acil-yardim-ve-kurtarma-calismasi
advertisement
HEDEFLER İÇİNDEKİLER ACİL YARDIM VE KURTARMADA İLETİŞİM VE ETİK • Giriş • İletişimin Temel Öğeleri • Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim • Acil Yardım ve Kurtarmada Etik • Etik ve Meslek Etiği • Evrensel Etik İlkeler • Etik Kod • Aydınlatılmış Onam • Hasta Mahremiyeti ACİL YARDIM VE KURTARMA ÇALIŞMASI Yrd. Doç. Dr. Özlem ŞAHİN ALTUN • Bu üniteyi çalıştıktan sonra; • Acil yardım ve kurtarmada iletişimin önemini kavrayabilecek, • Acil yardım ve kurtarmada etik değerleri öğrenebileceksiniz. ÜNİTE 1 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik GİRİŞ Acil yardım ve kurtarmada iletişim ve haberleşmenin etkinliği, sistemin kalitesini doğrudan etkileyen bir durumdur. Acil yardım ve kurtarmada iletişim sistemin üyesi olan insan gücünün veya kurumların, yüz yüze ya da iletişim araçları ile karşılıklı olarak mesajlarını iletebilmesi ve anlaşabilmeleridir. İnsanlar gün içerisinde sürekli olarak iletişimin farklı boyutlarıyla yüz yüze gelmektedir. Gerek insanın kendi iç konuşmaları gerekse diğer insanlarla kurduğu etkileşimler aslında iletişimin bir parçasıdır. Acil yardım ve kurtarmada iletişimin etkinliği, sistemin kalitesini doğrudan etkiler. İnsan toplumsal bir varlıktır ve sürekli olarak çevresiyle etkileşim ihtiyacı içerisindedir. İnsanın biyolojik bir varlıktan toplumsal bir varlığa dönüşmesini sağlayan en önemli unsurun iletişim olduğunu söylemek mümkündür. İnsan için küçük yaşlardan itibaren kendini dünyaya hazırlayacak bilgileri edinme ve başkalarını anlama süreci iletişim kanalı vasıtasıyla gerçekleşmektedir. İletişim evrensel bir deneyimdir ve insan yaşamında iletişimin yer almadığı bir an hemen hemen yok gibidir. Amacı anlaşılmak olan iletişim; duygu, düşünce veya bilgilerin her türlü yolla başkasına aktarılmasıdır. İletişim için paylaşım ve karşılıklı alışveriş gerekir. En genel anlamlarıyla iletişim; Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre iletişim; duygu ve düşüncelerin akla uygun şekilde başkalarına aktarılması, bildirim ve haberleşme olarak tanımlanmaktadır. İnsanlar arasında duygu ve fikirlerin akışıdır. İki kişinin birbirini anlaması, insanın kendisini karşısındakine anlatabilmesidir. Bir kişinin diğer kişileri etkilediği tüm süreçleri kapsar. Sözcüklerin, resimlerin, figürlerin, grafiklerin vb. sembollerin kullanılarak bilgi, düşünce, duygu ve becerileri aktarılması sürecidir. Kişiler arasında bilgi aktarma sürecidir. İnsanların mutlu olmalarında, iletişimin temel becerilerini kullanabilmelerinin etkisi büyüktür. Özellikle insan ilişkileri ile ilgili alanlarda çalışanların başarısı, iletişim becerilerindeki etkinliklerine bağlıdır. Sağlık Çalışanlarının İyi İletişim Becerilerine Sahip Olmasının Yararları Hastanın sorununu doğru biçimde belirleyebilme, Hasta memnuniyetinde artma, Hastanın kendi tanı ve tedavi sürecine daha etkin katılımını sağlama, Kaygı ve endişelerde azalma, Tedaviye uyumda artma, Mesleki doyumda artma, İş kaynaklı streste azalma, Duygusal tükenmişlik, psikolojik morbiditede azalma, Tıbbi hata sıklığında azalmadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik İLETİŞİMİN TEMEL ÖĞELERİ İletişimin temel öğeleri beş aşamada sıralanmaktadır. Bunlar; İletişimin temel ögeleri; kaynak, mesaj, kanal, alıcı ve geri bildirimdir. Kaynak Mesaj Kanal Alıcı Geri Bildirim GÖNDERİCİ (kaynak) MESAJ KANAL ALICI GERİ BİLDİRİM (feed-back) Kaynak Bir mesajı herhangi bir kanalla gönderen, başkası ile paylaşılacak bir fikre sahip olan kimseye kaynak denir. Bir iletişim sürecinde kaynak, hedeflediği birey yada grupta (alıcıda) davranış değişikliği oluşturmak üzere iletişim sürecini başlatan kişidir. Bir iletişim ilişkisinin başlaması için öncelikle kaynağa ihtiyaç vardır. Çünkü kaynak, beklediği bir davranışı gerçekleştirmek üzere alıcıya/lara mesaj iletecektir. İyi bir iletişim için kaynağın taşıması gereken özellikler: Bilgili olmalıdır. Duygulu olmalı. Rolüne uygun davranmalıdır. Kaynak tanınmalıdır. Mesaj Kaynağın alıcı ile paylaşacaklarının sembollerle ifade edilmiş biçimidir. Mesaj; bir bilgi, düşünce, haber, duygu, jest, mimik, ses, söz, müzik, renk, işaret olabilir. Mesajlar sözlü ya da sözsüz iletilebilir. Sözlü mesajlar; yazma, konuşma, şarkı söyleme gibi bilişsel yeteneklerdir. Sözsüz mesajlar ise vücudun duruşu ve görünümü, yüz ifadesi, dokunma, mimikler gibi bireyin duygu ve düşüncelerini yansıtan mesajlardır. Mesaj, kaynağın alıcı ile paylaşacaklarının sembollerle ifade edilmiş biçimidir. Mesajın taşıması gereken özellikler: Anlaşılır olmalıdır. Açık olmalıdır. Doğru zamanda iletilmelidir. Uygun kanalı izlemelidir. Mesaj, kaynak ve alıcı arasında kalmalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Kanal Mesajın alıcıya iletilmesini sağlayan araç ve yöntemlere kanal denir. Kanal kaynağın mesajının hedefteki alıcıya gitmesini sağlayan yol olarak da tanımlanabilir. Mesajlar birkaç kanal aracılığıyla iletildiğinde daha iyi anlaşılabilir. Kanal; fiziksel (ses, vücut duruşu), teknik (telefon) ya da toplumsal (okullar, gazeteler vb.) olabilir. Etkin bir iletişim için kullanılan kanal, mesaja uygun olmalıdır. Alıcı Alıcı; kaynaktan gelen mesajları alıp yorumlayan ve bunlara sözlü, sözsüz tepkide bulunan birey ya da gruplardır. İletişimin gerçekleşmesi için en az iki kişiye ihtiyaç vardır. Bunlardan biri kaynak diğeri alıcıdır. Etkili ve başarılı bir iletişim için kaynak tarafından çeşitli biçimlerde kodlanarak gönderilen mesajın, alıcı tarafından gönderilme amacına uygun bir şekilde anlaşılması gerekir. Etkili iletişimde hem kaynağın hem de alıcının mesaja aynı anlamı vermeleri gerekmektedir. Kaynakta olduğu gibi alıcının da daha önceki yaşantısında edindiği bilgiler, içinde bulunduğu ortam ve kültür düzeyi mesajı doğru olarak algılamasında etkin bir rol oynamaktadır. Etkin iletişim için alıcının iyi ve aktif bir dinleyici olması gereklidir. Aktif bir dinleyici olabilmesi için alıcının; Etkili iletişimde, hem kaynağın hem de alıcının mesaja aynı anlamı vermeleri gerekmektedir. Sessizlik içinde olması, Dinlerken her türlü önyargılardan uzak olması, Göndericiye karşı sempati göstermesi, Sabırlı olması ve konuşmacının sözünü kesmemesi gerekir. Etkin bir iletişim için alıcının taşıması gereken özellikler: Alıcı mesajı algılayabilmelidir. Alıcı bilgili olmalı ve geribildirim verebilmelidir. Alıcı seçici olmamalıdır. Alıcı bulunduğu düzleme uyabilmelidir. Alıcı kaynak olma özelliği taşımalıdır. Geri Bildirim Kaynak birimin gönderdiği mesajın alıcı tarafından algılanarak, yorumlanması ve yanıtlanmasıdır. Geri bildirimin olmadığı bir iletişim “tek yönlü iletişim iken” , geri bildirimin olduğu iletişim “çift yönlü iletişim”dir. Geri bildirim, bir tür kontrol mekanizmasıdır ve iletişim sürecini etkiler. Bu geri bildirimler; bakış şekli, beden hareketleri, sözlü olarak söylenenler, sessiz kalma şeklinde olabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim Mesleki açıdan hastane öncesi alanda çalışan sağlık profesyonellerinin iletişimini sözlü ve yazılı iletişim şeklinde ele almak mümkündür: Sözlü İletişim Konuşma dili olarak da tanımlanabilir. Gönderici ve alıcı arasındaki konuşmanın her türü sözlü iletişimdir. Sözlü iletişim; yüz yüze interaktif biçimde olabileceği gibi, radyo, televizyon, telefon, telsiz gibi iletişim araçlarıyla da olabilir. Gerek hasta ve yakınları ile olay yerinde gerçekleştirilen yüz yüze sözlü iletişim gerekse iletişim araçları vasıtasıyla olay yerinde bulunmayan birimlerle iletişim sırasında sağlık profesyonelleri açık ve etkili bir şekilde iletişim kurabilmelidir. Sağlık profesyonellerinin bu iletişim sırasında tıbbi bilgiye sahip olmayan kişiler ile konuşurken onların anlayabileceği şekilde hitap etmesi, anlaşılmayan noktalarda uygun ve açık şekilde açıklama yapabilmesi etkili hasta bakımı için gereken önemli becerilerden bir tanesidir. Yazılı İletişim İletişim tekniklerinin uygun ve etkin kullanımı, hasta ve diğer bireylerle olan iletişimin başarılı olmasını sağlar. Mektuplar, raporlar, özetler, tutanaklar, basılı notlar, bilgisayar ağı gibi elektronik bir ortamda gönderilen çeşitli yazılı mesajlar yazılı iletişimi oluşturur. Yazılı iletişim sağlık profesyonellerinin görevleri içinde önemli bir aşamayı oluşturmaktadır. Hasta bakımı sırasında tutulacak kayıtlar, hasta transportu sonrasında tamamlanacak hasta kayıt formlarının temelini oluşturacaktır. Sağlık profesyonelleri hasta kayıt formlarını eksiksiz bir şekilde tamamlamalı ve gerektiğinde bu formların kopyalarını hastanın bakımını üstlenen diğer birimlere vermelidir. Hasta kayıt formları hasta bakımının kesintisiz bir biçimde işleyebilmesi için önemli olduğu kadar, yasal birer doküman olmaları, aynı zamanda kalite geliştirme, istatistiksel araştırmalar ve faturalandırma gibi amaçlarla kullanılabildikleri için sağlık ekibi tarafından eksiksiz ve objektif olarak doldurulmalıdır. Yazılı iletişim, sözlü iletişime göre alıcının onu okuması, yorumlaması ve cevaplandırması nedeniyle; gecikmeli olarak kurulur. Yazılı iletişimi yeniden düzenlemek ve onu sürekli korumak olanaklıdır. Görüşmelerde sözlü iletişim ile birlikte, çoğu kez bunların yazılı olmasına da dikkat edilir. Alıcı söylenenleri yeniden okuyarak, duyduklarından emin olmaya çalışır. Yazma belli zaman alsa bile, sözlü iletişimde var olan bir çok problem, yazılı iletişimde yoktur. Hastayı acil bir durumda gören sağlık ekibi hasta veya yakınları ile iletişime geçmesi gerekir. Olayların çok hızlı seyrettiği bir ortamda etkili iletişim kurmanın mümkün olmayacağı düşünülebilir. Ancak etkili olumlu iletişim için uzun zaman dilimleri şart değildir. Yöntem bilinirse çok kısa sürelerde sağlık ekibi olumlu yada etkili iletişime geçebilir. İstenirse dakikalar içinde hasta/hasta yakınına yeterli bilgi verilebilir. Etkili iletişim için çok temel basit öğeler yeterlidir ve karmaşık beceriler gerektirmez. Ortam ne denli karışık, hastaya ayrılan süre ne kadar kısıtlı da olsa ayrılan zamanın kaliteli geçirilmesi ve etkili kullanılması mümkündür. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik İletişim tekniklerinin uygun ve etkin kullanımı hasta ve diğer bireyler ile olan iletişimin başarılı olmasını sağlar. Kullanılan teknik, bireyin kendisini ifade etmesini kolaylaştırıyorsa buna terapötik (tedavi edici-hasta yararına) iletişim teknikleri denir. Tam tersi olarak iletişimi engelleyen, hastanın ifadesini zorlaştıran tekniklere ise terapötik olmayan ( non-terapötik) teknikler denir. Sağlık profesyonellerinin hasta ile etkili terapötik iletişim kurmasını sağlayan iç ve dış etkenler bulunmaktadır: İç Etkenler Empati: Olgulara diğer bireyin gözüyle bakabilme, kendini onun yerine koyarak onun hissettiklerini anlayabilme yeteneğidir. Saygı: Bireyin karşısındaki bireyi değerli bir birey olarak kabul etme ve bunu iletmesidir. Sıcak davranma: Sıcaklık, saygı ve empati ile ortaya konduğunda etkili olmaktır. Yan tutmama: Olaylara ve fikirlere kişisel tepki göstermeden bakabilme yeteneğidir. İçtenlik: Bireyin düşüncelerini, duygularını ve deneyimlerini paylaşmada dürüst olmasıdır. İlişkinin şimdi ve buradanlığı: Danışman ve danışanın o andaki etkileşimini ifade eder. Sağlık bakım profesyonelleri, danışanla birlikte “şimdi ve burada” neler olup bittiğini bilerek davranır. Ben Dili- Sen Dili: Kullanımı çok yaygın olan ‘’sen’’ dili karşıdaki kişiye doğrudan suçlama, itham etme anlamı taşır ve kişi kendini savunmaya geçer. Bu durumda kişinin de karşısındakilerinin duygularını anlaması olanaksız olur. Kişinin kendini doğru ifade etmesinde önerilen ‘’ben’’ dilinin kullanılmasıdır. Ben dili ile kurulan iletişimde, davranışın sizde oluşturduğu sonuç ve bu sonucun ortaya çıkardığı duygu düşünce ifade edilir. Ben dilinde karşıdaki kişi doğrudan suçlanmaz, ama durumdan sorumlu olduğu ortaya konulur. Etkin Dinleme: Tedavi edici ilişkinin ilk kuralı dinlemektir. Dinleme söylenenleri işitmekten öte bir şey ve anlatılmak istenen anlamı yakalama eylemidir. Dinleme; sessiz durmaktır ancak, pasif bir süreç değildir. Karşımızdaki kişiyi etkili bir biçimde dinlemenin temelde üç boyutu vardır. Bunlar; Konuşmacıya ve onun anlattıklarına ilgi göstermek, Onu ve yaşadıklarını anlamaya çalışmak, Bunu ona hissettirmektir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Dış Etkenler Dinleme, anlatılmak istenen anlamı yakalama eylemidir. Etkili iletişim için uygun fiziksel çevre, göz kontağı kurmak, kişisel giyim ve görünüş dış faktörler arasında sayılmaktadır. Acil yardım ve kurtarma alanında çalışan sağlık ekibi üyeleri, hastanın özel anlarından haberdar olmalı mümkün olduğu kadar hastanın gizliliğini sağlayabilmeli, dıştan gelen engelleri ve müdahaleleri kesebilmeli, olay tanığı birkaç kişiden bilgi almalıdır. Hastanın kol ölçüsünün iki katı uzaklıkta sağlık ekip üyeleri dışında hiçkimsenin olmamasına dikkat edilmelidir. Hasta ile iletişim ilk izlenimle başlar. Bu nedenle sağlık profesyonellerinin kıyafetleri temiz, görünüşü ile profesyonel standartları yakalamış ise hastanın güvenini kısa sürede kazanır. Göz kontağı sözlü olmayan bir iletişim çeşididir. Acil yardım ve kurtarma alanında görevli sağlık ekibi üyelerinin gözü sürekli hasta üzerinde olmalıdır. Not alma ve kayıt formlarının doldurulması dışında göz kontağı kesilmemelidir. Bu durum yapılan açıklamalarla nazikçe, samimiyetle ve otoriter davranışta bulunulmasında yardımcı olur. Etkili iletişime geçebilmenin ilk yolu kendini tanıtmadır. Mümkün olduğunca hızlı bir şekilde tanıtma yapılarak hasta ile etkileşime başlanmalıdır. Bu basit iletişim hastanın şuur seviyesini, duygularını, duyma ve konuşmasını ölçer ortak dilde konuşulup konuşulmadığını belirtir. Göz teması; güveni, içtenliği pekiştirir, hastanın nörolojik durumunu değerlendirme imkânı verir ve hastanın duygusal karmaşasına işaret edebilir. Tüm etkileşimlerde hastaya adı ile hitap edilmelidir. Konuşma yavaş ve sakin bir şekilde yapılmalıdır. Hasta farklı bir dil konuşuyorsa yakınlarından birinin yardımı alınmalıdır. Hastanın dili akıcı bir şekilde konuşulamıyorsa, o dili konuşmaya çalışmak çoğu zaman etkili olmaz ve zaman kaybına da neden olur. Hasta ile etkileşime geçilmesi ve bunun sürdürülmesi önemli bir beceridir. Sorulacak soruların niteliği bu aşamada önem taşımaktadır. Etkili bir iletişimde kullanılan iki tip soru vardır: Açık Uçlu Sorular: Hastanın geri bildirim vermesine imkân tanır, sadece bilgi vermekle kalmaz aynı zamanda hastanın zihinsel aktivitesini de ölçmeye yardımcı olur. ‘’ şikayetleriniz ne zaman başladı?’’ ‘’şu anda kendinizi nasıl hissediyorsunuz?’’ gibi açık uçlu sorular ile hastanın cevapları kısıtlanmamış olur ve hasta konuşmaya özendirilir. ‘’eee…’’ ‘’ sonra…’’ ‘’başka…’’ gibi konuyu açması için ilave sorular ve ‘’neden?’’ ‘’ ne zaman?’’ gibi açık uçlu sorular sormak hastanın kendini daha iyi ifade etmesini ve konunun bütün boyutları ile ortaya konmasını kolaylaştırır. Kapalı Uçlu Sorular: Bu soru tipinde spesifik cevaplar elde edilir. EVET-HAYIR sorularıdır. Acil yardım ve kurtarma ekibi acil bakımda tüm hastalara sorulan tıbbi öykü ile ilgili standart bir soru seti oluşturmak için bu tip sorular tercih edilmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Hasta ile görüşürken cevap tam alınmadan başka soru sorulmamalıdır. Hastanın bilgi ve deneyimleri vereceği cevapları hafife alınmamalı, hasta küçümsenmemelidir. Yönlendirici sorular sormamak önemlidir, çünkü bu gerçek dışı yanıtlar alınmasına neden olur. ‘’ Boynunuzun ağrıdığını söylemiştiniz. Başınız da ağrıyor mu?’’ gibi sorular hastayı endişeye düşürür ‘’Sorduğuna göre demek ki ağrıması gerekiyor, o zaman ağrıyor demeliyim. Ya da bir aksilik mi var acaba?’’ gibi düşüncelere yol açabilir. Hastadan doğru yanıtlar almak için yalnızca doğru sorular sormak yeterli değildir. Hasta bireyler yaşadıkları travma, kaygı ve korku gibi karmaşalar içinde duygu ve düşüncelerini kontrol etmekte, organize etmekte zorlanırlar, bu da sorulara doğru yanıt verilmesini zorlaştırır. Dolayısıyla acil yardım ve kurtarma ekip üyeleri sadece sordukları sorularla anamnez almakla kalmamalı; aynı zamanda aldıkları cevapları da yönlendirmeleri gerekmektedir. Kapsamlı ve doğru anamnez alabilmek için bazı yöntemler kullanılır: Yansıtma tekniği, olay veya durumla ilgili detaylı bilgi alınmasını sağlar. Yansıtma: Acil yardım ve kurtarmadaki ekip üyelerinin hastanın söylediği ifadeyi tekrar ederek, olay ya da durumun açıklığa kavuşmasını sağlamasıdır. Söylenenlerin tekrar edilmesi, hastanın söylediklerinin anlaşılıp anlaşılmadığını kontrol etme, yanlış anlaşılmışsa düzeltme olanağı sağlar. Böylelikle sorunun temelinde yatan sebepler, şikayetin başlangıcı daha net ve ayrıntılı bir şekilde öğrenilmiş olur. Cümlelerin tekrar edilmesi aynı zamanda yanlış anlaşılmaların da önünü keser. Yüzleştirme: Yüzleştirme kişiyi söyledikleriyle yaptıkları arasındaki zıtlığı incelemesi amacıyla tartışmaya davet etmektir. Yoksa kişinin hatalarını başarısızlıklarını, kusur ve eksikliklerini yüzüne vurmak anlamına gelmez. Amaç hastaya söylediği şeylerin doğru olmadığını ya da tutarlı olmadığını fark ettirmektir. Yorumlama: Hastanın söylemeye çalıştığı şeyden emin olunmadığında, hastaya düşünceler nazik bir şekilde söylenerek ondan doğrulama yapması istenebilir. Hasta tedavinin gidişini belirlemeye yardımcı olacak bilgileri vermediğinde yorumlama tekniği kullanılmaktadır. Kolaylaştırma: Hastalar soruları tamamıyla yanıtlamakta kararsız kaldığında, daha fazla bilgi elde edebilmek için hasta cesaretlendirilmeli, konuşması için desteklenmelidir. Hastanın konuşmaya cesaretlenmesi için acil yardım profesyonelleri hastaya güven vermelidir. ‘’ Benimle bu konuda konuşmaktan çekinmeyin.’’ ‘’konuştuklarımızın aramızda kalacağından emin olabilirsiniz.’’ ‘’ lütfen daha fazla anlatın.’’ vb. cümleler hastanın daha net ve doğru bilgiler vermesi için yarar sağlayacaktır. Kendini ifade etme imkânı bulan hasta pasif konumdan aktif konuma geçer, sağlık ekibine olan güveni artar, duyguların ifadesi kolaylaşır. Böylelikle anamnez için daha doğru bilgiler elde edilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Sessiz Kalma: Hastalar bazen duygularını kelimelere dökmekte zorlanabilirler. Böyle bir durumda acil yardım profesyonelleri sessiz kalmayı tercih etmelidir. Bu sessizlik sırasında sağlık personeli hastanın vücut dili, yüz ifadelerini gözlemlemeli ve anlamlandırmaya çalışmalıdır. Açıklama: Hastanın söylediği cümleyi daha iyi anlayabilmek için açıklama yapması istenmelidir. Yeniden Yönlendirme: Bazen hastalar bazı soruları yanıtlamaktan kaçınırlar ya da geçiştirmeye çalışabilirler. Bu durumda daha doğru bir anamnez alabilmek için hastanın tekrar konuya odaklanması için dikkatin o soruya yöneltilmesi gerekmektedir. Örnek: ‘’Sağlık Profesyoneli: Yeniden hastalık öykünüze dönecek olursak, çocukken ……. hastalıkları geçirmişsiniz. Daha sonra geçirdiğiniz başka hastalık var mı? ‘’ Basitleştirme ve Özetleme: Psikiyatrik problemleri olan, anksiyeteli, korkmuş, öfkeli bireylerle iletişim kurmak zor olabilir. Hastalar doğru kelime seçmekte zorlanabilir, karışık, net olmayan cümleler kurabilir. Bu gibi durumlarda sağlık profesyonelleri hastanın düşüncelerini daha basit kelimelere dökerek özetleme yapabilir ve hastadan bu özetin doğruluğu konusunda geri bildirim alabilir. Bu şekilde hem hasta düşüncelerini, ifadelerini tekrar gözden geçirmiş ve odaklanmış olur hem de iletişim kaynaklı yanlış anlaşılmaların önüne geçilmiş olunur. Hastane öncesi alanda görevli acil yardım ve kurtarma profesyonelleri her çeşit durum, olay ve hasta ile karşılaşabilmektedir. Bu nedenle iletişim becerilerinin en üst seviyede olması gerekmektedir. ACİL YARDIM VE KURTARMADA ETİK Acil sağlık sistemi, tıbbın en özellikli alanlarından birisidir. Kendine özgü olan sistemin en belirgin özelliği işleyişinin kesintisiz olmasıdır. Tıbbın diğer dallarından farklı olarak acil sağlık hizmetlerinde belirli bir personel döngüsü içinde, süreklilik içeren bir hizmet akışı vardır. Bu sistem acil tıbbi yardım gereksinimi olan kişilere, ivedilikle sağlık hizmeti sunumu için organize edilmiştir. Acil tıbbın karakteristik özelliği, verdiği hizmetlere hastanın acilen gereksinim duymasıdır. Müdahale konusunda sınırlı zaman baskısı altında çalışmak, kararların hızlı bir şekilde alınmasını gerektirmektedir. Bu alanda yaşanabilecek herhangi bir gecikme bazı hastaların yaşamsal öneme sahip risklere açık hâle gelmesine sebep olacaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Etik ve Meslek Etiği Etik, Yunanca “ethos veya ethike” kelimesinden gelen ve Türkçe karşılığı “Ahlak bilimi, Ahlak kuramı ya da Teorik ahlak” olan bir terimdir. Ahlak; belli bir topluluğun değer yargıları, normları, ilkeler ve kuralları bütünlüğüdür. Bir bilim alanı olan etik, genelde doğru ve yanlışları açıklayan ve belirleyen ilkelere ait felsefi bilim veya ahlak (moral) felsefesi olarak tanımlanır. Daha öz bir deyişle etik, doğru ya da yanlış davranışlar bilimidir. Etik duyarlılık, kişisel bakışa ve geçmiş tecrübelere göre değişebilen dinamik bir özelliktir. Ahlak bireysel davranış kurallarını ifade ederken etik, profesyonel davranış standartlarını anlatmaktadır. Etik her gün yaptığımız eylemleri, aldığımız kararları ve gösterdiğimiz gerekçeleri bir kez daha gözden geçirmemizi ister ve bu şekilde ne yapmamız gerektiği konusunda bizi aydınlatır. Etik ve ahlak felsefesinin konusu insan eylemleridir. Ahlak ve etik teriminin her ikisi de insan davranışlarının doğru ve yanlışlar alanı ile ilgili olduğundan, çoğu kez birbiri yerine kullanılabilmektedir. Ancak akademik kullanımda belli bir ayrım söz konusudur. Ahlak; daha çok bireysel davranış kurallarını anlatırken, etik profesyonel davranış standartlarını içermektedir. Meslek etiği, meslek grubunu oluşturan bireylerin kendi aralarında ve toplum ile olan ilişkilerini düzenleyen bir etik türüdür. Her mesleğe özgü etik kurallar ve ilkeler oluşturarak, bunların standart hale getirilmesine katkıda bulunan uygulamalı bir etik türüdür. Mesleki etiğin popüler olmasında önemli olan etkenlerden birisi de belli bir mesleğin icrası sırasında geçerli kılınacak normların ve izlenecek yolların belirlenmesi isteğidir. Bu isteğin temelinde yatan şey ise mesleklerde belli bir hizmet standardının yakalanmasının sağlanmasıdır. Bir mesleğin icrası sırasında yapılması ya da yapılmaması doğru olan pek çok eylem olanağından bahsetmek mümkündür. Meslek anlamında her işte belli standartların varlığı, o meslek mensuplarının yalnızca etik açıdan değil; hukuki açıdan da “doğru” eylemlerin peşinde olmalarına eğilim yaratabilmektedir. Hastane öncesi acil sağlık hizmeti sunan acil yardım ve kurtarma profesyonelleri; günlük pratikleri sırasında hızlı ve kritik karar vermek, çok sayıda insanla güç koşullarda etkileşimde bulunmaktadırlar. Tüm bunları yaparken de kendi değerlerini yok saymadan, hastanın değerlerini, inanışlarını anlama, ortak bir dil geliştirme ve işbirliği yapmanın, hasta için iyi ve uygun olanı seçmenin sorumluluğunu da taşırlar. Genel olarak acil tıbba, özel olarak ise hastane öncesi acil tıbba ait profesyonelliğin bazı özellikleri vardır. Bu özelliklerin bazıları kurumsal, bazıları kişisel, bazıları ise hem kurumsal hem de kişiseldir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Bu özelliklerden bazıları şunlardır: Hastaya öncelik verme Dürüstlük Teknik yeterlik Yetki ve sorumluluk İletişim ve empati Adalet Alçak gönüllülük ve şefkat Önyargıdan kaçınma Güvenli sürüş Bütün bu profesyonel özelliklerin ötesinde profesyonel davranış; mesleki bilgi düzeyi, klinik beceri, mesleğin genel işleyiş kurallarına uyum ve bu uyumun sekteye uğradığı durumlardaki farkındalıkla ilişkilidir. Özellikle acil tıp eğitim sürecinde, etik konulara yönelik çabaların profesyonelliği hayata geçirmede etkili ve önemli olacağı belirtilmektedir. Profesyonellik, etik duyarlılıkla birlikte hayata geçirildiğinde değeri artan bir kavramdır. Etik duyarlılık ise eğitim yoluyla önemi kavranabilen, kişisel bakışa ve geçmiş tecrübelere göre değişebilen dinamik bir özelliktir. Bu iki konunun, mesleği icra edenlerce kavranması ve içselleştirilmesi; mesleğin sahada uygulanmasının çok öncesinde, yani teorik eğitim aşamasında gerçekleşmelidir. Hastane öncesi alanda ve acil servislerdeki hasta profili, birinci basamak sağlık hizmetlerinde karşılaşılan ve diğer uzmanlık alanlarında görülen hastalardan farklıdırlar. Bu nedenle de hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinin sunumunda etik sorunlara oldukça sık rastlanmaktadır. Etik sorunlar: Etik belirsizlik, etik sorunların, etik ilke ve değerlerin neler olduğunun bilinmemesidir. Etik sorun, sorunun çözüm yolunun bilindiği fakat kurumdan ya da başka faktörlerden kaynaklanan nedenlerle çözüm yolunun seçilemediği durumdur. Etik ikilem ise, herhangi bir durum karşısında istenmedik iki veya daha fazla seçeneğin bulunması durumudur. Etik ikilemleri anlamada bazı konuların açıklığa kavuşturulması önemlidir. Bu konular; Kişisel değerler, Meslektaş ve diğer sağlık profesyonellerinin davranışları, Hasta hakları, Kurumsal konulardır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik En çok karşılaşılan etik problemlerin ana başlıkları şunlardır: Doğruyu söylememe İş birliğini reddetme Yetersizlik Yetki Hastanın onayını alma Hasta yararına karar verme Evrensel Etik İlkeler Zarar vermeme: Sağlık mesleklerinin birincil işlevi bireyin sağlığını korumak ve geliştirmektir.Bu nedenle tüm sağlık ekip üyeleri hastaya zarar verecek uygulamalardan kaçınmak zorundadır. Zarar vermeme daima, uygulamaların kabul edilmiş standartlara göre uygulanmasını gerektirir. Yarar sağlama: Yarar sağlama iyi olanın yükseltilmesidir. Diğerlerinin yararına olan aktivitelerin uygulanmasını gerektirir. Adalet: Bireyin ihtiyaç duyduğu hizmetin sunumunda, eşitlik ilkesine uygun olarak, kaynakların dağılımı sağlanır. Adalet; doğruluk, açıklık ve eşitlik demektir. Tüm hastaların tedavi ve bakımı için eşit ve uygun uygulamaları ifade eder. Adalet ilkesi uyarınca, herkes hiçbir kişisel özelliğine bakılmadan, aynı ilke ve prensipler altında tedavi görmelidir. Dürüstlük: Dürüstlük onurlu bir anlaşma ya da sözünü tutma anlamındadır. Belirlenmiş bir zamanda sözünüzü tutmadığınız zaman, ya hastaya açıklama yapılmalı ya da mümkün olduğu kadar çabuk verdiğiniz sözü yerine getirmelisiniz. Doğruluk: Doğruya sadık kalma anlamındadır. Sürekli ve daima doğruyu söylemeyi gerektirir. Doğruluk ilkesi doğrultusunda, tamamıyla doğru olan söylenir, kşisel yorumlar katılmaz. Doğruluk otonomi ilkesi ile daima ilişkilidir. Çünkü hasta, kendisine tüm bilgiler doğru olarak verilirse kendisi için en iyiyi ya da doğruyu seçebilir. Güvenilirlik: Bireye ait bilgilerin saklanması, gerçeği söyleme, yalan söylememe, sağlık bakım ekibi ile birey arasında güvenilir ilişkinin kurulmasını sağlar. Her sağlık bakım üyesi dürüst olmakla yükümlüdür. Otonomi (Özerklik): Otonomi, karar verme gücünü ifade eden bir kavramdır. Otonomi, bireysel seçimler yapmada kişisel hakları ve özerkliği ifade eder. Birey kendisi ile ilgili uygulamalarda söz sahibidir. Hastanın kendi sağlık bakım seçimlerini yapmasına saygı duyma temeldir. Otonomiyi desteklemek için, hasta hakkında gerçek ve ayrıntılı bilgi sağlanmalıdır. Hasta uygun seçenekler arasında özgürce seçim yapabilmelidir. Sizin tercihlerinizden farklı olsa bile hastanın kararı desteklenmelidir. Sadakat: Bireyin kendisi dışında birine inanma, sadık kalma anlamında kullanılan bu ilke, güvene dayalı bir ilişkinin kurulmasında önemlidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Etik Kod Etik kod terimi belirli bir konudaki etik kurallar kümesini ifade eder. Etik kod, belirli bir konudaki etik kurallar kümesini ifade etmektedir. Türkiye’de hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinin yapılanması devam etmektedir. Kurumsal yapılanma henüz yeni olduğu için alanda görev yapan profesyonellerin isimlendirmeleri ve görev tanımları da değişmektedir. Hastane öncesi acil sağlık sisteminde görev alan sağlık profesyonellerine, eğitim durumuna göre paramedik ve ATT gibi değişik isimler verilmektedir. Etik kodlar incelenirken bu iki meslek grubu birlikte ele alınmıştır. Bu anlamda hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinde görev yapan sağlık profesyonelleri için ülkemizde bir etik kod örneği bulunmamaktadır. Bu nedenle Amerikan Acil Tıp Teknisyenleri Birliğinin (NAEMT) Paramedik Etik Kodu değerlendirmeye alınmıştır. Paramedikler için belirlenmiş etik kodlar şunlardır: Birinci sorumluluğu yaşamı korumak, ıstırabı azaltmak ve sağlığı yükseltmektir. Vereceği acil bakım kaliteli ve eşit olmalıdır. Irk, dil, sosyal ayrımı yapmaksızın hastaya gereksindiği acil bakımı vermelidir. Profesyonel bilgi ve becerisini, insanlara zarar verebilecek girişimlerde kullanmamalıdır. Yasal olarak gerekmediği sürece hastaya ait bütün kişisel bilgilere saygı göstermeli ve saklı tutmalıdır. Her vatandaş gibi kanunları anlamalı, uymalı ve yerine getirmelidir. Diğer sağlık personeli ve ilgili kişilerle birlikte acil bakımı yüksek standartlara ulaştırmaya çalışmalıdır. Acil servis personelinin yeterliliğine saygı göstermeli ve kendi profesyonelliğinin gereklerini de yerine getirmelidir. Belirlenen sorumluluklarını yerine getirmeli; becerilerini ve meslek içi eğitimini profesyonel standartlarda tutmalıdır. Profesyonel düzeydeki aktivite ve kararları, bağımlı ve bağımsız acil bakım uygulamalarını, bilgisinin sınırlarını, uygulamalarını etkileyen yasaları bilerek bireysel sorumluluk almalıdır. Acil Tıp Hizmetlerini etkileyen yasal konulara duyarlı ve yasal sorumluluklarının da farkında olmalıdır. Profesyonelliğin göstergesi olan personel etik standartlarına sahip çıkmalıdır. Daha az kalifiye olan bir kişiye sorumluluğunu vermeyerek hakkını korumalıdır. Her hizmet, gereksindiği profesyonel yeteneklerle donanmış olmalıdır. Acil Tıp Hizmetlerinin sağlık ekibini oluşturan hekim, hemşire ve diğer üyeleri ile uyumlu ve güvenle çalışmalıdır. Etik olmayan uygulamalara katılmayı reddetmeli, diğerlerinin uygun ya da etik olmayan davranışlarını ilgili yöneticiye profesyonelce ve doğru olarak bildirme sorumluluğunu almalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Etik kodlar, acil hastayla sağlık profesyoneli arasındaki ilişkiden, sağlık profesyonelleri arası mesleki ilişkilere kadar pek çok konuyu düzenlemektedir. Hasta– sağlık profesyoneli ilişkisinde profesyonel olan tarafın sağlıkçılar olması genel olarak ilişkide ve özel olarak iletişimde sağlık profesyonellerine daha fazla sorumluluk yüklemektedir. İlişkiyi yönetme ve yürütme yükümlülüğü sağlık çalışanındadır. İletişim becerileri sadece hasta ile gerçekleşen iletişimle sınırlı olmamaktadır. Aynı ya da paralel meslek gruplarına mensup sağlık profesyonellerinin kendi aralarındaki iletişime dayanak oluşturmak için de etik kodlar yol gösterici olabilmektedir. Hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinde sağlanan her bir tıbbi / cerrahi girişimin yaşam kurtarıcı ya da sağlığı koruyucu olması, çoğunlukla hastanın seçim bildirecek durumda olmaması acil yardım profesyonellerinin etik ikilemlerle karşı karşıya gelme olasılığını artırmaktadır. Sağlık profesyonellerinin, hastalığın ne olduğunu, ne yapılması gerektiğini bilen rolü, hastanın özerkliğini engelleyebilecek, babacan, tek kutuplu tutum sergileme olasılığını da beraberinde getirmektedir. Sağlık profesyonelleri, bazen hastaya rağmen hastanın yerine ‘’neyin en doğru ve iyi’’ olduğuna karar verebilecekleri yanılgısına düşebilirler. Özellikle hastanın tıbbi durumunun acil olması ile acil yardım profesyonelinin açıklama ödevinin ortadan kalktığı, dolayısıyla aydınlatılmış onam elde etme yükümlülüğünün bulunmadığı yönündeki yargılar ciddi etik sorunların ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır. Acil tıp’ta da acil müdahalelerin etik ve yasal geçerliliği için aydınlatılmış onam ön koşuldur. Çünkü aydınlatılmış onam hasta-sağlık profesyonelleri arasındaki güven ilişkisinin, ilişkinin temelini oluşturan dürüstlük ilkesinin, bireyin kendi hakkında karar verme hakkını gözeten özerklik ilkesinin ve bireye saygı ilkesinin korunmasında asıl rol oynamaktadır. Aydınlatılmış Onam Karar verme yeterliğine sahip bir bireyin, kendisine uygulanacak tanı, tedavi yöntemleri ve diğer uygulamalar konusundaki tüm seçenekleri, bu yöntemlerin olası olumlu ya da olumsuz sonuçlarına ilişkin bilgileri aldıktan ve anladıktan sonra, yapılacak işlemlere izin verme, kabul etme sürecidir. Bu uygulamanın temel amacı, bireyin kendisi hakkında karar verme hakkını korumak ve her tür tıbbi uygulama sürecinde sorumluluğu paylaşmaktır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Aydınlatılmış Onamın Temel Bileşenleri 1. Bilginin hastaya açıklanması 2. Bilginin hasta tarafından anlaşılması 3. Onamın gönüllü olması 4. Hastanın onam vermeye yeterli olması Hasta mahremiyetine saygı, bütün etik kuramlarca gerekli görülmüş bir etik duyarlılıktır. 5. Anladığının bilgilendirmeyi yapan tarafından denetlenmesi ve yetkilendirme Hasta Mahremiyeti Söz konusu etik boyutlardan birisi de hasta mahremiyeti konusudur. Hasta mahremiyetine saygı bütün etik kuramlarca gerekli görülmüş bir etik duyarlılıktır. Acil sağlık yardımı gereken durumlarda yardım talep eden kişi, zamanlama olarak hayatının en mahrem anlarında ve mekanlarında olabilmektedir. Acil sağlık çalışanları kişilerin mahrem alanlarına girme, o alanda olan bitenden haberdar olma, gizlilik değeri taşıyan pek çok konuya vakıf olma durumunda kalmaktadırlar. Bu durum gerek hasta gerekse sağlık profesyonelleri acısından istemli, bilinçli bir tercih de değildir. “Mahremiyet” Türkçe” ye Arapça’ dan geçmiş, gizlilik anlamına gelen bir kelimedir. Kişiye özel olan, kişinin başkalarınca bilinmesini istemediği her şey mahremiyet kapsamına girmektedir. Mahremiyet aynı zamanda, kişinin maddi ve manevi değerler bütünlüğünü kontrol edebilmesidir. Sağlık hizmetlerinde hastaların mahremiyetini ilgilendiren, onların mahremiyet alanları içinde değerlendirilen pek çok konu vardır. Ambulans hizmetlerinden yararlanma süreci de bu alanlardan birisini oluşturmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Hasta mahremiyeti konusunda ülkemizdeki en önemli hukuki metin ‘’Hasta Hakları Yönetmeliği’’dir. Hasta Hakları Yönetmeliği, hasta mahremiyeti ile ilgili hükümlerini 21. maddede hükme bağlar. Hastanın mahremiyetine saygı gösterilmesi esas alınmıştır. Burada her türlü tıbbi müdahalenin hastanın mahremiyetine saygı gösterilmek suretiyle icra edileceği hükme bağlanmaktadır. Hastane öncesi acil sağlık hizmeti uygulamalarını etiğe uygun olarak yapmak, uygulamalara daha derin bakmayı gerektirmektedir. Yapılan her eylem ya da eylemsizlik acil yardım profesyonellerinin dünyaya bakış açısı ile ilgilidir. Acil yardım profesyonellerinin şahsi inançları ve değerleri olduğu gibi eski deneyimlerinden kaynaklanan varsayımları, korkuları, endişeleri ve yorumları da bulunmakta ve profesyonellerde olan tüm bu kişisel yönler mesleki uygulamaları da etkilemektedir. Dolayısıyla acil yardım ve kurtarma profesyonelleri yapılacak en iyi eylem dizisi ile ilgili karar alırken, tüm bu mesleki becerilerine, bilişsel kapasitelerine, yorum kabiliyetlerine, duygularına, değerlerine güvenirler. Ama bu kararlar her zaman düz ve net bir yol izlemez, düzgün ve etik ilkelere uygun kararlar almak klinik ve mesleki bilgi beceriden çok daha karmaşık bilgi beceri donanımı gerektirmektedir. Acil yardım ve kurtarma profesyonellerinin acil müdahalede bulunduğu sırada kendi eylemlerini değerlendirmesi ve bu sırada kararlar alırken kendi etik ve ahlaki bakış açılarını da göz önünde bulundurması gerekmektedir. Sonuç olarak; İnsanların mesleği, yaşı, ırkı, cinsiyeti, eğitim düzeyi gibi durumları farklı olabilir fakat herkesin ortak paydası etik ve normlara uygun davranış olmalıdır. Acil yardım ve kurtarma profesyonellerinin deneyimleyeceği etik sorun ve etik ikilemlere ilişkin vaka örneği; Perifer bir istasyonda 10 yıldır acil yardım ve kurtarmada çalışıyorsunuz. İş arkadaşınızla hasta bakımı ve naklinde oldukça rahat bir işiniz olduğunu düşünüyorsunuz. Bu küçük ilçede 10 yıl çalışmanın sonucunda buradaki herkesi tanıyorsunuz, burada birçok arkadaşınız ve hatta akrabanız var. 12 yaşındaki kızı sizin kızınızla arkadaş olan bir ailenin evinden bir çağrı alıyorsunuz. Kızın yeni kanser tanısı aldığını biliyorsunuz, ama vakanın henüz tüm detaylarını bilmiyorsunuz. Eve ulaştığınızda kapıda kızın ebeveynleri ile karşılaşıyorsunuz, bu esnada “Zamanı geldi mi?” diye soruyorlar. Bu sırada evde bakım hemşiresi de orada ve hastanın 3 hafta önce terminal beyin kanseri tanısı aldığını ve şuan respiratuvar distrese girdiğini söylüyor. Ebeveynler daha önce “canlandırmayınız emri” imzalamışlar ve bu form hâlihazırda ellerinde mevcut fakat aile şu an kararını değiştirmiş durumda ve sizden kızlarına yardım etmenizi istiyorlar. Hasta şu an tepki vermiyor ve nefes alıyor gibi gözükmüyor. İş arkadaşınızla birbirinize bakıyorsunuz ve müdahale edip etmeyeceğiniz konusunda kararsızsınız. Böyle bir durumda siz ne yapardınız ? Arkadaşlarınızla tartışınız. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Özet •İletişim; duygu, düşünce veya bilgillerin başkasına aktarılmasıdır. •Acil yardım ve kurtarmada iletişim, hasta ve personel memnuniyetini artırmaktadır. Hastalara uygun tedavi ve yaklaşımın uygun iletişim becerileri eşliğinde yapılması acil müdahale gerektiren hizmetlerde karşılaşılan istenmeyen durumları, önemli oranda azaltmakta ve tıbbi hataları önlemektedir. •Etik, doğru ya da yanlış davranışlar bilimidir. •Etik her gün yaptığımız eylemleri, aldığımız kararları ve gösterdiğimiz gerekçeleri bir kez daha gözden geçirmemizi sağlayarak ne yapmamız gerektiği konusunda bizi aydınlatır. •Acil yardım ve kurtarma profesyonelleri; günlük pratikleri sırasında hızlı ve kritik kararlar vermek zorunda kaldıkları için etik sorunlarla sıklıkla karşılaşmaktadırlar. Bu nedenle çalışma yaşamlarında, etik ilkeleri göz önünde bulundurmaları gerekmektedir. • İnsanların meslek, yaş, ırk ve cinsiyet gibi farklılıklarına rağmen, acil yardım ve kurtarma profesyonelleri herkese karşı evrensel etik ilkelere uygun davranış sergilemelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi sağlık profesyonellerinin hasta ile terapötik iletişim kurmalarını sağlayan iç etkenlerden biri değildir? a) Saygı b) Empati c) Sıcak davranma d) İçtenlik e) Göz kontağı 2. Aşağıdakilerden hangisi iletişimde mesajın taşıması gereken özelliklerden biri değildir? a) Mesaj doğru zamanda iletilmelidir. b) Mesaj uygun kanalı izlemelidir. c) Mesaj kapalı olmalıdır. d) Mesaj anlaşılır olmalıdır. e) Mesaj, kaynak ve alıcı arasında kalmalıdır. 3. İletişimi başlatan aktarmak istediği bir iletisi olan iletiyi düzenleyen ve alıcıya ileten kişi yada gruba ne ad verilir? a) Geri bildirim b) Mesaj c) İletişim d) Kaynak e) Alıcı 4. HASTA: Hayatı yakalayamıyorum. SAĞLIK PROFESYONELİ: Hayatı yakalayamıyorum diyorsunuz. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yukarıdaki diyalogda sağlık profesyonelinin kullandığı iletişim tekniğini tanımlar? a) Yansıtma b) Sessiz kalma c) Yorumlama d) Yüzleştirme e) Kolaylaştırma 5. Aşağıdakilerden cümlelerden hangisi sen diliyle kurulmamıştır? a) Sen sorumsuz bir insansın. b) Bana ne yapmam gerektiğini söyleme. c) Derslerine çalışmadığın zaman üzülüyorum. d) Böyle davranmayı biran önce bırak. e) Sen kendin başkasını düşünmezsin. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik 6. SAĞLIK PROFESYONELİ: ‘’ Benimle bu konuda konuşmaktan çekinmeyin.’’ ‘’Konuştuklarımızın aramızda kalacağından emin olabilirsiniz.’’ Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki diyalogda yer alan sağlık çalışanının kullandığı iletişim tekniğidir? a) Açıklama b) Yeniden yönlendirme c) Özetleme d) Sessiz kalma e) Kolaylaştırma 7. Aşağıdakilerden hangisi evrensel etik ilkelerden biri değildir? a) Yarar sağlama b) Empati c) Adalet d) Dürüstlük e) Doğruluk 8. Aşağıdakilerden hangisi aydınlatılmış onamın temel bileşenlerinden biri değildir? a) Bilginin hastaya açıklanması b) Bilginin hasta tarafından anlaşılması c) Onamın gönüllü olması d) Hastanın bilgilendirmeyi yapan tarafından denetlenmesi ve yetkilendirilmesi e) Sorumluluğun tamamen hastaya bırakılması 9. Aşağıdaki ifadelerden hangisi paramedikler için belirlenmiş etik kodlardan biri değildir? a) Yaşamı korumak, ıstırabı azaltmak ve sağlığı yükseltmek b) Irk ve dil ayrımı yapmaksızın hastaya gereksindiği acil bakımı vermek c) Profesyonel bilgi ve becerisini, insanlara zarar verebilecek girişimlerde kullanmamak d) Hastaya ait kişisel bilgilerin farklı kişi ve kurumlarla paylaşılmasını sağlamak e) Kanunları bilmek ve uygulamak 10. Aşağıdaki evrensel etik ilkelerden hangisi “hastanın özgürce seçim yapabilmesi” olarak tanımlanmaktadır? a) Adalet b) Dürüstlük c) Sadakat d) Otonomi e) Güvenilirlik Cevap Anahtarı 1.E, 2.C, 3.D, 4.A, 5.C, 6.E, 7.B, 8.E,9.D,10.D Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Türk Dil Kurumu Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/TR/SozBul. Erişim Tarihi: 30.05.2016 Akça Ay, F. (2010). Sağlık Uygulamalarında Temel Kavramlar ve Beceriler. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi. Özcan, A. (2006). Hemşire-Hasta İlişkisi ve İletişim. (2. Basım). Ankara: Sistem Ofset. Güngör, N. (2011). İletişime Giriş. Ankara: Siyasal Kitabevi. Çiftpınar, B. (2011). Beden Dili. Bursa: Ekin Yayınevi. Özden, M. (2011). Pozitif İletişim. İstanbul: Kriter Yayınevi. Gürüz, D., Temel Eğinli, A. (2008). Kişilerarası İletişim Bilgiler-Etkiler-Engeller. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Demiray, U. (2012). Etkili İletişim. Ankara: Pegem Akademi. Vural, İ. (2012). İletişim. Ankara: Pegem Akademi. Buchanan, D.R. (2006). Perspective: A New Ethic For Health Promotion: Reflections on A Philosophy of Health Education for The 21st Century. Health Education & Behavior, 33, 290-304. Mısırlı, İ. (2011). Genel ve Teknik İletişim Kavramlar İlkeler Uygulamalar. Ankara: Detay Yayıncılık. Açıköz, M.H. (2005). Etkili İletişim. Ankara: Elis Yayınları. Aziz, A. (2010). İletişime Giriş. (2. Basım). İstanbul: Hiperlink Yayınları. Özel, G., Akbuğa Özel, B., Özcan, Cihangir. (2016) İlk ve Acil Tıp Teknikerliği Paramedik. Ankara: Güneş Tıp Kitapevi. Öz, F. (2010). Sağlık Alanında Temel Kavramlar. Ankara: Mattek Matbaacılık. Tutar, H., Yılmaz, M.K., Eroğlu, Ö. (2014). Genel ve Teknik İletişim. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Gökçe, O. (2005). İletişim Bilimine Giriş İnsanlararası İlişkilerin Sosyolojik Bir Analizi. Ankara: Turhan Kitabevi. Kaya, A. (2013). Kişilerarası İlişkiler ve Etkileşim. Ankara: Pegem Akademi. Gençer Baysal, E. (2014). Sağlık Çalışanlarının Hastalarla Olan İletişim Problemlerine Yönelik Bir Alan Çalışması: Diyarbakır Gazi Yaşargil Eğitim Ve Araştırma Hastanesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Şengün, S. (2014). Sağlık Alanında İletişim, Hasta ve Sağlık Personeli İletişiminde Sorunlar Üzerine Bayındır Devlet Hastanesinde Bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Bülbül, A.R. (2000). İletişim ve Etik. Konya: Damla Ofset. Kaba, H. (2012). Eskişehir İlinde Çalışan İlk Ve Acil Yardım Teknikerleri Ve Acil Tıp Teknisyenlerinin Stres, Tükenmişlik Ve İş Doyumlarının Etik Açıdan Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20 Acil Yardım ve Kurtarmada İletişim ve Etik Erbay, H. (2012). Hastane Öncesi Acil Tıpta Hastanın Müdahaleyi Reddetmesi: Kuramsal Değerlendirme ve Bir Alan Çalışması. Doktora Tezi. Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Adana. Güven, T. (2009). Tıp Etiği Açısından Meslek ve Profesyonellik Kavramlarının İncelenmesi. Hacettepe Tıp Dergisi, 40, 84-88. Kolçak, M. (2013). Meslek Etiği. Bursa: Ekin Basım Yayın. Yıldırım, G., Kadıoğlu, S. (2007). Etik ve Tıp Etiği Temel Kavramları. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 29, 75-83. Civaner, M. (2005). Dünya Hekimler Birliği Tıp Etiği Elkitabı. Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21
