Eurasian Journal of Researches in Social and

advertisement
Eurasian Journal of Researches in Social and Economics
Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi
ISSN:2148-9963
www.asead.com
OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLERİNİN FEN VE DOĞA ETKİNLİKLERİNİ
UYGULAMADAKİ YETERLİLİKLERİNİN BELİRLENMESİ
Yrd. Doç. Dr. Necla DÖNMEZ USTA1
Yrd. Doç. Dr. Neslihan ÜLTAY2
ÖZET
Bu çalışmanın amacı okul öncesi öğretmenlerinin fen ve doğa etkinliklerini uygulamadaki
yeterliliklerinin belirlenmesidir. Çalışmanın örneklemini Amasya ili Taşova ilçesindeki ve Giresun il
merkezindeki MEB’e bağlı okul öncesi eğitim veren resmi okullardan rastgele seçilen 15 öğretmen
oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen mülakat soruları
kullanılmıştır. Mülakatlardan elde edilen veriler içerik analizi ile çözümlenmiştir. Elde edilen verilere göre okul
öncesi öğretmenlerinin fen ve doğa etkinliklerinde içeriği bilme ve temel becerileri kazandırmada kendilerini
yeterli buldukları ancak materyal eksikliği yaşadıkları ortaya çıkmıştır. Ayrıca oyun, deney, drama ve gösterip
yaptırma gibi farklı öğretim yöntem ve tekniklerini kullandıkları belirlenmiştir. Bu sonuçlara dayalı olarak da bazı
önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Okul Öncesi Öğretmenleri, Fen ve Doğa Etkinlikleri, Fen ve Doğa Etkinliklerini Uygulama
DETERMINATION OF PRESCHOOL TEACHERS’ ABILITIES ON PRACTICING
SCIENCE AND NATURE ACTIVITIES
ABSTRACT
This aim of this study is to determine of preschool teachers’ abilities on practicing science and nature
activities. The sample of the study consists of 15 teachers selected randomly from the official schools attached to
MEB in the province of Amasya province Taşova and Giresun province. Interview questions developed by
researchers were used as data collection tools in the study. The data obtained from the interviews were analyzed
by content analysis. According to the results obtained, pre-school teachers found themselves to be competent
enough to know the content and to acquire basic skills in science and nature activities but found that they had lack
of material. It has also been determined that they use different teaching methods and techniques such as play,
experiment, drama and demonstration. Some suggestions were made based on these results.
Keywords: Preschool Teachers, Science and Nature Activities, Practicing Science and Nature Activities
1
2
Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, [email protected]
Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, [email protected]
19
DÖNMEZ USTA, N./ÜLTAY, N. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 9 (2017), s.19-30.
GİRİŞ
Okul öncesi eğitim, yaşam temellerinin atıldığı, kişinin kendini gerçekleştirme yolunun
açıldığı, hayata derinden dokunan bir destek elidir. Bu dönem eğitimi, çevresini merak eden,
doğal bir bilim insanı gibi davranan, öğrenmeye ve düş ünmeye güdülenmiş bir çocuğun
özelliklerini yönetme, teş vik etme ve geliş tirme gibi çok önemli bir görevi üstlenmiş tir
(Senemoğlu, 1994). Bu dönemde çocukta kavram gelişimi başlar ve fen kavramları da çocuğun
yaşamında önemli bir yer tutar. Ayrıca bu dönemde öğrenilen fen kavramları çocuğun ilerleyen
yıllardaki başarısı hakkında ipucu verir (Şimşek ve Çınar, 2012) ve çok önemlidir.
Soyut ve karmaşık olan fen kavramlarının öğrenciler tarafından zor olarak görülmesi ve
dolayısıyla fen derslerine olumsuz bir tutumla yaklaştıkları göz önünde bulundurulduğunda,
küçük yaşlardan itibaren çocuklara fen derslerini sevdirmek ve olumlu bir tutum oluşturmak
önemlidir (Ayvacı, Devecioğlu ve Yiğit, 2002). Okul öncesi dönemdeki fen öğretimi, çocuğa
yaşamı boyunca gerekli olacak dünya sorunlarını algılayan, yorumlayan (Dönmez Usta ve
Ültay, 2015), çok yönlü düşünebilen ve karşılaştığı problemleri çözme yeteneğine sahip,
bireyler yetiştirmeyi de hedeflemektedir (Alisinanoğlu ve Ulutaş, 2003; Güler ve Bıkmaz,
2002).
Okul öncesi dönemde fen eğitimiyle ilgili olarak yapılmış çeşitli çalışmalar
bulunmaktadır. Ünal ve Akman (2006) okul öncesi öğretmenlerinin fen eğitimine karşı
gösterdikleri tutumları bir tutum ölçeği aracılığıyla incelemiş olup, okul öncesi öğretmenlerinin
farklı öğrenim düzeylerinden mezun olmaları sebebiyle tutumları arasında da farklılıklar
bulunduğunu belirtmiştir. Karamustafaoğlu ve Kandaz ise (2006) çalışmalarında okul öncesi
öğretmenlerinin fen ve doğa etkinliklerinde kullandıkları yöntem ve teknikleri belirleyerek, bu
uygulamaları yürütürken karşılaştıkları problemleri tespit etmeyi amaçlamışlardır. Çalışmanın
sonucunda, okul öncesi öğretmenlerinin fen ve doğa etkinliklerinde daha çok anlatma,
dramatize etme (dramatizasyon), model kullanma ve deney yapma gibi yöntemlerden
faydalandıkları ortaya çıkmıştır. Bu etkinliklerin etkili bir şekilde yürütülmesi içinse bir
laboratuvara ihtiyaçlarının olduğu belirlenmiştir. Kıldan ve Pektaş (2009) ise araştırmalarında
erken çocukluk döneminde fen ve doğa ile ilgili konuların öğretilmesinde okul öncesi
öğretmenlerinin görüşlerini belirlemeyi amaçlamışlardır. Çalışmada, okul öncesi fen ve doğa
etkinliklerinin
çocukları
gelecekteki
yaşantılarına
ve
öğretim
hayatına
yeterince
hazırlamadığını ifade etmişlerdir. Ayrıca, öğretmenlerin büyük bir oranı, okul öncesi
programındaki fen ve doğa ile ilgili konularla, çocukların meraklılık, açık fikirlilik ve
kuşkuculuk gibi bilimsel tutumlar kazanmasını desteklediğini, buna karşın sınıflarının fiziksel
donanımının fen ve doğa ile ilgili konuların öğretiminde yeterli olmadığını belirtmişlerdir.
20
OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLERİNİN FEN VE DOĞA ETKİNLİKLERİNİ UYGULAMADAKİ YETERLİLİKLERİNİN
BELİRLENMESİ
Buradan hareketle bu çalışmada okul öncesi öğretmenlerinin fen ve doğa etkinliklerini
uygulamadaki yeterliliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
1. YÖNTEM
Araştırmanın yöntemi özel durum çalışmasıdır (Büyüköztürk, Kılıç Çakmak, Akgün,
Karadeniz ve Demirel, 2012). Özel durum çalışması bir grubun belli bir özelliğinin
derinlemesine incelenmesine olanak verir.
Çalışmanın örneklemini Amasya ili Taşova ilçesindeki ve Giresun il merkezindeki Milli
Eğitim Bakanlığı’na bağlı okul öncesi eğitim veren resmi okullarda görev yapan okul öncesi
öğretmenleri arasından rastgele seçilen 15 öğretmen oluşturmaktadır. Amasya ili Taşova
ilçesinden seçilen öğretmenler Ö1, Ö2, Ö3, Ö4, Ö5, Ö6, Ö7 ve Giresun ilinden seçilen öğretmenler
ise, Ö8, Ö9, Ö10, Ö11, Ö12, Ö13, Ö14 ve Ö15 şeklinde kodlanmış olup öğretmenlerin tamamı
bayandır. Çalışmaya katılan öğretmenlerin demografik bilgileri Tablo 1’de gösterilmiştir.
Tablo 1: Çalışmaya Katılan Öğretmenlerin Demografik Özellikleri
Kod
Ö1
Ö2
Ö3
Ö4
Ö5
Ö6
Ö7
Ö8
Ö9
Ö10
Ö11
Ö12
Ö13
Ö14
Ö15
Mezun olduğu üniversite
Anadolu Üniversitesi
Anadolu Üniversitesi
Anadolu Üniversitesi
Anadolu Üniversitesi
Anadolu Üniversitesi
Giresun Üniversitesi
Anadolu Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Girne Amerikan Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Hacettepe Üniversitesi
Hacettepe Üniversitesi
Giresun Üniversitesi
Karadeniz Teknik Üniversitesi
Mesleki deneyim
6
4
5
6
11
5
2
9
3
3
5
7
5
4
6
Çalışmada veri toplama aracı olarak okul öncesi eğitiminde fen ve doğa etkinliklerinin
yürütülmesine yönelik araştırmacılar tarafından geliştirilen mülakat soruları kullanılmıştır.
Araştırmacılar tarafından hazırlanan mülakat sorularının geçerliliği ve güvenilirliği uzman
görüşleri ile sağlanmıştır. Bu uzmanlardan biri doktorasını fen eğitiminde yapmış olup 7 yıllık
deneyime sahiptir. Diğer uzman ise doktorasını okul öncesi eğitimde yapmış olup yine 7 yıllık
deneyime sahiptir. Mülakatlar gerçekleştirilmeden önce öğretmenlere elde edilen verilerin
sadece araştırma amacı ile kullanılacağı belirtilerek onların daha samimi ve objektif cevaplar
vermeleri sağlanmaya çalışılmıştır. Mülakatlar 15-20 dakika arasında sürmüş olup,
öğretmenlerin izni alınarak ses kayıt cihazına kaydedilmiş, daha sonra transkript edilmiştir.
21
DÖNMEZ USTA, N./ÜLTAY, N. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 9 (2017), s.19-30.
Mülakattan elde edilen veriler içerik analizi kullanılarak analiz edilmiştir. Mülakat
sorularına öğretmenlerin verdikleri cevaplar indirgemeler yapıldıktan sonra kritik cevaplar
tespit edilmiştir. Ardından farklı zamanlarda, bu kritik cevaplara uygun kodlar belirlenmiş ve
kod listesi oluşturulmuştur. Belirlenen bu kodlara göre, temalar oluşturulmuş ve kodlar uygun
temaların altında sergilenmiştir.
2. BULGULAR ve TARTIŞMA
Bu bölümde okul öncesi öğretmenlerinin mülakat sorularına verdikleri cevaplar soru
bazında temalar ve temaların altlarında kodlar oluşturularak tablolaştırılmıştır. Ayrıca
tablolardan elde edilen veriler yorumlanarak sunulmuştur.
“Kendinizi fen etkinlikleri hazırlama, yürütme ve uygulamada hangi açılardan yeterli
hissediyorsunuz?” ifadesini içeren soru 1’e ait temalar ve kodlar Tablo 2’de sunulmuştur.
Tablo 2: Fen Etkinliklerini Hazırlama, Yürütme ve Uygulamayla İlgili Temalar ve Kodlar
Temalar ve Kodlar
Öğrenci açısından
Temel becerileri kazandırma
Öğrenciyi aktif olarak sürece katma
Merak duygusu uyandırma
Neden-sonuç ilişkisi kurdurma
Öğretmen açısından
İçeriği bilme
Farklı yöntem ve teknikleri kullanabilme
Materyal açısından
Materyaller yeterli değil
Okul Öncesi Öğretmenleri
Ö2,Ö3, Ö7, Ö8, Ö13
Ö2, Ö5, Ö7, Ö8
Ö3, Ö7, Ö8
Ö2, Ö7, Ö8
Ö1, Ö6, Ö7, Ö8, Ö9, Ö11, Ö12
Ö1,Ö2,Ö3,Ö4, Ö Ö7, Ö8,
Ö5, Ö6, Ö10, Ö11, Ö12, Ö14, Ö15
Tablo 2’de görüldüğü gibi öğretmenlerin birinci soruya verdikleri cevaplar
doğrultusunda “öğrenci açısından”, “öğretmen açısından” ve “materyal açısından” olmak
üzere 3 tema oluşturulmuştur. Öğrenci açısından teması altında öğretmen cevapları
incelendiğinde “öğrenciyi aktif olarak sürece katma”, “neden-sonuç ilişkisi kurdurma”,
“merak duygusu uyandırma” ve “temel becerileri kazandırma” kodlarının yer aldığı
görülmektedir.
Okul öncesi dönemde çocuklar çevreyi merak edip sürekli sorular sorarlar,
gözlemlerinden sonuçlar çıkarmaya çalışarak tıpkı bir bilim adamı gibi davranırlar. Bu
dönemde çocukların bu özellikleri iyi değerlendirilmeli ve soru sormaları sürekli teşvik
edilmelidir. Onlara meraklarını giderebilecekleri, neden-sonuç ilişkisi kurabilecekleri,
tahminler yürütebilecekleri fırsatlar sunulmalı ve buna uygun öğrenme ortamları
tasarlanmalıdır (Akman, Üstün ve Güler, 2003). Böylece çocuklara hem fen etkinlikleri
22
OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLERİNİN FEN VE DOĞA ETKİNLİKLERİNİ UYGULAMADAKİ YETERLİLİKLERİNİN
BELİRLENMESİ
sevdirilmiş olur, hem de biliş sel olduğu kadar, duyuş sal ve psikomotor becerilerinin geliş imine
de yardımcı olunur (Gürdal, Çağlar, Şahin, Ökçün ve Macaroğlu, 1993; Yaş ar, 1993). Ayrıca
çocukların ilerleyen yıllardaki fen derslerindeki başarılarına önemli katkılarda bulunacak
bilimsel süreç becerilerinin geliştirilmesine de yardımcı olunmuş olur (Ayvacı, 2010; Hamurcu,
2003). Bu bağlamda okul öncesi öğretmenlerinin öğrencilerini aktif sürece katma, neden-sonuç
ilişkisi kurdurma, merak duygusu uyandırma ve temel becerileri kazandırmada yeterli
hissetmeleri literatür ile uyumluluk göstermekte olup sevindirici bir durum şeklinde
yorumlanabilir.
Etkili bir fen öğretiminden de beklenen çocukların çevrelerini gözlemlemeleri, hipotez
kurmaları, deneyerek, yaparak öğrenmeleri ve sonuç çıkarma becerilerinin geliştirilmesidir
(Ültay ve Ültay, 2015). Böylece öğretimin her kademesinde çocuk için faydalı olabilecek
beceriler kazandırılır ve ilerleyen dönemlerde artık bir davranış haline gelebilir. Bu ve benzer
becerilerin çocuklara kazandırılması için öğretmenlerin de konu alan bilgisine (fen
etkinliklerindeki içeriğe) hakim olmaları, farklı öğrenme stillerine sahip öğrenciler için de farklı
öğretim yöntem ve tekniklerini kullanabilmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda okul öncesi
öğretmenlerinin içeriği bilmeleri ve farklı öğretim yöntem ve tekniklerini kullanabilmeleri
çocukların okul öncesi dönemde kazanacakları gözlem, hipotez kurma, yaparak öğrenme ve
sonuç çıkarma gibi becerilerin ilerleyen dönemlerde davranış haline dönüşmesi açısından
önemlidir.
Okul öncesi öğretmenlerinin genel olarak materyallerinin yeterli olmamasının fen
etkinliklerine de yansıdığı düşünülmektedir. Nitekim öğrenme ortamlarında materyal ve araçgereç yetersizliğinden kaynaklı olarak (Dönmez Usta, 2016) fen uygulamalarının da etkilendiği
(Saçkes, 2014) literatürde yer almaktadır. Ayrıca Aslan, Şenel Zor ve Tamkavas Cicim (2015)
çalışmalarında fen eğitimine yönelik materyallerin erişilebilir olmasını, fen kavramlarını ve
araştırma becerilerini kazandırmada öğretmenlerin motivasyonu ile ilişkilendirmişlerdir.
Ertürk, Özen Altınkaynak, Veziroğlu ve Erkan (2014) çalışmalarında lisans eğitimleri sırasında
fen kavramlarının teorik olarak aktarılmasını, derslerin alanında uzman olmayan öğretim
elemanları tarafından verilmesi ile açıklamışlardır. Benzer şekilde Aslan, vd., (2015)
çalışmalarında da lisans eğitimleri boyunca alınan fen derslerinin yetersiz olmasını teorik olarak
işlenmesi, materyal eksikliği ve dersi veren öğretim elemanlarını bu konuda donanımlı
olmaması ile ilişkilendirmişlerdir. Bu bağlamda literatüre dayanarak okul öncesi lisans
eğitimleri sırasında uygulamalı fen derslerine yeterli önemin verilmediği söylenebilir.
23
DÖNMEZ USTA, N./ÜLTAY, N. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 9 (2017), s.19-30.
“Fen etkinliklerine ne kadar zaman ayırıyorsunuz?” ifadesini içeren soru 2’ye ait
temalar ve kodlar Tablo 3’te sunulmuştur.
Tablo 3: Fen Etkinliklerine Ayrılan Zaman ile İlgili Temalar
Okul Öncesi Öğretmenleri
Ö6, Ö7, Ö8, Ö11, Ö12, Ö13, Ö14, Ö15
Ö1, Ö5, Ö8
Ö3, Ö10
Ö4, Ö9
Ö1
Ö2
Temalar
Haftada 2-3 kez
Etkinliğe ve akışa göre değişiyor
Nadiren
0-30 dakika arası
1 saat ve daha uzun süre
Sıkılmayacakları kadar
Tablo 3’te görüldüğü gibi öğretmenlerin fen etkinliklerine ayırdıkları zaman ile ilgili
ikinci
soruya
verdikleri
cevaplar
doğrultusunda
“nadiren”,
“haftada
2-3
kez”,
“sıkılmayacakları kadar”, “0-30 dakika arası”, “1 saat ve daha uzun”, “etkinliğe ve akışa
göre değişiyor” olmak üzere 6 tema oluşturulmuştur. Okul öncesi öğretmenlerin çoğunluğunun
haftada 2-3 kez fen etkinliklerine zaman ayırdığı görülmektedir. Bu durum okul öncesi
öğretmenlerinin fen eğitimi konusunda ki özyeterlilikleri ve bu yeterliliklerine dayalı olarak fen
etkinliklerine yer vermeleri ile açıklanabilir. Benzer şekilde Kallery ve Psillos (2001) ve Saçkes
(2014) fen etkinliklerine ayrılan zamanı öğretmenlerin fen eğitimine yönelik pedagojik alan
bilgilerinin yetersizliği, kaynaklara erişimlerinin zorluğu ve fen eğitimi özyeterlik becerileri ile
ilişkilendirmişlerdir. Ayrıca okul öncesi dönem çocuklarının sadece gördüklerine inandıkları
düşünülürse bu durumda okul öncesi öğretmenlerine çok önemli görevler düşmektedir (Ültay,
Can ve Ültay, 2014). Okul öncesi öğretmenleri, bu dönemin sağlıklı ilerleyebilmesi için
çocukların
soru
sorup,
meraklarını
giderebilecekleri
gerekli
öğrenme
ortamlarını
düzenlemekten ve fen kavramlarını somutlaştıracak etkinlikler düzenlemekten sorumludurlar.
Ancak yapılan bazı çalışmalarda okul öncesi öğretmenlerinin fen etkinliklerine yeteri kadar
zaman ayırmadıkları sonucuna da ulaşılmıştır (Appleton, 1992; Cho, Kim ve Choi, 2003; Tobin,
Briscoe, ve Holman, 1990). Bunun sebebi olarak öğretmenlerin bu konuda yeterli alan bilgisine
sahip olmamaları gösterilmiştir. Ayrıca öğretmenlerin kendilerinin sahip oldukları kavram
yanılgılarını çocuklara da yansıtarak onlarda da bu kavram yanılgılarının oluşumuna sebep
oldukları sonucuna varılmıştır (Kallery ve Psillos, 2001). Ayvacı, Özsevgeç ve Cerrah (2004)
“yıldırım” kavramı üzerine yapmış oldukları çalışmada okul öncesi dönemdeki öğrencilerden
üniversite son sınıfa kadar çeşitli yaş gruplarındaki öğrencilerin benzer kavram yanılgılarına
sahip olduklarını tespit etmişlerdir. Kuşkusuz gelecek nesillere yön verecek olan en temel
eğitim, okul öncesi eğitimidir. Bu bağlamda okul öncesi öğretmenlerine çok önemli görevler
24
OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLERİNİN FEN VE DOĞA ETKİNLİKLERİNİ UYGULAMADAKİ YETERLİLİKLERİNİN
BELİRLENMESİ
düşmektedir. Piaget’in öğrenme kuramında da belirttiği gibi bireyin ilk bilimsel kavramlardaki
şemaları bu dönemde şekillenmektedir. Doğru şekillenecek şemalar bireyin tüm hayatı boyunca
fen kavramlarını doğru anlama şansını artıracaktır. Bu durumda okul öncesi öğretmenlerinin
aldıkları eğitim ve fen konularındaki yeterlikleri ayrı bir önem taşımaktadır. Çünkü
bilinmektedir ki yanlış öğrenilen bilgilerin düzeltilmesi çok zor olup (Ültay, 2015), çocukların
ilerleyen dönemlerdeki okul başarılarını doğrudan etkilemektedir.
“Fen etkinliklerinde çocukların etkinliklere katılımın artması için neler yapıyorsunuz?”
ifadesini içeren soru 3’e ait temalar Tablo 4’te sunulmuştur.
Tablo 4: Fen Etkinliklerinde Çocukların Etkinliklere Katılımının Artması ile İlgili Temalar
Temalar
Aktif katılımlarını sağlayarak
Yaparak yaşayarak öğrenmelerini sağlayarak
Farklı öğretim yöntem ve teknikleri
kullanarak
Dikkat çekici materyaller kullanarak
Grup çalışması yaptırarak
Daha ilgi çekici etkinlikler hazırlama
Okul Öncesi Öğretmenleri
Ö1,Ö2, Ö3, Ö4,Ö6, Ö7, Ö15
Ö1, Ö2, Ö3 Ö4, Ö6,Ö8, Ö9, Ö10
Ö2, Ö11, Ö12
Ö3, Ö4
Ö7
Ö5, Ö11, Ö12
Tablo 4’te görüldüğü gibi öğretmenlerin fen etkinliklerinde çocukların etkinliklere
katılımının artması ile ilgili üçüncü soruya verdikleri cevaplar doğrultusunda “aktif
katılımlarını sağlayarak”, “yaparak yaşayarak öğrenmelerini sağlayarak”, “farklı öğretim
yöntem ve teknikleri kullanarak”, “dikkat çekici materyaller kullanarak”, “grup çalışması
yaptırarak” ve “daha ilgi çekici etkinlikler hazırlayarak” olmak üzere 6 tema oluşturulmuştur.
Bu bulgu Wilson (2002)’da belirttiği gibi fen eğitiminde öğrencilerin aktif girişimci olmaları
gerektiği ile uyumludur. Bu durum okul öncesi öğretmenlerinin fen etkinliklerinde aktif
katılımı sağlamaya çalışmaları, yaparak yaşayarak öğrenmelerine fırsatlar sunmaları ve Lind
(2000)’in çalışmasında da belirttiği gibi “Fen’i öğrenmenin en iyi yolu Fen’i yapmaktır” ile
açıklanabilir. Ayrıca öğretmenlerin fen etkinliklerine katılımı artırmak için farklı öğretim
yöntem ve tekniklerini kullanmaya çalışmaları Ayvacı vd., (2002) çalışmasında okul öncesi
öğretmenlerinin fen ve doğa etkinliklerini uygularken mevcut yöntem dışındaki, oyun ve drama
gibi diğer yöntemlerden haberdar olmadıkları ve dolayısıyla bu teknikleri ilgili etkinliklerde
kullanmadıkları sonucu ile tezat oluşturmaktadır. Bu durum öğretmenlerin teknolojiyi iyi takip
ederek bunu derslerde kullanmaları, farklı öğretim yöntem ve teknikleri bilmeleri ve bunları
uygulamaya çalışmaları ile açıklanabilir.
25
DÖNMEZ USTA, N./ÜLTAY, N. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 9 (2017), s.19-30.
“Sizce fen etkinliklerinin çocuğun ilgisini çeken yönü/yönleri nelerdir?” ifadesini
içeren soru 4’e ait temalar Tablo 5’te sunulmuştur.
Tablo 5: Fen Etkinliklerinin Çocuğun İlgisini Çeken Yönü/Yönleri ile İlgili Temalar
Temalar
Merak uyandırması
Günlük hayatın içinden olması ve
günlük hayatla ilgili deneyim
kazandırması
Yaparak yaşayarak öğrenmelerine
fırsat tanıması
Görsel olması
Eğlenceli ve ilgi çekici olması
Okul Öncesi Öğretmenleri
Ö1,Ö2, Ö6, Ö8, Ö9,Ö10, Ö11
Ö4, Ö5, Ö6, Ö11, Ö12, Ö13, Ö14
Ö3, Ö5, Ö7, Ö8, Ö12, Ö13
Ö6,Ö9, Ö14
Ö13, Ö14,Ö15
Tablo 5’te görüldüğü gibi öğretmenlerin fen etkinliklerinde çocuğun ilgisini çeken
yönü/yönleri ile ilgili dördüncü soruya verdikleri cevaplar doğrultusunda “merak uyandırması”,
“görsel olması”, “eğlenceli ve ilgi çekici olması”, “yaparak yaşayarak öğrenmelerine fırsat
tanıması” ve “günlük hayatın içinden olması ve günlük hayatla ilgili deneyim kazandırması”
olmak üzere 5 tema oluşturulmuştur. Bu durum okul öncesi çocuklarının meraklı, araştırıcı ve
sorgulayıcı olmaları ve bu sayede yaparak-yaşayarak daha kolay öğrenmeleri (Ünal ve Akman,
2006) ile açıklanabilir. Şöyle ki; çocukların doğal araştırma ve inceleme meraklarından
yararlanılarak fen ve doğa ile ilgili sorular sormalarına, doğayı tanımalarına, düşüncelerini
sorgulamalarına fırsatlar sunan etkinliklerle çocukların ilgileri çekilerek öğrenmelerine katkı
sağlanabilir. Ayrıca bu durumun okul öncesi öğretmenlerinin fen etkinliklerine karşı gösterdiği
tutumun çocuğun tutumunu etkilediği düşünüldüğünde sevindirici olduğu söylenebilir.
Dönmez Usta ve Ültay (2015) tarafından okul öncesi öğretmen adayları ile gerçekleştirilen
çalışmada kimya kavramına yönelik metaforlar ortaya çıkarılmıştır. Okul öncesi öğretmen
adaylarının olumlu ve olumsuz geliştirdikleri metafor sayısı birbirine yakın bulunmuş ve kimya
dolayısıyla fen’e yönelik olumlu tutum oluşturacak etkinliklere lisans eğitimleri sırasında yer
verilmesinin gereği vurgulanmıştır. Bu bağlamda okul öncesi öğretmenlerin mesleğe
başlamadan önce lisans eğitimleri sırasında olumlu tutum oluşturacak fen ve doğa etkinliklerine
yer verilmesi ve bu etkinlikleri uygulayabilecekleri öğrenme ortamlarının sunulması önem arz
etmektedir.
26
OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLERİNİN FEN VE DOĞA ETKİNLİKLERİNİ UYGULAMADAKİ YETERLİLİKLERİNİN
BELİRLENMESİ
“Fen etkinliklerinde yararlandığınız yöntem ve teknikler hangileridir?” ifadesini içeren
soru 5’e ait temalar Tablo 6’da sunulmuştur.
Tablo 6: Fen Etkinliklerinde Yararlanılan Yöntem ve Teknikleri ile İlgili Temalar
Temalar
Oyun oynama
Deney yapma
Anlatma
Gösterip-yaptırma
Dramatizasyon
Soru-cevap
Gezi- Gözlem yapma
İşbirlikçi öğrenme
Benzetim (Analoji) kullanma
Problem çözme
Okul Öncesi Öğretmenleri
Ö1, Ö2, Ö3, Ö6, Ö8, Ö11, Ö12, Ö13
Ö5, Ö7, Ö8, Ö11, Ö12, Ö13, Ö15
Ö1, Ö2, Ö3, Ö4, Ö8, Ö9, Ö14
Ö1, Ö2, Ö3, Ö4, Ö6, Ö10, Ö11
Ö2, Ö3, Ö4, Ö5, Ö6, Ö10, Ö11
Ö1, Ö2, Ö3, Ö6, Ö8
Ö5, Ö8, Ö9
Ö3
Ö6
Ö3
Tablo 6’da görüldüğü gibi öğretmenlerin fen etkinliklerinde yararlandıkları yöntem ve
teknikler ile ilgili 5. soruya verdikleri cevaplar doğrultusunda “oyun oynama”, “deney yapma”,
“anlatma”, “gösterip-yaptırma”, “dramatizasyon”, “soru-cevap”, “gezi-gözlem yapma”,
“işbirlikçi öğrenme”, “benzetim (analoji) kullanma” ve “problem çözme” olmak üzere 10
tema oluşturulmuştur. Okul öncesi öğretmenlerinin fen etkinliklerinde en çok oyun, deney
yapma, anlatma ve gösterip-yaptırma yöntemlerinden faydalanmaları Karamustafaoğlu ve
Kandaz (2006)’ın çalışmalarında belirttiği gibi okul öncesi öğretmenlerinin ilgili fen
kavramlarını en fazla anlatma ve deney yaptırma yöntemlerini kullanmaları ile uyumludur.
Hatta ilgili çalışma da okul öncesi öğretmenlerinin dramatizasyon, oyun, gezi, gözlem, kavram
haritalama, analoji ve model kullanma tekniklerine daha az yer verdikleri bilgisayar ve problem
çözme tekniklerini hiç kullanmadıkları sonucuna varılmıştır. Karamustafaoğlu ve Kandaz
(2006) çalışmasından farklı olarak bu çalışmada okul öncesi öğretmenlerinin fen ve doğa
etkinliklerinde oyun, dramatizasyon ve gösterip yaptırma tekniklerinden daha fazla yararlandığı
görülmektedir. Bu durum okul öncesi öğretmenlerinin oyun ve drama ile çocukların sosyal
öğrenmelerinin desteklemesinin gerektiğini farkında olmaları (Akköse, 2008) ile açıklanabilir.
27
DÖNMEZ USTA, N./ÜLTAY, N. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 9 (2017), s.19-30.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Bu çalışmada okul öncesi öğretmenlerinin fen etkinliklerini hazırlama, yürütme ve
uygulamada öğrencilerine temel becerileri kazandırma, aktif sürece katma, merak duygusu
uyandırma ve neden-sonuç ilişkisi kurdurmada yeterli buldukları sonucuna ulaşılmıştır. Bu
sonucun yanı sıra okul öncesi öğretmenlerinin içeriği bildikleri, farklı yöntem ve teknikleri
kullanabildikleri ancak öğrenme ortamlarında ise materyallerin yeterli olmadığı sonucuna
ulaşılmıştır. Buradan hareketle Buradan hareketle okul öncesi öğretmenlerin materyal eksikliği
göz önünde bulundurulduğunda Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı ve benzeri
derslerde ortaya çıkan ürünlerin değerlendirilmesi ve okul fakülte işbirliğinin artırılarak bu
eksikliklerin giderilmeye çalışılması önerilmektedir.
Okul öncesi öğretmenlerinin fen etkinliklerine haftada 2-3 kez zaman ayırdığı sonucuna
varılmıştır. Bu sonuçtan hareketle okul öncesi öğretmenlerin fen etkinlikleri konusunda varsa
alan bilgi eksikliklerinin giderilmesine yardımcı hizmet içi kurslarının gerçekleştirilmesi
önerilmektedir. Ayrıca bu kurslarda öğretmenlerin ilgili konularda özyeterlilik becerilerilerinin
gelişmesine katkı sağlayıcı etkinliklere de yer verilmelidir.
Çalışmada okul öncesi öğretmenlerinin çocukların etkinliklere katılımının artması için
onları aktif olarak sürece katmaya çalıştıkları sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca fen etkinliklerinde
çocukların ilgisini en çok günlük hayatın içinden olması, günlük hayatla ilgili deneyim
kazandırması ile yaparak yaşayarak öğrenmelerine fırsat tanıması sonuçlarına varılmıştır.
Çalışmada okul öncesi öğretmenlerinin fen etkinliklerinde en çok oyun, deney yapma, anlatma
ve gösterip-yaptırma yöntemlerinden faydalandıkları sonucu da bulunmuştur. Burada okul aile
işbirliğinin önemi ortaya çıkmaktadır.
28
OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLERİNİN FEN VE DOĞA ETKİNLİKLERİNİ UYGULAMADAKİ YETERLİLİKLERİNİN
BELİRLENMESİ
KAYNAKÇA
AKKÖSE, E. E. (2008). Okulöncesi Eğitimi Fen Etkinliklerinde Doğa Olaylarının Neden
Sonuç İlişkilerini Belirlemede Yaratıcı Dramanın Etkililiği, Yaratıcı Drama Dergisi, 3(6),
7-24.
AKMAN, B., ÜSTÜN, E., ve GÜLER, T.(2003). 6 Yaş Çocuklarının Bilim Süreçlerini
Kullanma Yetenekleri, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 11-14.
ALİSİNANOĞLU, F. ve ULUTAŞ, İ. (2003). Okul Öncesi Öğretmeninin Fen ve Doğa
Eğitiminde Rolü, Yeni Eğitim Dergisi, 1(2), 56-58.
APPLETON, K. (1992). Discipline Knowledge And Confidence To Teach Science: SelfPerceptions Of Primary Teacher Education Students. Research in Science Education, 22(1),
11-19.
ASLAN, O., ŞENEL ZOR, T. ve TAMKAVAS CİCİM E. (2015). Okul Öncesi
Öğretmenlerinin Fen Eğitimine Yönelik Görüşlerinin ve Hizmetiçi Eğitim İhtiyaçlarının
Belirlenmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social
Research), 8, 40, 519-530.
AYVACI, H. Ş. (2010). Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Bilimsel Süreç Becerilerini
Kullanma Yeterliliklerini Geliştirmeye Yönelik Pilot Bir Çalışma, Necatibey Eğitim
Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 4(2), 1-24.
AYVACI, H. Ş., ÖZSEVGEÇ, T. ve CERRAH, L. (2004). Yıldırım Kavramının Farklı Yaş
Grubundaki Öğrencilerde Gelişimi, Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 351-360.
AYVACI, H.Ş., DEVECİOĞLU, Y. ve YİĞİT, N. (2002). Okulöncesi Öğretmenlerinin Fen Ve
Doğa Etkinliklerindeki Yeterliliklerinin Belirlenmesi. V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik
Eğitimi
Kongresi,
16-18
Eylül,
ODTÜ,
Ankara,
Türkiye.
http://old.fedu.metu.edu.tr/ufbmek-5/b_kitabi/PDF/OgretmenYetistirme/Bildiri/t277d.pdf
(15.05.2017)
BÜYÜKÖZTÜRK, Şener; KILIÇ ÇAKMAK, Ebru; AKGÜN, Özkan Erkan; KARADENİZ,
Şirin ve DEMİREL, Funda. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri (Geliştirilmiş 12. Baskı),
Ankara: Pegem Akademi.
CHO, H. Kim, J. & CHOI, D.H. (2003). Early Childhood Teachers' Attitudes Toward Science
Teaching: A Scale Validation Study. Educational Research Quarterly, 27(2), 33-42
DÖNMEZ USTA, N. ve ÜLTAY, N. (2015). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarının “Kimya”
Metaforlarının Karşılaştırılması Üzerine Bir Çalışma, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi,
7(Hüseyin Hüsnü Tekışık Özel Sayısı-1), 163-177.
DÖNMEZ USTA, Necla. (2016). “Okul Öncesi Eğitimi İçin Öğretim Teknikleri ve Materyal
Geliştirme”, Eser Ültay (Ed), Neslihan Ültay (Ed), Öğretim Materyalinin Seçimi,
Hazırlanması ve Tasarımı, 1. Baskı içinde (61-80), Pegem Akademi, Ankara.
ERTÜRK, G., ÖZEN ALTINKAYNAK, Ş.,VEZİROĞLU, ve ERKAN, S. (2014). Okul Öncesi
Öğretmenlerin Üniversite Deneyimlerinin Mesleki Yaşantılarına Etkisine İlişkin
Görüşlerinin Belirlenmesi, Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(3), 897.
GÜLER, D. ve BIKMAZ, F. H. (2002). Anasınıflarda Fen Etkinliklerinin Gerçekleştirilmesine
İlişkin Öğretmen Görüşleri, Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 1(2), 249-267.
29
DÖNMEZ USTA, N./ÜLTAY, N. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 9 (2017), s.19-30.
GÜRDAL, A., ÇAĞLAR, A., ŞAHİN, F., ÖKÇÜN, F. ve MACAROĞLU, E. (1993).
Okulöncesi Dönemle İlgili Fen Faaliyetlerine Örnekler. 9. Ya-Pa Okulöncesi Eğitimi ve
Yaygınlaştırılması Semineri. İstanbul: Ya-Pa yayınları.
HAMURCU, H. (2003). Okul Öncesi Eğitimde Fen Bilgisi Öğretimi “Proje Yaklaşımı”.
Eğitim Araştırmaları, 13, 66-72.
KALLERY, M.& PSILLOS D. (2001). Pre-School Teachers’ Content Knowledge İn Science:
Their Understanding of Elementary Science Concepts and of Issues Raised by Children’s
Questions. International Journal of Early Years Education, 9(3), 165-179.
KARAMUSTAFAOĞLU, S. ve KANDAZ, U. (2006). Okul Öncesi Eğitimde Fen
Etkinliklerinde Kullanılan Öğretim Yöntemleri Ve Karşılaşılan Güçlükler, Gazi Eğitim
Fakültesi Dergisi, 26(1), 65-81.
KILDAN, O. ve PEKTAŞ, M. (2009). Erken Çocukluk Döneminde Fen Ve Doğa İle İlgili
Konuların Öğretilmesinde Okulöncesi Öğretmenlerinin Görüşlerinin Belirlenmesi, Ahi
Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 113-127.
LIND, K.K. (2000). Exploring Science in Early Childhood Education (3rd.ed.) Delmar.
Albany.
SAÇKES, M. (2014). How often do early childhood teachers teach science concepts?
Determinants of the frequency of science teaching in kindergarten, European Early
Childhood Education Research Journal, 22(2), 169-184.
SENEMOĞLU, N. (1994). Okul Öncesi Eğitim Program Hangi Yeterlikleri Kazandırmalıdır?
Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10, 21-30.
ŞİMŞEK, N. ve ÇINAR, Y. (2012). Okul Öncesi Dönemde Fen Ve Teknoloji Öğretimi. 2.baskı,
Ankara: Anı Yayıncılık.
TOBIN, K., BRISCOE, C., & HOLMAN, J.R. (1990). Overcoming Constraints To Effective
Elementary Science Teaching. Science Education, 74, 409-420.
ÜLTAY, N. & ÜLTAY, E. (2015). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarının Bazı Fen Kavramları
Hakkındaki Kavramsal Bilgilerinin Kesitsel Olarak İncelenmesi, Journal of International
Social Research, 8(41), 1046-1051.
ÜLTAY, N. (2015). The effect of concept cartoons embedded within context-based chemistry:
Chemical bonding. Journal of Baltic Science Education, 14(1), 96-108.
ÜLTAY, N., CAN, M. ve ÜLTAY, E. (2014). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarının Isı-Sıcaklık
Konusundaki Kavramsal Bilgilerinin Belirlenmesi. XI. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik
Eğitimi Kongresi, 11-14 Eylül. Çukurova Üniversitesi, Adana.
ÜNAL, M. & AKMAN, B. (2006). Okulöncesi Öğretmenlerinin Fen Eğitimine Karşı
Gösterdikleri Tutumlar. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 251-257.
WILSON,
R.
(2002).
Promoting
the Development
http://www.earlychildhood.com/default.aspx (15.05.2017)
of
Scientific
Thinking.
YAŞAR, Ş. (1993). Okulöncesi Eğitim Öğrencilerinde Fene Yönelik Duyuşsal Özelliklerin
Geliştirilmesi. 9. Ya-Pa Okulöncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri. İstanbul: Ya-Pa
yayınları.
30
Download