İslam Bilim ve Düşünce Tarihi Dersi

T.C.
M İLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
Din Öğretim i Genel M üdürlüğü
İSLAM İMLİM \ L D t'Sİ \<
t
1ARİHİ DERM
<>6KK 1 İ M P K O K f U M I
ANKARA, 2014
1
1. GİRİŞ
İslam, insan düşüncesinin tüm yönlerini kapsayan, sadece davranışlarını belirlemekle
kalm ayan aynı z am an da ne bilmesi gerektiğine de yön veren sem avî bir dindir.
İslam, ö ğ re n m e y e ve bilime ö nem vermiştir. B undan dolayı M tislüm anlar da tarih boyunca
bilimsel çalışm alara ağırlık vermişlerdir. Bu bağlam da M üslü m an bilim a dam ları ve düşünürleri
evrenin işleyişinden dünyanın değişim ine, insanın yaratılış g ayesinden evrendeki ko nu m u n a kadar
pek çok konuyu araştırm ışlar ve eserler ortaya koymuşlardır.
V ahye, akla ve bilgiye d ayanan İslam uygarlığı, dünyanın bugün sahip olduğu pek çok
değere de kaynaklık etmiştir. Tekn ik ilimler, tıp, astronomi, cebir ve kim ya gibi birçok alanda
önem li neticeler elde eden M üslü m a n bilim adamlarının, m edeniyet ve kültür sahasında önemli
katkıları olm uştur. Buluşlarıyla uygarlığın ilk adım larının atılm asına vesile olan Müsltiınanlar,
ilerlemenin de yolıınıı açmışlardır. D okuzun cu yüzyıldan 011 dö rdüncü yüzyıla kadar dünya
tarihinde birçok keşif, dönem in en ileri uygarlığı olan “İslam Uygarlığı” nın ürünüdür.
Bu dersin öğretim program ında
geleneğinde fen bilimlerinin ve sosyal
geleneğine etkisi konularına ve ayrıca
bilim ve düşünce dünyasına katkılarına
İslam bilim ve düşü nce geleneği, İslam bilim ve düşünce
bilimlerin gelişimi, İslam bilim ve düşüncesinin batı bilim
bazı bilim ve düşünce adam larının hayatlarına ve bunların
yer verilmiştir.
2. GENEL AM AÇLAR
İslam Bilim ve D ü şü nce Tarihi dersini alan öğrenciler;
1.
İslam bilim ve dü şün ce geleneğinin temel kavram larını analiz eder.
2.
İslam bilim ve düşünce geleneğinin doğu şu ve gelişim sürecini kavrar.
3.
İslam m edeniyetinde fen bilimleri alanında öne çıkan M ü slüm an bilim adam larını tanır.
4.
Fen bilimlerinin gelişm esinde İslam dininin pratiklerinin etkin olduğunu yoru m lar
5.
İslam m edeniyetindeki bilim ve düşünce geleneğinin Batıdaki bilimsel gelişm elere
6.
İslam m edeniyet havzasında geliştirilen yeni bulgular, y ö n te m le r ve teknikler ile insanlığın
etkisinin olduğunu fark eder.
ortak bilgi birikiminin nasıl bir değişim e uğradığını analiz eder.
7.
Bilim ve düşüncenin insanlığın ortak mirası olduğunu fark eder
8.
Son dö nem fen ve sosyal ilimlerde öne çıkan şahsiyetleri tanır.
2
3. P R O G R A M I N U Y G U L A N M A S I N A İ L İ Ş K İ N İ L K E V E A Ç I K L A M A L A R
1.
M üslüm an
bilim
adam ları
ve
düşünürleri
sadece
anlatım larla
değil
belgesellerden,
filmlerden kesitlerle, görsel m ateryaller eşliğinde tanıtılır. A yrıca eserlerinden de örnekler
de sunulur.
2.
K onular işlenirken bilim ve teknoloji tarihi ile ilgili m üzelere geziler düzenlenir.
3.
Ö ğreıım e-öğretm e
etkinliklerinde
bulunurken
konuların
özelliklerine
göre
kazanım
edinm eye uygun görsel, işitsel ve basılı m ateryallerden yararlanılır.
4.
Ö ğren m e-öğ retm e etkinliklerinde öğrenci merkezli öğren m e ve öğretm e yöntem , teknik ve
stratejileri kullanılır.
5.
Dersin öğretim inde çağlar bo yunca İslam medeniyet havzasında ortaya konulan eserler
bağlanım da İslam coğrafyasının bilim ve düşü nce tarihine yaptığı büyük katkılar, bunların
genel olarak bilim tarihindeki yeri ve önemi vurgulanmalıdır.
6.
G ü n ü m ü z gençliğine asırlar boyunca dünyada hüküm siirmiiş ve kendine hayran bırakmış
olan İslam bilim ve düşü nce tarihindeki şahsiyetler ve eserleri ile ilgili somut bilgiler verilir.
7.
İslam
bilgi
ve düşünce geleneğinde bilginin
sadece aktarılmadığı
bilakis üretildiği,
geliştirildiği ve derinleştirildiği vurgulanır.
4. Ö L Ç M E V E D E Ğ E R L E N D İ R M E
Ö lçm e ve değerlendirm e; program ın genel amaçları, kazam ınları, içeriği, öğrenm e-öğretm e
süreciyle birlikte d inam ik bir bütünün önemli bir parçasıdır. İslam Bilim ve D ü şün ce Tarihi
dersinde kullanılacak ölçm e ve değerlendirm e etkinlikleri öğrencilerin ilgili temel kavram ve
ilkeleri anlam a düzeylerini ö lçm enin yanında, öğrencilerin sahip oldukları değerleri ve a k tif katılım
becerilerini de ölçm eye y önelik olmalıdır. Bu nedenle, ölçm e değerlendirm e etkinlikleri, öğrenm eöğretm e sürecinin başlangıcında, ö ğ ren m e etkinlikleriyle birlikte planlanmalıdır.
Ö lçm e ve de ğerlendirm e süreci hazırlanırken temel ilkelerden hareket edilmelidir. Bu
temel ilkeler am aç ve kazaııımlarla uyumlu olma, ö ğrenm e-öğretm e süreciyle bütünlük sağlama
(Süreci değerlendirm e), ölçm e araçlarıyla çeşitlilik oluşturma, kendini değerlendirm e vc bireysel
farklılıklardır.
İslam Bilim ve D üşünce Tarihi dersinde ölçme ve değerlendirm e yapılırken kısa cevaplı,
çoktan
seçmeli,
doğrıı-yanlış,
eşleştirmeli
sorulardan
oluşan
testler
kullanabileceği
gibi
performansa dayalı değerlendirm e yapm ak için; açık ııçlıı sorular, gözlem formları kullanılabilir.
Ayrıca öğrenm e süreçleri hakkında bilgi edinmek ve onlara döııiit verm ek am acı ile öğrencilerle
görüşm eler yapılabilir, öğrencilerin kendilerini ve akranlarını değerlendirm elerine fırsat verilebilir.
Sadece öğrenm e
ürünü
değil,
öğ ren m e
süreçleri
de
değerlendirilir.
Değerlendirm edeki
bu
değişiklikler birçok açıdan öğrencilerin öğrenm e konusunda sorum luluk sahibi olmasını ve
öğrendiklerin farkında olm alarını sağlar.
3
Ö ğretm enler bazen öğrencilerin, sınavlarında veya ödevlerinde sergilediklerinden daha
fazlasını bildiklerine inanırlar. Bu sorıııuı aşm ak
için öğretm enlerin, öğrencilerin başarısını
değerlendirm ede birkaç yöntem i birlikte kullanması gerekir. Bu du ru m her ö ğrenciye 11e bildiğini
gösterm e konusunda daha fazla şans tanır. Ö ğretm enin de birkaç aracı birlikte kullanarak
öğrencinin 11e bildiğini ve ne y apacağım bilmesi bu konuda kendine daha fazla güven duym asını
sağlayabilir. Tartışına, açık ııçlıı sorular ve sunular öğrenci hakkında bilgi edinm enin en iyi
yollarındandır.
4
5. İSLAM BİLİM VE DÜŞÜNCE TARİHİ DERSİ ÖĞRETİM
PROGRAMININ ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI VE SÜRELERİ
ÜNİTELER
KAZANIM
SAYILARI
İS L A M BİLİM V E D Ü Ş Ü N C E G E L E N E Ğ İ
7
DERS SAATİ
12
İS L A M BELİM V E Dl IŞU N C E G E L E N E G I N D E F E N
B İL İM L E R İN İN G EL İŞİM İ
3
18
3
18
6
14
3
10
22
72
İS L A M B İL İM V E D Ü Ş Ü N C E G E L E N E Ğ İ N D E
S O S Y A L B İL İM L E R İN G E L İŞ İM İ
SO N D O N E M İS L A M BİLİM V E D Ü Ş Ü N C E
Ç A L IŞ M A L A R I
İS L A M BİLİM V E D Ü Ş Ü N C E S İN İN B A T I B İL İM
G E L E N E Ğ İN E ET K İSİ
TOPLAM
5
6. İSLAM BİLİM VE DÜŞÜNCE TARİHİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ ÜNİTE VE KONULARI
1.
Ü N İT E
İSL A M B İL İM VE
DÜŞÜNCE G ELEN EĞ İ
1.
2.
3.
4.
Bilgi, Bilim, Felsefe
ve Düşünce,
K avram ları
Bilim Tarihi ve
G elişim i
İs la m 'd a Bilim ve
D üşüncesinin
D oğuşu ve G elişimi
ilim Tasnifleri
2 .Ü N İ T E
İS L A M B IL ÎM
VE DÜŞÜNCE
G E L E N E Ğ İN D E
FEN
B İL İM L E R İN İN
G E L İŞ İM İ
3 .Ü N İ T E
İS L A M B İL İM VE
DÜŞÜNCE
G E L E N E Ğ İN D E
SOSYAL
B İL İM L E R İN
G E L İŞ İM İ
1.
2.
3.
1. Tarih
2. C oğrafya
3. Sosyoloji
4. Felsefe
5. K elam
6. Fıkıh
7. Tefsir
8. Hadis
9. T a s a v v u f
4.
5.
A stronom i
M atem atik
Fizik ve
K im ya
T ıp ve
Eczacılık
Botanik ve
Zooloji
5 .U N I T E
4 .U N I T E
SON DÖNEM
İSLAM BİLİM VE
DÜŞÜNCE
ÇALIŞM ALARI
1.
F e n B i lim le r i
2.
S o sy a l B ilim ler
İS L A M B İL İM VE
D Ü ŞÜ N C E SİN İN B A T I B İL İM
G E L E N E Ğ İN E E T K İS İ
1.
2.
3.
6
M üslüm an Bilim A dam larının
Fen A lanında Batıya Etkisi
M ü slü m an Sosyal Bilim
A dam larının Batıya Etkisi
İslam Bilim K u ram larının Batıya
Etkisi
7. İSLAM BİLİM VE DÜŞÜNCE TARİHİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ
ÜNİTE KONULARI, KAZANIMLAR VE AÇIKLAMALARI
İSL A M B İL İM VE D Ü ŞÜ N C E T A R İH İ D ER Sİ
K A Z A N IM L A R
KONULAR
1. Ü N İ T E
1.
•1—1
o
W
2.
ti
ı-4
ti
3.
O
ti
(j
z
4.
Bilgi, Bilim, Felsefe ve
D üşünce, K avram ları
Bilim Tarihi ve Gelişimi
İsla m ’d a Bilim ve
D üşüncesinin D oğuşu ve
Gelişimi
İlim Tasnifleri
1.
2.
3.
4.
<J>
Ö
Q
U
5.
>
6.
S
■M
7.
«
Bilgi, bilim, felsefe ve düşünce,
kavram larını tanımlar.
H int M ezo po tam y a, M ısır ve Y unan
d ü n y a sın d a ortaya konulan bilim ve
d üşü nc e ile ilgili çalışmaları özetler.
İslam bilim ve düşü nce geleneğinin
d o ğu şu ve gelişim sürecini açıklar.
İslam ’da ilim ve d üşünceyi teşvik eden
ayet ve hadislere örnekler verir.
İslam g e len eğind e ilimlerin nasıl ta s n if
edildiğini açıklar.
G ü n ü m ü z d e İslam dünyasındaki bilim
tarihi çalışm alarını tanır.
A raştırm aya,
bilime
ve
bilim
d ü n y a sın a karşı ilgi duyar.
A Ç IK L A M A L A R
1. kazanım işlenirken d ü şün cen in felsefeye
göre d a h a geniş bir m a na da kullanıldığı,
öz ellikle
İslam
düşüncesi
söz
konusu
edildiğind e İslam felsefesi y a n ın d a kelam,
tasavvuf, fıkıh usulü, dil, sanat, tarih gibi
alanların da bu k apsam d a değerlendirildiği
üzerinde durulur.
2. kazanım işlenirken peygam berlerin bu
bölgelerdeki d üşün c e gelişim ine etkilerine de
y e r verilir. (M e z o p o ta m y a ’da İbrahim (a.s.).
M ısır’da Y u s u f (a.s.) ve M usa (a.s.) vb.)
5. kazanım
G a z a li'n in
işlenirken Maturidi, Farabi ve
ilim
sınırlandırılacaktır.
S
<
ti
c«
7
tasnifleri
ile
İS L A M B İL İM V E D Ü ŞÜ N C E T A R İH İ D E R S İ
FEN
1.
2.
3.
4.
5.
A stronom i
M atem atik
Fizik ve K im ya
Tıp ve Eczacılık
Botanik ve Zooloji
1.
Fen bilimlerinin gelişim ine katkısı
A Ç IK L A M A L A R
Bu ünite 19. yüzyıla kadar yaşayan Müslüman bilim
adamları ve çalışmaları ile sınırlandırılacaktır.
olan M ü slü m a n bilim adam larını tanır.
2.
Fen bilimleri alanında M üslüm an bilim
adam larının ya p m ış olduğu
çalışm alara ö rnekler vererek açıklar.
3.
M ü slüm a n bilim adam larının fen
bilim lerindeki önem ini kavrar.
İSLAM
BİLİM VE DÜŞÜNCE G E L E N E Ğ İN D E
B İL İM LE R İN İN G E L İ Ş İ M İ
K A Z A N IM L A R
KONULARI
2 .U N I T E
S
Üniteler işlenirken fen bilimlerin geliştirilmesinde
Müslümanların pratik ihtiyaçlarının (namaz vakitlerinin
tespiti, kıble yönünün tayin edilemesi, miras hukuku,
bayram günlerinin belirlenmesi vb.) önemli bir yeri olduğu
üzerinde de durulacaktır.
İSL A M B İL İM VE D Ü ŞÜ N CE T A R İH İ D ER Sİ
İSLAM BİLİM VE D Ü Ş Ü N C E
G E L E N E Ğ İN D E SOSYAL B İ L İ M L E R İ N
G E L İŞ İM İ
3.
Ü N İT E
1. Tarih
2. C o ğrafya
3. Sosyoloji
4. Felsefe
5. K elam
5. Fıkıh
7. Tefsir
8. Hadis
9. T a s a v v u f
A Ç IK L A M A L A R
K A Z A N IM L A R
Ü N İT E K O N U L A R I
1.
Sosyal
bilim lere
katkısı
olan
M üslüm an bilim adam larını tanır.
2. M üslü m a n
bilim
adam larının
sosyal bilimlere katkısını örnek
vererek açıklar.
3. M ü slü m an
bilim
adam larının
sosyal
bilimlerdeki
önem ini
kavrar.
9
Bu ünite 19. y üzyıla kadar yaşayan M ü slü m a n bilim a dam ları ve
çalışm aları ile sınırlandırılacaktır.
Bilim adam ları konu edilirken ayrıntılara girilm eden bilim
a lan ın a yaptığı katkıları, eserleri ve bilim alanındaki ön em ine
değinilecektir.
İS L A M B İL İM V E D Ü ŞÜ N C E T A R İH İ D E R S İ
Ç A L IŞ M A L A R I
DÜŞÜNCE
SON
DÖNEM
İSLAM
BİLİM
VE
4.
Ü N İT E
U N IT E K O N U L A R I
1.
F e n B ili m le r i
2.
Sosyal B ilim ler
K A Z A N IM L A R
A Ç IK L A M A L A R
1.
Son
d ö n e m fen
ç a l ı ş m a l a r ı a ç ık la r .
bilim leri
a lan ın d ak i
2.
S o n d ö n e m fen b ilim leri a la n ın d a ö n e ç ık an
M ü s l ü m a n b i l i m a d a m l a r ı n ı ta n ır.
3.
Son
4.
a l a n ı n d a k i a l a n ı n d a k i ç a l ı ş m a l a r ı a ç ık la r .
Son dö n em sosyal b ilim ler alan ın d a öne
d ö n em sosyal
b ilim ler
ç ı k a n M ü s l ü m a n d ü ş ü n ü r l e r i tanır.
5.
Son
d ö n e m d in î
ç a l ı ş m a l a r ı a ç ık la r .
6.
Son
dönem
d in î
M ü slü m a n b ilim
ta n ır.
ve
10
ilim ler a la n ın d a k i
aland a
düşünce
öne
ç ık an
ad am ların ı
Bu ünite 19. yüzyıldan itibaren g ü n ü m ü z e kadar
yaşayan bilim adam ları ve düşünürlerin çalışmaları
ile sınırlandırılacaktır. Bilim adam ı ve düşün ürlere
y e r verilirken onların bilim ve d üşün c e tarihine
katkıları ön plana çıkarılacak ve (varsa) tartışmalı
görüşlerine de y er verilecektir.
İS L A M B İL İM VE D Ü ŞÜ N CE T A R İH İ D E R Sİ
5.
Ü N İT E
U N IT E K O N U L A R I
K A Z A N IM L A R
A Ç IK L A M A L A R
1.
2.
3.
M ü slü m a n Bilim A dam larının
Fen A la n ın d a Batıya Etkisi
M ü slü m an Sosyal Bilim
A dam larının Batıya Etkisi
İslam Bilim K uram ların ın
B atıya Etkisi
2.
Fen bilimleri alan ın d a M üslü m a n bilim
a dam larının batıya etkisini örneklerle
açıklar.
Sosyal b ilim ler alanınd a M üslüm an
bilim
ad am ların ın
batıya
etkisini
örneklerle açıklar.
3.
İslam
bilim
k u ru m la n n ın
etkisine örn ek ler verir.
C oğrafya, M atem atik, Fizik ve K im ya, T ıp ve
Eczacılık,
B otan ik
ve
Zooloji
alanlarıyla
sınırlandırılacaktır.
2. kazanım işlenirken Tarih,
alanları konu edilecektir.
Sosyoloji, Felsefe
batıya
3.
kazanım
işlenirken
m edrese,
rasathane,
hastane, kü tü ph an e vb. k urum lar ele alınacaktır.
İSLAM
BİLİM
VE DÜŞÜNCESİNİN BATI B İ L İ M
G E L E N E Ğ İN E E T K İ S İ
1. kazanım işlenirken fen bilimleri A stronom i,
1.
11