DENTiN ÇÜRÜĞÜ BULUNAN DiŞLERDE MEYDANA GELEN

Cumhuriyet Üniversitesi
Dişhekimliği Fakültesi Dergisi
Cilt 3, Sayı 1, 2000
DENTiN ÇÜRÜĞÜ BULUNAN DiŞLERDE MEYDANA GELEN PULPA KAN AKIM
HIZINDAKi DEĞİŞİKLiĞiN LASER DOPPLER FLOWMETRY (LDF) METODU iLE
DEĞERLENDiRiLMESi
Dt.Mete VURAL **
Yrd.Doç.Dr.Kerem Engin AKPINAR*
Dt.Kürşat ER**
SUMMARY
ÖZET
Pulpa hastalıklarında teşhis koymak için çok çeşitli tam
metodları vardır. Mine ve dentin ile çevrili olan pulpa bağ dokusunun direkt incelenmesi mümkün değildir. Çeşitli derecelerde
iItihaplanmış pulpanın tedavisini belirlemek için pulpanın
vasküler durumunu belirlemek gerekmektedir. Bu amaçla pulpa
hastalıklarının tamsı; hasta anemnezi, klinik muayene, radyografik değerlendirme ve yardımcı test/erin uygulanması ile
sağlanmaktadır. Günümüzde kan akımını ölçen teknikler arasında en çok tercih edilen yöntem Laser Doppler Flowmetry
yöntemidir. Tıpta çeşitli dal/arda dokuların canlılığını ve kan
akım değerlerini tespit etmek amacı ile bu teknikten yararlanılmaktadır(. Laser Doppler Flowmetry cihazı laser ışını yardımı ile
pulpa kan akım hızını ölçebilen noninvaziv bir metoddur.
Çalışmamızın sonuçlarında dentin çürüğü bulunan çalışma
grubundaki dişlerin pulpa kan akımı, kontrol grubuna göre daha
fazla görülmüştür.
There are many diagnostic methods for diagnosis of pulpal
diseases. Direct examination of pulpal connective tissue which
is surrounded with dentine and enamel is not possible. For
determining the treatment of inflammated pulp in different levels,
Vascular situation of pulp must be assesed.For this
reason;Diagnosis of pulpal diseases is obtained with patient
history,clinic
examination,radiographic
evaluation
and
application of helper tests. Recently, Lasser Doppler Flowmetry
metod is most prefered method among the measurement
methods of pulpal blood fiow. This method has been used in
medicine for assessment of tissue vitality and blood flow values.
Laser Doppler Flowmeter which can measure pulpal blood fIow
with laser beam is a non-invasiv method. At the end of the
study, pulpal blooad fIow in teeth with dentine caries show
higher values than control group.
Key words: Dentine caries, pulpal blood flow, Laser
Anahtar Kelimeler:Dentin çürüğü, pulpa kan akımı, Laser
Doppler Flowmeter
doppler flowmetry
GiRiŞ:
Pulpa dokusunda çok zengin bir damar ağı
bulunmaktadır. Pulpa bu damar ağını tek çıkış kapısı olan faramen apikale ve yan foramenlerden bir
arter ile yaparlar. Arter kök kanalına girer girmez
birçok kollara ayrılarak kanı pulpa odasına taşır.
Aynı şekilde dallanan küçük venler kanı alarak foramen apikalede daha geniş venlere iletirler.6
Pulpa dokusu içindeki mikrosirkülasyon son
derece önemlidir. Bağ dokusu ile birlikte kan damarları tek bir fonksiyon yapan sistem oluştururlar.
Bu sistem doğrudan doğruya dokuların ihtiyaçlarına
uygun olarak yapı ve fonksiyon bakımından
geliştirilmiş damar sistemidir, içinde bulunduğu ortamda bağ dokusudur. Mikrosirkülasyon dokuya
gerekli olan besinleri verir ve metabolizma artıklarını
alarak dokudan dışarı atmaya çalışır. Dokuların
fizyolojisi bu mikrosirkülasyonun çalışmasına
bağlıdır. Dolaşım normal ise doku canlılığını korur
ve fonksiyonlarını yerine getirir. Mikrosirkülasyondaki bozukluk pulpa dokusunun canlılığını ve fonksiyonlarını etkiler.26
Çeşitli nedenlerle etkilenmiş pulpada (çürük,
mikrosızıntı, travma, kavite preparasyonu vs.),pulpa
hastalığının durumunu belirlemek için çeşitli
muayene yöntemleri vardır. Özellikle pulpanın canIı
lığını n belirlenmesinde pulpa kan akımına yönelik
çeşitli muayene yöntemleri kullanılmaktadır. Bunlar
arasında histolojik testler, doku basınç ölçümleri,
izotop klerans, radiolabelled mikrosfer, fotopletismografi sayılabilir. Fakat histolojik testlerde insan
dişlerinde çekim sonrası incelemelerde yeterli derecede detaylı bilgiler elde edilememiştir. Diğer
testlerinde rutin olarak klinikte uygulama zorluğunun
bulunması, cerrahi işlemler gerektirmesi ve direkt
pulpa kan akım hızını ölçememesi gibi dezavantajları bulunmaktadır. 32
Diş hekiminin pulpa hastalığının teşhisinde
kullandığı yardımcı testler (elektrik pulpa testi,kavite
testi,
anestezi
testi)
pulpanın
sinirsel
hasarınıbelirleyen
ve
sonuçları
tartışılabilir
testlerdir.13,20 Ancak iltihabi durumlarda sinirsel
hasardan daha önce damarsal destek kayıpları
oluşur. Bu nedenle pulpanın kanlanmasını ölçmeye
yönelik metotlar üzerinde çalışılmaktadır.
Laser Doppler Flowmetry metodu, Doppler
kaymasından yaraı,anarak mikrosirkülasyondaki
kan akımının sürekli ve noninvasiv ölçümü amacı
*Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti Bilim Dalı, Öğretim Üyesi
**Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Endodonti Bilim Dalı, Araştırma Görevlisi
1
CiLT: 3, SAYI: 1
C.Ü. DİŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000
ile kullanılan yeni bir tekniktir.1 Tıp ve
dişhekimliğinin her dalında kullanılabilen bu
Master, Perimed AB-Sweden) kullanıldı. 90 açılı,
ucunda stoper bulunan özel dental 408 standart numaralı
dental prop kullanıldı. (Resim 1)
teknikte; düşük güçlü monokromatik laser ışını
taşıyan,bir optik prob kullanılmaktadır. Ölçüm probu
içerisinde ışını dokuya taşıyan verici fiber ve
dokudan geri saçılan ışınları fotodedektöre taşıyan
toplayıcı fiber bulunmaktadır. Işın demeti probla
dokuya iletidiğinde ışının bir kısmı dokuya absorbe
olurken bir kısmı da dokudan yansımaktadır. ışığı
yansıtan statik nesneler dalga boyunu değiştirmez
iken, ışığı yansıtan hareketli kan hücreleri Doppler
kaymasına neden olmaktadır.Doppler kayması
meydana gelmiş olan ışın demeti, sinyalleri
oluşturarak bu sinyallerden elde edilen değerler
21,28
perfüzyon olarak tanımlanmaktadır.
LDF cihazı lazer ışını kaynağı, fotodedektörler, fiber optik kablo, sinyal işlemci olmak üzere 4
ayrı üniteden oluşur. Ayrıca LDF cihazı ile hareketli
kan hücrelerin konsantrasyonu (CMBC), hız
(Velocity), perfüzyon ünitesi (PU), total backscattet
(TB) verileri alınabilir. 28
çalışmamızın amacı çürük nedeni ile etkilenen pulpa dokusunda meydana gelen ve enflamasyonun başlangıcı olarak kabul edilen pulpa kan
akımı değişikliğinin yeni bir metod olan Laser
Doppler Flowmetry ile değerlendirmektir.
Resim 1: Laser Doppler Flowmetry cihazı (Periflux
4001 Master, Perimed AB-Sweden)
Laser Doppler Flowmetry ile pulpa kan akımı
ölçümlerinde, probun ölçümü yapılacak dişlerin hep
aynı noktasından, aynı açı ve mesafede yapabilmesi için prob tutucular yapıldı. Ölçümlerde kullanılmak üzere silikon esaslı ölçü maddesi ile (Durasil
Centradent-Germany)
ağız
içerisinden
ölçüalınarak hastaya özel prob tutucu hazırlandı.
Prob tutucu üzerinde ölçümü yapılacak dişlerin
vestibul servikal üçlüsü hizasından probun çap
genişliğinden biraz daha dar kanallar açıldı. (Resim
2) Bu şekilde probun ağız içerisinde sabit ve aynı
noktadan ölçümleri yapıldı. Çalışma ve kontrol
grubundaki
dişlerin
ölçümlerinde
ölçüm
güvenirliliğini de belirlemek amacı ile aynı dişten
tekrar ölçümler yapıldı.
MATERYAL -METOD
Bu araştırma Cumhuriyet Üniversitesi Diş
Hekimliği Fakültesi Endodonti Bilim Dalı kliniklerinde yapılmıştır. Endodonti Bilim Dalı'na diş tedavileri
için gelen hastaların anemnezi alınmış, intraoral ve
radyografik muayenesi yapılmıştır. Hasta seçiminde şu kriteriere dikkat edilmiştir.
1. Hastaların anemnezinde şikayeti olan dişinde spontan ağrı olmadığı, termal uyarılara karşı
kısa süreli keskin ağrı oluştuğu, ağrıyı oluşturan
termal uyarıları ortadan kaldırdığında ağrının yok
olduğu belirtildi.
2. Periapikal radyografisinde dentini içerisine
alan çürük tespit edildi. Radyografide periapikal
aralık ve lamina dura normal olarak izlendi.
3. Kontrol grubunun oluşturulması için şikayeti bulunan dişin simetrisi seçildi. Bu gruptaki dişlerde çürük, restorasyon ve kron olmamasına dikkat edildi.
4. Hastaların herhangi bir sistemik hastalığının olmamasına ve sigara kullanmamasına özen
gösterildi.
Bu kriterlere uygun yaşları 25-45 arası 10
hastada 20 adet üst çene küçükazı diş çalışmaya
dahil edildi.
Pulpa kan akımı ölçümlerinde band genişliği
20 HZ.-20 kHz, ve prop ucu çıkış gücü 1 mW. olan
Laser Doppler Flowmetry cihazı (Periflux 4001
Resim 2: Özel dental prob ve elastomerik ölçü
maddesinden hazırlanan prob tutucu
Çalışmaya alınan hastalarda LDF ölçümlerinden önce 1-2 saat öncesinden bir şey yememeIeri söylendi. Hastanın genel sistemik kan basıncını
sabitlemek için belirli bir süre dinlendiriidi ve
hastalar ölçümlerde rahat dik pozisyon konumunda
tutuldu. Prop tutucu hastanın ağızına yerleştirildi ve
2
CiLT: 3, SAYI: 1
C.Ü. DiŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000
her iki grubun LDF ölçümleri yapıldı. Pulpada
gelişen kan akım hızı bilgisayar ekranından izlenebildiği gibi cihaz üzerinde bulunan digital ekrandan
ölçümlerin sayısal değerleri alındı.
Elde edilen veriler ayrı ayrı kayıt edildi. Çalışma ve kontrol grubunda bulunan dişlerin pulpa
kan akım hız ölçüm değerleri istatistiksel olarak
Man Whitney U testi ile karşılaştırıldı.
BULGULAR
Çalışmamızda çalışma ve kontrol grubunun
Laser Doppler Flowmetry değerleri Tablo 1'de verilrilmiştir. Grupların LDF cihazı ile ölçülen pulpa kan
akım hızı ortalamaları karşılaştırıldığında gruplar
arası farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulundu
(p>O,05).(Tablo 2)
Grupların Laser Doppler Flowmetry cihazı ile
ölçülen pulpa kan akım hızı değerlerini gösteren
grafik Şekil 1'de ifade edilmiştir.
TARTIŞMA
Pulpa hastalıklarında teşhis koymak için çok
çeşitli tanı metotları vardır. Mine ve dentin ile çevrili
olan pulpa bağ dokusunun direkt incelenmesi
mümkün değildir. Çeşitli derecelerde iltihaplanmış
pulpanın tedavisini belirlemek için pulpanın vasküler
durumunu belirlemek gerekmektedir. Bu amaçla
pulpa hastalıklarının tanısı; hasta anemnezi, klinik
muayene, radyografik değerlendirme ve yardımcı
testlerin uygulanması ile sağlanmaktadır.23
Pulpa hastalıklarının teşhisinde kullanılan
dental hikaye, klinik muayene ve radyografik bulguların yanında hekime yardımcı olan elektrik pulpa
testi, termal testler, perküsyon testi, kavite testi, ve
anestezi testidir.2
Bu testler pulpanın sinir liflerinin hassasiyetine dayanan subjektif testlerdir.Yapılan çalışmalarda
vitalite testlerinden elde edilen cevaplar ile histolojik
bulgular arasında paralellik olmadığı gösterilmiştir.23,25,27,31
Klinikte rutin olarak kullanılan elektrik pulpa
testi pulpa vitalitesinden çok sinirsel durumu tayin
eden bir yöntemdir.8,10,13 Elde edilen sonuçlar
hastanın evet-hayır cevabına göre değerlendirilmektedir.2,7 Akut abseli dişlerde, diş devital olduğu
halde elektrik pulpa testinde yanlış pozitif değerler
alınabilmektedir.2 Ayrıca travmaya uğramış dişIerde
dişler geçici bir sinirsel şok geçirebilmektedir.. Bu
durumda dişin kan desteği devam etse de elektrik
pulpa testine negatif değerler verebilmektedir.7,9,12,31
Kavite testinde dişin canlılığını belirlemek için
diş sert dokusunda gereksiz yere madde kaybı
oluşturulmaktadır. Bu yüzden pek tercih edilen bir
metot değildir. 9
3
Anestezi testi ise; pulpanın vitalitesini değerlendirmekten çok ağrının ilgili diş veya bölgeden
kaynaklanıp kaynaklanmadığını öğrenmek amacı ile
yapılan bir testtir. 9
Tıp alanında kan akımı ölçümlerinde kullanılan yöntemler intravital mikroskopi, lokal izqtop klerans, dual wave-Iength spektrometri, pulse osimetri,
radiolabelled mikrosfer ve gaz emdirme metotlarıdır.
Bu testler kan akımı ölçümlerinde kullanılan indirekt
32
yöntemlerdir. Bu yöntemlerin uygulama esnasında
klinik şartlara uygun olmaması, cerrahi işlemler
gerektirmesi, pahalı radioaktif maddeler kullanımı
nedeni ile pratik yöntemler değildir.4
Günümüzde kan akımını ölçen teknikler arasında en çok tercih edilen yöntem Laser Doppler
Flowmetry yöntemidir.32 Tıpta çeşitli dallarda dokuların canlılığını ve kan akım değerlerini tespit etmek amacı ile bu teknikten yararlanılmaktadır.14,15
Laser Doppler Flowmetry cihazı laser ışını
yardımı ile pulpa kan akım hızını ölçebilen noninvaziv bir metotdur.Bu teknikte, düşük güçlü monokromatik laser ışını taşıyan,bir optik prob kullanılmaktadır. Ölçüm probu içerisinde ışını dokuya
taşıyan verici fiber ve dokudan geri saçılan ışınları
fotodedektöre taşıyan toplayıcı fiber bulunmaktadır.
Işın demeti probla dokuya iletildiğinde ışının bir
kısmı dokuya absorbe olurken bir kısmı da dokudan
yansımaktadır. ışığı yansıtan statik nesneler dalga
boyunu değiştirmez iken, ışığı yansıtan hareketli
kan hücreleri Doppler kaymasına neden 01maktadır.Doppler kayması meydana gelmiş olan
ışın demeti, sinyalleri oluşturarak bu sinyallerden
elde edilen değerler perfüzyon olarak tanımlanmaktadır.19
LDF yönteminin diş hekimliğinde pulpa vitalite
testinde kullanılmasının bir çok avantajları vardır. Bu
avantajlar arasında dişte kavite açılmaksızın direkt
kan akım hızının ölçülmesi ve diğer vitalite
testlerinde olduğu gibi sinirsel cevaplara bağlı
olmayışıdır. 23,25,32 Bu nedenle yanlış negatif ve
yanlış pozitif cevap oluşturmaz, direkt kan akım hızını yansıtır.
Kuvvetli ve devamlı dentin irritanı aşırı sayıda
efferent sempatik impulslar gönderdiğinde normal
hemostatik refleks kontrol sistemi bozulur. Arterial
damarların düz kas duvarları kontraksiyona uğrar.
Böylece katabolik ürünlerin daha fazla birikimi
oluşur, pH daha fazla düşer. Sfinkterlerin gevşeme
periyodu uzar ve vazodilatasyon meydana gelir.
Dilate olan arterial damarlar pulpaya daha fazla kan
getirir ve hiperemi oluşur. Bu durum pulputisin ve
pulpa içi basıncın arttığı ilk evredir. 2,22,30
Çalışmamızın sonuçlarında dentin çürüğü
bulunan çalışma grubundaki dişlerin pulpa kan akı-
CiL T: 3, SAYI: 1
C.Ü. DiŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000
tırmada çürük nedeni ile etkilenen pulpa dokusunda
kan akım hızında değişiklikler saptanmıştır.
Pulpadaki kan akımı değişikliklerini saptayabilen
LDF metodu, pulpa hastalıklarının tanı ve tedavi
planlamasını sağlıklı bir şekilde yapabilmek için son
derece uygun, klinik olarak pratik ve direkt pulpa kan
desteğine bağlı olması nedeni ile son derece
güvenilir bir metoddur.Yaptığımız araştırmanın
sonuçlarından ve daha önce yapılmış olan
çalışmalardan anlaşılacağı gibi Laser Doppler
Flowmetry diş hekimliğinde tanı metodları arasında
önemli bir yer tutabileceğini düşündürmektir.
mı , kontrol grubuna göre daha fazla görülmüştür.
Bunun nedeni pulpada meydana gelen hiperemiye
bağlı olarak vasküler permabilite, bölgesel kan akımı artışı ve buna bağlı olarak ortamdaki eritrosit
sayısındaki artıştır.13,22,30 Pulpada meydana gelen
kanlanma Massler17 isimli araştırıcının dentin
çürüğü bulunan dişlerde yapmış olduğu histolojik
incelemede bu tip aktif lezyonların altında enflamatuvar reaksiyonları göstermiştir.
Johnson ve arkadaşları 16 köpeklerde 28 gün
içinde topikal ya da sistemik nikotin uygulamasını
takiben pulpal kan akımı ölçümlerini yapmış ve
dişlerin pulpa kan akımında değişkenlik bulmuştur.
Baab ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada sigara
içmeyi takiben deri kan akımında azalma, dişeti kan
akımında artma olduğunu rapor etmişlerdir. Biz de
çalışmamızın hasta seçiminde vazoaktif etkenleri
elemine etmek için sigara içen hastaları çalışmaya
almadık.
Dışarıdan sıcak ve soğuk yiyeceklerin alınması pulpa kan damarlarında vazodilatasyon ve
vazokonstriksiyon geliştireceği, buna bağlı olarakta
pulpa kan akım hızını değiştireceği düşünülmüştür.
Bizim bu düşüncemizi destekleyen çalışma Andersen ve arkadaşları3 tarafından yapılmıştır. Çalışmalarında termal uyarılar sonucu pulpa kan akım
hızında birkaç dakika sonra değişimler göstermiştir.
HASTA
SAYISI
Kontrol
Grubu
1
7.39
2
3
4
7.47
19.34
5.40
Çalışma
20.69 12.29
Grubu
23.94
8.40
5
6
7.30
8.98
11.40
12.28
7
12.70
8.32
8
9
19.17
8.16
27.69
17.70
10
7.24
16.80
Tablo 1: Kontrol ve çalışma grubuna alınan hastaların
pulpa kan akım hızının LDF ölçüm değerleri
Kontrol grubu
Çalışma grubu
SONUÇ
Pulpa içerisinde meydana gelen kan akım
hızı hastanın sistemik kan basıncına bağlıdır. Pulpa
içi kan akımında değişimler kardiovasküler sistem,
kalp atım hızı ve basıncı ile ilişkilidir.24 Bu nedenle
hastalarda bu sistemi etkileyecek herhangi bir
hastalığının olmamasına dikkat edildi. Ayrıca
hastanın kan basıncının normal istirahat durumunda olması için hastalar ölçümler öncesi dinlendirilmiştir.
Erdem 11 yapmış olduğu çalışmada hastaların simetrik ve karşıt dişlerinin pulpa kan akım hızlarının aynı olduğunu göstermiştir. Bu durum
hastalanan bir dişin pulpa kan akımının karşıt veya
simetrik dişle karşılaştırılabileceğini göstermiştir.
Cihazın ölçüm derinliği 1 mm. olmasına rağmen daimi dişte ortalama 2-2,5 mm. kalınlığındaki
mine ve dentir dşılarak bir dişin pulpa kan akım hızı
ölçülebilmektedir. Bu çekilmiş dişlerde pulpa
boşluğuna yerleştirilmiş kanül vasıtası ile farklı hızlarda kan pompalanması ile elde edilen kayıtlarda
gösterilmiştir.29 Pulpadaki kan akımını saptama
cavının bir kısmı da mine ve dentin dokusunun
saydam tübüler yapı olmasına bağlanmıştır.26
Lazer Doppler Flowmety metodu son yıllarda
tıp ve dişhekimliğinde dokuların canlılıUr
ğını,kanlanmanı belirlemek amacıyla güvenilir
bir şekilde kullanılmaktadır. Bizim yaptığımız araş-
Ölçüm değerleri
ortalamaları
10.31+ 1.60
15.95±2.08
P=O,028
p>O,05
Tablo 2: Pulpa kan akım hızının LDF ölçüm
değerleri ortalamaları
LDF
30
25
Ölçüm
20
Değeri
15
10
5
0 has1 has2 has3 has4 has5 has6 has7 has8 has9 has10
-●- Kont gru. -■- Çalışma gru.
Şekil 1 : Ölçümleri yapılan hastaların LDF
değerlerini gösteren grafik
4
CİLT: 3, SAYI: 1
C.Ü. DiŞHEKiMLiGi FAKÜLTESi DERGiSi 2000
27..Trowbridge, H.O., Emling, R.C.: Inflammation: A review of the process. Fourth ed. Quintessence Publishing Co.
Illiois 13-19, 1993
28. Users's manueL. Stocholm: Perimed, 1991
29. Vongsavan, N., Matthews, B.: Experiments on Ext
racted Teeth in to the Validity of Using Laser Doppler Techniques for recording Pulpat Blood Flow., Archs.Oral Biol., 38 (5): 431439,1993
30. Walton, R.E., Pashley, D.H., Ogilvie, A.L.: Histology
and Physiology of the Dental Pulp in.lngle 2.Endodontics. Third
Ed.1985/Lea&Febigor , Philadelphia, Ch.5:308-338.1985
31. Weine, F.S.: Endodontic Therapy. Fourth Ed.,The
CV Mosby Co.,Toronto.Ch.6:35-72,1989
32. Wilder-Smith, P.E.E.:A new metod for noninvasiv
measurement of pulpal blood flow., Int Endodon J., 21 :307-312,
1988
KAYNAKLAR:
1. Adrian R.J.:Selected Papers On Laser Doppler Velocimetry.2.Series,SPIE Optical Engineering Press,1993
2. Alaçam T.:Endodonti, Gazi Üniversitesi Basımevi,Ankara,1990
3. Andersen,A.,Aars,H.,Brodin,P.:Effect of Cooling and
Heating of The tooth on pulpal Blood Flow in Man., Endo Dent
Traumatology 10:256-259,1994
4. Baab, D., Öberg, p., Holloway, G.:Gingival Blood Flow
Measured With aLaser Doppler Flowmetry., J Periodon., 21:7385,1986
5. Baab, D.a., Öberg, P.A.:Laser Doppler Measurement
of Gingival Blood.Flow in Dogs With increasing in Inflammation.,Arch Oral Biol., 32:551-555,1987
6. Bayırlı, G.: Diş Pulpası ve Ağrı., istanbul Üniversitesi
Basımevi, istanbul, 1992
7. Bhaskar, S.N., Rappaport, H.M.:Dental Vitality Teeths
and Pulp Status., JADA, 86: 409-411, 1973.
8. Cailleteau,J.G., Lundington, J.R.: Using the Electric
Pulp Tester With Gloves:A Simplified Approach., J Endodon.,15:80-81, 1989
9. Cohen, s.: Diagnostic Procedures . in Patways of The
Pulp in., Cohen, S., Burns, R.C. Sixth ed., The CV.Mosby Co. St
Louis, Missouri. Ch.1 :2-25, 1994
10. Dummer, P. M. H., Tanner, M.:The Response of
Caries-free, Unfilled Teeth to Electrical Excitation:A comparison
of two New Pulp Testers., Int Endodon J.,19:172-177, 1986
11. Erdem, M.:Klinik Tanıda LDF Metodundan Yararla
nılması., Doktora tezi, Ankara, 1998
12. Heithersay, G.S., Hirsch, R.S:Tooth Discoloration
and Resolution Following a Luxation injury:Significance of Blood
Pigment in Dentin Laser Doppler Flowmetry Reading.,Quinstessence Int., 24:669-676, 1993
13. Jacobson, J.J., Arbor, A:Probe Placement During
Electric Pulp Testing Procedures., Oral Surg., 58:242-247,1984
14. Jenkins, S., Sepka.. R., Barwick, W.J.:Routine Use
of Laser Doppler Flowmetry for Monitoring Autologous Tissue
Transplants.,Ann Plastic Surg.,5:423-426.1988
15. Johansson, K.,Ahn, H., Lindhanon, J., Tryselius,
U.:Effect of Epidural Anaesthesia on intestinal Blood Flow., British J Surg., 75:73-76,1988
16. Johnson, W.t., Johnson, G.K, Todd, G.L., Fung,
YK: Effect of Systemic and Topical Nicotine on Pulpal Flow in
Dogs., Endo Dent Traumatol. 9:71-74,1993
17. Massler, M.: Pulpal reactions to dental caries. Int
DentJ.17:441-460,1967
18. Matthews, B., Vongsavas, N.: Advantages and limitations of laser Doppler flow meters. Int Endod J. 26(1): 9-10,
1993
19. Öztürk, M.,Potat, S., Yılmaz, D.: Farklı oranlarda
epinefrin HCl iç.eren %4 Artikain HCI'nin diş ve dişetinin kanlanması üzerinde olan etkilerinin Laser Doppler Flowmetry yöntemi
ile incelenmesi. C.Ü. Diş Hek. Fak.1:19-23,1998
20. Pantera, E.A., Anderson, R.W., Pantera, C.T.: Use of
dental instruments for bridging during electric pulp testing.
J.Endodon.18:37-38,1992
21. Periflux systems, System 4000, Perimed.
22. Regezi, JA,Sciabba, J.J.:Oral Pathology. Clinical
pathologic correlations. Philadelphia. W.B.Saunders Co.391,
1989
23. Rowe, AH.R., Pitt Ford, T.R.: The assessment of
pulpal vitality. Int Endodon J. 23:77-83,1990
24. Sasano, T., Kuriwada, S., Sanjo, D.: Arterial blooad
pressure regulation of pulpal blood flow as determined by laser
doppler. J Dent Res.68:791-795,1989
25. Sasano, T., Nakajima, 1., Shoj.. N.: Possible application of transmitted laser light for the assement of human pulpal
vitality. Endo Dent Traumatol. 13:88-91,1997
26. Seltzer, S., Bender, I.B.: The dental pulp, Biologic
considerations in dental procedures, ,3rd Ed, J.B. Lippicott
CO,Philadelphia, 1984
Yazışma Adresi:
Yrd.Doç.Dr.Kerem Engin AKPINAR
Cumhuriyet Üniversitesi
Dişhekimliği Fakültesi
Endodonti Bilim Dalı Kampüs-Sivas
Tel:0-346-219 10 10/2772
e-mail:[email protected]
5