İş Hukuku - Doç. Dr. Dilek Ekici

Çalışma Hukuku
Doç. Dr. Dilek Ekici
www.dilekekici.com
Çalışma Yaşamı
Bağımsız Çalışma
Bağımlı Çalışma
Çalışan
İşçi
Çalıştıran
Memur
Devlet
Kamu Hukuku
İş Hukuku
Özel ve
Tüzel kişiler
A Devlet Hastanesi
657 Devlet Memuru
A Hastanesi
İşçiler
4857 Sayılı İş Kanunu
(Resmi Gazete: 22.05.2003)
• İşçi- Memur: bir iş sözleşmesine dayanarak
çalışan kişiye işçi denir. Devlet memurları
yönetmeliğine göre çalışanlara memur denir.
Bazı devlet kurumlarında iş kanununa göre
çalışanlar da bulunmaktadır.
4857 Sayılı İş Kanunu
• İşveren: bir iş sözleşmesine dayanarak işçi
çalıştıran gerçek veya tüzel kişi / kurum/
kuruluş. İşveren gerçek kişi olabileceği gibi,
şirket, dernek, sendika, devlet, bakanlık vb.
• İşveren vekili: işveren adına hareket eden ve
işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev
alan kişidir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• İş Yeri: İşveren tarafından mal ve hizmet
üretmek amacıyla maddi olan ya da olmayan
unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birim.
• İş yeri, birden fazla da olabilir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• İş ilişkisi: iş veren ile işçi arasında kurulan iş
ilişkisine denir.
• İş sözleşmesiyle, iş ilişkisi kavramı özdeş olarak
kullanılmaktadır.
• İş ilişkisi 1 yıldan az süreliyse, yazılı olmak
zorunda değil.
4857 Sayılı İş Kanunu
• İş sözleşmesi: bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş
görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi
üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.
• Personel seçiminde iş veren, işçi hangi koşullarda
çalışacağı, yapacağı iş, işin tehlike ve risklerinin ne
olduğu, çalışacağı kurum hakkında bilgi vermekle
yükümlüdür.
• İş görüşmesinde aday, işverenin kusurlu davranışı
nedeniyle mağdur olmuş ise işverene maddimanevi tazminat davası açabilir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• İş sözleşmesinden bahsedebilmek için iki
tarafın anlaşması (sözlü- yazılı) yeterlidir.
• Herhangi bir askeri görev nedeniyle işinden
ayrılan işçiyi, görevin bitmesinden sonra eski
işine alma zorunluluğu vardır (madde31)
• İşyeri toplu işçi çıkardıktan sonra, yine aynı
niteliklerde işçi alımını en erken 6 ay sonra
yapabilir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Belirsiz süreli iş sözleşmesi: başlangıç tarihi belli,
bitiş tarihi belli değil
• Belirli süreli iş sözleşmesi: başlangıç ve bitiş
tarihleri belli (proje çalışması, kısa süreli çalışma
vb) olan sözleşmelerdir. Süre dolunca sözleşme
kendiliğinden biter.
• Kısmi süreli iş sözleşmesi (part time) normal
haftalık çalışma süresinin en fazla 2/3 süresi kadar
çalışması halinde
• Mevsimlik çalışma: yaz sezonunda çalışma (2
aydan fazla olamaz) gibi
4857 Sayılı İş Kanunu
• Deneme süreli iş sözleşmesi: İşçinin iş
ortamını işverenin de işçiyi tanıması amacıyla
2 aya kadar deneme süresi verilir. Deneme
süresinde her iki taraf istediği zaman
tazminatsız olarak iş sözleşmesini fesih
edebilir. İşçinin çalıştığı süreye ait ücreti ve
diğer hakları saklıdır.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Geçici iş ilişkisi: kendi işçisini, onayını almak
suretiyle ve geçici bir süre çalışmak üzere bir
başka işverenin emrine vermesiyle oluşan iş
ilişkisidir.
– Taşeron şirketler,
– Özel istihdam büroları
– İşveren işçisini holding bünyesinde başka yerlerde
çalıştırabilir.
– Başka bir işverene devredebilir
– Geçici süre en fazla 6 ay olup, iki kez süre uzatılabilir
4857 Sayılı İş Kanunu
• Asıl işveren- alt işveren ilişkisi: bir işyerinde
birden fazla işverene bağlı işçilerin (temizlik,
yemek,
güvenlik
vb.)
çalıştırılması
(taşeronluk).
Kamu Hastaneler Birliği
• Kamu hastanelerinde çalışma usulleri yeniden
düzenlendi (2012)… 663 ve 632 Sayılı KHK
– Birlik yöneticileri 2 yıllık sözleşmeli
– 4a (657 sayılı kanuna göre memur, KPSS, kadro maaşı
+ performans)
– 4b (sözleşmeli personel, KPSS sınavı, sürekli işçi, kamu
işçisi??, kadro maaşı + ???)
– 4c (geçici personel, bir yıldan az süreli, mevsimlik
çalışanlara, belirlenen ücrete göre çalışırlar, taşeron
şirket işçisi, asgari ücret)
– 4c kadrosunda yer alan hekim, hemşire, fizyoterapist,
diyetisyen olabiliyor.
4a ve 4b’li
A Kamu (Şehir) Hastanesi
Yöneticiler 4b’li
Taşeron (istihdam) şirket
B Kamu (Şehir) Hastanesi
4c’li
4857 Sayılı İş Kanunu
• Çalışma süresi: işçinin çalıştırıldığı işte geçen
süredir. Haftalık çalışma süresi en fazla 45
saattir. Bu süre haftanın günlerine eşit olarak
bölünebilir. Tarafların anlaşması ile normal
çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine,
günde 11 saati geçmemek üzere farklı
dağıtılabilir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Denkleştirme: bir işyerinde haftada 5 gün 9
saat çalışılırken tarafların anlaşmasıyla 11 saat
çalışması halinde 55 saat çalışmış olur. 10
saatlik fazla çalışma, daha sonraki haftalarda
daha az çalışmayla denkleştirilmesi gerekir.
İşçinin iki aylık çalışma süresi içinde işçinin
haftalık çalışma süresi, normal haftalık çalışma
süresini aşamaz. İhtiyaca göre artan veya
azalan sürelerle çalışmak söz konusudur.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Telafi çalışması: işçinin bazı günlerde
çalışmaması halinde, kaybedilen çalışma
sürelerinin belirli bir zaman dilimi içinde
normal çalışma süreleri üzerine çalışarak ve
fazla çalışma ücreti ödenmesine gerek
kalmadan telafi edilmesidir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Ara dinlenme: ara dinlenmeler, çalışma
süresinden sayılmaz. Genellikle öğlen 1,5 saat
yemek ve 15 dk+ 15 dk çay molası verilir.
Toplam 2 saat ara dinlenme söz konusudur.
• 9 saat + 2 saat = 11 saat çalışma
4857 Sayılı İş Kanunu
• Gece çalışma: saat 20:00 ile 06:00 saatleri arasında
yapılan çalışmadır. En fazla on bir saat süren
dönemdir.
• İşçilerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez.
(Ek cümle: 4/4/2015-6645/37 md.) Ancak,
turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti
yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının
alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde
gece çalışması yaptırılabilir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Fazla çalışma: haftalık normal çalışma
süresinin üzerinde yapılan çalışmadır. Bir
işçinin yapacağı fazla çalışmanın toplam süresi
bir yılda toplam 270 saatten fazla olamaz.
Fazla çalışma için iş sözleşmesinde işçinin
onayı alınmış olmalıdır.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Fazla çalışma ücreti: fazla çalışma söz konusuysa,
her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret,
normal çalışma ücretinin saat başına düşen
miktarının %50 fazlasıdır.
• Fazla çalışma ücreti yerine serbest zaman: işçi
isterse altı ay içinde (yazılı) fazla çalışma
karşılığında zamlı ücret yerine, her bir saat
karşılığında 1 saat 30dk izin olarak alabilir.
• İşçi hak ettiği serbest zamanı, çalışma süreleri
içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır
4857 Sayılı İş Kanunu
• Hafta tatili: kesintisiz en az 24 saat dinlenme
(hafta tatili) verilir. Hafta tatili Pazar olmak
zorunda değildir.
• Ulusal bayram ve genel tatil günleri: bu
günlerde işçi çalışıyor ise, çalışılan her gün için
bir günlük ücret (toplam 2 günlük) ödenir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Yıllık ücretli izin: temel koşul, en az bir yıl
(deneme dahil) çalışmış olmaktır. Bir yıl içinde
kullanılmayan izinler sonraki yıla devredilebilir,
paraya çevrilemez. (Cumartesi çalışılsın ya da
çalışılmasın iş günü kabul edilir.)
• 1-5 yıl (dahil) arası çalışanlar 14 iş günü
• 6- 14 yıl (dahil) arası çalışanlar 20 iş günü
• 15 yıl üzeri çalışanlar 26 iş günü izin
yapabilirler.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Yıllık izin işveren tarafından bölünemez.
• İznini başka ilde geçirecek olanlara isterlerse
gidiş ve gelişleri için (4 güne kadar) yol izni
verilir.
• İzne gidecek kişiye ücretli izin maaşı öncesinde
verilmelidir.
• Yıllık izinde başka bir yerde çalışırsa işçi,
sadakat borcuna aykırı davrandığı için
sözleşmesi fesih edilir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Doğum ve süt izni: doğumdan önce 8, doğumdan
sonra 8 hafta çalıştırılmaz. Çoğul gebeliklerde
doğum öncesi haftaya ek 2 hafta eklenir. Sağlığı
uygun olan gebeler isterlerse doğumdan önceki
üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir.
• (Ek cümle: 13/2/2011-6111/76 md.) Kadın
işçinin erken doğum yapması halinde ise
doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak
süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek
suretiyle kullandırılır.
• (Ek fıkra: 29/1/2016-6663/22 md.) doğum sonrası
analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun
bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta
olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış
çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri
hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda
yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün
süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz
izin verilir.
• Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir.
Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış
gün olarak uygulanır.
• Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt
iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.
• Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik
kontroller için ücretli izin verilir.
• Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde,
hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif
işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir
indirim yapılmaz.
• İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık
sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik
halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya
kadar ücretsiz izin verilir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Süt izni, kadın işçilere bir yaşından küçük
çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5
saat süt izni verilir. Bu süre günlük çalışma
süresinden sayılır.
• 9 saat – 1,5 saat =7,5 saat
4857 Sayılı İş Kanunu
• Mazeret izinleri:
• Ek: 4/4/2015-6645/35 md.)İşçiye; evlenmesi
veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının,
eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde
üç gün, eşinin doğum yapması hâlinde ise beş
gün ücretli izin verilir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• İş ilişkisinin sona ermesi: tarafların serbest
iradeleriyle sona erdirmeleridir.
• İş sözleşmesinin feshi: taraflardan birinin isteği
ile sözleşmeyi yazılı fesih etmesidir.
• Haklı fesihler:
– Belirlenen süre bitmiş olabilir,
– Sağlık nedenleri
– Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymama
İşçinin sözleşmeyi haklı feshi
• İşverenin Ahlak ve iyi niyet ihlalleri
– İşçinin kişilik haklarına saldırı niteliğindeki davranış
– Ücretle ilgili hakların verilmemesi
– Çalışma koşullarının uygulanmaması
• Zorlayıcı nedenler
– Çalışılan yerde bir haftadan fazla süreyle işin
durmasına neden olacak zorlayıcı neden olursa işçi
ayrılmak isteyebilir. Bu süreçte işveren işçiye her gün
için yarım günlük ücret verir. Bir hafta dolduktan sonra
ödeme borcu kalkar. Bu durumda işçi isterse ücret
almadan bekler.
– İflas etme???
İşverenin sözleşmeyi haklı feshi
• İşçinin Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymaması
– İşçinin alkol, uyuşturucu nedeniyle hastalık vb.
– İşçinin (işle ilgili gerekli vasıflar kendisinde
bulunmadığı halde vb) işvereni yanıltması
– Görevini yapmaması
– İşçinin işyerini ve işvereni kötüye kullanması
– İşçinin işyerinde suç işlemesi
– İşçinin işine mazeretsiz (ardarda 2 gün veya bir
ayda üç iş günü) devamsızlığı
Süreli Fesihler
• Belirli süreli iş sözleşmelerinde, sürenin bitimine
yakın işçinin karşı tarafa öncesinde yazılı bilgi
vermesi gerekmektedir. İşçi bir neden belirtmek
zorunda değil. İşveren ise mutlaka bir neden
belirtmelidir.
–
–
–
–
İşyerinde 6 aydan az süredir çalışıyorsa 2 hafta önce
6ay-1,5 yıl arasında 4 hafta önce
1,5-3 yıl arasında 6 hafta
3 yıldan fazla ise bildirim yapılmasından başlayarak 8
hafta
İş Arama İzni
• Bildirim süreleri içinde işveren işçiye yeni bir iş
bulması için gerekli olan iş arama iznini (günde
2 saat) iş saatleri içinde vermelidir. İşçi isterse
iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu
kullanabilir.
• Bildirim süresine uymayan taraf, bildirim
süresine ilişkin ücret tutarında tazminat
ödemek zorundadır.
Geçerli Neden ve Geçerli Fesih
• İşçi iş güvencesi (6 aylık) kapsamında ise,
işverenin sözleşmeyi fesih edebilmesi için geçerli
bir nedenin olması gerekir. Aksi halde işçi iş
mahkemesine başvurarak, işe iade isteyebilir.
• İşçinin yetersizliği: fiziksel, mesleki nedenlerle
işini gerektiği gibi yapamaması halinde,
performans değerlendirme sonuçları gösterilerek
işten çıkarılabilir. Yetersizlik ispat edilmelidir.
4857 Sayılı İş Kanunu
• Çalışma koşulları: işveren çalışma koşullarında
değişiklik yapabilir, hükmü sözleşmede yer alıyor
ise, işveren geçici olarak bildirim yaparak çalışma
koşullarında değişiklik yapabilir.
• İşçi bildirimi takiben 6 iş günü içinde yazılı olarak
kuruma başvurursa, işçi değişikliğe uymak
zorunda değildir, yani koşullar uygun olmadığı için
iş sözleşmesini tazminatsız fesih edebilir.
Geçerli Neden ve Geçerli Fesih
• İşçinin davranışları: işyerinde rahatsızlık
yaratacak şekilde çalışma, alkol alma, sigara
içmeme yasağına uymama, amirleri ve
arkadaşlarıyla geçimsizlik, işe geç gelme vb.
• İşletme dışı nedenler: kurumun satılması, el
değiştirmesi vb
• İşletmeden kaynaklanan nedenler: bazı iş
türlerinin
kaldırılması,
yeni
teknoloji
kullanılması vb.
Geçerli ve Geçersiz Fesihte İşverenin
Yükümlülükleri
Fesih geçerli ise:
• İhbar tazminatı
• Koşulları varsa kıdem tazminatı
Fesih geçersiz ise:
• İhbar tazminatı
• Koşulları varsa kıdem tazminatı
• İşçinin 4-8 aylık ücreti tutarında iş güvencesi tazminatı
• Mahkeme kararı kesinleşince işçinin çalıştırılmadığı
süre için 4 aylık ücreti ve diğer hakları
Kıdem Tazminatı
• Kıdem tazminatı, işçinin işyerinden ayrılırken
işveren tarafından işçiye ödemekle yükümlü
olduğu tazminattır.
• Kendi isteğiyle işten ayrılan işçi kıdem tazminatı
hakkı kazanmaz.
• Sözleşmenin feshedilmesi veya kadının evlendiği
tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile
sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son
bulması hallerinde ödenir.