Yılmaz DAĞ - Pazarören Anadolu Lisesi

Yılmaz DAĞ
Düz yazı
türleri
DİL ve ANLATIM
a-Öğretici yazılar
fıkra








Gazete ve dergi yazılarıdır.
Güncel,siyasal,toplumsal,kültürel konuları işler.
Kanıtlama amacı gütmez.
Kısa yazılardır.
İşlenen konu girişte sergilenir,sonra açıklanır.
Konu derinlemesine işlenilmez.
Yoğun bir anlatım vardır.
Yazar görüşlerini sade bir dille ve konuşma havası
içinde anlatır.
 Bu türde eser verenler;
 Ahmet Rasim,
 Ahmet Haşim,
 Hüseyin Cahit Yalçın,
 Falih Rıfkı Atay,
 Yusuf Ziya Ortaç,
 Çetin Altan,
 Fehmi Koru,
 Mehmet Barlas
makale











Her türlü konu işlenir,
Konunun ayrıntısına girilir,
Alanında uzman biri tarafından yazılır,
Girişte öne sürülen düşünceler,gelişme bölümünde
tanımlama,karşılaştırma,örneklendirme,tanık
gösterme yöntemlerinden ve nesnel verilerden
yararlanılarak kanıtlanır,
Makale konusunun güncel olma zorunluluğu
yoktur,
Anlatım ciddidir,
Bilimsel ve öğretici yazılardır,
Yazar anlatımına kendisini katmaz,
Nesnel bir anlatım söz konusudur,
Okuru inandırma,öne sürülen savı kanıtlama
çabası vardır,
Bu türde eser verenler;
 Şinasi(ilk makale yazan yazar),
 Ziya Paşa,
 Namık Kemal,
 Falih Rıfkı Atay,
 Ahmet Mithat Efendi,
 Nadir Nadi,
eleştiri
 Bir eser veya sanatçının iyi-kötü yönlerini
ortaya koyan yazılardır,
 Yazıldığı döneme ayna tutar,
 Okurka eser arasında köprü işlevi görür,
 Genel olarak ikiye ayrılır:
 Nesnel eleştiri:Bilimsel yöntemler
kullanılarak yapılan eleştiridir.
 Öznel eleştiri:Eleştirmen,eserin kendisi
üzerinde bıraktığı izlenimi anlatır.
 Başlıca temsilcileri;
 Namık Kemal(ilk örneği
vermiştir.Tahrib-i Harabat),
 Recaizade Mahmut Ekrem(Zemzeme),
 Muallim Naci(Demdeme),
 Nurullah Ataç,
 Fethi Naci,
 Asım Bezirci,
 Berna Moran
deneme
 Herhangi bir konudaki duygu ve düşüncelerini
kanıtlamaya gitmeden bir söyleşi havası içinde
dile yazılardır.
 Yazar konu seçiminde özgürdür,
 Kişisel yazılardır,
 Ben merkezlidir,
 Dertleşme havası içinde yazılır,
 Anlatımı içtendir,
 Yazar karşısında biri varmış gibi onunla
dertleşir,
 Anlatımda kesin yargılar yoktur,
 Dünya edebiyatında bu türün kurucusu
Montaigne’dir.
 Başlıca temsilcileri;
 Nurullah Ataç(Karalama
Defteri,Günlerin Getirdiği)
 Sabahattin Eyüboğlu(Mavi ve Kara),
 Suut Kemal Yetkin(Yokuşa Doğru),
 Salah Birsel(Günlük),
 Ahmet Haşim(Bize Göre,Gurebahane-i
Laklakan)
 Melih Cevdet Anday,
 Oktay Akbal,
1
 Ahmet Hamdi Tanpınar.
Yılmaz DAĞ
Makale,fıkra, deneme arasındaki
DİL ve ANLATIM
farklar
Makale
Deneme
 Kanıtlam
a vardır.
 Ağır bir
dil
kullanılır.
Makale
 Kanıtlama
yoktur.
 Sade
konuşma
dili vardır.
Fıkra
 Kanıtlam
a vardır.
 Konu
alanı
dardır.
 Yazılanlar
geleceğe
kalır.
Haber yazıları




Önemli günlük olayları içerir,
Anlatımı kısa ve özlüdür,
Geniş bir okur kitlesini ilgilendirir,
Etkili olması için en kısa zamanda
yayımlanır,
 Bir haber yazısında “5N+1K” kuralı
aranır.
5n
“ne”
“nerede”
 Kanıtlam
a yoktur.
 Günlük
sorunlar
konu
edinir.
 Yazıldığı
dönemi
etkiler.
“neden”
“nasıl”
“ne zaman”
1k
Sohbet(Söyleşi)










Konuşma havası içinde yazılır,
Yazar konuyu okuyucuyla konuşuyormuş gibi anlatır,
Gazete ve dergi yazısıdır,
Her konuda yazılır,
Samimi bir dil vardır,
Okuyucuya gerektiğinde sorular yöneltilir,
Senli benli bir anlatım vardır,
Biçim yönünden makaleye benzer,
Fıkradan uzundur,
Anılardan,gözlemlerden,atasözlerinden,fıkralardan,de
yimlerden yararlanılır,
 Bilimsel anlatım yoktur,öznel bakış açısı vardır.
 Edebiyatımızda Cumhuriyet Döneminde gelişmiştir,
 Bu türde eser verenler;
 Ahmet Rasim(Ramazan Sohbetleri),
 M.Cevdet Anday(Dilimiz Üzerine
Söyleşiler),
 Şevket Rado,
 Nurullah Ataç,
 Suut Kemal Yetkin(Edebiyat Söyleşileri)
“kim”
 Haber yazıları giriş ve gövde
bölümlerinden oluşur,
 Girişte olay özetlenir,gövde bölümünde ise
açıklama yapılır.
 Haber yazılarında olay ortaya konur,
 Kişiselliğe yer verilmez,
 Okur kitlesinin düzeyine uygun akıcı,işle
ve anlaşılır bir dil kullanılır.
2
b-bir yaşantıdan kaynaklanan Yılmaz DAĞ
yazılar
DİL ve ANLATIM
günlük
 Yaşanan günün sonunda,kişinin yaşantısının bir
bölümünü ve
 ya tümünü kendine göre yazmasıyla oluşan yazı
türüdür,
 Günü gününe tutulur,
 Yaşananlar ya özetlenir ya da genişçe yazılır,
 Öznel metinlerdir,
 Belge niteliği taşır,
 Günlüklerde tarih belirtilir,
 Bazı günlükler içe dönük nitelik taşır,
 Ben anlatımı vardır,
 Kısa yazılardır,
 Konuşma diliyle yazılır,
 Tanzimattan sonra “ruznama” olarak adlandırılır
 Edebiyatımızda “günlük” terimini ilk kez Falih Rıfkı
Atay kullanmıştır,
 Bu türde eser verenler;
 Nurullah Ataç(Günce),
 Oktay Akbal(Geçmişin Kuşları),
 Salah Birsel(Günlük),
 Stendhal(Fransız),
 Victor Hugo(Fransız),
 Kafka(Alman),
 Goethe(Alman)
ANI
 Bir kimsenin yaşamı boyunca başından geçen,içinde
yer aldığı veya yakından tanığı olduğu olaylar
üzerine yazdığı yazılardır,
 Merak unsuruna dayalıdır,
 İnandırıcılık esastır,
 Anı yazarının temek kaynağı hafızasıdır,
 Gerçek yaşamı konu edinir,
 Tarih ve edebiyat için önemli bir kaynaktır,
 İçten bir anlatım vardır,
 Ben anlatımı vardır,
 Geçmiş tamamen verilmez,seçilir,
 Gözlem ve izlenim edinme gücüne dayanır,
 Belge değeri taşır,
 İlk örneği Babür Şah’ın “Babürname”sidir,
 Bu türde eser verenler;
 Ziya Paşa-Defter-i Amal,
 Muallim Naci-Ömer’in Çocukluğu,
 Ahmet Rasim-Falaka,
 H.Ziya Uşaklıgil-Kırk Yıl,Saray ve Ötesi
 F.Rıfkı Atay-Zeytindağı,Çankaya
 H.Cahit Yalçın-Edebi
Hatıralar,Kavgalarım,Siyasal Anılar
 Yakup Kadri K.-Zoraki Diplomat,Anamın
Kitabı
 A.Şinasi Hisar-Boğaziçi Yalıları
röportaj
 Gerçeği,gezip görme yoluyla veya soruşturma
yöntemiyle ortaya koyan yazılardır,
 Okuyucuyu yaşamla,yalamın özüyle karşı karşıya
getirme amaçlanır,
 Öyküleme anlatım biçimi kullanılır,
 Titiz araştırmalar,uzun çalışmalar gerektirir,
 Fotoğrafın tanıklığına,desteğine başvurur,
 Yalın,çarpıcı bir dil vardır,
 Yaşamdaki her olay,her yer,her kişi büyüteç altına
alınır,
biyografi
 Alanında ünlü bir kişinin veya okurun ilgisini
çekebilecek bir kişinin yaşamını anlatan yazılardır,
 Uzun bir hazırlık ve araştırma dönemi gerektirir
 Anlatım sağlam belgelere dayandırılır,
 Yazarı tarafsızdır,
 Dili akıcıdır,
 Anlatılanlar kronolojik sıra içinde verilir,
 “O” anlatımı vardır.
 Halk edebiyatındaki “cönk” bir yönüyle biyografiye
benzer,
 “Tercüme-i hal” olarak da ifade edilir,
 İlk biyografi örneğini Ali Şir Nevai (Mecalis’ün
Nefais) vermiştir.
 Bu türde eser verenler;
 Fuat Köprülü,
 Şevket Süreyya Aydemir(Tek Adam,İkinci
Adam)
 A.Hamdi Tanpınar,
 Yahya Kemal Beyatlı
otobiyografi
 Bir sanatçı veya bilim adamının kendi yaşamını
anlattığı yazılardır,
 Ben anlatımı vardır,
 Anıdan farkı,yazarın dünyasıyla sınırlı kalmasıdır,
 Doğallık,içtenlik,yalınlık ve gerçeğe bağlılık aranır.
Biyografiotobiyografı farkı
 Biyorafide belgeler,otobiyografide bellek
önemlidir,
 Biyografi kişinin dış
dünyasına,otobiyografi iç dünyasına
3
yöneliktir.
Gezi yazısı
(Seyahatname)
Yılmaz DAĞ
mektup
DİL ve ANLATIM
 Bir kişinin yurt içinde veya yurt dışında gezip
gördüğü yerleri,oralarla ilgili gözlem ve
izlenimlerini anlattığı yazılardır,
 Gezip görülen yerlerin ilgi çekici yönleri ele alınır,
 Anlatımı canlı ve akıcıdır,
 Görülen her şey yazıya aktarılmaz,
 Yazar kendi düşüncelerini de ortaya koyar,
 Öğretici bir niteliğe sahiptir,
 Tarihi belge niteliği taşır,
 Coğrafya,sosyoloji,folklor gibi birçok alana
kaynaklık eder,
 Dil sadedir,
 Gözlem gücü,gezi yazarlarının en önemli silahıdır,
 İlk örneğini Heredotos vermiştir,
 Bu türde eser verenler;
 Evliya Çelebi-Seyahatname,
 Ahmet Haşim-Frankfurt Seyahatnamesi)
 Cenap Şahabettin-Hac Yolunda,Avrupa
Mektupları,Suriye Mektupları,
 Ahmet Mithat-Avrupa’da Bir Cevalan
 Falih Rıfkı Atay-Tuna Kıyıları,Bizim
Akdeniz,Denizaşırı
 Reşat Nuri Güntekin-Anadolu Notları
 Mehmet Akif E.-Berlin Hatıraları,
 Nabi-Tuhfet’ül Harameyn,
 Katip Çelebi-Cihannüma,
 Seydi Ali Reis-Mirat’ül Memailk,
 Oktay Akbal-Hiroşimalar Olmasın,
 Direktör Ali Bey-Seyahat Jurnali,
 Marco Polo-Seyahatname,
 Homeros-Odysseus
 Bir düşünce,bir duygu ile ilgili bir konuyu
yanımızda olmayan birine bildirmek için
kaleme alınan yazılardır,
 Yazılı anlaşma aracıdır,
 İçten bir anlatım vardır,
 Dili yalındır,
 Yazarın kişiliğini yansıtır,
 Edebi bir niteliği vardır,
 Konu sınırlaması yoktur,
 Belli bir plana göre yazılır,
-----Yer ve tarih
------Hitap bölümü
------------G
------------------------------------i
R
-------------------------------------------i
Ş ---------------------------------------------------------------------------------G
--------------------------------------------L
----------------------------------------------ş
--------------------------------------------------------------------------------------S
-----------------------------------------------O
N ----------------------------------------
 Gezide gezip görülen yerlerin ilgi
çekici yönleri ortaya konulur,
 Anıda bu durum söz konusu
değildir.
 Gezi,kısa bir zaman içinde yazıya
geçirilirken,
 Anı,çok uzun bir zaman sonra
yazıya geçirilir.
B
Ö
L
Dilekçe örneği
T.C
MALATYA VALİLİĞİ
SAYI :120/001
KONU:Gezi İsteği
Gezi-anı farkı
G
Ö
V
D
E
20/12/2008
Battalgazi Lisesi Müdürlüğüne
Battalgazi
Kurumunuzun düzenleyeceği gezi,valiliğimizce uygun
görülmüştür.
Bilgilerinize sunulur.
Vali Yardımcısı
İmza
4
Mektup planı
Yılmaz DAĞ
Ö
Z
E
L
İ
Ş
giriş
1. Seslenme
mektup
DİL ve ANLATIM
R
E
S
M
İ
E
D
E
B
İ
2.Konuyu ortaya koyma
gelişme
Yazı türlerinin eş anlamları
1. Amacı yönleriyle belirtme,açıklama
2. Amacı sonlandırma
mektup
name
günlük
günce
anı
hatıra
sonuç
1. İyi dilekleri,saygıyı sunma ve imza
 Mektup türünde eser verenler;
 Cahit Sıtkı Tarancı-Ziya’ya
Mektuplar
 Yaşar Nabi Nayır-Dost
Mektupları
 Nazım Hikmet-Kemal Tahir’e
Mahpushaneden Mektuplar
 Ahmet Hamdi TanpınarMektuplar
 Hüseyin Rahmi Gürpınar-Sevda
Peşinde,Mutallaka,
 Halide Edip Adıvar-Handan
 Reşat Nuri Güntekin-Bir Kadın
Düşmanı
 Halit Ziya Uşaklıgil
 Mehmet Rauf
 Ömer Seyfettin
 Yakup Kadri Karaosmanoğlu
 Dünya edebiyatındaki ilk örneğini Yunan
edebiyatında rastlanılır.
 Latin edebiyatında;
 Çiçero,
 Voltaire,
 Rousseau,
 Diderot
biyografi
ruzname
Yaşam öyküsü
otobiyografi
Özyaşam
öyküsü
gezi
seyahat
sohbet
söyleşi
eleştiri
tenkit
5
Yılmaz DAĞ
Soru4
DİL ve ANLATIM
uygulamalar
Soru1
Aşağıdaki eşleşmelerin hangisinde
yanlışlık yapılmıştır?
A.
B.
C.
D.
E.
Anı-Hatıra
söyleşi-Konuşma
Gezi-Seyahat
Günce-Günlük
Eleştiri-Tenkit
Soru2
Aşağıdaki sanatçılardan hangisinin anı
türünde eseri yoktur?
a.Namık Kemal
b.Falih Rıfkı Atay
c.Muallim Naci
d.Recaizade Mahmut Ekrem
e.Yakup Kadri Karaosmanoğlu
Soru3
Aşağıdakilerden hangisi haber yazıları için bir
nitelik olamaz?
a) Günlük yaşamlar ilgili olması
b) Tarafsız bir yaklaşımla ele
alınması
c) Kısa zamanda yayımlanması
d) Bilgilendirme amacı taşıması
Aşağıdakilerden hangisinde bilimsel bir dil
kullanılır?
a)
b)
c)
d)
e)
Fıkra
Söyleşi
Deneme
Makale
Gezi
Soru5
Aşağıdakilerin hangisi gazete veya dergi
köşelerinde yayımlanabilecek niteliğe sahip
değildir?
a)
b)
c)
d)
e)
Deneme
Makale
Fıkra
Sohbet
Monografi
Soru6
Aşağıdakilerin hangisi fıkra ile deneme
arasındaki ortak bir özelliktir?
a) Sanatsal metin üretmeye elverişli
olmaları
b) Anlatımlarında ağır bir üslubun
kullanılması
c) Rahat bir söyleyişe sahip olmaları
d) Bilimsel nitelikler içermeleri
e) Konu seçiminde yazarların özgür
olmaması
Soru7
Aşağıdaki türlerin hangisinde kullanılan terim
sayısı ve bilimsellik içeren sözcük sayısı en
fazladır?
a) Deneme
b) Fıkra
c) Biyografi
d) Mektup
e) Makale
e) Ayrıntılı bir anlatıma sahip
olması
6
Yılmaz DAĞ
Olay etrafında gelişen yazı
DİL ve ANLATIM
türleri
roman
 Romanda olaylar geniş ve ayrıntılı
olarak anlatılır.
 Ana olay etrafında olaycıklar
vardır.
 Şahıs kadrosu geniştir.
 Kahramanlar bütün yönleriyle ele
alnır.
 Karakter çözümlemeleri yapılır.
 Zaman olarak geri dönüşler olur.
 Akımlarına göre romanlar;
 Romantik,realist,naturalist,
estetik,izlenimci,dışavurum
cu,toplumcu,yeni roman…
 Konularına göre romanlar;
Sosyal roman:
 Toplumsal sorunların
işlendiği romanlardır.
Tarihi roman:
 Konularını tarihte yaşamış
kahramanlarla,onları
kuşatan gerçek veya hayali
kişilerin hayat ve
maceralarından alan
romanlardır.
 Serüven romanı
 Günlük hayatta
gerçekleşmesi çok zor olan
şaşırtıcı,gizemli olayları
sürükleyici bir anlatımla ele
alan romanlardır.
Tahlil romanı(Psikolojik)
 İnsanların psikolojik
durumlarını,olaylar
karşısındaki tepkilerini
işleyen romanlardır.
Tezli roman
 Düşünceye dayalı
romanlardır.
roman’da ilkler
 Roman türünün ilk örneklerini
15.yüzyılda Fransız yazar
Rabelaise “Gargantua” adlı
eseriyle vermiştir.
 Dünya edebiyatında ilk roman;
 Cervantes’in “Don Kişot”
 Türk edebiyatında ilk roman;
 Şemsettin Sami’nin
“Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”
 Türk edebiyatındaki ilk çeviri
roman;
 Yusuf Kamil Paşa
“Telemak(Fenelone)”
 Türk edebiyatındaki ilk edebi
roman;
 Namık Kemal “İntibah”
 Türk edebiyatındaki ilk realist
roman;
 R.Mahmut Ekrem “Araba
Sevdası”
 Türk edebiyatındaki ilk köy romanı;
 Nabizade Nazım “Karabibik”
 Türk edebiyatındaki ilk psikolik
roman;
 Mehmet Rauf “Eylül”
 Türk edebiyatındaki ilk tarihi roman;
 Namık Kemal “Cezmi”
 Türk edebiyatındaki ilk töre romanı;
 Halide Edip Adıvar “Sinekli
Bakkal”
 Türk edebiytaındaki ilk tezli roman;
 Y.Kadri Karaosmanoğlu
“Yaban”
 Batı tekniğine uygun ilk roman;
 Halit Ziya Uşaklıgil “Aşk-ı
Memnu”
 Romantizmden realizme geçişin ilk
örneği;
 Sergüzeşt (Sami Paşazade
Sezai)
7
Yılmaz DAĞ
hikaye
DİL ve ANLATIM2-)Şehov Tarzı(Durum Hikayeciliği)
 Olmuş veya olması mümkün
olayları yer ve zaman kavramına
bağlı olarak anlatan kısa sanat
eserleridir.
 Tek bir olay vardır.
 Şahıs kadrosu dardır.
 Kişiler,çoğu zaman hayatlarının
belli bir anı içinde anlatılır.
 Hikayelerde düşündürmekten
çok,duygulandırmak ve
heyecanlandırmak esastır.
 Batı’da ilk hikayeİ
 Decameron
Hikayeleri(Bocacio)
 Türk edebiyatında ilk hikaye;
 Letaif-i Rivayet(Ahmet
Mithat Efendi)
 Batılı anlamda ilk realist hikaye;
 Küçük Şeyler(Sami
Paşazade Sezai)
 Hikaye dünya edebiyatında iki
tarzda gelişmiştir:
1-)Maupassant Tarzı(Olay Hikayeciliği
 Klasik hikaye ve olay hikayesi
olarak bilinir.
 Olaylar serim,düğüm,çözüm
sırasına göre anlatılır.
 Bir ana düğüm geliştirilir ve
çözülür.
 Batı’da
 Guy de Maupassant
 Türk edebiyatında;
 Ömer Seyfettin
 Refik Halit Karay
 Reşat Nuri Güntekin
 Yakup Kadri
Karaosmanoğlu
 Kesit hikayesi ve modern hikaye
olarak da bilinir.
 Olay yoktur,yaşamın bir kesiti,bir
anı,insanın belli bir zamandaki
durumu anlatılır.
 Bu tarz hikayelerde duygu ve
hayal ön plandadır.
 Batı’da;
 Anton Çehov
 Türk edebiyatında;
 Sait Faik Abasıyanık
 Memduh Şevket Esendal
ROMAN-HİKAYE
FARKI
 Roman,hikayeye göre daha
uzundur.
 Romanda,temel öğe
kişidir.Hikayede ise olaydır.
 Romanda birden çok olay,hikayede
ise tek olay vardır.
 Romandaki kişiler karşımıza bir
karakter olarak çıkar.Hikayelerde
ise bir karakter olarak çıkmaz.
 Romanda çevre geniştir.Hikayede
ise çevre sınırlıdır ve ayrıntılı
olarak anlatılmaz.
 Romanlarda anlatım ağır ve
sanatlıdır.Hikayelerde ise
yalın,anlaşılır ve özlüdür.
8
masal
Yılmaz DAĞ
DİL ve ANLATIM














Tekerlemeyle başlar.
İyiler hep iyi,kötüler hep kötüdür.
İyilere ödül,kötülere ceza verilir.
Olağanüstü olaylar,olağanüstü
kahramanlar vardır.
Yer,zaman ve yazarı belli değildir.
Eğitici nitelik taşır.
Evrensel konular işlenir.
Evrensel nitelik taşıdığı için milli
duygulara ve dini inanışlara yer
verilmez.
Olaylar, “miş”li geçmiş zaman
kullanılarak anlatılır.
Baştan sona kalıplaşmış sözler
bulunur.
Edebiyatımızda Cumhuriyet
döneminde “masal baba”olarak
bilinen “Eflatun Cem
Güney”masalları derleyip kitap
haline getirmiştir.
Batıda “Binbir Gece Masalları”bu
türün örneğidir.
Alman edebiyatından “Grimm
Kardeşler”
 Pamuk Prensesle Yedi
Cüceler,
 Bremen Mızıkacıları,
 Kül Kedisi
en tanınmış eserleridir.
Masalın bölümleri:
Serim
 Tekerlemelerle giriş yapılır.
 Kahramanlar tanıtılır.
 Konu verilir.
Düğüm
 Kahramanların başından
geçen çeşitli olaylar
anlatılır.
 Okuyucunun merakı
kamçılanır.
Çözüm
 Olaylar bir sonuca bağlanır.
 İyiler ödüllendirilir,kötüler
cezalandırılır.
 İyi dileklerle masal biter.
fabl
 İnsan dışındaki varlıkların –
genellikle hayvanlarınkişileştirilmesi ve konuşturulması
esasına dayanan ve şiir biçiminde
yazılan masallardır.
 Kahramanları hayvanlardır.
 Öğüt ve ahlaki ders verme
amaçlanır.
 Didaktik(öğretici)şiire özgü
nitelikler taşır.
 Genellikle manzum olarak yazılır.
 Teşhis(kişileştirme) ve
intak(konuşturma)sanatına ağırlık
verilir.
 İlk örneği Hint filozofu,
 Beydaba –Kelile ve Dimne Batı’da;
 Aisopos(Ezop)-Eski Yunan
 La Fontaine-Fransız
edebiyatı Türk edebiyatında;
 Şeyhi -15.yüzyıl Şinasi,
 Tevfik Fikret
 Orhan Veli
MASAL-FABL FARKI
6.
7.
8.
9.
Fablda kıssadan hisse şeklinde bir ders verilir.
Masalda böyle bir ders verme görülmez.
Fabl,manzum yazılır.
Masallar,genelde düzyazı şeklindedir.Arada şiir
bulunabilir.
10. Masallarda başta tekerleme varken,fablda
bulunmaz.
9
Yılmaz DAĞ
DİL ve ANLATIM
EFSANE
(MİTOLOJİ)
 Tabiatüstü özellikler gösteren
kahramanların ve olayların
anlatıldığı hikayelerdir.
Efsana Türleri
Yaratılış efsaneleri
Tarihi efsaneler
Dini efsaneler
Türk edebiyatında efsane
Kahramanlık,fedakarlık,cesaret,ahl
aki davranışlar,sosyal düzene
bağlılık,Allah’ın kudretine
iman,doğruluk,cömertlik gibi
konular işlenir.
MASAL-EFSANE FARKI
1. İki türde de olağanüstülük vardır.
2. Efsane daha inandırıcıdır.
3. Efsanelerde önce doğaüstü olayları
açıklama,sonra da ideal insan tipini
belirleme vardır.
4. Masallarda eğiticilik
önemlidir.Herhangi bi tabiat olayını
yorumlama görülmez.
5. Efsaneler yerel,masallar ise evrensel
nitelikler taşır.
FABL ÖRNEĞİ
bir gün at ile eşek yola
cıkmışlardır.eşeğin yükü cok ağırdır
eğer köye kadar taşırsa ölecektir ve
attan yardım ister at bunu kabul
etmez inkar eder.eşek daha köye
varmadan ölür.bunu gören sahibi
eşeğin derisini yüzer eşekteki yükleri
ve eşek postunu ata yükler.atta bu
olaydan cok pişman olur keşke yardım
etseydim der.
Genç Osman
Boş Beşik
Çakıcı Efe
Çoban Çeşmesi
Gelin Kayası
Cennet Dağı
Kan Kuyusu
Yusufçuk Kuşu
10
Göstermeye bağlı
yazı türleri
Yılmaz DAĞ
DİL ve ANLATIM
tiyatro
T
İ
y
a
t
r
o
t
ü
r
l
e
r
i
 Hayattaki olayları konu
edinen,sahnede oynanmak
amacıyla yazılan edebi eserdir.
 Roman ve hikaya sotyut olduğu
halde,tiyatro somuttur.
 Tiyatronun ilk örnekleri Eski
Yunan edebiyatı sanatçıları
tarafından ortaya konmuştur.
 Bağ Bozumu Tanrısı
Dionysos
 Geleneksel Türk
tiyatrosunda(Karagöz,Ortaoyunu,
Meddah) yazılı kaynaklara pek
rastlanmamaktadır.
 Edebiyatımızda yazılı ilk tiyatro
örnekleri Tanzimat’la birlikte
görülür.
 Edebiyatımızda yazılan ilk tiyatro
 Şair Evlenmesi-Şinasi Edebiyatımızda sahnelenen ilk
tiyatro eseri;
 Vatan Yahut SilistreNamık Kemal Tiyatro eserleri,konularına göre;
 Dram,
 Trajedi,
 Komedi
Trajedi
(tragedya)
 Kahramanları
soylulardır.(Kral,Tanrı,Tanrıça)
 Manzum olarak yazılır.
 Ahlak önemlidir.
 Kötü olaylar sahnede
canlandırılmaz.
 Eser baştan sona kadar
ağırbaşlı,ciddi bir hava içinde
geçer.
 Beş perdeden oluşur.(olayın her
bölümüne perde denir.)
 Kahramanların iç çatışması koro
ile yansıtılır.
 Koro ve diyalog bölümleri vardır.
 Üç birlik kuralına uyulur.
 Bir eserin yer,zaman ve mekan
birliği içinde verilmesine “üç birlik
kuralı”denir.
Yer Birliği
 Olayın aynı yerde geçmesi
Zaman Birliği
 Olay 24 saat içinde
geçmelidir.
Olay Birliği
 Tiyatronun tek olay
çevresinde gelişmesidir.
 17.yüzyılda Fransa’da klasisizm
akımının etkisiyle gelişmiştir.
 Bu türün ilk temsilcileri;
 Aiskhylos-Eski Yunan
 Sophohles-Eski Yunan
 Euripides-Eski Yunan
 Ennius-Eski Yunan
 Tepsis-Eski Yunan
 Racine-Fransız
 Corneille-Fransız
 Acıklı ve korkunç olayları anlatan
tiyatrodur.
 Konusunu mitolojiden ve tarihten
alır.
 Sanatlı ve seçkin bir dil vardır.
11
komedya
(komedi)
Yılmaz DAĞ
DİL ve ANLATIM
 Kişilerin ve toplumların gülünç
yanlarını anlatır.
 Konusunu günlük hayattan alır.
 Kahramanları sıradan insanlardır.
 Üslupta soyluluk aranmaz,halk
dili kullanılır.
 Manzum olarak yazılır.
 Ahlak önemsizdir.
 Kötü olaylar sahnede canlandırılır.
 Beş perdelik oyunlardır.
 Koro ve diyalog bölümleri vardır.
 Üç birlik kuralına uyulur.
Komedinin Bölümleri
Karakter Komedisi
 İnsanların komik taraflarını anlatan
türdür.
 Mliere’nin “Cimri”si,
 Shakespeare’in “Venedik Taciri”
Töre Komedisi
 Toplumun gülünç yanlarını anlatan
türdür.
 Gogol’un “Müfettiş”i,
 Şinasi’nin “Şair Evlenmesi”
Entrika Komedisi(Vodvil)
 Olayların şaşırtıcı biçimde düzenlendiği
türdür.
 Shakespear’in “Yanlışlıklar Komedisi”
 Aristophanes,Moliesre,Terentius,Plautus
 Şinasi,Teodor Kasap,Ahmet Vefik Paşa
dram
 Hayatın hem gülünç hem acıklı
yanlarını anlatan türdür.
 Konusunu hem tarihten hem de
günlük hayattan alır.
 Kahramanları toplumun her
kesiminden seçilir.
 Halk dili kullanılır.
 Nazım-nesir karışık yazılır.
 Ahlak önemsizdir.
 Her olay sahnede canlandırılır.
 Perde sayısı yazarın isteğine
bağlıdır.
 Koro ve diyalog bölümleri yoktur.
 Üç birlik kuralına uyma
zorunluluğu yoktur.
 Namık Kemal’in “Vatan Yahut
Silistre” adlı eseri bu türde
yazılmıştır.
 Shakespeare,Goethe,Schiller,Victor
Hugo
 Namık Kemal,Abdülhak Hamit
Tarhan,Haldun Taner,Nazım
Hikmet Ran
Dram Türleri
Melodram
Dramın müzikli olanıdır.
Feri
Kahramanları cinler perilerdir.Masalın sahnede
canlandırılmasıdır.
Piyes
Ciddi dramlardır
12
Yılmaz DAĞ
DİL ve ANLATIM
Müzikli
tiyatrolar
Opera
Müzikli manzum tiyatrodur.
Operet
Eğlenceli konular üzerine yazılan
müzikli tiyatrodur
Bale
Türk
edebiyatında
tiyatro
 Türk tiyatrosunun temeli yuğ,sığır,şölen
adı verilen dinsel törenlere dayanır.
 Edebiyatımızda tiyatro ihtiyacı yıllarca
ortaoyunu,meddah ve karagöz oyunuyla
karşılanmıştır.Buna edebiyatımızda
“Geleneksel Türk Tiyatrosu”denir.
 Türk edebiyatına Batılı anlamda ilk
tiyatro “Tanzimat”la girmiştir.
 Edebiyatımızda Batılı anlamda yazılan
ilk tiyatro eseri;
 Şair Evlenmesi-Şinasi-1859
 Edebiyatımızda Batılı anlamda
sahnelenen ilk tiyatro eseri;
 Vatan Yahut Silistre-Namık
Kemal
Danslı,müzikli tiyatro
Revü
Dedikoducu şahıslarla,ünlülerle alay
eden müzikli tiyatro
Geleneksel türk
tiyatrosu
 Edebiyatımızda Tanzimat’a kadar
tiyatro ihtiyacını ortaoyunu,meddah ve
karagöz oyunu karşılamıştır.
 Bunlar metinsiz temsil edilen türlerdir.
Pandomim
Sadece dans ve mimiklerle yapılan
sözsüz tiyatro
Kabare
Gösterilerin yapıldığı eğlence yerleri
Meddah
 Tek kişilik tiyatrodur.
 Her rolü bir kişi oynar.
 Taklit yoluyla güzel hikayeler
anlatılır.
Vodvil
Şarkılı,oyunlu hafif güldürüdür.
13
Yılmaz DAĞ
DİL ve ANLATIM
Ortaoyunun modern
tiyatrodan farkı
karagöz
 Gölge ve hayal oyunu olarak
bilinir.
 Kahramanları Hacivat ve
Karagöz’dür
 Hacivat,aydınları;Karagöz,halkı
temsil eder.





Sahne olmaması,
Dekor olmaması,
Doğaçlamaya dayalı olması,
Kostüm olmaması,
Metin olmamasıdır.
ortaoyunu
 Meydanda oynandığı için bu adı
almıştır.
 Sahnesi ve hazırlanmış bir metni
yoktur.
 Kahramanları;
 Pişekar(aydın),
 Kavuklu(halk),
 Zenne(kadın rolündeki
erkek)
 Modern tiyatroya en yakın olanı
ortaoyunudur.
Trajedi
Tanım
Konusu
Acıklı ve korkulu olaylar
anlatır
Tarih-mitoloji
Komedi
Komik olaylar anlatılır
Günlük olaylardan
Kahramanlar
Soylular
Dil
Asil dil
Halk dili
Ahlak
Önemli
Önemsiz
Uyulur
Uyulur
Üç birlik
Perde
Koro
Nazım şekli
Bizde
Batıda
Sıradan insanlar
Dram
Acıklı-komik olaylar
Mitoloji-günlük olaylardan
Her tip insan
Halk dili
Önemsiz
Uyulmaz
5
5
Sınırsız
Var
Var
Yok
Şiir
Şiir
Şiir-düzyazı
-
Şinasi
Namık Kemal
Corneille,Racine,Soph
okles,Aishylos
Moliere
Victor
14
Hugo,Shiller,Shakespe
ra