakla suçlamış ve uluslararası mahkemeye gideceklerini açıklamışlardır.
V. PAZAR HAKKINDA BİLGİLER
1. GENEL İZLENİMLER
Araştırmanın gerçekleştirildiği zaman diliminde Tiran'da göze çarpan en önemli
hususlar; yollann oldukça bakımsız olması, amaçsızca dolaşan insan sayısının fazlalığı,
seyyar satıcılar, seyyar döviz ticareti yapanlar ile bütün binaların bir savaştan çıkmışçasına
yıpranmış olmasıdır.
Komünizm
döneminde
parmakla
sayılacak
kadar
az
arabaya
sahip
olan
Arnavutluk'ta, araba sayısının gün geçtikçe arttığı bir gerçek olmakla birlikte eski araba
sayısının oldukça fazla olduğu açık olarak görülmektedir. Yollarda görülen arabaların (lada,
mercedes, alfa romeo, bmw, opel
) büyük bir çoğunluğu İtalya'dan kaçak olarak ülkeye
sokulan ve yaşı çok eski, adeta bozulduktan sonra hurdaya çıkanlabilecek
nitelikteki
arabalardır.
Tiran'da bar sayısının fazlalığı da ilk bakışta dikkati çekmektedir. Aynca, büfe
yapılabilecek
her yer değerlendirilerek ufak-tefek ürünlerin, gıda maddelerinin satıldığı
büfeler oluşturulmaktadır. Şehrin merkezinde dolaşılırken satış yapılan ufak tezgahlarda,
büfelerde şekerlemeler, bisküvi gibi Türk gıda maddelerine rastlanılmış ve bunların iç
tüketimde tercih edilmekte oldukları görülmüştür.
Tiran'da dikkati çeken en önemli hususlardan birisi de; evlerin balkonlannda görülen
çanak anten sayısınm fazlalığıdır. Binalann son derece yıpranmış bir durumda olması
insanlann ekonomik durumlarının iyi olmaması gibi unsurlara karşın çanak anten sayısının
fazlalığı oldukça şaşırtıcıdır.
Baskı rejiminin halkı özellikle de gençleri olumsuz olarak etkilediği, yıprattığı
görülmüştür. Bununla birlikte; yapılan temaslar sırasında görüşülen kişilerin imkansızlıklar
içerisinde nitelik olarak kaliteli, yabancı dil bilen (İngilizce, İtalyanca,....) insanlar olduklan
anlaşılmıştır.
Arnavutların Türklere karşı yaklaşımlan oldukça olumludur. Diğer milletlere göre
Türklere daha sıcak davranmaktadırlar. Genel olarak, turistler Arnavutlar tarafından pek
rahatsız edilmemektedirler.
Arnavutluk'ta kaldığımız süre içerisinde Amerikalılann, Almanlann ve diğer ileri batı
ülkelerine mensup kişilerin Arnavutluk'a yoğun ilgi duydukları gözlemlenmiştir. Otellerde
yabancılann sayısı oldukça fazladır. Bunun tabii ki asıl nedeni, kapalı bir ekonomiden serbest
pazar ekonomisine geçiş yapan Arnavutluk'a yabancılann ilgi duyması, ihracat-ithalat ve ortak
yatınm şeklindeki fırsatların değerlendirilmek istenmesidir. Yabancı yatınmlara bir örnek
vermek istersek Coca Cola'nın Tiran'da inşaası biten fabrikası söylenebilir. Bu bölümü
bitirmeden evvel işadamları için yararlı olmamakla birlikte, bir önemli saptamayı belirtmekte
yarar vardır. Yapılan incelemeler sırasında Tiran'ın altında çok büyük sığınaklar olduğu
öğrenilmiştir. Gene, şehrin dışında ekim yapılabilecek nitelikteki arazilerde çok
sayıda
(yüzlerce) 2-3 metrelik çapa sahip, iki-üç kişiyi alabilecek büyüklükte beton mevziler olduğu
görülmüştür. Ölü yatırım sayılabilecek bu sığınak v e mevzilere komünizm döneminde büyük
harcamalar yapıldığı tahmin edilmektedir.
2. TÜKETİCİNİN YAPISI VE DAVRANIŞLARI
Arnavuflarm satmalma güçleri zayıf olmakla birlikte; tüketim eğilimleri yüksektir.
Satmalma gücünün
zayıflığı
nedeniyle tüketiciler fiyata karşı çok
hassastırlar.
Malın
kalitesinden çok fiyatının uygun olup olmaması önem kazanmaktadır.
Ülkede alım gücü yüksek tüketici kitlesi hemen hemen yoktur. Dolayısıyla, bu tip
tüketiciye hitap eden büyük mağazalara ülkede rastlanmamaktadır.
Tüketicinin alım kararını etkilemede ambalaj diğer birçok ülkede olduğu kadar önemli
değildir. Önemli olan ihtiyaca cevap vermesi ve fiyatıdır. Ambalajın olmaması ya da kalitesiz
olması, tüketicinin alım kararını pek etkilememektedir.
Tatmin edilememiş isteklerin yüksek düzeyde olması nedeniyle satınalma gücünün
zayıf olmasına rağmen mümkün olduğu kadar çok tüketme eğilimi ortak bir davranış özelliği
olarak ortaya çıkmaktadır. Bu itibarla; kullanılmış mal kullanımı otomobil örneğinde olduğu
gibi çok yaygındır.
3. REKLAM
Komünist yönetimden yeni vazgeçen Arnavutluk'ta tahmin edileceği gibi tanıtım ve
reklam açısından gelişmiş olanaklar bulunmamaktadır. Herşeyden önce bir radyo kanalı ile bir
televizyon kanalı bulunmaktadır. Televizyonda reklam olayı çok yenidir.
.
Ticaret Odalan'nın firmaları tanıtabileceği, mal tekliflerini duyurabileceği herhangi bir
yayını bulunmamaktadır.
Reklamda pano ve poster yöntemi en sık uygulanılan metotdur. Türk firmaları için
devlet televizyonunda reklam, ülkede yayınlanan günlük gazetelerde ilan ya da yerel dilde
bastınlan. pano ve posterler yoluyla tanıtım düşünülebilir. Sergilerin de Türk ihraç ürünlerinin
tanıtımında etkin bir yol olabilmesi mümkündür.
İlanlarda çarpıcı renkler kullanılmakta, reklam yapılan mal gösterilmektedir. Yerli
mallara ait bazı reklamlarda ise hiç resim kullanılmadığı, sadece söz ve yazı ile yetinildiği
görülmüştür.
~
4. İHRACAT OLANAKLARIMIZ
Yakın zamana kadar dış dünyadan izole bir durumda olan Arnavutluk'ta gerek
yönetim, gerekse de ekonomik açıdan yaşanan son gelişmeler ülkeyi daha değişik bir açılımla
ele almayı zorunlu kılmaktadır.
İhracatının yaklaşık yarısını sanayileşmiş ülkelere gerçekleştiren Türkiye'nin, bu
aşamada Arnavutluk'a ihracat potansiyelini güçlü kılan unsurlardan birkaç tanesine aşağıda
yer verilmektedir:
1) Kapalı bir ekonomiden çıkan ve her türlü mala gereksinim duyan Arnavutluk bu
dönemde diğer ülkeler için 3.4 milyona ulaşan nüfusuyla yeni bir pazardır.
2) Özellikle tüketim ürünlerine ihtiyaç duyan ülkede, bu alandaki yerli imalat sanayii
yeterince gelişmemiş bir durumdadır.
3) Pazar henüz paylaşılmamış bir yapıdadır.
4) Arnavutluk'un çevresindeki ülkelerden İtalya ve Yunanistan'da tüketim mallan
oldukça pahalıdır. Yunanistan'ın politik yönden özellikle de geçişleri kısıtlayıcı tedbirler
uygulaması, kuzeydeki savaş, Bulgaristan ekonomisinin de benzer yapıda olması gibi çeşitli
faktörler Arnavutluk firmalarının Türkiye'ye yönelmesini sağlayabilir.
5) Türkiye çok çeşitli kalite ve fiyat alternatifiyle bu pazara mal arzedebilecek güçlü
bir ülkedir.
6) İki ülke arasındaki mesafenin yakın olması ve geleneklerimizin benzer olması gibi
unsurlar diğer önemli faktörlerdir.
Çok katı bir siyasi sistemin uygulandığı Arnavutluk'un birdenbire dış dünyaya
açılması ve tüm tüketim ürünleri ile diğer mallara olan ihtiyacının ülke olarak ihracatımızın
arttınimasına
ihtiyaç
duyulduğu
bu
günlerde
değerlendirilmesinin
yararlı
olacağı
düşünülmektedir. Yanlız burada dikkat edilmesi gereken iki nokta bulunmaktadır;
•a)
Arnavutluk
pazanna
güçlü,
güvenilir,
kaliteli
ürünler
üreten
firmaların
yönlendirilmesi daha yararlı olacaktır. Çünkü daha öncede değinildiği gibi, şu
aşamada pazar üzerinde bir paylaşım sözkonusu olup; pazara ilk giren kaliteli,
belirli bir marka imajı yaratabilecek güçlü firmalann olumlu bir hava yaratmasıyla
birlikte
uzun yıllar bu pazara yönelik
ihracatın
sürdürülebilmesi
mümkün
görülmektedir.
b) Hızlı bir sistem değişikliğine uğrayan ülkede mevzuatların ve kuralların tam olarak
yerine oturmaması nedeniyle yapılan uygulamalarda bir takım
olmasının
bir
süre
için
daha
devam
etmesi
kaçınılmazdır.
farklılıklann
Bu
sebeble
Arnavutluk'a ihracat düşünülüyorsa olabilecek ihracatın diğer batılı ülkelere
yapılan
ihracattaki
gibi
hiçbir
sorunla
karşılaşmadan
düşünülmemeli, bir takım sorunlann yaşanabileceği
gözardı
yapılabileceği
edilmemelidir.
Bununla birlikte; pazara ilk giren firmalann ilk başlarda bir takım sorunlar
yaşasalar
da
pazardan
pay
tutabilecekleri unutulmamalıdır.
kapmalarıyla
uzun
yıllar
bu
pazarı
elde
Türk
firmalarının
Arnavutluk'a
çeşitli gıda
maddelerini
yüksektir. Örnek olarak, narenciye (portakal, mandalina, limon
(domates, salatalık, patates, karpuz
ihraç
şansları
oldukça
), taze meyva ve sebzeler
), makarnalık buğday, ekmeklik buğday, buğday unu,
torba içinde mısır nişastası, tohumluklar (ayçiçeği tohumu, susam tohumu,
mamulleri (ekmek, ekmek mayası, hazırlanmış kabartma tozları,
şekerler, kakao içermeyen şekerli mamuller, çiklet
), ekmekçilik
), şekerlemeler (jöleli
), kakaolu ürünler (ekmeğe sürülerek
yenen kakaolu ürünler, kakaolu tatlı bisküvi/gofret,....), aromalı/tuzlu bisküviler, tuzlu gofret,
konserve domates, meyvalı-kolalı gazozlar gibi ürünler sayılabilir.
Tekstil ürünleri ile tekstilden mamul hazır dış giyim eşyalarının da ülkeye ihraç
edilebilme potansiyeli bulunmaktadır. Yatak çarşafı, perde, battaniye, masa örtüsü, döşemelik
mensucat gibi tekstil ürünlerinin yanısıra gerek erkekler, kadınlar gerekse de kız ve erkek
çocuklann ihtiyaç duyabileceği her türlü pamuklu/örme dış ve iç giyim eşyalarının ithaline
büyük gereksinim duyulmaktadır. Türkiye'nin bu sektörde çok gelişmiş bir durumda olduğu
düşünülürse her türlü kalitede ürünü bu pazara sunabileceği açıktır. Çok kaliteli ve pahalı
olmayan,
orta gelir
grubundaki
insanlara
hitap
edebilecek
türdeki
eşyaların
ihracatı
düşünülmelidir.
İhracat potansiyeli bulunan kalemlerden birisi de çeşitli ev ve mutfak eşyalandır.
Plastikden sofra ve mutfak eşyaları, plastikden kapı, pencere, çerçeveler, televizyon,
buzdolapları için aksam ve parçalar, elektrikli olmayan termosifonlar, dikiş makinaları, ahşap
mobilyalar,
gibi ürünler sayılabilir.
Komünist sistemde daha önce de değinildiği gibi parmakla sayılacak kadar az
arabaya sahip olan Arnavutluk'ta; yaşı geçmiş, oldukça yıpranmış, İtalya'dan kaçak olarak
yurda sokulan arabalar mevcut araba sayısının büyük bir kısmını oluşturmaktadır, ûu durum
ve
ülkenin
ekonomik
durumu
gözönünde
tutulduğunda
otomobil
açısından
varolan
potansiyelin değerlendirilmesinde birçok güçlükler olduğu görülmektedir. Bununla birlikte;
radyal dış lastikler, kauçuktan oto iç lastikleri, hava filtreleri,sinyal lambaları, karoseri aksam
ve parçaları ile oto aksesuarlarının ihracatı sözkonusu olabilir.
İnşaat malzemeleri bir diğer önemli potansiyel ihraç kalemidir. Arnavutluk'ta binaların
hemen
hemen
tamamının
bakımının
yapılmasına
ihtiyaç
vardır.
Boya,
sıhhi
tesisat
malzemeleri, doğrama ürünleri, tuğla gibi çeşitli inşaat malzemelerine yakın bir dönemde
büyük bir ihtiyaç doğacaktır.
Yukarıda sayılanların dışında iki ürünün daha ihraç şansı oldukça fazladır. Ülkede
hala bisiklet kullanımı çok yaygındır. Bu bağlamda; bisiklet ve bisiklet aksamlarının ihracı
düşünülebilir. Aynca, daha önce genel izlenimler bölümünde bahsedildiği üzere; çanak
antene yoğun bir ilgi bulunmaktadır. Çanak anten ve yansıtıcılann aksam ve parçalannın
ihraç şansı da yüksektir.
Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi oturmuş bir dağıtım kanallan sistemi Arnavutluk'ta
bulunmamaktadır.
Bu sebepten
dolayı ihracatı düşünen firmaların dağıtım
kanallannı
tamamiyle kendilerinin oluşturmaları yararlı olacaktır.
5. ORTAK YATIRIM YAPILABİLECEK ALANLAR
Durres-Üsküp-Sofya-İstanbul
karayolunun
inşası
iki
ülke
arasındaki
ulaşımı
kolaylaştıracak ve ikili ekonomik ilişkileri olumlu yönde etkileyecektir.
İzmir ve Durres arasında düzenli bir feribot bağlantısı sağlanmasına ihtiyaç vardır.
Petrol aramalanndaki başarılı sonuçlara bağlı olarak inşa edilmesi planlanan rafineri
projelerini Türk müteahhitlik firmaları üstlenebilir.
Karayolları, konaklama tesisleri, konut, sanayi tesisleri ve turizm kompleksleri
inşasında işbirliği yapılabili'^
Askeri havaaianlannın sivil havaalanına dönüştürülmesi çalışmalarında işbirliği
mümkündür.
Şeker, kağıt, çimento sanayileri ve enerji sektörünün rehabilitasyonunda işbirliği
olanakları vardır.
Madencilik alanında işbiriiği gündeme gelmelidir. Çünkü maden ürünlerini spot
piyasadan
ithal etmektense,
ortak yatırımlar yoluyla temin
etmek
çok daha
ucuza
malotabUecektir.
Arnavutluk'ta ev eşyaları, otomobiller ve bazı lüks gıda ürünlerine karşı talep
artmaktadır. Yurt dışında çalışan işçilerin sağladığı döviz girdisi (yjllık yaklaşık 400 milyon
ABD doları olduğu tahmin edilmektedir.) ve ticaret ile kiralardan elde edilen gelirier Arnavut
halkının satınalma gücünü artırmıştır. Türk firmalarının tüketim mallan alanında Arnavut
piyasasına girişi teşvik edilmelidir. Ayrıca, Arnavutluk firmalarının Türkiye'ye yönelmesini
sağlayan birçok faktörün olduğunu da söylemek mümkündür. Arnavutluk'un çevresindeki
ülkelerden İtalya ve Yunanistan'da tüketim mallan oldukça pahalıdır. Yunanistan'ın politik
yönden özellikle de geçişleri kısıtlayıcı tedbirler uygulaması, kuzeydeki savaş, Bulgaristan
ekonomisinin de benzer yapıda olması diğer faktörlerdir. Buna karşın, Türkiye'nin çok çeşitli
kalite ve fiyat alternatifiyle mal arzetmesi, mesafenin yakın olması ve geleneklerimizin benzer
olması gibi hususlar Türkiye'nin avantajlandır.
Tüketim harcamalarının artmasının yanısıra konut inşaatlannda da önemli artış
beklenmektedir. Türk firmaları da Yunan, İtalyan, Alman ve Hırvat firmaları gibi Arnavutluk'ta
ortak girişim kurmaya yönelmelidir.
Aynca, gene aşağıda belirtilen konularda iki ülke özel sektörleri arasında ortak
yatınm imkanlan yaratılabileceği düşünülmektedir:
- Gıda ve hafif sanayi ürünleri için çeşitli ambalaj malzemesi üretim tesisleri,
- Fırın ve un fabrikaları inşaası; bu alanda yakın bir zamanda Romanya ile işbirliği
yapıldığı ve Türk girişimcilerin çok büyük bir başarı gösterdiği hatırlanırsa; aynı şekilde
Arnavutluk'ta da işbirliğine gidilmesinde büyük yararlar olacağı açıktır.
-Çimento fabrikaları inşaası ya da mevcut çimento fabrikalannın modernizasyonu; bu
konuda Türkiye bir hayli ileridir. Tecrübemizin Arnavutluk'un
ihtiyaçları
doğrultusunda
istifadelerine sunulmasında büyük yararlar olacağı düşünülmektedir.
- Orman
ürünlerinin
kesimi ve
ağaç
işlenmesi, aynı zamanda
kağıt
üretim
teknolojisinde işbirliği,
- Telekomünikasyon alanında işbirliği; Türkiye telekomünikasyon
alanında çok
gelişmiştir. Arnavutluk'un bu alanda işbirliğine ihtiyacı bulunmaktadır. Bu sektörde daha önce
Türki Cumhuriyetlerde
olduğu gibi, Arnavutluk'la da gerek ortak yatınm, gerekse
telekomünikasyon ürünleri ihracı şeklinde işbirliğine gidilebilir.
- Metalürji tesislerinin modernizasyonu,
- Mevcut konfeksiyon fabrikalannın, örme tesislerinin yenilenmesi,
gibi.
de
VI- İŞADAMLARI İÇİN YARARLI BİLGİLER
1. ÜLKEYE GİDİŞ
Arnavutluk, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarma vize uygulamamaktadır.
Bununla
birlikte, Türkiye Arnavut vatandaşlarına vize uygulamaktadır.
- Arnavutluk Cumhuriyeti Büyükelçiliği
Nenehatun Cad. No.89
Gaziosmanpaşa-Ankara
Tel :(0312) 446 65 27
- Arnavutluk Cumhuriyeti Başkonsolosluğu
Valikonağı Cad. Ekmek Fabrikası Sok.No.4
Nişantaşı-İstanbul
Tel
: (0212) 296 24 28
Faks: (0212) 296 24 27
2. NASIL GİDİLİR
THY'nin Tiran'a doğrudan seferleri bulunmamaktadır. Arnavutluk Hava Yollan'nm
İstanbul-Tiran direkt seferleri 1994 başından itibaren iptal edilmiştir. Bununla birlikte; Sofya,
Roma,
Atina
Ljublana,
) üzerinden
aktarmalı
olarak
Arnavutluk'a
(Tiran'a)
gitmek
mümkündür. Örneğin, Ljublana üzerinden Tiran'a gidildiğinde uçuş süresi yaklaşık 2.5 saat
sürmektedir. Tiran Havaalanı-şehir merkezi arası arabayla yollann oldukça bozuk olması
sebebiyle yaklaşık 30 dakika sürmekte ve ulaşım açısından taksilerin çokluğu sebebiyle
herhangi bir sıkıntı çekilmemektedir. Havaalanı-şehir merkezi arasında taksi ücretleri ortalama
20-25 dolar arasında değişmektedir. Taksimetre olmaması sebebiyle taksi ücretleri pazarlık
yoluyla tespit edilmektedir.
Ülkedeki ulaşım bağlantılannın yetersizliği ciddi bir sorun oluşturmaktadır.
3. NE ZAMAN GİDİLİR
Ülkedeki resmi tatil günleri dışındaki zamanlarda Arnavutluk'a seyahat
etmek
mümkündür.
Arnavutluk'taki resmi tatil günleri şunlardır:
1 Ocak
Yılbaşı Tatili
8 Mart
Kadınlar Günü
28 Kasım
Bağımsızlık Günü
Bu tatillerinin yanısıra Müslüman ve Hristiyanlann dini günlerinde de (Ramazanın ilk
günü ile paskalya günlerinde) resmi tatil sözkonusudur.
4. GÜMRÜK KONTROLÜ
Yabancıların Arnavutluk'a girişlerinde normal bir gümrük prosedürü uygulanmaktadır.
Tiran Havaalanının oldukça küçük, aynca uçak seferlerinin çok yoğun olmamasından dolayı
gümrük işlemleri açısından zaman konusunda herhangi bir sıkıntı bulunmamaktadır.
Ülkeye girişte havaalanında yabancılardan 5,-$, çıkışta 10.-$ havaalanı vergisi
alınmaktadır.
5. İKLİM-KIYAFET
Arnavutluk'ta en sıcak ay olan Ağustos'ta ısı 1700-31^0, en soğuk ay olan Ocak'ta
ise 20C-120C arasında gerçekleşir. En kuru aylar Ocak ve Ağustos ayları olup; bu dönemde
ortalama yağış tutarı 32 mm'dir. En yağışlı ay olan Kasım'da ise ortalama yağış tutarı 211
mm'ye kadar çıkabilmektedir.
Giyim açısından bakıldığında bu
iklim şartlanna
uygun
kıyafetlere eklenecek özel bir husus yoktur.
6. ULAŞIM
Şehir içi ulaşımda gerek taksiler, gerekse de otobüsler kullanılmaktadır. Otobüslerin
oldukça yıpranmış ve kalabalık olmasından dolayı yabancılar açısından her zaman için taksi
tercih edilmelidir. Daha önce de değinildiği gibi, taksilerde taksimetre olmamasından dolayı
ücret konusunda pazarlık usulü geçerlidir.
Tren şehir içi ulaşımda yoktur. Trafik akışı bizde olduğu gibi sağdandır.
7. İŞ SAATLERİ VE ZAMAN
Arnavutluk'ta hafta tatili pazar günleridir.
- Devlet Daireleri,
07.00 - 15.00
Pazartesi - Cuma
- Bankalar
07.30 - 11.30
Pazartesi - Cumartesi
- Ticari ve Sınai İşletmeler
08.00 - 17.30
Pazartesi - Cumartesi günleri çalışmaktadırlar.
Arnavutluk kış aylannda GTM'den 1, yaz aylannda ise 2 saat ileridir.
8. HABERLEŞME
Uluslararası haberleşme oldukça pahalı ve güçtür. Tiran'ın telefon ve faks kodu 35542'dir. Ülkede faks kullanımı yaygın değildir.
Posta hizmetleri diğer kamu hizmetlerine oranla daha iyi bir durumdadır.
9. DİĞER YARARLI BİLGİLER
Tiran Havaalanı çıkışında yabancılar son derece fazla sayıda taksi şoförü tarafından
rahatsız edilmektedirler. Bu nedenle, ülkeye giden yabancılann mümkünse karşılanmalan
kendileri açısından yararlı olacaktır.
Başkent Tiran'da kalınabilecek en iyi otel Dajti'dir. Otel ücreti tek kişilik oda için 35.-,
çift kişilik oda için 60.- dolardır. Otel Dajti şehrin merkezinde yeralmakta olup; önceden
mutlaka rezervasyon yaptırılması gerekmektedir. Rezervasyon yaptırılmadığı takdirde yer
bulunamama ihtimali kuvvetlidir.
Şehir
içinde
ulaşım
sorunu
yoktur.
Taksi
sayısı
ihtiyacı
karşılayabilecek
bir
durumdadır.
Halkın eğitim düzeyi oldukça iyi, yabancılara davranış biçimleri olumludur. Gençlerin
büyük çoğunluğu İtalyanca'yı çok rahat konuşabilmektedir.
Arnavutluk bir televizyon kanalına sahip olmakla birlikte; aynca iki İtalyan televizyon
kanalı rahatlıkla seyredilebilmektedir.
10. YARARLI ADRESLER
- T.C. Tiran Büyükelçiliği
Rruga Konferenca E.Pezes, No.31
Tirana
Tel
: (9935542) 333 99, 22 449
Faks:(99 355 4 2 ) 3 2 4 0 5
- A r n a v u t l u k Cumhuriyeti Ticaret Odası
Chamber of Commerce of the Republic of Albania
Kavaja Str. 6
Tirana
Tel
: 24246
Faks
:27997
Teleks:2179dhomaab
- Gözetim Şirketi - Albltontroll
İthalat ve İhracatta gözetim görevini yürütür.
Rruga Skenderbeu 15, Durres
Tel
: (52) 22354
Faks
:(52)22791
Teleks: 2181
Yetkili Kişi: Stefan
Bost\liu
- Arnavutlul( Yabancı Sermaye Teşvik Merkezi
(Alt)anian Center for Foreign Investment
Promotion)
Bui, Marsel Kashen - Tirana
Tel : 28439
Faks: 27865
Yetkili Kişi: Albert
Uaguri
' Arnavutluk Sigorta Enstitüsü
(Insurance Institute of Albania)
Boulevardi Deshmaret e Kombit 3,
Tirana
Tel
: 26001
Faks
: 23838
Teleks: 2245
Yetkili Kişi: Oemal Disha
Önemli Bakanlıklar
- Dış E k o n o m i k Ticari İiişkiier Bakanlığı
(Ministry of Foreign Economic Trade
Relations)
(Ministria e Tr§qetisĞ dhe fJlarr§dhânieve Ekonomike me Jastıtâ,
Tel
:-
Teleks: 2152
- Maliye ve Ekonomi Bakanlığı
(Ministry of Finances and
Economy)
(Ministria e Financave dhe Ekonomisâ,
Tel
:-
Teleks: 4297
Tirana)
Tirana)
- Tarım ve Gıda Bakanlığı
(Ministry of Agriculture and Food)
(Ministria e Bujgösisâ dhe Ustıgimit,
Tel
Tirana)
: 26147
Teleks: 4209
- Taşımacılık ve Telekomünikasyon Bakanlığı
(Ministry of Transport and
Tel
Communication)
:-
Teleks : 4207
- Ticaret Bakanlığı
(Ministere Ind. Et Commerce)
Tel
: 34642
Faks
:34658
Teleks : 2157
Ülkedeki Bankalar ve Adresleri
- A r n a v u t l u k Merkez Bankası
(National Bank of Albania)
Sheshi Skenderbej 1,
Tirana
Tel
: 28315
Teleks : 2153, 2133,2188
Yetkili Kişi: Adrian
Xhyheri
- Tarım Bankası
(Agricultural
Bank)
Sheshi Skenderbej 1,
Tirana
T e l : 28275
Yetkili Kişi: Teodor
Gedeshi
- Arnavutluk Devlet Bankası
(Albanian State Bank)
Sheshi Skenderbej 1,
Tirana
Tel
: 28421
Faks
: 27821
Teleks :2153
Yetkili Kişi: llir Hoti
- Ticari Banka
(Commercial
Bank)
Sheshi Skenderbej 1,
Tirana
Tel
: 33338
Teleks : 22118
- A r n a v u t l u k Tasarruf Bankası
(Savings Bank of Albania)
Rruga 4 Shkurti 6,
Tirana
Tel
: 24540
Teleks : 2192
Yetkili Kişi: Edvin
Libohova
Devlet Kuruluşları
- Abtransport
Hava taşımacılığı ile ilgilenmektedir.
Rruga Kongresi i Permetit 202,
Tirana
Tel
: 23026
Teleks :2124
- Agroeksport
Tanmsal ürünler ile süt ürünlerinin ihracatı ve ithalatı ile ilgilenmektedir.
Rruga 4 Shkurti 6,
Tirana
Tel
22533
Faks
23871
Teleks
2262
- Agrokoop
Gıda maddeleri ve tüketim ürünleri konusunda faaliyet göstermektedir.
Rruga 4 Shkurti 6,
Tirana
Tel
: 23871
Faks
: 34357
Teleks : 2248
- Aibkoop
Tüketim ürünlerinin ithalatı ve ihracatı ile ilgilenmektedir.
Rruga 4 Shkurti 6,
Tirana
Tel
: 24179
Teleks : 2187
Yetkili Kişi: Jeton
Hajdaraj
- Albturist
Turizm alanında faaliyet göstermektedir.
Blud-Deshmoret e Kombit 6,
Tirana
Tel
: 23860
Faks
: 27956
T e l e k s : 2148
Yetidli Kişi: Jeton
Hajdaraj
- Arteksportimport
El sanatlarının, aydınlatma
ürünlerinin
ithalatı ile ilgilenmektedir.
Rruga 4 Shkurti 6,
Tirana
Tel
: 24540
Faks
: 24540
Teleks : 2140
Yetidli Kişi:
sanayi ürünlerinin ihracatı; kimyasalların, tekstil
Tevfik
Kokona
- Durresimpekg
Sınai ve tanmsal ürünler konusunda faaliyet göstermektedir.
Rruga Skenderbeu 177, Durres
Tel
:2199
Teleks : 2181
• Eksimagra
Sebze-meyva
ihracatı,
et,
hububat,
yağ,
ambalajlama
ürünleri
ithalatı
ile
ilgilenmektedir.
Rruga Gjon Muzaka,
Tirana
Tel
: 23128
Teleks : 2111
- Industrlalimeks
Faaliyet alanı; bakır tel, mobilya, mutfak eşyası, kağıt, kereste, çimento,
gibi
ürünlerin ihracatı, kumaş, çimento, kimyasallar, kırtasiye malzemeleri, karton gibi
ürünlerin de ithalatıdır.
Tel
: 26123
Teleks : 2112
Yetkili Kişi: Hazbi Gjiliondi
' Makinaimport
Makinalann ve sermaye mallarının ithalatı ile ilgilenmektedir.
Rruga 4 Shkurti 6,
Tirana
Tel
: 25220; 25221; 25224; 25225
Teleks : 2127 makimp ab
Yetkili Kişi: neodlıor
Duma
' Mandimpeks
Faaliyet alanı metallerin, beton, boya ve dizayn malzemelerinin ithalatı; çimento,
mermer ve seramik ürünlerinin ihracatıdır.
Rruga Lek Dukagjini,
Tirana
T e l : 34508
- Mekalb
Traktör yedek parçalarının, tanmsal makinalann,... ihracatı, metal ürünlerin, radyo
ve televizyon parçalannın, el aletlerinin ithalatı ile ilgilenir.
Rruga Kongresi i Permetit,
Tirana
Tel
: 28655
T e l e k s : 4166
- Metaiimport
Rruga 4 Shkurti 6,
Tirana
Tel
: 3848
Teleks : 2116
Yetkili Kişi:
T.Borodni
- Mineralimpeks
Minerallerin ithalatı ve ihracatı ile uğraşmaktadır.
Rruga 4 Shkurti 6,
Tirana
Tel
: 3370
T e l e k s : 2123
Yetkili Kişi: Niqifor AlikaJ
- MInergoimpeks
Madencilik, metalürji, petrol sanayi ürünlerinin ihracatı: makinalann, yağlann,
hammaddelerin ithalatı ile ilgilenmektedir.
Rruga Marcel Cachin,
Tirana
Tel
: 22148
Teleks : 2238
- Transshqlp
İhraç ve ithal edilen ürünlerin taşımacılığı ile ilgilenmektedir.
Rruga 4 Shkurti 6,
Tirana
Tel
: 29727
Faks
:27605
T e l e k s : 2131
Oteller
Arnavutluk'ta daha öncede değinildiği gibi faaliyet alanı turizm olan bir devlet
kuruluşu vardır. Bu girişimin bünyesinde 3300'ü aşkın yatak kapasitesine sahip tam 27 otel
bulunmaktadır.
Belli başlı otellerden bazılarına aşağıda yer verilmektedir
- Hotel "Dajtl" - Tiran
Tel
: 27662
F a k s : 32012
Hotel "Tirana" - Tiran
Tel
: 34295
Faks:34447
Hotel "Adrlatik" - Durres
Tel
: (355-52)23612
Faks : (355-52) 23051
Hotel "Skampa" - Elbasan
Tel
: (355-545) 2651
Faks : (355-545) 2093
Hotel "Apolonla" - Durres
Tel
: (355-52) 23051
Faks : (355-52) 23612
11. FAYDALANILAN
KAYNAKLAR
- DEİK Arnavutluk Bülteni, Nisan 1994,
- E.I.U. The Economist Intelligence Unit Country Profile 1993/94,
- Exporters' Encyclopaedia,
- Reference Book for World Traders
- İTO Ticari Dokümantasyon Merkezinden temin edilen diğer kaynaklar