acil-yardim-ve-kurtarma-calismasi

• Giriş
• İlaçların Farmasötik Şekilleri
• İlaçların Uygulama Yolları
• Lokal Uygulama Yolları
• Sistemik Uygulama Yolları
• İlaçların Vücuttaki Etkisi
• Absorbsiyon ve Biyoyararlanım
• Dağılım
• Metabolizma
• Ekstraksiyon (atılım)
• İlaçların Etkisini Değiştiren
Faktörler
• Acil İlaç Uygulanması Gereken
Durumlar
• İlaç Uygulamalarındaki Genel
İlkeler
• İlaçların Hazırlanması
• İlaç Etkileşimleri
HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
İLAÇ UYGULAMALARI
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Acil ünitelerinde sıklıkla
karşılaşılan ilaç uygulaması
hatalarını eleştirebilecek,
• İlaçların vücutta nasıl etkilere
sahip olduğunu
değerlendirebilecek,
• Sistemik veya lokal etki nasıl elde
edilir değerlendirebileceksiniz.
ACİL YARDIM VE
KURTARMA ÇALIŞMASI
Dr. İbrahim ÖZLÜ
ÜNİTE
7
İlaç Uygulamaları
GİRİŞ
İlaç; hastalıkların teşhisi, tedavisi, proflaksisi, cerrahi girişimlerin
kolaylaştırılması ve bazı fizyolojik olayların değiştirilmesi amacıyla kullanılan
kimyasal maddedir.
İlaçların uygulanması sırasında ilaç uygulayıcılarına büyük sorumluluklar
düşmektedir. Önemli olan hastanın kullanması gereken ilaçları doğru bir biçimde
güvenle, doğru doz ve doz aralıklarıyla almasını sağlamaktır. Tedavini başarısı
bunların yanında, hastanın tedavi konusunda bilgilendirmesine, verilen ilacın
bireydeki cevabını gözlemlemesine ve yorumlamasına bağlıdır.
İlaçların uygulanması
sırasında ilaç
uygulayıcılarına büyük
sorumluluklar
düşmektedir.
Hastaya bir defada verilen ilaç miktarına doz, dozlar arasındaki zamana
doz aralığı ve bir gün içerisinde verilmesi tavsiye edilen miktara da günlük doz
denir.
İLAÇLARIN FARMASÖTİK ŞEKİLLERİ
Katı şekilliler:
 Ağızdan kullanılanlar:
 Tablet
 Draje
 Kapsül
 Toz
 Paket
 Kaşe
 Pilül
 Diğer yolla kullanılanlar:
 Ovül
 Suppozituvar
 Transdermal
Sıvı şekilliler:
 Şurup
 Solüsyonlar
 Enjeksiyonluk solüsyonlar
 Lavman
 Aeresol
 Damla
 Posyon
 Merhem
 Süspansiyon
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
İlaç Uygulamaları
İlaçların Uygulama Yolları
İlaçların uygulama yerleri iki grupta toplanmaktadır.
Lokal uygulama: İlacın cilt, mukozalar gibi vücut yüzeyinde bir yere veya enjektör
iğnesi ile doğrudan ulaşılabilen bir dokuya uygulanmasıdır.
Sistemik uygulama: İlacın etkilemesi istenen bölge lokal uygulama yollarıyla
ulaşılamayacak bir yerleşimdeyse veya tüm organizma düzeyinde bir etki
gerekiyorsa, ilaç sistemik olarak uygulanır.
Lokal Uygulama Yolları
 Epidermal (cilt üzerine) uygulama: En sık kullanılan lokal uygulama
yoludur. Merhem, pomad, krem, losyon, pudra ve solüsyon şekillerdeki ilaçların
cilt yüzeyine sürülerek uygulanmaktadır.
 İntrakütan (cilt içine) uygulama: Kısıtlı kullanımı olan bir uygulama
Ağız içi uygulama ile oral
uygulama farklı
kavramlardır.
şeklidir. Alerji testleri veya diğer cilt testleri için ilaç çözeltisi veya serumlar cilt
içine enjekte edebilmektedirler veya lokal anestezikler bu yolla verilebilmektedir.
Verilecek çözeltinin hacmi 0.1ml’den fazla olmamalıdır.
 İntratekal uygulama: Bu uygulama subaraknoid aralığa 3.-4. lomber
vertebralar arasındaki aralıktan kalın ve uzun bir iğne ile girilerek yapılmaktadır.
 İntraplevral uygulama: Plevraya enjeksiyon (torasentez) genellikle 7.
interkostal aralıktan girilerek yapılmaktadır.
 İntraperitoneal uygulama (abdominal parasentez): Göbek–pubis
mesafesinin üçte bir’i kadar göbeğin altından özel bir iğne ile girilerek periton
boşluğuna verilmektedir.
 İntrakardiak uygulama: Kalp cerrahisinde ve acil durumlarda adrenalin
gibi bazı stimülan ilaçlar myokard içine veya kalp boşluklarından birisi içine enjekte
edilebilmektedir.
 İntraartiküler uygulama: Bazı eklem iltihaplarında kortikosteroid veya
antibakteriyel ilaçların solüsyon ve süspansiyonları eklem içine enjekte
edilebilmektedir.
 İntrauterin uygulama: Uterus kavitesine, myometriyuma, serviks dokusu
veya kanalı içine yapılan uygulamadır.
 İntravajinal uygulama: Vajina içine ilaçlar, genellikle vajinal supozituvar
(ovül) veya sıvı preparatları hâlinde uygulanmaktadır.
 Rektum ve kolon içine uygulama: Rektum veya kolonun bazı yüzeyel
hastalıklarında lokal etki sağlamak için ilacın supozituvar, enema, lavman veya
merhem şeklinde uygulanmasıdır.

Konjonktiva üzerine uygulama: Solüsyon, süspansiyon veya pomad
şeklindeki steril preparatlar göz ve göz kapaklarının iltihaplı durumlarında veya
miyozis ya da midriyazis oluşturmak amacıyla kullanılmaktadır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
İlaç Uygulamaları

İntranazal uygulama: Burun damlası veya pomat şeklindeki ilaçların
burun mukozasına uygulanmasıdır.

Ağız içine uygulama: Ağız boşluğundaki yangı, iltihaplanma
durumlarında ilacın ağız mukozasından emilmesidir.
Sistemik Uygulama Yolları
Sistemik uygulama yolları kendi içinde 4’e ayrılmaktadır.

Enteral Uygulama

Parenteral Uygulama

Transdermal Uygulama

İnhalasyon Yolu ile Uygulama
Enteral Uygulama
İlacın sindirim kanalına verilerek burada absorbsiyona (emilmeye) bırakılmasıdır.
 Oral: İlacın ağza konulup yutulması demektir. Bilinci kapalı olan hastalara,
yutkunma güçlüğü olan hastalara, yutkunma refleksi olmayan hastalara, bulantı ve
kusması olan hastalara, ağır ishali olan hastalara, kasılma nöbeti geçiren hastalara
ilaç verilmemelidir.
Dil altına uygulamaya
özgü ilaçlar, genellikle
çabuk çözünen küçük
tabletler şeklinde
hazırlanır.
Şekil6.1: Oral ilaç kullanımı
http://www.hemensaglik.com/makale/antibiyotik-yan-etkileriniazaltmanin-dogal-yollari
 Sublingual: Bazı ilaçlar dilatında (sublingual) tutularak, damardan zengin
olan bu bölgeden emilmesi sağlanır; bu bölgeden emilen ilaçlar ilk geçiş etkisine
uğramazlar(Şekil 3). Dilaltına ilaç uygulamada, ilacın sistemik dolaşıma
katılabilmesi için karaciğerden geçmesi gerekmediğinden etkisi çabuk başlar.
Emilim kısa sürede tamamlandığından etkisi güçlü olur. Oral verilemeyen az sayıda
ilaç bu yoldan verilir. Dil altına uygulamaya özgü ilaçlar, genellikle çabuk çözünen
küçük tabletler şeklinde hazırlanır. Bu yoldan kullanılan iaçlardan ikisi nitratlar ve
nifedipindir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
İlaç Uygulamaları
Şekil6.2: Sublingual ilaç kullanımı
http://stamfordallergy.com/Sublingual-Immunotherapy.php
 Rektal: Suppozituar şeklindeki ilaçlar makata uygulanır.
Parenteral Uygulama
Sindirim kanalından emilmeyen, sindirim kanalında parçalanarak etki gösterme
fırsatı bulamayan veya önemli ölçüde ilk geçiş etkisine maruz kalan ilaçlar damar
veya doku içine doğrudan verilirler.
Kas içine enjekte
edilecek ilaç
solüsyonunun
hacminin 5ml’yi
geçmemesi tavsiye
edilir.
 İntravenöz enjeksiyon (IV): Bu yolla yalnız suda eriyen veya su ile
karışabilen ilaçlar verilebilir. Bu uygulama çabuk etki istenen durumlarda ve hasta
şuursuzsa, ilacı yutamazsa yapılır. Doku içine verildiğinde ağrı ve nekroz oluşturan
maddeler de bu yolla uygulanır.
 İntraarteriyel enjeksiyon: Özel durumlarda başvurulan bir ilaç uyulama
yöntemidir. Örneğin; anjiyografi gibi bazı radyolojik muayeneler için radyoopak
madde ya da kanser kemoterapisi sırasında ilaç ilgili organa giden arter içine
enjekte edilir.
 Cilt altına enjeksiyon (Subkütan, SC): Genellikle humerus veya femur
bölgesinin dış yüzüne uygulanır.
 İntramusküler enjeksiyon (IM): Genellikle gluteal kasın veya
gerektiğinde deltoid kasın ya da vastus leteralis (uyluk dış yüzü) kasının içine
injeksiyon yapılır. Kas içine enjekte edilecek ilaç solüsyonunun hacminin 5ml’yi
geçmemesi tavsiye edilir.
 Kemik iliği içine enjeksiyon: Bebeklerde venlerin küçük olması nedeniyle,
yetişkinlerde venlerin büzülmesi veya kalın bir yağ dokusu içinde gömülmüş
olması hâllerinde uygulanır.
Transdermal yolla uygulama
İlacın özel bir farmasötik şekil içinde ciltten absorbe edilerek dolaşıma girmesini
sağlamak amacıyla cilt üzerine uygulanmasıdır.
İnhalasyon yoluyla ilaç uygulama
İlaçların solunum mukozasına uygulanmasıdır. Solunum sistemi hastalıklarında ve
çoğunlukla da genel anestezi yapmak amacıyla bu yola başvurulmaktadır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
İlaç Uygulamaları
İLAÇLARIN VÜCUTTAKİ ETKİSİ
İlaçların etki mekanizmaları sistem, organ, doku, hücre ve subselüler yapı
düzeylerinde incelenebilir. İlaçlar vücuda girdikten sonra emilir, dağılır,
biyotransformasyon (metabolize) olur ve itrah (atılma-eliminasyon) edilir.
 Absorbsiyon ve biyoyararlanım
 Dağılım
 Metabolizma
 Ekstraksiyon (atılım)
Absorbsiyon ve biyoyararlanım
İlaçların absorbsiyonu (emilmesi), uygulandıkları yerden kan veya
lenf dolaşımına geçmeleri demektir. Lokal etki beklenen durumlarda ilacın
absorbsiyonu istenmemektedir. Bir ilacın absorbsiyonu ne kadar hızlı ise sistemik
etkisi de o kadar çabuk başlamaktadır. İlacın uygulama yerinden absorbe olma
oranına biyoyararlanım denilmektedir.
Tablo6.1.İlaçların veriliş yollarına göre absorbsiyon hızları
Cilt üstü
Değişken
Oral
30-90 Dakika
Rektal
5-30 Dakika
Ciltaltı
15-30 Dakika
İntra muskuler
Bir ilacın absorpsiyonu
ne kadar hızlı ise
sistemik etkisi de o
kadar çabuk
başlamaktadır.
Dilaltı
İnhalasyon
Solunum
Endotrakeal
10-20 Dakika
3-5 Dakika
3 Dakika
3 Dakika
Damar yolu
30-60 Saniye
Kalp içine
15 Saniye
İlaçların Absorbsiyonunu Etkileyen Faktörler:
 Veriliş yolu: Ağız, cilt, inhalasyon ve rektal yolla verilen ilaçların, ince
bağırsaklara geçerek emilimin başlaması için belirli bir süre gerekir. Ağızdan ilaç
alımlarında, midenin dolu olması da etki süresini geciktirir. Enjeksiyon yolu ile
ilacın verilişi absorbsiyonunu hızlandırır. Damar içine verildiğinde, ilaç enjektör
iğnesinin ucundan çıktığı anda absorbe edilmiş olur. Diğer parenteral
uygulamalarda (IM, SC) ilaç hücreler arası sıvı aralığına verildiğinden ilaç kana
karıştıktan sonra hücre içi sıvı aralığına geçer.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
İlaç Uygulamaları
 İlacın fiziki ve kimyasal özellikleri: Molekül büyüklüğü ne kadar küçük ise
ve yağda çözünürlüğü ne kadar fazla ise absorbsiyon o kadar hızlı olur.
 İlacın farmasötik şekli: Tablet, draje gibi katı farmasötik şekillerde verilen
ilacın absorbsiyonundan önce, bu şeklin dağılması (disintegresyan) ve ilacın
çözünmesi (dissolüsyon) gerekir. Bu çözünme hızı, absorbsiyon hızını etkiler.
 İlaç konsantrasyonu (yoğunluğu): İlacın, uygulandığı yerdeki
konsantrasyonu yüksek olursa absorbsiyon daha hızlı olur.
 İlacın farmakolojik özelliği: İlacın farmakolojik özelliği de absorbsiyonu
etkiler. Örnek: Vazokonstriktör (damar daraltıcı) ilaçlar uygulandıkları yerde kan
akımını azaltarak kendi absorbsiyonlarını yavaşlatır. Oysa vazodilatasyon (damar
genişletici) etki yapan ilaçlar absorbsiyonu kolaylaştırır.
 Absorbsiyon yüzeyinin genişliği: İnhalasyon suretiyle verilen ilaç akciğer
alveollerinde çok geniş bir yüzeyden absorbe olur. Örneğin; genel anestezik
madde inhale ettirilen hasta çok kısa zamanda anesteziye girer.
 İlacın uygulandığı yerdeki dokuların vaskülarizasyonu (damar
yoğunluğu): İlacın absorbe edildiği bölgede damarlaşma az ise veya kan akımının
hızını azaltan şok, hipotansiyon, konjestif kalp yetmezliği gibi durumlar oluşmuşsa
absorbsiyon gecikir.
İlaçların Vücutta Dağılımı
İlacın absorbe edildiği
bölgede damarlaşma az
ise veya kan akımının
hızını azaltan şok,
hipotansiyon, konjestif
kalp yetmezliği gibi
durumlar oluşmuşsa
absorbsiyon gecikir.
İlaçların vücutta dağılımı, ilacın geriye dönüşümlü olarak kan dolaşımından
hücreler arası alana veya hücre içi sıvıya geçmesidir. İlaçların vücutta dağılımı eşit
değildir. Bazı ilaçların belli doku ve organlara karşı özel ilgisi vardır. Bazı ilaçlar
istenilen yerin dışında kalan doku veya organlarda toplanır. İlaçların bir organda
toplanmasına sekestrasyon denir. Örneğin; tetrasiklinler kemikte, kalp glikozidleri
myokardda toplanır.
İlaçların dağılımı konusunda önemli bir durum da redistribüsyon (yeniden
dağılım) olayıdır. Fazla liposolübl ilaçlar organizmaya intravenöz veya inhalasyon
suretiyle hızlı bir şekilde verildiklerinde başlangıçta beyin, kalp ve böbrek gibi fazla
kanlanan organlarda yüksek konsantrasyonda toplanır. Bir süre sonra ilaç, yağ
dokularında toplanır. Böylece ilaç için yeni bir dağılım kalıbı ortaya çıkar. Buna
yeniden dağılım (redistribüsyon) adı verilir. Örneğin, genel anestezik gazlar ve
tiopental ilk dakikalarda büyük oranda beyinde toplanır.
İlaçların Metabolizması (Biyotransformasyon)
İlaçların vücutta enzimlerin etkisiyle kimyasal değişikliğe uğramasına
metabolizma (biyotransformasyon) adı verilir. Bu olay sonucu ilaçlar genellikle
daha az etkili veya etkisiz bileşikler hâline gelirler.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
İlaç Uygulamaları
İlaçların Vücuttan Atılımı (Ekstraksiyon)
İlaç vücutta kimyasal değişikliklere uğrayarak dışarı atılır. İlaçların vücuttan
itrahının büyük çoğunluğu böbrekler, karaciğer ve akciğerlerde gerçekleşir. Daha
az olan itrah yolları tükürük, ter ve sütle atılmadır.
İlaçların Etkisini Değiştiren Faktörler
 İlacın Veriliş Yolu ve Şekli; örneğin, oral verilen bir ilaç damar yolu
verilene oranla daha az ve geç absorbe edilebilir. Bu nedenle oral yolla alınan
ilacın dozu, damar yolu ile verilene göre daha yüksektir.
 Vücut ağırlığı; ilaçların erişkin dozu, 70 kg. ağırlığındaki bir kişiye
verilmesi öngörülen dozdur. 40 kg lık insanla 100 kg lık insanın alacağı ilaç dozu
aynı olmaz.

Yaş

Cinsiyet

Genetik Faktörler
İlaçları metabolize eden bazı enzimlerin kalıtımsal eksikliği ve fazlalığı da söz
konusu olabilmektedir.

Eliminasyon Organlarının Hastalıklar; karaciğer ve böbrek fonksiyonu
bozulan kişilerde ilaçların metabolizması itrah hız ve derecesi azalır.

İlacın Veriliş Zamanı; açlık ve tokluk ve sabah akşam kullanımı ilaç etkisini
değiştir.

Tolerans; bazı ilaçlar uzun süre devamlı kullanıldıkları zaman, başlangıçtaki
dozun etki şiddetinin giderek azaldığı ve etki süresinin kısaldığı görülür.
aynı tesiri idame ettirmek için dozu gittikçe arttırmak gerekir. Bu duruma
tolerans adı verilir.

Diğer Ilaçlarla Etkileşim
ACİL İLAÇ UYGULANMASI GEREKEN DURUMLAR









Şok
Miyokard infarktüsü
Anaflaktik reaksiyonlar
Angına
Travma
Solunumsal aciller
Yanıklar
İntoksikasyonlar
Organ yetmezliği vb.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
İlaç Uygulamaları
İlaç Uygulamalarındaki Genel İlkeler
İlaçlar sulandırılırken
kullanılacak sıvı ilacın
yapısını bozmamalı.

Uygulanacak ilaç sakin bir ortamda/ dikkatli bir şekilde
hazırlanmalıdır.

Hastanın alerjisi olup olmadığı sorgulanmalı.

Etiketi tam olarak okunmayan ilaçlar kullanılmamalıdır.

Başkasının hazırladığı ilaç kullanılmamalı.

İlaçlar hastanın yanında bırakılmamalıdır.
 İlaç verildikten sonra mümkün olduğunca erken zamanda kayıt
yapılmalıdır.
 İlaç hasta tarafından reddedilirse not edilmelidir.
İlaç Uygulamalarındaki 8 Doğru İlkesi
İlaç uygulamalarında güvenli bir şekilde uygulama yapmak ve hataları
önlemek için zamanla ortaya çıkmış “8 doğru ilkesi” olarak adlandırılan ilkeler söz
konusudur. Bunlar:
 Doğru hasta
 Doğru ilaç
 Doğru doz
 Doğru yol
 Doğru zaman
 Doğru ilaç şekli
 Doğru etki
 Doğru kayıt
Doğru hasta: Hastanın adı soyadı, protokolü, doğum tarihi doğrulanmalı,
kimlik tanımlayıcı kontrol edilmeli, ilacın ismi ve verilme nedeni hastaya
açıklanmalıdır.
Doğru ilaç: İlaç hastanın ilaç dolabındaki gözünden alınıp ilaç kartı ile
kontrol edildikten sonra ilacın etiketi okunmalı. Etiketi okunamayan veya olmayan
ilaç kullanılmamalı.
Doğru doz: İlacın minimum ve maksimum dozu bilinmelidir. Ölçüm göz
seviyesinde düz şekilde tutularak yapılmalıdır.
Doğru yol: İlaçlardan istenen etkilerin ortaya çıkabilmesi için mutlaka Doğru
yol ile uygulanması gerekir. Bazı ilaçlar birkaç yolla verilebilir.
Doğru zaman: İlaçlar belirlenen zamanda verilmeli ve ilacın alımı hastaya
bırakılmamalıdır.
Doğru ilaç şekli: Aynı ilacın birden fazla formu olabilir (kapsül, tablet, iv, im
gibi). İlaç formu ilacın etki yerine ve etki süresinde önemlidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9
İlaç Uygulamaları
Doğru etki: İlacın beklenen etkisi veya yan etkisi bilinmelidir. İlacın başka
ilaçlarla ya da besinlerle etkileşimi olup olmadığına dikkat edilmelidir.
Doğru kayıt: Uygulanamayan ya da uygulanması unutulan ilaç kesinlikle
yapıldı olarak kaydedilmemelidir.
İLAÇLARIN HAZIRLANMASI:
Acil serviste mümkünse
ilaç hazırlama odası
olmalı.
Acil serviste mümkünse ilaç hazırlama odası olmalı yok ise dikkatin
dağılmaması için hastadan uzak ve aydınlık bir yerde hazırlanmalı. Acil arabası,
tepsisi ya da ilaçların konduğu bölüm her gün düzenli şekilde kontrol edilmeli
aksaklıklar giderilmelidir. Acil durumda karışıklığı önlemek için ilaçlar hep bir
formda olmalı. Örneğin, adrenalinin 0,25 mg/ 0,5 mg / 1 mgr üç formu aynı anda
olmamalı. Her zaman 1 mg formunun olması acil durumda karışıklığı ve hatayı
önleyecektir. Bazı konsantre ilaçlar sulandırılarak verilmesi gerekmektedir.
Sulandırılırken kullanılacak sıvı ilacın yapısını bozmamalı ve hastada allerji
yapmadan, tansiyonunu, şeker dengesini, elektrolit dengesini bozmayan yapıda
olmalı. İlaçlar hazırlandıktan sonra etiketlenmeli; ilacın içeriği, ilacın hazırlanış
tarih ve saati yazılmalı. İlaçlar hazırlanırken doz eşdeğerleri bilinmeli.
 1cc = 1ml = 10 dizyem = 100 ünite = 20 damla
 3gut = 1 damla
 1 gr = 1000 mg
İlaç Etkileşimleri
İlaçlar aynı anda vücutta bulundukları zaman, birbirlerinin etkilerini kalitatif
(nitelik) ve/veya kantitatif (sayısal) olarak değiştirebilir. Hastada belirli bir ilaçla
tedaviye başlarken hastanın kullandığı ilaçların soruşturulması gerekir. Bilinçsizce
bir arada kullanılan ilaçlar birbirleri ile etkileşerek zararlı sonuçlara neden olabilir
veya etkisiz hâle gelirler. Böylece tedavi amacına ulaşmayabilir.
Farmakodinamik Etkileşmeler
Bir ilacın diğerinin etkisini; onunla etki yeri (reseptör) veya çevresinde etkileşmesi
onunkine zıt veya aynı yönde bir etki oluşturması veya onunla kimyasal olarak
birleşmesi sonucu ile meydana gelir. Farmakodinamik etkileşmelerde, bir ilacın
diğerinin etkisini azaltmasına veya çoğaltmasına göre, antagonizma ve
sinerjizma diye adlandırılan iki durum ayırt edilmektedir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
10
İlaç Uygulamaları
Antagonizma: Bir ilaç diğer bir ilacın etkisini önler veya ortadan kaldırırsa bu
duruma antagonizma adı verilir. Çeşitli ilaç ve maddelerle meydana gelen
zehirlenme olaylarında bu reaksiyondan yararlanılır. Zehrin antagonisti verilerek
zararlı etkilerin ortadan kaldırılması veya önlenmesi sağlanır. Bu çeşit antagonist
madde için antidot veya panzehir deyimi kullanılır.
Sinerjizma: Bir ilacın etkisinin diğer ilaç tarafından arttırılmasıdır. İki türü
vardır;
İlaçlar daha vücuda
girmeden önce, yani
vücut dışında iken
etkileşebilirler.
 Sumasyon (aditif etkileşme): Aynı türde etki gösteren iki ilaç bir arada
verildiği zaman her birinin ayrı ayrı gösterdikleri etkinin cebirsel toplamı kadar etki
oluşturmaları durumudur. 1+1=2 gibi.
 Potansiyalizasyon: Birlikte kullanılan iki ilacın oluşturdukları etkinin
miktarı, onların bireysel etkilerinin toplamından daha fazladır. 1+1=3 gibi.
Farmakokinetik Etkileşmeler
Bir ilacın diğer ilacın farmokinetiğini yani absorbsiyon, dağılım, metabolizma
(biyotransfarmasyon) ve ekskresyonunu değiştirmesi sonucu oluşurlar.
Farmokokinetik etkileşmeler genellikle ilacın etki yerinden uzakta oluşurlar ve
vücut sıvılarındaki, bu arada etki yerindeki, ilaç konsantrasyonunun değişmesi
sonucu etkinin azalmasına veya artmasına yol açarlar.
Farmasötik Etkileşmeler
İlaçlar daha vücuda girmeden önce, yani vücut dışında iken etkileşebilirler.
Buna geçimsizlik de denir. Bu tip ilaçlar birlikte aynı anda uygulanmamalı ve aynı
enjektörde iki ilacın karıştırılarak uygulanmasından kaçınılmalıdır.
İLAÇ UYGULAMA HATALARININ ÖNLENMESİ
İlaç uygulama hatalarının önlenmesi için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.
 İlaçlar uygun ortamlarda saklanmalı,
 Yüksek riskli ilaçların tanımlanmalı,
 İlaçların kontrolü eczacılar tarafından yapılmalı,
 Uygun teknikle ilaç hazırlanmalı,
 İlaçlar hasta adına paketlenmeli,
 Tüm hazırlanmış ilaç ve enjeksiyonlara etiket yapıştırılmalı,
 insülin gibi uzun süreli kullanılacak flakonların üzerine açılma tarihi, saat
ve kullanıcının kaydedilmeli,
 Hastanın önceden kullandığı ilaçlar kontrol edilmeli,
 8 doğru uygulamasına dikkat edilmeli,
 İlaç yan etkilerinin gözlemlenmeli,
 Taburculuk sonrası kullanılacak ilaçlar konusunda hasta eğitilmelidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
11
İlaç Uygulamaları
Akılcı İlaç Kullanımı
İlaç ancak doğru
kullanılırsa etkilidir.
Tüm dünyada ilaçların yaklaşık %50’si uygunsuz şekilde kullanılmaktadır.
Dünyada yanlış, gereksiz, etkisiz ve yüksek maliyetli ilaç kullanımı çeşitli sorunlara
neden olmaktadır. Gereksiz ve yanlış tüketime bağlı sorunların başında
antibiyotiklere direnç gelişimi gelmektedir. Diğer boyutu ekonomik sorunlardır.
Yüksek ilaç harcamaları sosyal güvenlik kurumlarına ağır bir yük getirmekte, geri
ödemede ciddi ödeme sıkıntılarına yol açmaktadır. Bu sebeplerden dolayı dünyada
çeşitli çözüm yolları üretilmeye, geliştirilmeye çalışılmıştır. Alınan doğrudan
önlemler yanında, dolaylı önlemlerden biri olarak “Akılcı İlaç Kullanımı”
uygulamaları devreye sokulmuştur. Dünya Sağlık Örgütü bu konuda ilk
düzenlemeleri 1985 yılında ele almış ve akılcı ilaç kullanımını; “kişilerin klinik
bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun ilacı, uygun süre ve dozajda, en
düşük fiyata ve kolayca sağlayabilmeleri” olarak tanımlamıştır.
Bir endikasyon için uygun ilaç, etkililik, güvenlik, uygunluk ve maliyet
kriterleri dikkate alınmışsa akılcı olarak seçilebilir. Akılcı ilaç kullanımı, öncelikli
olarak halkın sağlığını ve toplumun çıkarını gözetir. Bu hususlar göz önünde
bulundurulduğunda: Öncelikle hastanın probleminin tanımlanması, yani hekim
tarafından doğru teşhisin konulması gerekmektedir. Buna paralel olarak, ilaçlı veya
ilaçsız, etkili ve güvenilir tedavinin tanımlanması, eğer ilaçla tedavi uygulanacaksa,
uygun ilaçların seçimi, her bir ilaç için uygun dozun ve uygulama süresinin
belirlenmesi ve uygun reçetenin yazılması basamakları izlenmelidir. Bu aşamada
onaylanmış, güncel tanı ve tedavi kılavuzları esas alınmalıdır. Kullanılmakta olan
ve en son kullanılan ilaçlar, hastanın alerjik durumları sorgulanmalı ve hasta
tarafından belirtilmelidir. Hasta/hasta yakını ilacın olası yan etkileri, ilacın besin ve
ilaç etkileşimleri konusunda bilgilendirilmelidir. Hamilelik ve emzirme döneminde;
çocuklarda, yaşlılarda, böbrek ve karaciğer yetmezliği olan hastalarda, ilaç alerjisi
öyküsü olanlarda ilaç kullanımı konusunda daha dikkatli olunmalıdır.
Akılcı ilaç kullanımının ilkeleri
 Doğru tanıya dayanmak,
 Uygun ilacı seçmek; gereken dozunu, uygun yoldan sunmak ve yeterli süre
kullanmak,
 Tedavi başarısını değerlendirmek, yan etkileri ve hastanın uyumunu
izlemek,
 Birden çok ilaç kullanılacaksa etkileşimlerini değerlendirmek,
 Tasarlanan tedavinin gerçekleşebilirliğini ve maliyetini dikkate almaktır.
İlaçların nasıl, hangi sıklıkta, ne kadar süre kullanılacağı ve hangi koşullarda
saklanacağı hastaya tam olarak anlatılmalı ve hasta tarafından eksiksiz olarak
uygulanmalıdır. İlaçlar çocukların göremeyeceği, ulaşamayacağı yerlerde ve
ambalajında saklanmalıdır. İlaç kullanımı yarıda kesilmemeli, hekime danışmadan
doz değişikliğine gidilmemelidir. Kesilmiş veya açılmış ambalajlar satın alınmamalı,
son kullanma tarihi geçmiş olan ilaçlar kesinlikle kullanılmamalıdır. Ülkemizde,
doğru ilaç kullanımı konusunda farkındalığın oluşturulmasında hekim, eczacı ve bu
konuda hizmet veren sektörün “Akılcı İlaç Kullanımı” konusunda toplum bilincini
arttırmaya yönelik desteğinin bulunması önemlidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
12
• ilaç uygulamalarında yapılabilecek hataları tartışarak sıkça
yaptığınız ve tekrarladığınız eksiklikleri gözden geçiriniz
Ödev
Bireysel Etkinlik
İlaç Uygulamaları
•Acil kliniğindeki bir hastanızı seçerek bu hastanın ilaç
uygulamalarını inceleyiniz. Doğru ve yanlışlarınızı gözden
geçiriniz.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
13
İlaç Uygulamaları
Özet
• Günümüzde yapılan yasal düzenlemelerle sağlık çalışanlarının
sorumlulukları her geçen gün artmaktadır. Bu durum sağlık
çalışanlarının günlük rutin uygulamalarında yaptıkları işlemler
nedeniyle zaman zaman sıkıntı yaşamalarına, hatta hukuksal olarak
malpraktis davaları ile yüz yüze kalmalarına neden olmaktadır.
sağlık çalışanlarının en sık yaşadığı sıkıntıların başında günlük
uygulamalar içinde en sık yapılan uygulamalardan biri olan ilaç
uygulamaları gelmektedir.
• Sağlık çalışanı kullandığı ilaçların etkisi ve etki mekanizmaları
hakkında genel bilgi eksikliği gerek kullanırken dikkar etmesi
gerektiği noktlara dikkat çekilmesi istendi.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
14
İlaç Uygulamaları
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi lokal ilaç uygulama yollarından biridir?
a. Rektal
b. İntranazal
c. İntravenöz
d. Sublingual
e. İntramüsküler
2. Aşağıdakilerden hangisi, sistemik ilaç uygulama yollarından biri değildir?
a. İntravajinal
b. Enteral
c. İnhalasyon
d. Transdermal
e. Parantarel
I.Sindirim kanalından emilmeyen, sindirim kanalında parçalanarak etki
gösterme fırsatı bulamayan veya önemli ölçüde ilk geçiş etkisine maruz
kalan ilaçlar damar veya doku içine doğrudan verilirler.
II.İntramusküler enjeksiyon (im) parenteral uygulama yöntemi değildir.
III.Parenteral uygulama sistemik uygulama yöntemidir.
3. Parenteral Uygulama yöntemleri için hangisi ya da hangileri dorudur?
a.
b.
Yalnız I
Yalnız II
c.
I ve II
d.
I ve III
e.
II ve III
4. Aşağıdakilerin hangisi İlaçların absorbsiyonunu etkileyen faktörler
arasında sayılamaz?
a. Veriliş yolu
b. İlaç konsantrasyonu (yoğunluğu)
c. Absorbsiyon yüzeyinin genişliği
d. Hastanın cinsiyeti
e. İlacın tablet yada draje oluşu
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
15
İlaç Uygulamaları
5. İlacın uygulama yerinden absorbe olma oranına ne denir?
a. Biyoyararlanım
b. Dağılım
c. Metabolizma
d. Ekstraksiyon
e. Sekestrasyon
6. Aşağıdakilerden hangisi ilaçların etkisini değiştiren faktörlerden değildir?
a. Vücut ağırlığı
b. Yaş
c. Cinsiyet
d. Genetik faktörler
e. İlacın katı veya sıvı oluşu
I.
Anaflaksi
II.
Yanıklar
III.
Ürtiker
IV.
Intoksikasyonlar
7. Acil ilaç uygulaması için hangileri doğrudur?
a. I, II ve III
b. II, III ve IV
c. I, II ve IV
d. I, III ve IV
e. I, II, III ve IV
8. Aşağıdakilerden hangisi 8 doğru ilkesi olarak adlandırılan ilkelerden
değildir?
a.
Doğru zaman
b.
Dağru ilaç
c.
Doğru doz
d.
Doğru yöntem
e.
Doğru sonuç
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
16
İlaç Uygulamaları
9. Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?
a. 1cc=20 damla
b. 10 diziem= 1ml
c. 1000 ünite= 10 diziem
d. 3 gut=1 damla
e. 20 damla=100 ünite
I.Taburculuk sonrası ilaç hakkında bilgi vermeli
II.İlaçlar uygun ortamlarda saklanmalı
III.Yüksek riskli ilaçların tanımlanmalı
IV.Tüm hazırlanmış ilaç ve enjeksiyonlara etiket yapıştırılmalı
V.Hastanın önceden kullandığı ilaçlar kontrol edilmeli
10. İlaç uygulama hatalarının önlenmesi için aşağıdakilerden hangileri
yapılmalıdır?
a. I, II ve III
b. II, III ve IV
c. I, II ve IV
d. I, III ve IV
e. I, II, III ve IV
Cevap Anahtarı
1-B, 2-A , 3-E , 4-D , 5-A , 6-E, 7-C, 8-E, 9-C, 10-E
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
17
İlaç Uygulamaları
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER
KAYNAKLAR
İlaç Uygulamaları" Hemşirelik Milli Eğitim Bakanlığı Ankara 2012,
Dural Özalp, Esen A, Farmakoloji. Nobel Tıp Kitapevleri, Ankara 2002
Kayaalp O, Tıbbi Farmakoloji. Hacettepe Taş Kitapçılık, Ankara 2000
Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü Eğitimciler İçin Eğitim Rehberi
"Sağlık ve Sağlığın Korunması Modülleri" Ankara 2008
Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı
‘’SKS ve İlaç güvenliği rehberi Ankara 2012,
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
18