DERLEME REVIEW Kalp Yetersizliği Bulunan Hastalarda Semptom
advertisement
Journal of Cardiovascular Nursing August 2016; 7(13):75-87 DOI: 10.5543/khd.2016.41736 DERLEME REVIEW Kalp Yetersizliği Bulunan Hastalarda Semptom Kontrolünde Egzersizin Önemi Importance of Exercise in Controlling Symptoms in Patients With Heart Failure Gül Kaya*, Seyhan Çıtlık Sarıtaş* * İnönü Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Malatya. ÖZET ABSTRACT Kalp yetersizliği dünyada görülme sıklığı giderek artan ve kötü prognoza sebep olan önemli bir sağlık sorunudur. Kalp yetersizliği dispne, yorgunluk ve egzersiz intoleransı ile karakterizedir. Hastalığın etkili yönetiminde semptom kontrolü önemli yer tutmaktadır. Hastalara özel planlanmış egzersiz programının semptom kontrolünü olumlu etkilediği bilinmektedir. Egzersiz semptomlarda iyileşme sağlamaktadır. Bu yazının amacı egzersizin, kalp yetersizliği hastalarında semptom kontrolündeki önemini vurgulamaktır. Anahtar Kelimeler: Kalp yetersizliği, semptom kontrolü, egzersiz Heart failure is a major health problem with increasing incidence that leads to poor prognosis. It is characterised by dyspnea, fatigue and exercise intolerance. Symptom control is important for effective management of the disease. Special exercise program for patients is known to have positive impacts on the symptom control. Exercise program improves symptoms. This paper aims to emphasize the importance of exercise in controlling symptoms in patients with heart failure. Keywords: Heart failure, symptom control, exercise Geliş tarihi: 18.02.2016 Kabul tarihi: 30.06.2016 Sorumlu Yazar: Gül Kaya Yazışma adresi: İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Kat 2 44100 Malatya - Türkiye Telefon: 0(422)341-0220; E-posta: [email protected] 75 Egzersiz, fiziksel uygunluğun bir GİRİŞ Kalp yetersizliği (KY) tüm dünyada veya birden çok bileşenini geliştirip ve de- görülme sıklığı giderek artan, yüksek mor- vam ettirmek için planlanmış tekrarlı vücut talite ve morbidite oranlarına sahip, hastala- hareketleri olarak tanımlanmaktadır. Fizik- rı, ailelerini ve toplumu etkileyen bir sağlık sel aktivite ise iskelet kaslarıyla yapılan, yetersizliği’nin vücudun enerji harcamasını gerektiren, tedavisindeki gelişmelere ve koroner arter yararlı vücut hareketleri olarak tanımlanır. hastalıklarından ölümlerin Egzersiz ve fiziksel aktivitenin önemi her azalmasına bağlı insidans ve maliyet oran- ne kadar yıllardır vurgulansa dahi hala ge- ları giderek artmaktadır. reken önem verilmemektedir.[21] sorunudur. Kalp [1,2,3,4,5,6] kaynaklanan [7,8,9] Amerika’da 20 yaş ve üzeri 5.7 Sedanter yaşamın kalp hastalıkları- milyon kişide KY olduğu saptanmıştır. na neden olduğu ve kalp hastalarında sedan- Ülkemizde de yürütülmüş olan ter bir yaşam sürdürdükleri bilinmektedir. [10,11,3] HAPPY (Türkiye’de Kalp Yetersizliği Pre- [21] Toplam 52 ülkede kardiyak risk faktör- valansı ve Belirleyicileri) çalışması sonuç- lerinin belirlenmesi için yürütülmüş olan larına göre genç nüfusa sahip ülkemizde INTERHEART çalışmasında, risk faktörle- KY prevalansının, yaşlı nüfusa sahip Avru- rinden birinin düzensiz egzersiz yapma pa ülkelerininkine göre daha fazla olduğu olduğu saptanmıştır. (%2.9) bulunmuştur. [12,7] egzersiz azlığı KY olan erkek ve kadınların [22] Fiziksel aktivite ve yapısal veya mortalitelerinde önemli bir risk faktörüdür. işlevsel bir kardiyak sorundan kaynaklanan, Düzenli fiziksel aktivite ile kiloda azalma, kalbin doku ve organlara metabolik gerek- LDL kolesterol ve trigliserid seviyelerinde sinimlerini kanı düşme, HDL kolesterol seviyesinde artma, pompalayamaması ile sonuçlanan klinik bir kan basıncında düşme, endotele bağlı vazo- sendromdur.[13,14,8,15] Kalp yetersizliği’nin dilatasyon ve fibrinolitik aktivitede artma nedenleri arasında koroner arter hastalığı, olur. sistemik hipertansiyon, diyabet, dilatekar- semptomlar egzersiz intoleransına bağlı diyomiyopati, viral-bakteriyel miyokarditler olduğu için, tedavide esas amaçlardan biri gibi hastalıklar yer alır.[2,16,17,18,7] Kalp yeter- de egzersiz toleransını artırmaktır. [24] sizliği’nin tedavisi hem farmakolojik hem KALP de farmakolojik olmayan süreçleri içerir. [19] LEN SEMPTOMLAR Tanımlanmış KY hastalarında temel hedef Kalp yetersizliğinde; dinlenme ya da egzer- semptomları iyileştirmek, hastaneye yatışla- siz sırasında nefes darlığı, halsizlik, yorgun- rı azaltmak ve sağ kalım oranlarını arttır- luk, ayak bileklerinde şişme gibi semptom- maktır. [20,18,6] ların yanı sıra konfüzyon, konsantrasyonda Kalp yetersizliği, karşılayacak seviyede Kalp yetersizliği hastalarında temel [23] YETERSİZLİĞİNDE GÖRÜ- azalma gibi serebral semptomlar ve bulantı, 76 asit, karın ağrısı gibi gastrointestinal semp- dahil edilmesi gerekir. [29] Kalp yetersizliği tomlar görülebilir. Bunlar için- hastalarının egzersiz kapasitelerinin değer- deKY’nin en belirgin semptomları nefes lendirilmesinde en sık kullanılan uygulama darlığı, yorgunluk ve egzersiz intoleransı- New York Kalp Cemiyeti’nin (NYHA) dır. [21,29,5,14,30] sınıflamasıdır. Sınıf bir en iyi egzersiz ka- [25,26,7,27,28] Kalp yetersizliği hastalarında semp- pasitesi iken sınıf dört en kötü egzersiz tomlarda iyileşmeye gidilebilmesi için ba- kapasitesidir. [7,13] kımda fonksiyonel durumların sınıflamaya Tablo 1: Kalp Yetersizliği’nin Belirti ve Bulguları BELİRTİLER BULGULAR Tipik Daha spesifik Nefes darlığı Jügulervenlerde dolgunluk Ortopne Hepatojügülerreflü Paroksismal nokturnal dispne S3 kalp sesi (gallop) Egzersiz toleransında azalma Kalp tepe vurusunun sola kayması Halsizlik, yorgunluk, egzersiz sonrası Kalp seslerinde üfürüm normale dönme süresinin uzaması Ayak bileklerinde şişme Daha az tipik Daha az spesifik Nokturnal öksürük Periferde ödem olması Hışıltı akciğer sesi Pulmonerkrepitasyon Kiloda artma olması (2 kgdan fazla/hafta) Akciğerlerde havalanma azlığı ve akciğer bazallerinde matite alınması Kilo kaybı (ilerlemiş evrede) Taşikardi Abdomende şişkinlik hissi Düzensiz nabız İştah kaybı Taşipne Konfüzyon Hepatomegali Depresyon Asit Çarpıntı Kaşeksi Senkop 77 KALP YETERSİZLİĞİNİN SEMP- TOMLARINA EGZERSİZİN ETKİSİ düşürür. Kalp yetersizliği’nde kalbin pompa gücündeki azalmaya bağlı hastalığın prog- Kalp yetersizliğinde egzersiz, da- nozu kötü etkilenir ve bu da dispnenin art- mar yapılarında olumlu değişiklikler yapa- masına neden olur.[36] Egzersiz programı rak sol ventrikül dilatasyonunu azaltır ve KY olan hastalarda solunum kontrolü sağ- semptomlarda iyileşme sağlar. lamaktadır. [37] Kalp yetersizliği olan hasta- [22] Kalp yetersizliğinin semptomları larda yaptırılan egzersizler, hastalardaki genelde birlikte görülmekte olup, bunlar hiperventilasyon ve dispne durumlarında içinde en yaygın rastlanılan yorgunluk- azalma sağlar. [33] tur.[31]Hastalığın prognozunda kötüleşmeye Kalp yetersizliğinde görülen anksi- ve mortalite oranlarında artışa neden olur. yete ve depresyonda dispneye bağlı ortaya [32] Hastalarda kas atrofisi, kas gücünde çıkabilmektedir. [36] KY hastalarında klinik azalma ve dolayısıyla kaslarda erken yo- açıdan önemli olan depresyon prevelansının rulma görülür. Egzersizin yorgunluğu azalt- %20’ye kadar çıkabildiği bilinmektedir. tığına dair kanıtlar vardır. Egzersiz, iskelet Depresyon morbidite ve mortalite artışıyla kasına giden kan akımını artırır bu da iske- bağlantılıdır.[38] Kalp yetersizliği hastaları- let kasında oluşmuş olan intrensek değişik- nın yaşadıkları depresyonda egzersizin liklerde düzelme olmasını ve iskelet kasın- azalma sağladığı bilinmektedir. Yapılan bir daki atrofinin gerilemesini sağlar. Kalp çalışma sonucunda rehabilitasyondan sonra yetersizliği hastalarına egzersiz yaptırılan depresyon semptomlarında %40 azalma bir çalışmada sonuç olarak egzersiz yapma- olduğu görülmüştür.[39] Bazı zamanlarda da nın yorgunluk düzeylerinde azalma sağladı- yorgunluk ve depresyon birbiriyle bağlantılı ğı görülmüştür. Başka bir çalışma sonu- olarak görülür. Depresyon ve yorgunluk cunda da hastalara yaptırılan egzersizin azalmış fiziksel aktivite ve düşük motivas- kişilerin yorgunluk düzeylerinde azalma yonla ilişkilidir. [34] [33] sağladığı görülmüştür. [35] Kalp yetersizliğinin başka bir [31] Kalp yetersizliği olan bireylerde uykuyla ilişkili solunum bozuklukları olabi- semptomu da egzersiz intoleransıdır. Eg- lir. zersizle miyokard fonksiyonunun artması, depresyon ve paroksismal nokturnal dispne iskelet kasında metabolik fonksiyonun faz- nedeniyle de bireylerin uyku kaliteleri dü- lalaşmasıyla arteriyoler vazokonstruksiyon- şüktür.[37] da azalma görülür. Bu da egzersiz toleran- azalan sempatik ve artan parasempatik akti- sının yükselmesine neden olur.[33] vite ile kalp hızı ve kan basıncı üzerinde [34] Aynı zamanda yaşanılan anksiyete, Uyku esnasında gece boyunca Kalp yetersizliğinin sık görülen önemli değişiklikler olur. Günlük yedi veya semptomlarından bir diğeri olan dispne, sekiz saat uykunun mortalite ve morbidite- ciddi düzeyde bireylerin işlevsel kapasitele- de azalma sağladığı bilinmektedir. Bireyle- rini olumsuz etkileyerek yaşam kalitelerini re yaptırılan egzersiz programları uykuyu 78 bireylerin kalitesinin daha yüksek olduğu ve on yıl uykuya dalmalarını kolaylaştırdığı ve uyan- boyunca deney grubundan sekiz kişinin, dıklarında kendilerini daha iyi hissettikleri kontrol grubundan 25 kişinin hastaneye bilinmektedir.[41] Kalp yetersizliği olan yattığı görülmüştür. Deney grubunda baş- hastalarda fiziksel aktivite ve uyku kalitesi vuran kişilerin problemleri ilaç tedavisi ile arasındaki ilişkinin incelendiği bir çalışma- çözümlenmiştir. Kontrol grubundaki kişi- da, bireylerin egzersiz alışkanlıklarının çok lerden beş tanesine implante kardiyoverter yetersiz olduğu bulunmuştur. Aynı zaman- defibratör takılmak zorunda kalınmıştır. da bu kişilerin uyku kalitelerinin de düşük Geri kalan 15 kişi içinde iki kişi kalça kırığı olduğu saptanmıştır. Bundan dolayı birey- ile iki kişi iskemik inme ile, bir tanesi uns- lerde günlük olumlu egzersiz alışkanlıkları- tabil anjinapektorisle ve on kişide ileri dev- nın yaygınlaştırılması önerilmiştir. [42] re ağır KY semptomları ile başvurmuştur. EGZERSİZ VE KALP YETERSİZLİĞİ Sonuç olarak egzersizin fonksiyonel kapasi- İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR tede ve yaşam kalitesinde artmaya, semp- etkilemektedir.[40] Egzersizin, Hastanın fonksiyonel kapasitesine tomlarda iyileşmeye yarar sağladığı görül- göre planlanmış egzersiz programının mor- müştür. talitede ve hastaneye tekrar yatışlarda azal- na göre sağ kalp yetersizliği olan hastaların ma sağladığı görülmüştür. egzersiz planına uyumlarının daha zayıf [33,24] Hastane ve evde yapılan egzersizin hastalarda benzer [48] Yapılan bir çalışmanın sonucu- olduğu görülmüştür. [49] sonuçlar gösterdiği, düşük yoğunlukta plan- Kalp yetersizliği hastalarında dü- lanmış egzersiz programının fiziksel kapasi- zenli egzersiz programları, kullanılan ilaçla- teyi ve yaşam kalitesini artırdığı bilinmek- rın dozlarını azaltmada, kilo vermede, Yapılan bir çalışma sonucunda semptomları azaltmada, yaşam kalitesini kişilere özel hazırlanan düzenli ve planlı artırmada yarar sağladığı yapılan çalışma- egzersiz programının tedavi sürecinde ilaç larda görülmüştür.[7,50] ve uygun diyete ilave edilerek uygulanma- KALP YETERSİZLİĞİNDE EGZER- sının hastaların yaşam kalitelerini artıracağı SİZ ÖNERİLERİ tedir. [21] ve mortalitede azalma sağlayacağı görülmüştür. Amerikan Kalp Derneği (AHA) ve Yapılan çalışmaların sonuçla- Amerikan Kardiyoloji Birliği (ACC) KY rında egzersiz programlarının semptomla- hastalarına bireysel egzersiz programı ha- rıiyileştirdiği ve yaşam kalitesini arttırdığı zırlanarak mevcut tedavisine eklenmesini bulunmuştur. [29,44,45,46,47] önermektedir. [43] Kalp yetersizliği olan 123 hasta on Egzersiz yaptırılacak [45,20,7] hastalar dekompanse KY olmayan bireyler yıl boyunca egzersiz yaptırılarak takip olmalıdır. edilmiştir. Bunların içinden 63 kişi deney siyon yönünden stabil olmalıdırlar. Hastala- grubu, 60 kişi kontrol grubu olarak belir- rın altı hafta süresince NYHA sınıflaması lenmiştir. Egzersiz yapan grubun yaşam değişmez, hastaneye yatışları olmaz ve [21] Bu bireyler sistolik disfonk- 79 komplikasyon gelişmezse stabil olarak kabul edilirler. [51] şük şiddette aerobik egzersizlere başlanır. [33] Bu dönem yaşam şekli değişikliklerinin Fiziksel aktivite ve egzersiz kardi- en etkin şekilde hayata geçirildiği dönem- yak rehabilitasyonun (KR) önemli bir ba- dir. [52] Faz-3’te hastalara egzersiz program- samağını oluşturmaktadır. Kardiyak larını günlük hayatlarına entegre etmeleri rehabilitasyon, hastaların fiziksel, sosyal, önerilir.[53] Bu dönemde aerobik egzersizle- psikolojik ve mesleki açıdan en iyi duruma rin yoğunluğunda artışa gidilir. [33] [33] gelmelerini sağlamak için yapılan çalışma- Kanada Kardiyovasküler Cemiyeti lardır. [33,52] Kardiyak rehabilitasyon, hasta- KY Yönetimi Klavuzu 2013 Güncelleme- lığın ilerlemesini durdurmak ya da yavaş- si’nde KY’nde egzersiz programına ilişkin latmak, semptomları iyileştirmek, egzersiz sıralanan öneriler şunlardır: toleransını artırmak, mortalite ve morbidi- 1. NYHA sınıflamasına göre; I-III düze- teyi azaltarak yaşam kalitesini artırmak için yinde semptom yaşayan stabil tüm has- planlanmalıdır. Kalp yetersizliği hasta- taların egzersiz toleransını ve yaşam ları için egzersiz planlanırken onların eg- kalitesini artırmak için gözetimli eg- zersiz kapasiteleri, aritmi riskleri ve egzer- zersiz programına dahil edilmeleri öne- sizden hem evde hem hastanede en iyi sevi- rilmektedir. [13,53] yede fayda görmesi gibi kriterler göz önüne alınmalıdır. 2. Hasta KY eğitim programına alınma- Egzersiz temelli rehabili- dan önce klinik durumunun uzman bir tasyon programlarının KY hastalarının kardiyolog tarafından değerlendirilme- semptomlarında, yaşam kalitelerinde olum- si gerekmektedir. [44] lu gelişmeler sağladığı ve hastaneye yatışları ve ölümleri azalttığı görülmüştür. [50] 3. Kademeli olarak mobilizasyon veya küçük kas gruplarını gerdirme/esnetme Kardiyak rehabilitasyon, dört fazdan hareketlerinin en kısa zamanda tek ba- meydana gelmektedir. Faz-1 hastane içi şına veya kombine şekilde NYHA sınıf dönemi IV semptomları olan KY hastalarında (yedi-on gün), Faz-2 taburculuk sonrası erken dönemi (iki-on iki hafta), Faz- da düşünülebilir. 3 egzersiz eğitimi dönemi (üç-dokuz ay), 4. Kalp yetersizlikli hastalarda Borgdisp- Faz-4 hayat boyu devam edecek idame neskalası (10’luk) üç-beş, maksimum dönemden oluşur. Faz-1’de egzersiz kalp hızı %65-85 veya tepe VO2 (da- hastaya özgü planlanmalı ve egzersiz kesin- kika başı tüketilen oksijen litresi) %50- tiye uğratılmamalıdır. Bu dönemde 75 olacak şekilde orta yoğunlukta de- egzersiz ve hasta eğitimi ile hastanın yaşam vamlı aerobik egzersiz eğitimi tavsiy şekli düzenlenmeye çalışılır. Güvenli ve edilmektedir (güçlü öneri, orta kalitede devamlı bir egzersiz ile hasta sürekli yat- kanıt). [53,54] [33,21,53] [21,52] manın getirebileceği olumsuz etkilerden Faz-4 ise oldukça önemlidir. Diğer korunmaya çalışılır.[52] Faz-2’de hasta dü- tüm fazlardan elde edilen alışkanlıkların 80 hastanın bireysel sorumluluk alarak idame ettireceği dönemdir. Hastalığa özgü diyete uymalarını sağlamak [33,21] KALP YETERSİZLİĞİ VE HEMŞİRE- LİK BAKIMI Hastaların deri bütünlüğünü korumak Kalp yetersizliği, farmakolojik ve nonfarmakolojik tedavi süreciyle multidi- Hasta ve ailesine eğitim vermektir.[56,44] sipliner ekip çalışmasını gerektirmektedir. Hastalara verilecek olan bakım [24] Kalp yetersizliği yönetiminde hastalar hemşirelik süreci doğrultusunda planlana- için yapılan planlamalarda hemşire genel- rak verilir. Hemşirelik süreci; hemşirelik likle ekibin işbirliği içinde çalışmasını sağ- uygulamalarının temelidir. Hemşirelik süre- Hemşire ekip üyeleriyle beraber bi- ci birbiriyle bağlantılı ama farklı olan beş reyin fiziksel sınırlılıklarına rağmen müm- aşamadan oluşur. Bunlar; durumun saptan- kün olduğunca bağımsız fonksiyonlarını ması, hemşirelik tanısının karar verilmesi, maksimum düzeyde tutmasına yardım eder. plan yapılması, uygulama ve değerlendir- Hemşireler, hastaların semptomlarını medir. Bu doğrultuda uygulanan hemşirelik tanıyabilmelerine ve fiziksel stabilitelerini bakımı ile bireylerin sağlık bakım ihtiyaçla- sürdürmelerine yardımcı olmalıdır. rı doğru olarak belirlenir ve bireylere özgü lar. [41] [24] [55] Re- habilitasyon süreci boyunca hemşirenin altı bakım verilmesi sağlanır. [57.56,19] önemli rolü vardır: Hemşire liderliğindeki bakım ve iz- 1. Eğitici rolü lem programlarının KY hastalarının yaşa- 2. Araştırmacı rolü dıkları sürece olumlu katkıda bulunduğu 3. Bakım koordinatörlüğü rolü bilinmektedir. 4. Hastaların haklarını savunucu rolü mıyla KY hastalarında mortalite ve morbi- 5. Hastalara danışmanlık rolü ditede önemli derecede azalma sağlanmak- 6. Bakım verme rolü tadır. [58] Hemşire bu rollerini kullanarak Etkin bir hemşirelik bakı- [55] ÖRNEK VAKA SUNUMU ekip içinde aktif rol oynayarak hastaların Sosyo-demografik özellikler: AT 47 ya- egzersiz kapasitelerini mümkün olan en üst şında erkek hasta, evli, iki çocuk babası ve düzeye çıkarmaya çalışırlar. [21] öğretmendir. Kalp yetersizliğinde hemşirelik bakımının amaçları: Sağlık hikâyesi: Yakınması: Dispne, alt extremitelerde Kardiyopulmoner fonksiyonları iyi- ödem leştirmek mmHg) Hastaların istirahat etmesini sağla- ve hipertansiyon (150/90 Öyküsü: Hastanın son zamanlarda mak efordispnesi ve bacaklarında şişme Farmakolojik tedavinin işlevini de- oluyormuş. Bu şikâyetleri ile acil ser- ğerlendirmek vise başvurmuş. Yoğun bakım ünite81 sinde perlinganit ve lasixinfüzyon tedavisi gören hasta iki gün takip edil- niminden az dikten sonra servise çıkarılmış. Hasta- AT’ye uygun planlanmış egzersiz programı nın ejeksiyonfraksiyonu (EF) %40 ol- ile sağlık yönetiminin daha etkili hale gele- duğu görülmüş. ceği, anksiyete, yorgunluk ve dispnesinde Öz geçmişi: Hasta on yıldır hipertan- azalma sağlanacağı düşünülmektedir. siyon hastası. Geçirilmiş miyokardin- AT için belirlenen temel hemşirelik giri- farktüs (MI) öyküsü mevcut. şimleri: Soy geçmişi: Annesi hipertansiyon jik ve nonfarmakolojik tedaviye uyum Alışkanlıkları:20 yıldır günde 15 adet düzeyi değerlendirilir. Kullandığı ilaçlar: Digoxin 0,25 mg amaçla verildiği ve neden düzenli kul- (gün aşırı), Concor 5 mg tb. lanması gerektiği bireye anlatılmalıdır. Laboratuvar değerleri: Serum sodyum düzeyi: 3.4 mEq/L, Kreatin düze- AT sağlık Aldığı-çıkardığı sıvı izlemi, günlük kilo takibi yapılmalıdır. Sağlığını algılama ve etkili yönetme durumu: Sigaradan mutlaka uzak durması gerektiği söylenmelidir. yi: 2.6 mgr, BUN: 47 mgr. durumundan memnun değil. Kendisini yorgun hal- Dekübitüs riski açısından cilt bakımına dikkat edilir. Anksiyete ve yorgunluk düzeyi değer- siz hissediyor. Hekim tarafından ken- lendirilmeli, yapılan işlemler ve uygu- disine egzersiz yapması önerilmesine lamalar konusunda birey bilgilendiril- rağmen yapmadığını söylüyor. Kendi- melidir. sine önerilen diyet programına da uyumsuz olduğunu belirtti. Dispneyi azaltmak için fowler pozisyon verilebilir, sakin ve sessiz ortam AT için belirlenen hemşirelik tanıları: 82 Diyetine uymasının önemi, ilaçların ne tb, Delixplus 5 mg tb, lasix 40 mg tb yum düzeyi: 129 mEq/L, Serum potas- Günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmedeki yetersizlik düzeyi saptanır. su: 85 kg. Kişinin kendisine önerilen farmakolo- hastası. Amcası MI kaynaklı exitus. sigara içmekte. Boyu: 170 cm, Kilo Dengesiz beslenme: beden gereksi- sağlanmalıdır. Etkisiz bireysel sağlık yönetimi Bireyin aktivite düzeyi değerlendirilir. Sağlığın sürdürülmesinde değişim Egzersiz programı bireye özel olarak Anksiyete Yorgunluk Aktivite intoleransı riski leceği şekilde kademeli olarak arttırıl- Bireysel bakımda yetersizlik riski malıdır. Gaz alışverişinde bozulma hazırlanır. Fiziksel aktivite, bireyin tolere edebi- Hastaya göğüs ağrısı, baş dönmesi, https://dx.doi.org/10.1016/j.transproceed nefes darlığı ve yorgunluğa neden olan .2013.06.009 terk etmesi gerektiği anlatılır. 2. Özcan Ö. Konjestif kalp yetmezliği. Hastaya gün boyunca kendisine din- İçinde: Erol Ç, Biberoğlu K, Atalar E lenme periyotları oluşturması söylenir. (çeviri editörleri). Current Kardiyoloji Aktivite toleransında azalma olursa Tanı ve Tedavi. 1. Baskı, Güneş Kitabe- doktor/hemşireye başvurması söylenir. vi, İstanbul. 2006: 217-248. 3. Kim SM, Han H. Evidence-based strate- [56] SONUÇ Kalp yetersizliği, artan görülme gies to reduce readmission in patients with heart failure. The Journal for Nurse sıklığıyla beraber semptomlarının da gide- Practitioners, 2013; 9(4): 224-232 rek ağırlaşarak hastaların yaşam kaliteleri- https://dx.doi.org/10.1016/j.nurpra.2013. nin hızla düştüğü ve mortalite oranlarının 01.006 arttığı bir hastalıktır. KY semptomlarına 4. Mert H, Demir-Barutçu C. Kalp yeter- erken dönemde uygulanan etkili tedavi ve sizliğinde palyatif bakım. TAF Preventi- bakım semptomları azaltmada ve yaşam ve Medicine Bulletin 2012; 11(2): 219- kalitesini artırmada etkilidir. Tedavi basa- 224. maklarından biri olan egzersiz KY’nde 1308553974 https://dx.doi.org/10.5455/pmb.1- önemlidir. Hastalara uygun planlanan eg- 5. Özer S. Kalp yetersizliğinde aile/bakım zersiz planları hastalığın semptomlarını verici yükü. Türk Kardiyoloji Derneği azaltmada yarar sağlayacak ve hastaların Kardiyovasküler Hemşirelik yaşam kalitelerini de artıracaktır. Hemşire 2010; 1(1): de bu süreçte aktif çalışmalı ve hastaların https://dx.doi.org/10.5543/khd.2010.001 egzersiz programlarına uyumlarını destek- 6. Nakou ES, Vardas PE. New therapeutic lemelidir. Ekip içinde hemşire egzersiz options in heart failure. International Jo- konusunda bireylere rehberlik etmelidir. urnal of Cardiology 2013: 170: 95-106. Hemşirelik bakımı bu kriterler göz önüne https://dx.doi.org/10.1016/j.ijcard.2013. alınarak planlanmalıdır. 10.038 KAYNAKLAR Dergisi 3-7. 7. Badır A. Kronik kalp yetersizliği. İçin- 1. Karapolat H, Engin C, Eroğlu M, Yagdi de: Durna Z (editör). Kronik Hastalıklar T, Zoghi M, Nalbantgil S et al. Efficacy ve Bakım. 1. Baskı, Nobel Matbaacılık, of the cardiac rehabilitation program in 2012: 147-160. patients with end-stage heart failure, he- 8. Akgün G. Kalp yetmezliği. İçinde: İliçin art transplant patients and left ventricu- G, Biberoğlu K, Süleymanlar G, Ünal S lar assist device recipients. Transplanta- (editörler). İç Hastalıkları. 3. Baskı, Gü- tion Proceedings 2013; 45: 3381-3385 neş Kitabevi, 2012: 250-268. 83 9. Bowers MT. Managing patients with 16. Sankaralingam S, Lopaschuk GD. Car- heart failure. The Journal for Nurse diac energy metabolic alterations in Practitioners 634-640 pressure overload-induced left andright https://dx.doi.org/10.1016/j.nurpra.2013. heart failure. Pulmonary Circulation 08.025 2015, 10. American 2013; Heart 9(10): Association. Heart Disease and Stroke Statistics-2015 Up- 1: 15-28. https://dx.doi.org/10.1086/679608 17. Jurgens CY, Goodlın S, Dolansky M, date. Ahmed A, Fonarow GC, Boxer R et al. http://circ.ahajournals.org/content/131/4/ Heart failure management in skilled e29.extract 17 Şubat 2015. nursing facilities. Journal of Cardiac 11. Ziaeian B, Fonarow GC. The prevention Failure 2015; 21(4): 263-296. of hospital readmission in heart failure. https://dx.doi.org/10.1161/HHF.000000 Progress in Cardiovascular Diseases 0000000005 18. Turan-Kavradım S, Canlı-Özer Z. Kalp 2015. https://dx.doi.org/10.1016/j.pcad.2015.0 yetersizliği tanısı alan bireylerde semp- 9.004 tom yönetimi. Türk Kardiyoloji Derneği 12. Değertekin M, Erol Ç, Ergene O, Tok- Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi gözoğlu L, Aksoy M, Erol MK ve ark. 2013; Türkiye’deki kalp yetersizliği prevalansı https://dx.doi.org/10.5543/khd.2013.007 ve öngördücüleri: HAPPY çalışması. 19. Enç N, Alkan Öz H. Kronik kalp yeter- Türk Kardiyoloji Derneği Arşivi 2012; sizliği hastalarının hastane içi hemşirelik 40(4): 298-308. bakımı. Türk Kardiyoloji Derneği Kar- https://dx.doi.org/10.5543/tkhda.2012.65 diyovasküler Hemşirelik Dergisi 2012; 031 3: 4(6): 1-14. 85-100. 13. Mcmurray JJV, Adamopoulos S, Anker https://dx.doi.org/10.5543/khd.2012.009 SD, Auricchio A, Böhm M, Dickstein K 20. Ovayolu N, Ovayolu Ö. Temel İç Hasta- et al. Akut ve kronik kalp yetersizliği ta- lıkları Hemşireliği ve Farklı Boyutlarıy- nı ve tedavisine yönelik 2012 ESC kıla- la Kronik Hastalıklar. 1. Baskı, Nobel vuzu. Türk Kardiyoloji Derneği Arşivi Tıp Kitabevi, 2016: 598-606. 2012; 3: 77-137. 14. Sueta CA, Adams KF. Konjestif kalp yetmezliği tedavisi. İçinde: Buğdacı MS (editör). Netter’in Kardiyolojisi. Nobel 21. Uzun M. Kardiyak ve Pulmoner Rehabilitasyon. 1. Baskı, İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul. 2014: 59-350. 22. Gatta L, Armoni A, Iellamo F, Consoli Matbaacılık, İstanbul. 2008: 167-173. C, Molinori F, Caminiti G et al. Effects 15. İlerigelen B. Yaşlılarda kalp yetersizliği. of a short-term exercise training on se- Türk Geriatri Dergisi 2010; 2: 21-32. rum factors involved in ventricular remodelling in chronic heart failure pa- 84 tients. International Journal of Cardiolo- failure. Journal of Physiotherapy 2011; gy 57: 2012; 155: 409-413. 157-163. https://dx.doi.org/10.1016/j.ijcard.2010. https://dx.doi.org/10.1016/S1836- 10.045 9553(11)70036-4 23. Yeşil P, Altıok M. Kardiyovasküler 30. Zitwin SR, Benjamin IJ. Kalp yetmezliği hastalıkların önlenmesi ve kontrolünde ve kardiyomiyopati. İçinde: Mıstık S fiziksel aktivitenin önemi. Türk Kardi- (editör). Andreoli and Carpenter’s Cecil yoloji Derneği Kardiyovasküler Hemşi- Essential of Medicine. Nobel Matbaacı- relik lık, İstanbul. 2008; 68-75. Dergisi 2012; 3: 39-48. https://dx.doi.org/10.554/khd.2012.005 31. Jones J, McDermott CM, Nowels CT, 24. Uzun M. Kardiyak rehabillitasyonda Matlock DD, Bekelmon DB. The expe- hasta eğitimi ve egzersiz. Anadolu Kar- rience of fatigue as a distressing symp- diyoloji Dergisi 2007; 7: 298-304. tom of heart failure. Heart&Lung 2012; 25. Ergene O. Kalp hastalıkları. İçinde: 41: 484-491. Biberoğlu K (editör). Harrison İç Hasta- https://dx.doi.org/10.1016/j.hrtlng.2012. lıkları Prensipleri. Nobel Tıp Kitabevle- 04.004 ri, İstanbul, 2013: 1443-1498. 32. Fink AM, Gonzales RC, Lisowski T, 26. Adalet K, Bilge AK. Kronik kalp yeter- Fantuzzi G, Levy WC, Pıano MR. Fa- sizliği. İçinde: Adalet K (editör). Klinik tigue, inflammation and projected mor- Kardiyoloji Tanı ve Tedavi. İstanbul tality in heart failure. Journal of Cardiac Medikal Yayıncılık, 2013: 585-665. Failure 27. Efe F, Olgun N. Kalp yetersizliği olan hastalarda dispne, yorgunluk ve yaşam 2012; 18(9): 711-716. https://dx.doi.org/10.1016/j.cardfail.201 2.07.003 kalitesi üzerine eğitimin etkisi. Hacette- 33. Karapolat H, Durmaz B. Kardiyak reha- pe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakülte- bilitasyonda egzersiz. Anadolu Kardiyo- si Hemşirelik Dergisi 2011: 1-13. loji Dergisi 2008; 8: 51-57. 28. Whellan DS, Goodlin SI, Dıckınson 34. Çıtlık-Sarıtaş S. Kalp yetersizliğinde MG, Heidenreich PA, Jaenicke C, egzersiz eğitiminin yorgunluk üzerine Stough WG et al. End-of-life care in pa- etkileri. KY Bülteni 2008; 7(2): 127- tients with heart failure. Journal of Car- 132. diac Failure 2014; 20(2): 121-134. 35. Lombardi C, Carubelli V, Lazzorini V, https://dx.doi.org/10.1016/j.cardfail.201 Vizzardi E, Bordonali T, Ciccarese C et 3.12.003 al. Effects oral administration of or dis- 29. Chien C, Lee C, Wu Y. Home-based persible levo-carnosine on quality of life exercise improves the quality of life and and exercise performance in patients physical function but not the psycholog- with chronic heart failure. Nutrition ical status of people with chronic heart 2015; 31: 72-78. 85 https://dx.doi.org/10.16/j.nut.2014.04.02 ler. Türkiye Klinikleri Journal Cardio- 1 vascular Science 2006; 18: 196-205. 36. Kupper N, Banhof C, Westerhuis B, 43. Karadağ A, Cicioğlu İ, Balin M, Yavuz- Widdershoven J, Denollet J. Determi- kır M. Aerobik egzersiz programının nants of dyspnea in chronic heart failure. kardiyak rehabilitasyon ve koroner risk Journal faktörlerine etkisi. Fırat Üniversitesi of Cardiac Failure 2015. https://dx.doi.org/10.1016/j.cardfail.201 Sağlık Bilimleri Dergisi 2007; 21(5): 5.09.016 203-210. 37. Abraham WT, Krum H. Kalp Yetersizli- 44. Smolis-Bak E, Dabrowski R, Piotrowicz ği Tedavisine Pratik Bir Yaklaşım. AND E, Yayıncılık, 2007: 9-169. Wasilewska B, Kowalik I et al. Hospi- Chwyazko T, Dobraszkiewicz- 38. Dickstein K, Cohen-Solal A, Flippatos tal-based and tele-monitoring guided G, Mcmurray JJV, Panikowski P, Poole- home-based training program: Effects Wilson PA et al. Akut ve kronik kalp on exercise tolerance and quality of life yetersizliği tanı ve tedavisine yönelik in patients with heart failure (NYHA 2008 ESC kılavuzu. Türk Kardiyoloji class III) and cardiac resynchronization Derneği Arşivi 2008; 3: 41-95. therapy. International Journal of Cardi- 39. Keteyian SJ. Exercise training in con- ology 2015; 199: 442-447. gestive heart failure: risks and benefits. https://dx.doi.org/10.1016/j.ijcard.2015. Progress in Cardiovascular Diseases 07.041 2011; 53: 419-428. 45. Ades PA, Keteyian SJ, Balady GJ, Hou- https://dx.doi.org/10.1016/j.pcad.2011.0 ston-Miller N, Kitzman DW, Mancini 2.005 DM et al. Cardiac rehabilitation exercise 40. Chennaoui M, Arnol PJ, Sauvet F, Leger and self-care for chronic heart failure. D. Sleep and exercise: a reciprocal is- JACC: Heart Failure 2013; 1(6): 540- sue? Sleep Medicine Reviews 2015; 20: 547. 59-72. https://dx.doi.org/10.1016/j.jchf.2013.09 https://dx.doi.org/10.1016/j.smrv.2014.0 .002 6.008 46. Albert NM. A systematic review of 41. Vardar SA. Egzersiz ve uyku ilişkisi tam transitional-care strategies to reduce re- olarak biliniyor mu? Genel Tıp Dergisi hospitalization in patients with heart 2005; 15(4): 173-176. failure. 42. Arat N, Yıldırım N, Altay H, Şahin O, Sökmen Y, Sabah İ. Kompanse kalp ye- 86 Heart&Lung 2016: 1-14. https://dx.doi.org/10.1016/j.hrtlng.2015. 12.001 tersizlikli hastalarda fiziksel aktivite 47. Chrysohoou C, Angelis A, Tsitsinakis alışkanlığı ve uyku kalite indeksi ile ilgi- G, Spetsioti S, Nasis I, Tsiachris D et al. li klinik ve ekokardiyografik parametre- Cardiovascular effects of high-intensity interval aerobic training combined with 52. Uysal H. Kardiyak rehabilitasyon ve strength exercise in patients with chronic hemşirenin sorumlulukları. Türk Kardi- heart failure. International Journal of yoloji Derneği Kardiyovasküler Hemşi- Cardiology relik 2015; 179: 269-274. https://dx.doi.org/10.1016/j.ijcard.2014. Dergisi 2012; 3: 49-59. https:dx.doi.org/10.5543/khd.2012.006 53. Tokem Y. Kalp yetersizliğinde rehabili- 11.067 48. Belardinelli R, Georgiou D, Cianci G, Purcaro A. 10-Year exercise training in tasyon. Türk Kardiyoloji Derneği KY Bülteni 2015;7(4). chronic heart failure. Journal of the 54. Moe GW, Ezekowitz JA, O’Meara E, American College of Cardiology 2012; Hawlett JG, Fremes SE, Al-Hesayen A 60(16): et al. The 2013 canadian cardiovascular 1521-1528. https:dx.doi.org/10.1016/j.jacc.2012.06. Society heart failure Management guide- 036 lines update: Focus on rehabilitation and 49. Liu WH, Luo Q, Liu ZH, Zhao Q, Xi exercise and surgical coronary revascu- QY, Zhao ZH. Differences in exercise larization. Canadian Journal of Cardiol- capacity in patients with chronic left ogy heart failure and chronic right heart fail- https:dx.doi.org/10.1016/j.cjca.2013.10. ure. Heart, Lung and Circulation 2014; 010 23: 1036-1040. https:dx.doi.org/10.1016/j.hlc.2014.05.0 03 2014; 30: 249-263. 55. Özer S, Sezgin D. Kalp yetersizliğinde öz bakım. KY Bülteni 2015; 7(4). 56. Enç N, Yiğit Z, Altıok MG, Özer S, 50. Adsett JA, Mudge AM, Morris N, Kuys Oğuz S. Kalp yetersizliği. Türk Kardiyo- S, Paratz JD. Aquatic exercise training loji Derneği Kalp Yetersizliği, Akut Ko- and stable heart failure. International roner Sendromlar, Hipertansiyon Hemşi- Journal of Cardiology 2015; 186: 22-28. relik Bakım Kılavuzu 2007: 11-33. https:dx.doi.org/10.1016/j.ijcard.2015.0 3.095 57. Birol L. Hemşirelik Süreci. Etki Yayıncılık, 2011: 97-154. 51. Sezgin D, Mert H. Kalp yetersizliği olan 58. Enç N. Kalp Yetersizliği. İçinde: bireylerin hemşirelik bakımında kanıta Nuray Enç, editör. İç Hastalıkları dayalı yaklaşımlar. Dokuz Eylül Üniver- Hemşireliği. İstanbul: Nobel Tıp Ki- sitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik tabevleri; 2014:108. Dergisi 2015; 8(2): 108-118. 87
