mizaç ve karakterin şizofreni hastalarında sosyal işlevsellik, yaşam
advertisement
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU İSTANBUL İLİ BAKIRKÖY BÖLGESİ KAMU HASTANELERİ BİRLİĞİ GENEL SEKRETERLİĞİ BAKIRKÖY PROF. DR. MAZHAR OSMAN RUH SAĞLIĞI VE SİNİR HASTALIKLARI EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ PSİKİYATRİ KLİNİĞİ MİZAÇ VE KARAKTERİN ŞİZOFRENİ HASTALARINDA SOSYAL İŞLEVSELLİK, YAŞAM KALİTESİ VE KLİNİK BELİRTİLER ÜZERİNE ETKİSİ Dr. Filiz DERE YILMAZ TIPTA UZMANLIK TEZİ Tez Danışmanları: Uz. Dr. Mehtap DELİCE ARSLAN Doç. Dr. Erhan KURT İSTANBUL - 2015 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU İSTANBUL İLİ BAKIRKÖY BÖLGESİ KAMU HASTANELERİ BİRLİĞİ GENEL SEKRETERLİĞİ BAKIRKÖY PROF. DR. MAZHAR OSMAN RUH SAĞLIĞI VE SİNİR HASTALIKLARI EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ PSİKİYATRİ KLİNİĞİ MİZAÇ VE KARAKTERİN ŞİZOFRENİ HASTALARINDA SOSYAL İŞLEVSELLİK, YAŞAM KALİTESİ VE KLİNİK BELİRTİLER ÜZERİNE ETKİSİ Dr. Filiz DERE YILMAZ TIPTA UZMANLIK TEZİ Tez Danışmanları: Uz. Dr. Mehtap DELİCE ARSLAN Doç. Dr. Erhan KURT İSTANBUL - 2015 I. ÖNSÖZ Eğitimim ve tez aşamam süresince yardımları için klinik şefim ve tez danışmanım Doç. Dr. Erhan KURT’ a, Tez aşamasında yardımlarından dolayı tez danışmanım Dr. Mehtap DELİCE’ye, Psikiyatrinin öncellikle kendini tanıma aşaması ile başladığı konusunda bana yol gösterici olan Dr. Cem KOÇAR’a, Birçok konuda desteğini her zaman yanımda hissettiğim, asistanlığım boyunca gösterdiği emekten ötürü Dr. K. Fatih YAVUZ’a , Asistanlığım süresince birlikte çalışmaktan büyük keyif aldığım, klinik beceri ve tecrübesini esirgemeyen, deneyimlerinden yararlanma fırsatı bulduğum Dr. Evrim ERTEN’e, Tezimi hazırlama süreci de dahil olmak üzere hep yanımda olan ve birlikte çalışmaktan büyük keyif aldığım Hemş. Cavide ÇAKMAK ve Hemş. Aysel ÖZER’e, Asistanlığım boyunca birlikte çalışmaktan mutluluk duyduğum arkadaşlarım Dr. Oktay ŞAHİN, Dr. Okan İPEK, Dr. Elif AYAZ, Dr. Halide ŞAHAN, Dr. Burcu HAMURİŞÇİ, Dr. Özlem KARAARSLAN, Dr. İlknur GÜÇLÜ, Dr. Gözde ÜNAL, Dr. Ahmet NALBANT, Dr. Sevdenur CANSIZ, Dr. Eda KAYAPINAR’a, Birlikte çalıştığım tüm 5. Psikiyatri asistanları, uzmanları, hemşireleri ve personeline, Her konuda desteğini her daim hissettiğim eşime, Sonsuz teşekkürler... Dr. Filiz DERE YILMAZ İstanbul, 2015 I II. İÇİNDEKİLER Sayfa No I. ÖNSÖZ..........................................................................................................................I II. İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... II III. ÖZET...................................................................................................................... III IV. ABSTRACT ............................................................................................................. V V. KISALTMALAR ................................................................................................... VII VI. TABLO LİSTESİ ...................................................................................................IX 1. GİRİŞ VE AMAÇ...................................................................................................... 1 2. GENEL BİLGİLER .................................................................................................. 4 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. Şizofreni................................................................................................................. 4 Yaşam Kalitesi ...................................................................................................... 6 Şizofreni ve Yaşam Kalitesi................................................................................ 8 Kişilik, Mizaç ve Karakter Kavramları............................................................ 10 Şizofreni Hastalarının Mizaç ve Karakter Özellikleri ve Yaşam Kalitesine Etkisi .................................................................................................................... 15 3. GEREÇ VE YÖNTEM ........................................................................................... 17 3.1. Yöntem................................................................................................................. 17 3.2. Gereçler................................................................................................................ 17 4. BULGULAR ............................................................................................................ 22 5. TARTIŞMA.............................................................................................................. 60 6. KAYNAKLAR......................................................................................................... 67 7. EKLER ..................................................................................................................... 73 EK 1 – ETİK KURUL ONAYI................................................................................... 73 EK 2 – KATILIMCILAR İÇİN BİLGİLENDİRME .................................................. 74 EK 3 – SOSYODEMOGRAFİK VERİ FORMU .................................................... 76 EK 4 – MİZAÇ VE KARAKTER ENVANTERİ....................................................... 77 EK 5 – WHOQOL-BREF ........................................................................................... 92 EK 6 – ROSENBERG BENLİK SAYGISI ÖLÇEĞİ .............................................. 100 EK 7 – POZİTİF BELİRTİLERİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ........................ 106 EK 8 – NEGATİF BELİRTİLERİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .................... 109 EK 9 – KİŞİSEL VE SOSYAL PERFORMANS ÖLÇEĞİ ..................................... 110 II III. ÖZET MİZAÇ VE KARAKTER ÖZELLİKLERİNİN ŞİZOFRENİ HASTALARINDA SOSYAL İŞLEVSELLİK, YAŞAM KALİTESİ VE KLİNİK ÜZERİNE ETKİSİ Dr. Filiz DERE YILMAZ AMAÇ: Günümüzde şizofreni hastalarının tedavisinde en önemli nokta hastaların yaşam kalitelerini arttırabilmektir.Bu yüzden de son dönemde şizofreni hastalarının yaşam kalitesi ile ilişkili faktörlerin araştırılması gündemdedir. Bu konuda yapılan araştırmalar daha çok klinik özellikler ve uygulanan tedaviye yöneliktir, yine de yeterli sonuçlar elde edilememiştir. Son dönemde şizofreni hastalarının kişilik özelliklerinin yaşam kalitesi ile ilişkisini değerlendiren çalışmalar yapılmaktadır, ancak sayıları çok azdır.Bu çalışma şizofreni hastalarının kişilik özelliklerini Cloninger’in psikobiyolojik kişilik modelinden temel alınarak gelişitilen mizaç ve karakter özelliklerini değerlendiren TCI envanterini kullanarak ölçmek; belirlenen farklı ya da baskın mizaç ve karakter özelliklerinin yaşam kalitesi, yaşam kalitesini etkilediği düşünülen klinik belirtiler ve özbenlik saygısı üzerine ilişkisini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. YÖNTEM: Çalışmaya Bakırköy Profesör Doktor Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim Araştırma Hastanesi’nde ayaktan takipli DSM- V tanı kriterlerine göre şizofreni tanısı alan 100 hasta gönüllü ile daha önce hayatlarının hiçbir döneminde ruhsal rahatsızlık nedeniyle tedavi başvurusu olmamış 100 sağlıklı gönüllünün oluşturduğu 200 kişi dahil edildi. Her iki katılımcı grubuna da Sosyodemografik Veri Formu, Mizaç ve Karakter Envanteri (MKE), Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği- Kısa Formu Türkçe Versiyonu, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği uygulandı. Hasta katılımcılara farklı olarak klinik değerlendirme yapabilmek için Pozitif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği, Negatif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği, Bireysel ve Sosyal Performans Ölçeği uygulandı. III BULGULAR:Çalışmamızda ruhsal, sosyal şizofreni hastalarının yaşam kaliteleri bedensel, ve çevresel alanların tümünde sağlıklı bireylerden daha düşük saptanmıştır.Yine şizofreni hastalarının özbenlik saygıları, insanlara güven duyma, tartışmaya katılabilme becerileri kontrol grubundan düşük, psişik izolasyon, kişiler arası tehdit hissetme, hayalperestlik yüksek saptanmıştır. Şizofreni hastalarının zarardan kaçınma (ZK) ve işbirliği yapabilme (İY) puanları sağlıklı bireylerden daha yüksek yenilik arayışı (YA) ve sebat etme (SE) puanları daha düşük saptanmıştır. ZK ve kendini yönetme (KY) puanlarının hem sağlıklı hem de hasta grubu için yaşam kalite alanlarını etkilediği belirlenmiş, yapılan çok değişkenli lineer regresyon analizinde sağlıklı grupta KY ile ilişki daha anlamlı iken; hasta grubunda ZK ile ilişki daha anlamlı bulunmuştur. Şizofreni hastalarında ZK puanlarındaki artış benlik saygısında azalma, depresif belirtiler, psikosomatik belirtiler ve psişik izolasyonda artma ile pozitif anlamlı ilişkili saptanmıştır. Şizofreni hastalarında KY puanları ile benlik saygısı pozitif anlamlı ilişki saptanmış, bu durum kontrol grubunda da benzer saptanmıştır. ZK puanları ile şizofreni hastalarının kişisel sosyal performanslarının negatif , negatif klinik puanlarının pozitif anlamlı ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Şizofreni hastalarındaki KY puanları ile hastalardaki negatif belirtilerin negatif ilişkili olduğu tespit edilmiştir. SONUÇ: Bu çalışmada literatürle uyumlu olarak şizofreni hastalarının özellikle ZK ve KY puanlarının yaşam kalitesi, benlik saygısı ve klinik belirtiler ile ilişkili olduğu saptanmıştır. Ancak bu durum kontrol grubunda da benzer bulunmakla birlikte hasta grubunda ZK puanlarının yaşam kalitesi ile ilişkisi ve benlik saygısına psikososyal destek ilişkisi daha anlamlı saptanmıştır. ZK’ya yönelik verilecek çalışmalarının, hastaların yaşam kalitesini arttırma da önemli olabileceğini düşünmekteyiz. Bunun birlikte çalışmamızın kesitsel olması ve MKE puanlarını etkileyebileceğini düşündüğümüz depresyon, damgalama gibi parametrelere bakılmamış olması çalışmamızın kısıtlılıklarındandır. Bu parametrelerin de değerlendirildiği izlem çalışmalarıyla desteklenmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Şizofreni, Mizaç, Yaşam Kalitesi İletişim Adresi: [email protected] IV IV. ABSTRACT EFFECT OF TEMPERAMENT AND CHARACTER FEATURES ON SOCIAL FUNCTIONING, QUALITY OF LIFE AND CLINICAL SITUATIONS IN PATIENTS WITH SCHIZOPHRENIA Dr. Filiz DERE YILMAZ OBJECTIVE: Today, the most important point in the treatment of patients with schizophrenia is to improve patients quality of life. So on the agenda to investigate the factors associated with quality of life of patients with schizophrenia in recent years. Studies which have done in this area so far are mostly on treatment and clinical implications. However they have not been able to obtain sufficient results. Recently, studies evaluating the relationship between quality of life with the personality traits of patients with schizophrenia are conducted but the number of such studies is very small. This study aims to measure personality traits of patients with schizophrenia using the inventory TCI which developed to assess temperament and character based on Cloninger’s psychobiological model; and to asses the impact of different or dominant temperament and character features on quality of life, on the relationship between clinical symptoms considered to affect quality of life and the self-esteem. METHODS: In this study, 100 patient volunteers who are outpatients in the Bakırkoy Professor Dr. Mazhar Osman Mental Health and Neurological Disorders Training and Research Hospital with diagnosis of schizophrenia according to DSM-V and 100 healthy volunteers who had never taken treatment applications for a mental illness in their lives voluntarily included as 200 participants. In both participant groups socio-demographic data form, the Temperament and Character Inventory (TCI), the World Health Organization Quality of Life ScaleShort Form Turkish Version (WHOQOL-Bref) and Rosenberg Self-Esteem Scale was administered. For a different clinical evaluation Assessment of Positive Symptoms Scale (SAPS), Assessment of Negative Symptoms Scale (SANS), Personal and Social Performance Scale (PSP) were administered to patient participants. RESULTS: In our study quality of life patients with schizophrenia were lower in all physical, mental, social and environmental areas than healthy individuals. Also, self-esteem, relying on other people and skills to participate in the discussion were lower whereas psychic isolation, feeling of interpersonally theratened and visionary were higher in the patients with schizophrenia than the control group. Scores of harm avoidance (HA) and cooperativeness (C) were V found higher in patient group but scores of NS and P were lower. Both in the patient and healthy groups scores of HA and self directedness (S) were determined to affect the fields of quality of life and after conducting a multivariate lineer regression, we found that S was more significant in the healthy group while HA was more significant in patient group. Higher HA scores in patient group was positively significant with the decrease in self-esteem and increase in depressive symptoms, psychosomatic symptoms and psychic isolation. Like in the control group, S scores were positively associated with the self esteem in patient group. HA scores and personal social performance of patients with schizophrenia have been found to be significantly and negatively whereas SANS scores were positively associated. S scores were negatively associated with the negative symptoms in the patient group. CONCLUSION: In this study, in accordance with the literature, it was found that especially HA and S scores of patients with schizophrenia associated with selfesteem, quality of life and clinical symptoms. Despite the similar results in the control group, HA scores were found to more significantly related with quality of life and self esteem in the patient group. We think that psychosocial support to HA might be important to increase the quality of life in paitents. Also we believe that being a crosssectional study and not looking to parameters which could affect TCI scores such as depression and stigma were limitations of our study. For further evaluations, follow-up studies which with these parameters supported are needed. Key words: Schizophrenia, Temperament, Quality of Life Contact address: [email protected] VI V. KISALTMALAR Ark. : Arkadaş BDI : Beck Depression Inventory BMI : Beliefs toward Mental Ilness Scale C : Cooperativeness CDSS : Calgary Depression Scale for Schizophrenia DSM : Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder HA : Harm Avoidance İY : İşbirliği Yapma İY 1 : Sosyal kabullenme- Sosyal hoşgörüsüzlük İY 2 : Empati duyma- Sosyal ilgisizlik İY 3 : Yardımseverlik- Yardım sevmezlik İY 4 : Acıma- İntikamcılık İY 5 : Temiz kalplilik/vicdanlılık- Kendine yarar sağlama KA : Kendini Aşma: KA 1 : Kendini kaybetme-Kendilik bilincinde yaşantı KA 2 : Kişiler arası özdeşim- Kendi kendine ayrışma KA 3 : Manevi kabullenme- Akılcı maddecilik KY 1 : Sorumluluk alma-Kınama KY 2 : Amaçlılık-Amaçsızlık KY 3 : Beceriklilik KY 4 : Kendini kabullenme-Kendisiyle çekişme KY 5 : Aydınlanmış ikinci mizaç KY : Kendi Kendini Yönetme MKE : Mizaç ve Karakter Envanteri NS : Novelty Seeking ÖB : Ödül Bağımlılığı: ÖB 1 : Duygusallık ÖB 2 : Bağlanma VII ÖB 3 :Bağımlılık P : Persistence PSP : Personal and Social Performance Scale RD : Reward Dependence S : Self-directedness SANS : Scale for the Assessment of Negative Symptoms SAPS : Scale for the Assessment of Positive Symptoms SE : Sebat Etme ST : Self-transcendence TCI : Temperament Character Inventory WHOQOL-BREF: World Health Organization Quality of Life Scale YA 1 : Keşfetmekten heyecan duyma-Kayıtsız bir katılık YA 2 : Dürtüsellik- İyice düşünme YA 4 : Düzensizlik- Düzenlilik YA :Yenilik Arayışı YA3 : Savurganlık- Tutumluluk ZK : Zarardan Kaçınma ZK 1 : Endişe ve karamsarlık-Sınırsız iyimserlik ZK 2 : Belirsizlik korkusu ZK 3 : Yabancılardan çekinme ZK 4 : Yorulma ve dermansızlık VIII VI. TABLO LİSTESİ Sayfa No Tablo 1: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Sosyodemografik Verilerinin Karşılaştırılması................................................................................................ 22 Tablo 2: Şizofreni Hastalarına Uygulanan Ölçeklerin Minimum-Maksimum, Ortalama ve Standart Sapma Değerlerinin Dağılımı ..................................................... 23 Tablo 3: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Mizaç Karakter Envanteri Puanlarının Karşılaştırılması ............................................................................ 24 Tablo 4: Şizofreni Hastaları Grubu ve Kontrol Grubunun WHOQOL-BREF Puanlarının Karşılaştırılması................................................................................................ 25 Tablo 5: Şizofreni Hastaları Grubu ve Kontrol Grubunun Rosenberg Benlik Saygısı Puanlarının Karşılaştırılması ........................................................................... 26 Tablo 6: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Sosyodemografik Özelliklerinin Mizaç Karakter Envanteriyle İlişkisi ............................................................. 27 Tablo 7:Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ve WHOQOL-BREF Arasındaki İlişki ............................................................................................... 30 Tablo 8: Kontrol Grubunda Mizaç Karakter Envanteri ve WHOQOL-BREF Arasındaki İlişki .................................................................................................................. 34 Tablo 9: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Bedensel Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu ....................................................................................................... 37 Tablo 10: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Bedensel Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu........ 38 Tablo 11: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Ruhsal Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu ....................................................................................................... 39 Tablo 12: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Ruhsal Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu ....................................................................................................... 40 IX Tablo 13: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Sosyal Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu .......................................................................................................................... 41 Tablo 14: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Sosyal Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu ....................................................................................................... 42 Tablo 15: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Çevresel Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu........................................................................................... 43 Tablo 16: Kontrol WHOQOL-BREF Çevresel Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu.. 44 Tablo 17: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Genel Yaşama Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu ....................................................................................................... 44 Tablo 18: Kontrol WHOQOL-BREF Genel Yaşama Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu.. 45 Tablo 19: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Genel Sağlık Alanına Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu ....................................................................................................... 46 Tablo 20: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Genel Sağlık Alanına Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu ....................................................................................................... 47 Tablo 21: Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği Arasındaki İlişki .................................................................... 48 Tablo 22: Kontrol Grubunda Mizaç Karakter Envanteri ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği Arasındaki İlişki .................................................................................... 53 Tablo 23: Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ile Klinik Ölçekler ve Klinik Özellikler Arasındaki İlişki ................................................................. 57 X 1. GİRİŞ VE AMAÇ Şizofreni bütün toplumlarda yaşam boyu %0.5-1 gibi yüksek bir oranda görülen ruhsal bozukluklardan biridir (1). Düşünce, algı ve duygulanım alanında belirtilerle seyreder. Hastalarda motivasyon eksikliği ve izolasyon, uyuma yönelik olmayan davranışlar ve sosyal fonksiyon bozukluğu gibi hastalığın kalıntı belirtileri devam edebilir.Tüm bu belirtilere ek olarak, hastalığın genellikle genç yaşta başlaması, yaşam boyu sürmesi, ruhsal durumun hemen her alanında bozulmalarla seyretmesi, şizofreni hastalarının sosyal uyum, iletişim becerileri, günlük yaşam aktiviteleri, üretkenlik alanlarında ciddi sorunlar yaşamalarına sebep olur. Hastalar sosyal, mesleki ve eğitim alanlarındaki rollerini yerine getirmekte zorlanırlar. Bütün bunlar gözönünde bulundurulduğunda şizofreni hastalığı toplumsal, ekonomik ve duygusal maliyeti ağır olan bir toplum sağlığı sorunudur (2). Şizofreni hastalığının tedavisinde ilaçların kullanıma girmesi ile önemli kazanımlar elde edilmiştir. Ancak hastalık öncesi işlevsellik düzeyine ulaşma ya da beklenen rol performansını geliştirme üzerindeki etkisinin sınırlı oluşu, negatif belirtiler üzerindeki etkilerinin yetersiz oluşu, hatta ikincil negatif belirtilere neden olabilmeleri ve yan etkiler nedeniyle hastanın günlük yaşamını etkileyen olumsuzluklar, şizofreni tedavisinde sorun olarak gündeme gelmeye başlamıştır.Bu ve buna benzer sorunlar şizofreni hastasının uzun süre izlenmesinde, pozitif belirtilerle başetme ve yinelemelerin önlenmesinden farklı beklentileri de gündeme getirmiştir. Şizofreni hastalarında yaşam kalitesi kavramı bu beklentileri yansıtmaktadır (3). 1970’li yıllardan sonra toplum ruh sağlığı programlarının yaşama geçirilmesiyle şizofreni hastalarında yaşam kalitesini değerlendiren çalışmalar da artmıştır. Son yıllarda şizofreni hastalarının tedavi hedefi belirtilerin azaltılmasından çok; yaşam kalitesinin arttırılmasına yönelmiştir (4). Bu nedenle şizofreni hastalarında yaşam kalitesini etkileyen faktörler önem kazanmaktadır. Bu faktörleri tespit etmek amacıyla yapılan çalışmalarda özellikle hastaların sosyodemografik özellikler (5), hastalık belirtileri ve tedavi ile ilişkisi araştırılmıştır (6). 1 Şizofrenide kişilik özellikleri Kreapelin ve Bleuler’den beri merak edilen konular arasında olmuştur (7-8).Pek çok çalışmada şizofreni hastalarının kişilik özelliklerinin sağlıklı bireylerden farklı olduğu belirlenmiştir (9-11).Bazı çalışmalar da kişilik yapısı, özerklik, hakimiyet, özyeterlilik, özsaygı gibi unsurların yaşam kalitesini değerlendirmekte kullanabiliceği öne sürülmektedir (12-13). Bu nedenle şizofreni hastalarında kişilik ile ilişkili faktörlerin değerlendirilmesi, şizofreni hastalarına ait yaşam kalitesini etkileyen durumları değerlendirebilmek için önemlidir. Kişilik özelliklerinin değerlendirilmesi için geliştirilen bazı psikobiyolojik modeller bulunmaktadır. Bunlardan biri de Cloninger’in kişiliğin iki temel bileşeni olan mizaç ve karakterdeki normal ve anormal çeşitliliği açıklayan psikobiyolojik kişilik modelidir. Bu psikobiyolojik modelde mizaç bileşeninde Yenilik Arayışı (YA), Zarardan Kaçınma (ZK), Ödül Bağımlılığı (ÖB) ve Kararlılık (K); karakter bileşeninde ise, Kendini Yönetme (KY), İşbirliği Yapma (İY) ve Kendini Aşma (KA) alt-boyutları vardır.Bütün bu parametreleri değerlendirmek amacıyla Cloninger ve arkadaşları tarafından MKE ölçüm aracı olarak geliştirilmiştir (14-16). Şizofreni hastalarında TCI ölçeği kullanılarak yapılan çalışmalarda şizofreni hastalarının sağlıklı bireylerden farklı mizaç ve karakter özellikleri gösterdiği belirlenmiştir (10,17).Yine yapılan bu araştırmalarda şizofreni hastalarında farklılık gösteren bazı mizaç ve karakter özelliklerinin, hastaların yaşam kalitesinin kötüleşmesi ile anlamlı ilişkisi olduğu tespit edilmiştir (11,18,19). Klinik özellikler açısından mizaç karakter ilişkisini değerlendirilen çalışmalarda pozitif ve negatif belirtilerle bazı mizaç özelliklerin yakından ilişkili olduğu bildirilmiştir (9) . Şizofrenide tedavinin temel hedeflerinden biri hastaların yaşam kalitesinin arttırılmasıdır.Bu nedenle yaşam kalitesi ile ilişkili faktörlerin belirlenmesi tedaviye yönelik önemli bir aşamadır. Cloninger ve arkadaşları (ark.) tarafından geliştirilen psikobiyolojik model ilgi çekicidir, şizofreni hastalarında yapılmış bu model temelli araştırmalar sınırlıdır. Bu çalışma şizofreni hastalarının kişilik özelliklerini TCI envanterini kullanarak değerlendirmek; yaşam kalitesi ve klinik üzerine ilişkisini belirleyebilmeyi amaçlamaktadır. Şizofreni hastalarının mizaç ve karakter özelliklerinin sağlıklı bireylerden farklılık gösterdiğini düşünmekteyiz. Özellikle hastalarda sağlıklı gruptan daha belirgin olabilecek mizaç ve karakter özelliklerinin hastalarının yaşam 2 kalitesini ve kliniğini doğrudan etkileyebileceğini hipotezledik. Bu kişilik özelliklerin belirlenmesi, o yönde yapılacak psikososyal destekler ile hastaların yaşam kalitesinin arttırılabilmesinin sağlanması açısından önemlidir. 3 2. GENEL BİLGİLER 2.1. ŞİZOFRENİ: Eski çağlardan beri akıl hastalıkları tanımlanmaya çalışılmıştır.Sanskrit yazılarında ve Hipokrat okuluna bağlı eski Yunan hekimlerinin yazılarında şizofrenik türde ruh hastalığının tanımlandığı bildirilmektedir. Orta Çağ Avrupa’sında şeytana tutulmuş diye zincirlere vurulduğu yada diri diri yakıldıkları bilinen kişilerin önemli bir bölümünün şizofreni hastası olduğu düşünülmektedir (20). 17. yüzyılda Willis’in, 18. yüzyılda Pinel’in bu belirtileri hastalık olarak değerlendirmeye başlaması ile bu kişiler hasta olarak değerledirilmeye başlanıp; zincirlerinden kurtulmaya başlamışlardır (21).18. yüzyıl başında İngiltere’de John Haslam ve George Man’ın gençlik çağında başlayan içe kapanma ve düşünce bozukluğu ile ilişkili olarak tanımladıkları ve bir ad veremedikleri bozukluğun şizofreni olduğu düşünülebilir (22).“Demence precoce” (erken bunama) deyimini ilk olarak Morel 1860’da kullandı (23). 1871’de Hecker “hebefreni”yi ve 1874’de Kahbaum “katatoni”yi tanımladıktan sonra, 1896’da Kraepelin bu iki hastalık tipine paranoid ve basit tipleri de ekleyerek, hepsini “dementia praecox” tanısı altında topladı. Bu deyime göre hastalıkta “erken başlama” ve “bunama” olması gerekiyordu (20). 1911’de yayınladığı “Dementia Praecox veya Şizofreniler Grubu” adlı kitabı ile İsviçreli Eugen Bleuler, Kraepelin’in sandığı gibi hastalığın erken yaşlarda başlamasının ve bunama ile sonuçlanmasının zorunlu olmadığını gösterdi.Bu hastalıkta kişinin ruhsal hayatındaki yarılmaya (schisme) önem vererek “schizophrenia”, yani zihin bölünmesi, yarılması adını önerdi ve zamanla bu terim tutundu (24). Şizofreni kişinin düşünce, algılama, duygulanım ve davranışları ile iş, kişilerarası ilişkiler ve kendine bakım gibi önemli işlevsellik alanlarında bozulmaya yol açan, kronik bir ruhsal bozukluktur (25). İnsanı, gençlik yıllarından başlayarak üretim dışına itebilen ve çevresiyle önemli uyumsuzluk ve çatışmalar yaşamasına yol açabilen bu bozukluğun topluma maliyeti oldukça yüksektir. Şizofreni, çok geniş bir yelpaze içerisinde yer alan ruhsal belirtileri içermesi nedeniyle, psikiyatrinin en ilgi çekici konularından biri olarak önemini korumaktadır (26). 4 Şizofreni her toplum ve her coğrafi bölgede görülen bir bozukluktur. Karşılaştırmalı verilerin toplanmasındaki güçlüklere karşın, şizofreninin nokta yaygınlığı binde 5 civarındadır (27). Son dönemde dünyanın her yerinde benzer sıklıkta görüldüğü ve cinsiyetler arası farklılık göstermediği yolundaki klasik bilgiler tekrar gözden geçirilmekte ve sıklığın heterojenite gösterdiği, kadın ve erkekler arasında eşit olmadığı, şehirleşme, göç hatta yaşanılan bölgedeki gelir eşitsizlikleri ile değişebildiği yolundaki veriler çoğalmaktadır (28).Yapılan bir çalışmada şizofreni sıklığının erkek/ kadın oranın 1.4 olduğu bildirilmiştir (29). Şizofreni genellikle 45 yaşın altında ortaya çıkar. Şizofrenin en sık ortaya çıktığı yaş dönemi erkeklerde 15-25, kadınlarda ise 25-35 yaşlarıdır. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar, geç başlangıçlı şizofreninin sanıldığı kadar ender olmadığını göstermektedir. Geç başlayan olgular, genellikle süregen ve ilerleyici bir gidiş göstermemeleri ve daha az yıkıma uğramalarıyla, erken başlangıçlı olgulardan ayrılırlar (25-30). Şizofreni etyolojisi tam olarak aydınlatılmamış olmakla birlikte günümüzde şizofreni nörobiyolojisi ile ilgili çalışmalar genetik, anatomi, nöron işlevleri, nöropatoloji, elektrofizyoloji, nörokimya, nörofarmakoloji ve gelişimsel nörolojiyi de içerecek biçimde çok yönlü olarak sürmektedir ve elde edilen bulgular, konuya ilişkin önemli bilgiler sunmaktadır (26). Şizofreni çok etkenli bir hastalık olarak kabul edilmektedir. Şizofreni genetik ve perinatal etkilerle yaşamın erken döneminde belirlenen psikobiyolojik bir yatkınlık sonucu ortaya çıkmaktadır. Yatkınlık oluştuktan sonra, hastalığın başlangıcı ve gidişi biyolojik ve psikososyal etkenlerin etkileşimiyle olmaktadır. Bu etkenler, ergenlik ve erken erişkinlik döneminde nörogelişimsel olarak hastalığa yatkınlığı olan bireyde psikozun ortaya çıkmasını tetikleyebilir (31). Şizofreni hastalarının klinik belirtileri ve hastalığın gidişi hastadan hastaya farklılık gösterir. Klinik belirtiler konuşmada, düşüncede, davranışta, kognisyonda, harekette, algılamada yani ruhsal durumun her alanında bozulmaların ortaya çıkması ile oluşur. Şizofreninin ilk belirtileri sıklıkla hastalık öncesi belirtiler olmakla birlikte bunlar ancak hastalık başlangıcından sonra geriye dönük olarak bakıldığında fark edilirler. Bu belirtiler en tipik olarak ergenlikte başlar ve günler veya aylar içerisinde yerini hastalığın prodromal belirtilerine bırakırlar (25,26). 5 Şizofreni klasik olarak alevlenme ve remisyonlarla gider. İlk psikotik epizodun ardından hasta giderek iyileşir ve uzun süre görece normal bir işlevsellik düzeyini sürdürebilir. Buna karşın hasta genellikle yeni bir epizod geçirir ve tanı konulduktan sonraki ilk 5 yıl içerisindeki hastalık biçimi genellikle hastalığın gidişinin nasıl olacağı hakkında fikir verir. Geçirilen her psikotik epizod hastanın işlevselliğinde daha fazla yıkıma neden olur. Bazen psikotik epizodu depresyon izler. Zaman içerisinde hastalığın pozitif belirtilerinin şiddeti azalma eğilimi gösterebilir. Ancak sosyal yıkıma neden olan negatif belirtiler şiddetlenebilir (26,32). Şizofreni, genellikle süregen ve yeti yitimine neden olan bir hastalıktır. Hastaların önemli bir bölümünde belirtilerde alevlenme, yineleyen hastane yatışları, major duygudurum epizodları ve özkıyım girişimleri ile belirli kötü sonlanışlar görülür. Buna karşın şizofreni her zaman kötüleşme ve yıkım ile sonuçlanmaz (26,32). Şizofrenide iyileşme oranları %10-60 arasında bildirilmektedir ve tüm hastaların %20 ile 30'unun bir biçimde normal bir yaşam sürdürebildiği tahmin edilmektedir. Hastaların yaklaşık yarısında ise şizofreniye bağlı belirgin yıkım oluşur. Ayrıca şizofreni özkıyım, fiziksel hastalık ve erken ölüm riskinin artmasına da yol açar. Hastalarda ortalama yaşam süresi 10 yıl kadar kısalmıştır (26). Şizofreni hastaları; ruhsal hastalık tanısı alan bireyler içinde en çok damgalanan ve en çok dışlanan hastalardır. Bunun en önemli sebeplerinden biri de toplumun şizofreni hastalarının saldırgan ve tehlikeli olduklarına dair algısıdır (33). Bu da hastaların öz benlik saygılarının azalmasına, toplumsal ilişkiler, arkadaş edinme ve sürdürme güçlüklerine yol açmaktadır. Çalışmak için motivasyonu ve gücü olan hasta bile engellerle karşılaşır. Bu hastalar iş bulma/sürdürme, mekan edinme alanlarında ayrımcılığa tabi tutulurlar. Tüm bunların sonucu olarak hasta ve yakınları hastalığı kabul etmekte isteksiz davranırlar, tedavi gerçekleştirilemez ya da aksatırlar (34). 2.2. YAŞAM KALİTESİ Dünya Sağlık Örgütü’ne göre yaşam kalitesi (quality of life) bireyin temel gereksinimlerinin, toplumsal beklentilerinin karşılanması ve yaşadığı toplumun sunduğu olanaklardan yararlanması olarak tanımlanmaktadır. Başka bir deyişle yaşam kalitesi; bireyin amaç, beklenti, ilgi ve standartları ile belirlenen konumunu, kültür ve 6 değer sistemi içinde anlayış biçimidir. Sağlık; sadece bir hastalığın olmayışı değil, aynı zamanda bedensel, ruhsal ve toplumsal olarak tam bir iyilik hali içinde bulunmaktır.Bu tanımıyla sağlık tüm yaşam kalitesi kavramını içermektedir (35). Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi, bireyin bir tıbbi durum veya tedaviden etkilenen, genel ya da beklenen fiziksel, duygusal ve sosyal iyilik halinin ifadesidir ve bireyin günlük olağan yaşamını ve işlevlerini yerine getirmesini esas alır (36). Yaşam kalitesi kavramının iki boyutu vardır. Bireyin kendini iyi hissetmesi öznel boyutunu oluştururken; bağımsız yaşayabilme, kişiler arası ilişkiler, üretken olma gibi kavramlar nesnel boyutunu oluşturmaktadır (37). Genel Tıpta Yaşam Kalitesi: Yaşam kalitesi sözcüğünün bilimsel tıbbi dergilerde ilk kez kullanılışı 1966 yılında transplantasyon tıbbının sorunlarını tartışırken Elkinton tarafından ele alınmıştır. Esasen aynı dönemde, sosyalbilimciler, felesefeciler ve politikacılar yaşam niteliği kavramına ilgi göstermeye başlamışlardır. Bu ilgi 1990’lı yıllarda daha da artmış ve 1992 yılında International Society of Quality of Life Research dergisi yayınlanmaya başlamıştır.Albrecht ve Fitzpatrick,tıpta yaşam kalitesi kavramının kullanım biçimlerini; hastanın klinik bakımının planlanması, klinik çalışmalar ve sağlık hizmetleri taramalarında sonuç ölçütü olarak; toplumun sağlık gereksinimlerinin belirlenmesi ve kaynakların saptanması olarak özetlemişlerdir (38). Psikiyatri ve Yaşam Kalitesi: Psikiyatride hastaların toplum içinde tedavisinin gündeme geldiği 1960’lı yıllarla birlikte, hastaların değerlendirilmesinde, sadece hastalığa ait belirti şiddetinin değil hastaların kendilerini psikolojik, sosyal, fiziksel ve çeşitli çevre koşullarıyla nasıl değerlendirildiğinin, yani yaşam kalitesinin de önemi ortaya çıkmış ve bu gelişimleri takiben, psikiyatrik bozukluklarda yaşam kalitesi çalışmaları başlamıştır (39,40). Tedavinin vazgeçilmez parçası haline gelmiştir. 7 2.3. ŞİZOFRENİ VE YAŞAM KALİTESİ Şizofrenide yaşam kalitesi çalışmaları, 1960’lı yıllarda “kurumlarda tedavi” anlayışından “toplum içinde” tedavi anlayışına geçilmesi ile başlamıştır. Ancak buna rağmen yaşam kalitesi çalışmaları şizofrenide uzunca bir süre hakkettiği ilgiyi görememiştir. Şizofreni tedavisinde semptomları azaltmanın ötesinde başka ne yapılabilir ki tarzında önyargıların olması, şizofreninin tedavi ve rehabilitasyonunda uygulanacak olan psikososyal programların çok ciddi çabalar gerektirmesi, yaşam kalitesi üzerinde belirleyici olabilen negatif belirtiler ve bilişsel yetersizliklere yeterince ilgi gösterilmemiş olması, klinik ilaç araştırmalarının genellikle kısa süreli olması, uzun süreli olanlarda da daha çok yineleme oranının değerlendirilmesi gibi durumlar şizofrenide yaşam kalitesi kavramının gelişimini geciktirmiştir (41). 1970’li yıllarda toplum ruh sağlığı programlarının yaşama geçirilmesini takiben şizofreni hastalarının yaşam kalitesini değerlendirmek üzere ölçekler geliştirilmeye başlanmıştır (42,43,44). 1994’de yayımlanan “Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği”, hızla yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır (45). Günümüzde şizofreni yaşam kalitesinin en çok çalışıldığı ruhsal hastalıklardan olmuştur. Yaşam kalitesi ile şizofrenide sadece psikososyal tedavi yaklaşımları değil, psikofarmakolojik tedavinin sonuçları da değerlendirilebilmektedir. Şizofreni hastalığında tedavinin hedefi belirtileri azaltmaktan çok yaşam kalitesini arttırmaya yönelmiştir. Bu nedenle de yaşam kalitesi kavramının daha iyi tanımlanması için modeller geliştirilmiş ve yaşam kalitesini etkileyecek faktörler ilgili çalışmalara hız verilmiştir. Şizofreni hastalarının yaşam kalitesi, genel popülasyondan ve bedensel hastalığı olan bireylerinkinden daha düşük bulunmuştur. Az sayıda çalışmada ise arada bir fark olmadığı bildirilmiştir (3). Şizofreni hastalarında yaşam kalitesi ile sosyodemografik verilerin ilişkisinin araştırıldığı çalışmaların birçoğunda anlamlı ilişki saptanmamıştır (46,47). Ancak bu çalışmaların yanı sıra bir çalışmada bekar erkek olan şizofreni hastalarının yaşam kalitesinin daha düşük olduğu saptanmıştır(48). Hastaların sosyoekonomik durumlarının yaşam kalitesini etkilediğine dair çalışmalar da bulunmaktadır (5,49). 8 Klinik çalışmalarda hastalık süresi uzadıkça yaşam kalitesinin kötüleştiği gösterilmiştir (37). Yaşam kalitesi ve hastalığın negatif ve pozitif belirtileri arasında kesin ilişki saptanmıştır (6). İlk atak şizofreni hastalarıyla yapılan bir çalışmada negatif belirtilerin pozitif ve dezorganize belirtilere göre daha fazla yaşam kalitesi ile ilişkili olduğu bulunmuştur (50). Hastalarda anksiyete, depresyon ve negatif sendromun varlığının, yaşam kalitesini azalttığı tespit edilmiştir (51). Bir diğer durumda hastalık süresince bilişsel yetilerinde azalma olan hastaların (özellikle sözel akıcılık ve dikkat alanlarında) yaşam kalite puanları düşmektedir. Daha az yan etkisi olan ilaçlarla birlikte uygulanan psikososyal tedaviler yaşam kalitesini arttırmaktadır (52). Damgalanmanın, hastanın yaşam kalitesini düşürdüğü saptanmıştır. Toplumsal destek programları ile tedavileri toplum içinde sürdürülen hastaların yaşam kalitesi, kurumlarda tedavi edilen hastalarınkinden daha iyi bulunmuştur (3). Şizofreni hastalarında tedavinin yaşam kalitesi üzerine etkisini araştıran çalışmalar da bulunmaktadır. Bu çalışmalar daha çok negatif belirtiler üzerine etkinliği ve yan etkiler bakımından birinci kuşak antipsikotik ilaçlar (BKAP) ile ikinci kuşak antipsikotiklerin (İKAP) karşılaştırılması üzerinedir. İKAP daha fazla kullanılmaya başlanması ile, hastalarda ilaca bağlı yan etkiler daha az görülmeye başlamış olmasının, hastaların yaşam kalitesini arttıracağı varsayılarak yapılan çalışmalar vardır. İKAP arasından da klozapin, olanzapin ve risperidon ile yapılan çalışmalar çoğunluktadır (53).Depo antipsikotik ilaç uygulanan hastalarda yapılan bir çalışmada ilaç yan etkileri ile yaşam kalitesi arasında herhangi bir ilişki bulunmamıştır (54). Bununla birlikte yapılan başka bir çalışmada ilaç yan etkileri ile yaşam kalitesi arasında ters yönde bir ilişki saptamıştır (55). Şizofreni hastalarının topluma yeniden uyum sağlayabilme düzeyini ve uygulanan tedavilerinin sonuçlarını değerlendirebilme olanağı sunması açısından şizofreni hastalarında yaşam kalitesini saptamak çok önemlidir. Bu nedenle hastaların yaşam kalitelerinin ölçümlerinin; rutin değerlendirmenin bir parçası haline gelmesinde yarar vardır.Şizofreni hastalarında yaşam kalitesi konusu; tanımı, kavramsallaştırılması, ölçülebilirliği, tedavi ya da diğer hangi etkenlerle değişebilir olduğu gibi alanlarda pek çok yanıt bekleyen soru içermektedir. 9 2.4. KİŞİLİK, MİZAÇ VE KARAKTER KAVRAMLARI Cloninger’in Geliştirdiği Mizaç ve Karakter Modeli: Kişilik kavramı, insanın biyolojik ve ruhsal yapılarının, davranış biçimlerinin, ilgi, tutum, yetenek ve becerilerinin bir arada, en iyi biçimde bütünleşmesini ifade eder. Başka bir tanımlamayla kişilik, bireyin kendine özgü olan ve başkalarından ayrımını sağlayan uyum ve yaşam biçimini oluşturan bilinçli ya da bilinçdışı biliş, duygulanım ve davranış örüntülerinin tümüdür. Kişilik, karmaşık yapısına rağmen, bireyleri, davranışın birçok bileşeni aracılığıyla diğer bireylerden ayırır. Kişilik geniş kapsamlı bir kavramdır. Bu yüzden araştırmacılar kişiliği tanımlamak ve değerlendirmek için birçok kuram ve model geliştirmişlerdir. Kişiliği tanımlamak için geliştirilen bu modeller arasında Cloninger’in modeli altta yatan sosyal ve biyolojik belirleyicileri dikkate alma, belleğin tiplerini ayırt etmeyi de içerecek geniş kapsamlı olması ile diğer modellerden ayrılmıştır. Cloninger, kişliliğin iki temel bileşeni olarak mizaç ile karakterdeki normal ve anormal varyasyonları açıklayan psikobiyolojik kişilik modeli tanımlamıştır. Cloninger’in kişilik kuramı psikometrik kişilik çalışmaları kadar, ikizler ve ailelerde yapılan uzunlamasına gelişimsel çalışmalar, nörofarmakolojik ve nörodavranışsal öğrenme çalışmalarından elde edilen bilgilerin sentezi üzerine kurulmuştur (14-16). Bu model, genetik olarak birbirinden bağımsız, yaşam boyunca orta düzeyde durağan, sosyokültürel etkiler karşısında değişmez oldukları ve algısal bellekte kavram öncesi yanlılıkları içerdikleri varsayılan dört mizaç boyutu (yenilik arayışı, zarardan kaçınma, ödül bağımlılığı ve sebat etme) ve yetişkinlikte olgunlaştıkları ve kendilik kavramları hakkında içgörü öğrenmesi ile kişisel ve sosyal etkinliği etkiledikleri varsayılan üç karakter boyutunu (kendini yönetme, iş birliği yapma ve kendini aşma) içermektedir. Mizaç boyutları, yenilik, tehlike ya da ceza ve ödüle yanıt olarak çağrışımsal öğrenmedeki bireysel farklılıklara göre tanımlanmaktadır. Bu yolla temel duyguların algısal bilgi süreçlerini değiştirdiği, özellikle şartlı uyaranlara verilen bilinçdışı yanıtlar gibi erken öğrenme özelliklerini biçimlendirdiği tespit edilmiş ve bellek sistemleri tarafından işlenen bilginin kalıtsal eğilimleri yansıtılmıştır. Mizaç boyutları özgül bir merkezi monoaminerjik sistem aktivitesi ile korelasyon göstermektedir. Yenilik arayışı düşük dopaminerjik aktivite ile, zarardan kaçınma yüksek serotonerjik aktivite ile ve 10 ödül bağımlılığı düşük noradrenerjik aktivite ile ilişkili bulunmuştur (14). Karakter kişiliğin kavramsal özüdür ve neokorteks ile hipokampus tarafından düzenlenen soyutlama, simgeleştirme, yorumlama, çözümleme, tüme varma gibi daha yüksek bilişsel işlevleri kapsar. Bu işlevler, mizaçla düzenlenen duygulanım, duyusal algılar ve bilişsel süreçler için önemlidirler ve dış dünya ile benlik hakkındaki kavramların gelişmesine yol açarlar. Karakter; değerlendirme, yapılandırma, soyut sembollerin uyumu ve mantık süreçlerine uyan bilginin mantıksal-kavramsal sunumunu temsil eder (15). Mizaç Alt Boyutları 1.Yenilik Arayışı -YA (Novelty Seeking-NS) Yeniliğe yönelik isteğin başlangıcı ya da aktivasyonunda, dürtüsel karar verme, ödül alma olasılığı ortaya çıktığında aşırılık, çabuk sinirlenme, ceza sinyallerinden aktif kaçınma gibi davranışların kalıtsal yatkınlığını gösterir. Şartlandırılmış ceza sinyallerinden kaçınmayı, ödül sinyallerine yaklaşımı yansıtır (15,16). YA puanları yüksek olanlar; duyguları hızlı değişen, meraklı, heyecanlı, coşkulu, yeni keşiflerden zevk alan, kolay sıkılan, dürtüsel ve düzensizdirler. YA puanları düşük olanlar; duyguları yavaş değişen, heyecansız, duygusal olmayan, düşünceye önem veren, meraksız, monotonluğa tahammüllü, sistematik, düzenli ve tutumludurlar. Yenilik arayışının 4 alt boyutu vardır: 1.1 YA 1: Keşfetmekten heyecan duyma- Kayıtsız bir katılık: 1.2 YA 2: Dürtüsellik- Düşünerek hareket etme: 1.3 YA 3: Savurganlık- Tutumluluk 1.4 YA 4: Düzensizlik - Düzenlilik 2. Zarardan Kaçınma –ZK (Harm Avoidance-HA) Zarardan kaçınma; engelleyici, ödül olmayan veya ceza sinyallerine verilen yanıtlarda davranışın ketlenmesine kalıtımsal yatkınlığı gösterir (15,16). 11 ZK puanları yüksek olan bireyler; tedbirli, gergin, korkulu, çekingen, cesaretsiz, olumsuz, kötümser, utangaç, onay ve cesaretlendirme beklentisi içinde, eleştiriye ve cezaya hassastırlar. ZK puanları düşük olan bireyler; tedbirsiz, rahat, sakin, iyimser, cesur, güvenli, dışa dönük, dinçtirler. ZK’nın 4 alt boyutu vardır: 2.1 ZK 1 Beklenti Kaygısı ve Kötümserlik - Sınırsız İyimserlik 2.2 ZK2 Belirsizlik Korkusu 2.3 ZK 3 Yabancılardan çekinme 2.4 ZK 4 Yorulma ve dermansızlık 3. Ödül Bağımlılığı –ÖB (Reward Dependence-RD) Ödül Bağımlılığı; sosyal bir ödülün harekete geçirdiği aşırı duygusallık, sosyal bağlılık ve diğerlerinin onayına bağımlılık gibi davranışlarının yanıtının ve devamlılığının kalıtsal yatkınlığını gösterir (15,16). ÖB puanları yüksek olan bireyler; sevecen, sıcak, duyarlı, bağımlı ve sosyaldirler. ÖB puanları düşük olan bireyler; pratik, soğuk, sosyal olarak duyarsızdırlar, tek başına olmaktan memnun ve mesafelidirler. ÖB’nin 3 alt boyutu vardır: 3.1 ÖB 1: Duygusallık 3.2 ÖB 3: Bağlanma- Bağlanamama 3.3 ÖB 4: Bağımlılık 4. Sebat Etme –SE (Persistance-P) Sebat etme daha önce ödül bağımlılığı içindeyken, modelin geliştirilmesi ayrı bir alt grup olarak değerlendirilir. Engellenme, yorgunluk ve aralıklı olarak pekiştirilmeye rağmen davranışın devamlılığındaki kalıtsal eğilimi gösterir. Sebat eden bireyler insanı 12 engelleyen ödül yokluğu durumlarıyla karşılaştıklarında bu davranışın sönmesine karşı direnç sergilerler (15,16). SE puanları yüksek olan bireyler; engellenmeye rağmen üretken, çalışkan, kararlı ve sebatkârdırlar. Ödül beklentisi içindeyken bu çabalarını yoğunlaştırırlar. Engellenme ve yorulma ile daha çok kamçılanırlar. İşkoliktirler. Koşullar istikrarlı ve ödüller aralıklı ise sebat etme adaptiftir, koşullar hızlı değişiyorsa maladaptiftir. SE puanları düşük olan bireyler; tembel ve üşengeçtirler. İşlere nadiren gönüllü olurlar. Kolay bir işi başlatmakta bile yavaş davranırlar. Ellerinde olandan daha fazlası için uğraşmazlar. Ödül alacaklarını bilseler bile çalışmalarını arttırmazlar. Koşullar çok sık değişiyorsa adaptif, ödül uzun dönemde ve aralıklı olarak veriliyorsa maladaptiftir. Karakter Alt Boyutları 1.Kendi Kendini Yönetme- KY (Self-Directedness- SD) Kendini yönetme; kişinin kendi tercihleri konusunda sorumluluğunu kabul etmesi, bireysel açıdan anlamlı amaçlarının belirlenmesi ve sorunları çözmede beceri ve güvenin gelişimi ile kendini kabullenmeden oluşur (15,16). KY puanları yüksek olan bireyler; olgun, kendine yeten, sorumlu, güvenilir ve amaçlıdırlar. Kendilerine saygı ve güvenleri yüksektir. Davranışları, bireysel seçim ve hedefleri ile uyumludur. Etkindirler ve liderliğe oynarlar. Otorite karşısında asi olarak algılanabilirler. KY puanları düşük olan bireyler; olgunlaşmamış, kırılgan, suçlayıcı, sorumsuz ve güvenilmezdirler.Başlarında güvenilir bir liderleri olmadığında bu özellikleri gösterirler. İçsel organize edici bir sisteme sahip değil gibidirler. Anlamlı hedefler tanımlamak ve bunları sürdürmekte güçlük çekerler. KY 5 alt gruptan oluşur: 1.1 KY 1 Sorumluluk alma- Kınama 1.2 KY 2 Amaçlılık- Amaçsızlık 1.3 KY 3 Beceriklilik –Atıllık 13 1.4 KY 4 Kendini kabullenme- Kendisiyle çekişme 1.5.KY 5 Aydınlanmış ikinci mizaç- Olumsuz alışkanlıklar 2. İşbirliği Yapma –İY (Cooperativeness-C) Sosyal kabul, empati, yardımseverlik, sevecenlik ve vicdanlı olmayı içerir (15,16). İY puanları yüksek olan bireyler; eşduyumlu, sevecen, tahammüllü, destekleyici, ilkeli ve adildirler. Başkalarının hizmetinde olmayı severler ve işbirliği içindedirler. Başkalarının ihtiyaçlarını anlar ve saygı duyarlar. Ekip çalışmalarına ve sosyal ortamlara uygun bireylerdir. İY puanları düşük olan bireyler; tahammülsüz, eleştirel, intikamcı ve fırsatçıdırlar. Başka insanların haklarını, düşüncelerini ve duygularını dikkate almazlar. Kendileri ile ilgilidirler. İY’nin 5 alt boyutu vardır: 2.1 İY 1 Sosyal kabullenme- Sosyal hoşgörüsüzlük 2.2 İY 2 Empati duyma- Sosyal ilgisizlik 2.3 İY 3 Yardımseverlik- Yardımsever olmama 2.4 İY 4 Acıma-İntikamcılık 2.5 İY 5 Vicdanlılık- Kendine yarar sağlama 3. Kendini Aşma –KA (Self-Transcendence-ST) Kendini Aşma; kendini kaybetmeye karşı kendilik bilincinde yaşantı, kişiler arası özdeşime karşı kendini ayrıştırma, manevi kabullenmeye karşı akılcı maddeciliği içerir (15,16). KA puanları yüksek olan bireyler; tatmin olmuş, sabırlı ve yaratıcı bireylerdir. Belirsizliğe tahammül edebilirler. Başarısızlıklarını kabullenmeye hazırdırlar. 14 Yetersizlikleri ile barışıktırlar. Bu özellik acı ve ölüm karşısında adaptif olmayı getirir, yaşlılıkla birlikte önemi artar. KA puanları düşük olan bireyler; materyalist, hayal kuramayan, kendisiyle fazlasıyla meşgul, belirsizliğe ve sürprizlere tahammülsüz bireylerdir. Her şeyi kontrol etmeye çalışırlar. Sahip olduklarından tatmin olmazlar. Ölümü kabul etmekte güçlük çekerler. İlerleyen yaşla birlikte sorun yaşayabilirler. KA’nın 3 alt boyutu vardır: 3.1 KA 1 Kendini kaybetme- Kendilik bilincinde yaşantı 3.2 KA 2 Kişiler arası özdeşim- Kendi kendine ayrışma 3.3 KA 3 Manevi kabullenme- Akılcı Maddecilik 2.5. ŞİZOFRENİ HASTALARININ MİZAÇ VE KARAKTER ÖZELLİKLERİ VE YAŞAM KALİTESİNE ETKİSİ Şizofreni hastalarında klinik, prognoz, yaşam kalitesi, tedaviye yanıt hastadan hastaya çok fazla farklılık göstermektedir. Yapılan çalışmalarda kliniği, yaşam kalitesini etkileyen faktörler incelendiğinde kesin sonuçlar elde edilememiş ve etkisi olabileceği düşünülen bir çok farklı sonuç ortaya çıkmıştır. Daha çok araştırmalarda üzerinde durulan konular sosyodemografik veriler ile uygulanan ilaç tedavisi, nörobilişsel bozulmalar gibi belli başlı konuların ilişkisini belirlemek üzerinedir. Son dönemde araştırmacılar bu çeşitliliğin hastaların farklı kişilik özelliklerine sahip olması ile ilişkili olabileceğini düşünerek bu konuya yönelik çalışmalar yapmaya başlamışlardır. Yapılan çalışmalarda şizofreni hastalarında özellikle bazı mizaç ve karakter özelliklerinin daha belirgin olduğu saptanmıştır. Bu araştırmalarda hastalık öncesi ya da hastalık sırasındaki kişilik özelliklerinin sosyal işlevselliği azaltma riskini arttırdığı; hastanın klinik özellikleri ile etkileşim içinde olabileceği öne sürülmüştür (18). MKE kullanılarak yapılan çalışmalarda şizofreni hastaları, birinci derece akrabaları ve sağlıklı bireyler karşılaştırılmış, şizofreni hastalarının daha fazla zarardan kaçınma gösterdikleri ve teşhis konulmamış ancak genetik açıdan yüksek riskli bireylerde de çekingen davranış tepkilerinin daha fazla olduğu belirlenmiştir (11,17). 15 Yine yapılan bazı çalışmalarda şizofreni hastalarının ödül bağımlılığı konusunda daha düşük puanlar aldığı tespit edilmiş (11,17), bazı çalışmalarda da yenilik arayışının şizofrenilerde düşük olduğu saptanmıştır (9,11). Yüksek ZK puanları bu çalışmalarda en sık tekrarlayan bulgudur. Yüksek ZK'yı, "şizofreni ile ilişkili endofenotip" olarak gösteren kanıtların çok kuvvetli olduğu düşünülmektedir (19,60,72). Karakter özellikleri açısından bakıldığına yapılan bir araştırmada şizofreni hastalarında düşük KY ve İY, yüksek KA saptanmıştır (9,11,72). Yine yapılan bu araştırmalarda yüksek ZK ve KA, düşük KY’nin yaşam kalitesini kötüleştirdiği tespit edilmiştir (11,18,19). Klinik özellikler açısından mizaç karakter ilişkisini değerlendirilen çalışmalarda pozitif belirtilerin yüksek KA ile ilişkili olduğu (9,72), negatif semptomların ise yüksek ZK (72,73) ve düşük KY ile ilişkili olduğu bildirilmiştir (9,74). 16 3. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalışma için Bakırköy Profesör Doktor Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nden 01.04.2014 tarihinde 389 protokol no ile Etik Kurul onayı alınmıştır. 3.1. YÖNTEM Çalışma Evreni: Bakırköy Profesör Doktor Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Rahşit Tahsin Psikotik Bozukluklar Merkezi’ne Mart 2014 - Haziran 2014 tarihleri arasında gelen DSM- V tanı kriterlerine göre şizofreni tanısı alan 420 hasta arasından ardışık olarak 210 hasta incelendi. 210 hastadan testin anlaşılabilirliği açısından; eğitim durumu en az ilkokul mezunu olmayan ve yaşları 18-65 arasında olmayan 35 hasta; testleri güvenilir şekilde dolduramayacak kadar konfüze, ajite olan 12 hasta; yaşam kalitesine belirgin etkisi olabileceği çalışmada kısıtlılık oluşturabileceği düşünüldüğünden ilaç yan etkisine bağlı hareket bozukluğu olan 10 hasta; son 6 ay içinde klinik tablosunda ilaç değişikliğine sebebiyet verecek düzeyde bozulma olan 23 hasta ve birinci kuşak antipsikotik kullanan 20 hasta çalışmaya dahil edilmemiştir. 10 hasta da çalışmaya gönüllü katılımı kabul etmemiştir, geriye kalan 100 hasta çalışmaya dahil edilmiştir. Daha önce hayatlarının hiçbir döneminde ruhsal rahatsızlık nedeniyle tedavi başvurusu olmamış 18 -65 yaş arası 100 sağlıklı gönüllü çalışmaya dahil edilmiştir. Çalışmaya katılan 100 sağlıklı ve 100 hasta gönüllünün hiçbirinde eşlik eden genel tıbbi durum bozukluğu, zeka geriliği, alkol ve psikoaktif madde kullanımı bulunmamaktaydı. 3.2. GEREÇLER 1- Sosyodemografik Veri Formu Tüm katılımcılara uygulanan sosyodemografik veri formu katılımcıların kimlik bilgileri, yaşları, cinsiyetleri, eğitim süreleri, medeni durumları gibi verileri toplamak 17 amacıyla geliştirilmiştir. Hasta katılımcılara verilen formda hastalık sürecini değerlendirmek amacını güden sorular da bulunmaktadır. Sosyodemografik veri formları hasta katılımcılar için toplam 16 maddeden; sağlıklı katılımcılar için 13 maddeden oluşmaktadır. 2- Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği- Kısa Formu Türkçe Versiyonu (World Health Organization Quality of Life Scale WHOQOL- Bref ) : Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Grubu tarafından geliştirilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü dünyadaki 15 farklı merkezin yardımıyla yaşam kalitesi için WHOQOL100 ve WHOQOL-BREF olarak 2 ölçek geliştirmiştir (45). Ülkemizde de geçerlik ve güvenilirlik çalışması Eser ve ark. tarafından yapılmıştır (56). WHOQOLBREF;WHOQOL-100 içinden seçilen 26 soru ve 4 alanı kapsamaktadır. Türkçe versiyonu 1 ulusal soru ile 27 sorudan oluşmaktadır. Bu 4 alan bedensel, psikolojik, sosyal ilişkiler ve çevre alanlarıdır. Ölçek likert tipi kapalı uçlu yanıtlar içermektedir. Kişinin kendi doldurduğu ölçektir. Kişinin hastalığın yarattığı somut ve fiziksel bulguları nasıl algıladığını ve yaşadığını, hastalık ile fiziksel aktivite, sosyal ilişkiler ve çevrenin nasıl bir ilişki içinde olduğunu ölçmektedir. Yanıtlar hastanın yaşadıklarının şiddetini, sıklığını, yaşadıklarına ilişkin hastanın yorumunu ve kapasitesini içermektedir. Bedensel alanda gündelik işleri yürütebilme, ilaçlara ve tedaviye bağımlılık, canlılık ve bitkinlik, hareketlilik, ağrı ve rahatsızlık, uyku ve dinlenme, çalışabilme gücü ile ilgili 7 soru, psikolojik alanda; olumlu ve olumsuz duygular, benlik saygısı, beden imgesi ve dış görünüş, kişisel inançlar ve dikkat ile ilgili 6 soru, sosyal ilişkiler alanında ise diğer kişilerle ilişkiler, sosyal destek ve cinsel yaşam ile ilgili 3 soru; çevre boyutunda ev ortamı, fiziksel güvenlik ve emniyet, maddi kaynaklar, sağlık hizmeti alabilme, boş zamanları değerlendirme, fizik çevre ve ulaşım ile ilgili 8 soru bulunmaktadır.Alan puanları, o alanı oluşturan maddelerin ortalamasının 4 ile çarpılması ile elde edilmektedir. Alan puanları 4-20 arasında değişmektedir. 3- Mizaç ve Karakter Envanteri (Temperament and Character Inventory-TCI): Cloninger tarafından geliştirilmiştir. Cloninger kişiliğin iki temel bileşeni olan mizaç ve karakterdeki normal ve anormal varyasyonları açıklayan boyutsal, psikobiyolojik bir kişilik modeli temel alarak geliştirmiştir (14). 240 soruluk bir ölçektir 18 ve sorular hasta tarafından “doğru, yanlış” şeklinde cevaplandırılır. Türkiye’de geçerlilik güvenirlilik çalışması Köse ve ark. (57) tarafından yapılmıştır. TCI içerik olarak 15 yaş ve üstü bireyler için uygulama alanına sahiptir. TCI ölçeğinin değerlendirilmesinde bazı maddeler tersine puanlanmaktadır. Bu maddelerin puanlanmasında Yanlış seçeneği işaretlenen maddeler 1 puan alır. Ayrıca TCI içinde yer aldıkları halde puanlanmayan maddeler (69,75,101,111,118,134,140, 170,176,190,213,230,239,240) bulunmaktadır. 4- Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği: Çoktan seçmeli 63 madde ve 12 alt ölçekten oluşan, deneklerin kendilerinin doldurduğu bir ölçektir. Rosenberg (58) tarafından geliştirilmiştir. Ülkemizde geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Çuhadaroğlu (59) tarafından yapılmıştır. Alt ölçekleri şöyledir: D1-Benlik saygısı, D2-Kendilik (self) kavramının sürekliliği, D3-İnsanlara güvenme, D4- Eleştiriye duyarlılık, D5-Depresif duygulanım, D6- Hayalperestlik, D7Psikosomatik belirtiler, D8-Kişiler arası ilişkilerde tehdit hissetme, D9-Tartışmalara katılabilme derecesi, D10-Anne-baba ilgisi, D11- Babayla ilişki, D12-Psişik izolasyon. Benlik saygısı alt ölçeği dışındaki diğer alt ölçeklere ait maddeler yanıt anahtarına göre değerlendirilir ve her doğru yanıta '1' puan verilir. Benlik saygısı alt ölçeğinde ise yanıtlar 0-6 puan arasında değerlendirilir. 0-1 puan yüksek, 2-4 puan orta, 5-6 puan düşük benlik saygısı düzeyini gösterir. Bu çalışmada; çalışmanın amacı doğrultusunda anne- baba ilgisi ve babayla ilişki dışındaki tüm alt ölçekler kullanılmıştır. 5- Pozitif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği (Scale for the Assessment of Positive Symptoms- SAPS): Ölçek şizofreni hastalarının pozitif belirtilerinin düzeyini, dağılımını ve şiddet değişimini değerlendirmektedir. Andreasen (60) tarafından geliştirilmiştir. Türkçe formunun güvenilirliği Erkoç ve ark. (61) tarafından yapılmıştır. Görüşmecinin değerlendirdiği, 4 alt ölçeği olan ve 34 madde içeren, altılı likert tipi ölçüm sağlayan bir ölçektir. Alt ölçekler varsanılar, hezeyanlar, garip davranış ve formal düşünce bozukluğudur. Her maddenin puanlaması 0-5 arası değişmektedir. 1-7 arası maddeler varsanılar, 8-20 arası maddeler hezeyanlar, 21-25 arası maddeler garip davranış ve 2634 arası maddeler formal düşünce bozukluğu alt ölçeklerine aittir. Alt ölçek 19 maddelerinin toplanması ile alt ölçek toplam puanları ve alt ölçek toplam puanlarının toplanması ile ölçek toplam puanı elde edilir. Toplam puan 0-170 arasında değişmektedir. Bu çalışmada ölçek toplam puanları kullanılmıştır. 6- Negatif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği (Scale for the Assessment of Negative Symptoms - SANS ) : Ölçek şizofreni hastalarının negatif belirtilerinin düzeyini, dağılımını ve şiddet değişimini değerlendirmektedir. Andreasan (60) tarafından geliştirilmiştir. Türkçe formunun güvenilirliği Erkoç ve ark. (62) tarafından yapılmıştır. Görüşmecinin değerlendirdiği, 5 alt ölçeği olan ve 25 madde içeren, altılı likert tipi ölçüm sağlayan bir ölçektir.Alt ölçekler affektif küntleşme, aloji, apati, anhedoni ve dikkat eksikliğidir. Her maddenin puanlaması 0-5 arası değişmektedir. 1-8 arası maddeler affektif küntleşme, 913 arası maddeler aloji, 14-17 arası maddeler apati, 18-22 arası maddeler anhedoni ve 23-25 arası maddeler dikkat eksikliği alt ölçeklerine aittir. Alt ölçek maddelerinin toplanması ile alt ölçek toplam puanları ve alt ölçek toplam puanlarının toplanması ile ölçek toplam puanı elde edilir. Toplam puan 0-125 arasında değişmektedir. Bu çalışmada ölçek toplam puanları kullanılmıştır. 7- Bireysel ve Sosyal Performans Ölçeği (Personal and Social Performance Scale - PSP): Ölçek şizofreni, bipolar bozukluk, obsesif-kompulsif bozukluk başta olmak üzere ağır ruhsal bozukluğu olan hastalarda sosyal işlevselliğin pratik bir biçimde ölçülmesini sağlar. Morosini ve ark. (63) tarafından geliştirilmiştir. Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirliği Aydemir ve ark. (64) tarafından yapılmıştır. PSP 1 ile 100 arasında bir bireysel ve sosyal işlevsellik puanı verir ve yüksek puan iyi işlevselliği gösterir. Bu genel değerlendirme üç basamakta yapılır. Birinci basamakta dört boyutta altılı sıralı (yok ile çok şiddetli arasında) değerlendirme ile işlevsellik düzeyi belirlenir. Bu dört boyut; sosyal açıdan yararlı etkinlikler, bireysel ve sosyal ilişkiler, öz-bakım ile rahatsız edici ve saldırgan davranışlar boyutlarıdır. Her bir boyut değerlendirildikten sonra, bu boyutların bozulma derecelerinin kombinasyonlarına göre her biri 0 ile 10 puan arasında değerlendirmeler yapılır. Bu değerlendirmeler için ayrıntılı bir yönerge bulunmaktadır. Buradan yola çıkılarak, görüşmecinin genel yargısını da hesaba katan bir işlevsellik puanı verir. Ölçeğin değerlendirilmesinde son bir ay göz önünde 20 bulundurulur. Ölçek toplam puanında işlevsellik düzeyi 71-100 arası puan tam işlevsellik veya çok hafif düzeyde işlevsellik yitimi, 51-70 arası puan belirgin düzeyde işlevsellik yitimi ve 50 puanın altında düzey ise şiddetli veya aşırı şiddetli işlevsellik yitimi kabul edilmektedir. İşlem: Her iki katılımcı grubuyla da bireysel görüşme yapıldı. Tüm katılımcılara Sosyodemografik Veri Formu, Mizaç ve Karakter Envanteri, Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği- Kısa Formu Türkçe Versiyonu, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği uygulandı. Hasta katılımcılara farklı olarak klinik değerlendirme yapılabilmesi için Pozitif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği, Negatif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği, Bireysel ve Sosyal Performans Ölçeği uygulandı. İstatistiksel Değerlendirme Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizler için SPSS 16 for Windows kullanılmıştır. Çalışma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel metodların (Ortalama, Standart sapma, frekans) kullanıldı. Normal dağılım gösteren parametrelerin iki grup arası karşılaştırmalarında Student t test, normal dağılım göstermeyen parametrelerin iki grup arası karşılaştırmalarında Mann Whitney U testi kullanıldı.Niteliksel verilerin karşılaştırılmasında ise Ki-Kare testi, beklenen frekansların karşılanmaması durumunda Fisher Exact testi kullanıldı. Çalışmada nitel ve nicel ilişkilerin karşılaştırılmasında normal dağılmayan verilerin karşılaştırılmasında ise Sperarman’s rho kullanıldı. Çalışmaya katılanların WHQOL-BREF puanlarının yordanması için adımsal eklemeli lineer regresyon analizi kullanıldı. Tüm analizlerin sonuçları anlamlılık p<0.05 ve p<0.01 düzeyinde değerlendirildi. 21 4. BULGULAR Çalışmaya katılanların sosyodemografik değişkenlerin dağılımı tablo 1’de gösterildiği gibidir. Tablo 1: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Sosyodemografik Verilerinin Karşılaştırılması Şizofreni (n=100) Kontrol (n=100) Ort±Ss Ort±Ss z p 39.14±8.50 35.54±12.02 -3.126 0.002** + 9.57±3.92 11.88±4.09 -4.110 0.001** + 6.15±7.19 9.75±10.07 -2.111 0.035* X2 p 0.023 0.880 29.095 0.001** 18.916 0.001** 58.413 0.001** 30.273 0.001** 54.037 0.001** 27.773 0.001** Yaş Eğitim Süresi Çalışma Süresi ++ Cinsiy Kadın Erkek Bekar Medeni Evli Durum Boşanmış/Dul Yok Çocuk Var ++ İş Çalışmıyor Durumu Çalışıyor Anne-Baba +++ Kimin Eş-Çocuk le Çocuk yaşadığı Yalnız Diğer Elverişsiz +++ Asker Sorunlu lik Tamamlamış Durumu Sorunsuz (N:135) Tamamlamış +++ Aile Yok Öyküsü Var et + N 32 68 71 16 13 76 24 79 21 69 17 3 5 6 31 % 32 68 71 16 13 76 24 79 21 69 17 3 5 6 45.6 N 33 67 39 52 9 46 54 25 75 33 51 4 7 5 0 % 33 67 39 52 9 46 54 25 75 33 51 4 7 5 0 8 11.8 0 0 29 42.6 67 100 76 24 76 24 100 0 100 0 Mann-Whitney U ++Ki-Kare +++Fisher’s Exact Ki-Kare, *p<0.05, , **p<0.01 22 Şizofreni hastalarının yaş ortalaması, kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir(p<0.01). Kontrol grubunun eğitim (p<0.01) ve çalışma süresi (p<0.05) şizofreni hastalarından istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir. Şizofreni hastalarında bekar olanların oranı kontrol grubunda göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir (p<0.01). Kontrol grubunda çocuğu olanların oranı şizofreni hastalarına göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir(p<0.01). Şizofreni hastalarında çalışamayanların oranı kontrol grubuna göre yüksektir (p<0.01). Kontrol grubunda eşi-çocuğu ile yaşayanların oranı şizofreni hastalarına göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir (p<0.01). Kontrol grubunda askerliğini sorunsuz tamamlayanların oranı şizofreni hastalarına göre daha yüksektir(p<0.01). Şizofreni hastalarında aile öyküsü olanların oranı kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir (p<0.01). Bu karşılaştırmalara ilişkin verilerin dağılımı Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 2: Şizofreni Hastalarına Uygulanan Ölçeklerin Minimum-Maksimum, Ortalama ve Standart Sapma Değerlerinin Dağılımı N=100 Kişisel-Sosyal Performans Ölçeği Pozitif Belirtiler Ölçeği Negatif Belirtiler Ölçeği Min-Max Ort±Ss 45-80 65.04±7.86 0-47 8.61±9.25 3-98 48.85±21.49 Şizofreni hastalarına uygulanan ölçeklerden aldıkları minimum, maksimum puanları, ortalama ve standart sapmaları Tablo 2’ de gösterildiği gibidir. 23 Tablo 3: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Mizaç Karakter Envanteri Puanlarının Karşılaştırılması Şizofreni (n=100) Ort±SS Kontrol (n=100) Ort±SS z p (YA)Yenilik arayışı (YA1)Heyecan duyma-Kayıtsız bir katılık (YA2)Dürtüsellik-İyice düşünme (YA3)Savurganlık-Tutumluluk (YA4)Düzensizlik-Düzenlilik 16.76±3.57 4.89±2.16 4.21±1.87 4.28±1.88 3.38±1.45 18.30±4.68 5.73±1.89 3.88±1.78 4.61±2.13 4.08±1.68 -2.770 -2.879 -0.984 -1.385 -3.025 0.007** 0.004** 0.325 0.166 0.002** (ZK)Zarardan kaçınma (ZK1)Endişe ve karamsarlık-İyimserlik (ZK2)Belirsizlik korkusu (ZK3)Yabancılardan çekinme (ZK4)Yorulma ve dermansızlık 21.20±7.55 5.92±2.58 5.18±1.43 4.75±2.47 5.33±2.38 16.17±5.42 5.13±2.07 3.82±1.54 3.43±2.04 3.79±1.82 -4.888 -2.071 -5.983 -3.932 -4.531 0.001** 0.038* 0.001** 0.001** 0.001** (ÖB)Ödül bağımlılığı (ÖB1)Duygusallık (ÖB3)Bağlanma (ÖB4)Bağımlılık 12.72±3.55 6.27±2.03 3.81±1.95 2.61±1.50 13.26±3.19 6.38±2.00 4.34±1.59 2.54±1.67 -1.533 -0.371 -2.004 -0.562 0.125 0.711 0.045* 0.574 (S)Sebat etme 3.89±2.05 5.31±1.95 -4.723 0.001** (KY)Kendi kendini yönetme (KY1)Sorumluluk alma-Kınama (KY2)Amaçlılık-Amaçsızlık (KY3)Beceriklilik 26.16±7.36 4.40±2.22 5.11±1.87 2.34±1.46 26.07±6.56 4.17±2.01 5.25±1.79 3.15±1.41 -0.470 -0.775 -0.586 -3.824 0.639 0.439 0.558 0.001** (KY4)Kendini kabullenme - Kendisiyle çekişme 5.95±2.75 5.41±2.30 -1.275 0.202 (KY5)Aydınlanmış ikinci mizaç 8.37±2.19 8.09±2.19 -1.049 0.294 (İY)İşbirliği yapma 27.70±6.05 25.61±6.92 -2.108 0.035* (İY1)Sosyal kabullenme - Sosyal hoşgörüsüzlük 5.59±1.79 5.16±1.95 -1.604 0.109 (İY2)Empati duyma-Sosyal ilgisizlik (İY3)Yardımseverlik-Yardım sevmemezlik (İY4)Acıma-İntikamcılık (İY5)Vicdanlılık-Yarar sağlama 3.59±1.73 4.56±1.52 7.36±2.40 6.61±1.44 4.15±1.41 4.09±1.52 6.48±2.58 5.73±1.86 -2.310 -1.927 -2.536 -3.569 0.021* 0.054 0.011* 0.001** (KA)Kendi kendini aşma (KA1)Kendini kaybetme - Kendilik bilincinde yaşantı 17.01±6.56 17.55±5.57 -0.721 0.471 5.35±2.75 6.03±2.24 -1.837 0.066 (KA2)Kişilerarası özdeşim-Kendi kendine ayrışma 4.56±2.32 5.03±2.24 -1.520 0.128 (KA3)Manevi kabullenme - Akılcı maddecilik 7.10±2.92 6.49±2.73 -1.301 0.193 (N=200) Mizaç Karakter Envanteri Mann Whitney U * p<0.05, **p<0.01 24 Şizofreni hastalarında, zarardan kaçınma toplam, belirsizlik korkusu, yabancılardan çekinme, yorulma-dermansızlık (p<0.001) ve endişe- karamsarlık (p<0.05) puanları kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir. Benzer şekilde şizofreni hastalarının işbirliği yapma toplam, acıma-intikamcılık (p<0.05) ve vicdan-yarar sağlama (p<0.01) puanları kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir. Kontrol grubunun yenilik arayışı toplam, heyecan duyma-kayıtsızlık, düzenlilik düzensizlik, sebat etme, beceriklilik (p<0.01), bağlanma ve empati duyma-sosyal ilgisizlik puanları şizofreni hastalarına göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir. Bu karşılaştırmaya dair bulgular Tablo 3’te verilmiştir. Tablo 4: Şizofreni Hastaları Grubu ve Kontrol Grubunun WHOQOL-BREF Puanlarının Karşılaştırılması Şizofreni (n=100) Kontrol (n=100) Ort±SS Ort±SS Fiziksel Sağlık 12.44±2.40 Ruhsal Sağlık WHOQOL-BREF z p 15.07±2.76 -6.212 0.001** 12.91±2.51 14.20±3.18 -3.331 0.001** Sosyal İlişkiler 10.46±3.14 14.25±3.68 -6.874 0.001** Çevre 12.89±2.10 13.96±3.00 -2.995 0.003** Genel Yaşam 3.22±0.84 3.35±0.93 -0.791 0.429 Genel Sağlık 3.28±0.92 3.12±1.04 -1.118 0.235 Mann Whitney U ** p<0,01 Kontrol grubunun WHOQOL-BREF fiziksel sağlık, ruhsak sağlık, sosyal ilişkiler ve çevre puanları şizofreni grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecece yüksektir (p<0,01). Genel yaşam ve genel sağlık puanları açısından iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamaktadır (p>0.05).Bu karşılaştırmalara ilişkin verilerin dağılımı Tablo 4’ te verilmiştir. 25 Tablo 5: Şizofreni Hastaları Grubu ve Kontrol Grubunun Rosenberg Benlik Saygısı Puanlarının Karşılaştırılması Şizofreni (n=100) Kontrol (n=100) Ort±SS Ort±SS Benlik Saygısı 1.29±0.94 Kendilik Kavramı Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği z p 0.83±0.77 -3.909 0.001** 2.51±1.57 2.56±1.20 -0.321 0.748 İnsanlara Güven 1.82±0.89 2.14±1.07 -2.315 0.021* Eleştiriye Duyarlılık 1.88±1.12 2.00±1.05 -0.705 0.481 Depresif Duygudurum 2.12±1.60 2.03±1.60 -0.379 0.705 Hayalperestlik 1.33±1.51 0.76±0.99 -2.507 0.012* Psikosomatik Belirtiler 2.66±2.55 3.40±2.46 -2.342 0.019* Kişilerası İlişkilerde Tehdit Hissetme 1.86±0.95 1.51±1.04 -2.433 0.015* Tartışmaya Katılabilme Becerisi 0.32±0.66 0.79±0.86 -4.260 0.001** Psikşik İzolasyon 0.74±0.76 0.39±0.65 -3.553 0.001** Mann Whitney U * p<0.05, **p<0.01 Şizofreni grubunun Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, benlik saygısı, psişik izolasyon (p<0.001), hayalperestlik, kişilerarası ilişkilerde tehdit hissetme (p<0.05) puanları kontrol gurubuna göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir. Kontrol grubunun insanlara güven, psikosomatik belirtiler (p<0.05) ve tartışmaya katılabilme becerisi (p<0.001) puanları şizofreni grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksektir. Bu karşılaştırmalara ilişkin verilerin dağılımı Tablo 5’ te verilmiştir. 26 Tablo 6: Şizofreni Hastalarının ve Kontrol Grubunun Sosyodemografik Özelliklerinin Mizaç Karakter Envanteriyle İlişkisi Çalışma Grubu Mizaç Karakter Envanteri Kontrol Grubu (YA) (YA1) (YA2) (YA3) (YA4) -0.209* -0.172 -0.152 -0.022 -0.038 Eğitim Süresi -0.046 0.129 -0.186 -0.040 -0.016 (ZK) 0.044 -0.191 -0.103 0.126 -0.009 0.030 (ZK1) -0.002 -0.101 -0.117 0.112 Yaş İş Süresi Yaş -0.103 0.054 -0.085 0.031 -0.250* -0.177 0.095 -0.188 -0.064 -0.363** Eğitim Süresi -0.091 0.105 -0.193 0.147 -0.331** İş Süresi -0.206* 0.132 -0.137 -0.132 -0.440** -0.004 0.061 ** 0.155 0.229* (ZK2) 0.167 -0.145 -0.078 0.286 (ZK3) 0.032 -0.150 -0.148 -0.023 -0.087 -0.144 -0.102 -0.042 -0.063 -0.004 0.050 -0.067 0.007 -0.157 ** (ZK4) 0.014 -0.235 (ÖB) 0.053 0.006 ** -0.210 * -0.336** (ÖB1) 0.080 -0.032 0.077 -0.291 (ÖB3) 0.024 -0.011 0.020 0.080 0.135 -0.004 (ÖB4) -0.061 -0.003 0.057 0.044 0.090 0.014 (SE) 0.167 0.096 0.091 -0.075 -0.043 -0.019 ** ** ** (KY) (KY1) (KY2) -0.056 -0.036 -0.151 0.274 0.299** 0.284** 0.133 0.189 0.057 0.342 0.089 0.294** 0.426 0.195 0.414** 0.272** 0.064 0.201* (KY3) 0.077 0.227* 0.102 0.410** 0.348** 0.312** (KY4) 0.007 0.109 0.145 0.177 0.309** 0.290** (KY5) 0.055 0.078 -0.045 0.212* 0.280** 0.108 (İY) 0.063 0.121 0.127 -0.074 0.055 -0.010 (İY1) 0.146 0.210* 0.257** -0.006 0.051 0.058 (İY2) -0.005 0.100 -0.001 -0.067 0.043 -0.020 (İY3) 0.191 0.057 0.149 -0.066 -0.064 -0.125 (İY4) -0.035 -0.005 0.015 -0.140 0.028 -0.082 (İY5) -0.016 -0.125 0.088 -0.062 -0.014 -0.018 (KA) 0.117 -0.152 -0.017 -0.284** -0.318** -0.213* (KA1) 0.171 -0.104 0.028 -0.097 -0.187 0.041 (KA2) 0.012 -0.007 0.034 -0.436** -0.325** -0.393** (KA3) 0.074 -0.206* -0.104 -0.154 -0.287** -0.186 Spearmans Rho *p<0.05, **p<0.01 27 Şizofreni hastalarının yaşı Mizaç Karakter Envanteri yenilik arayışı toplam puan ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05). Şizofreni hastalarının eğitim süresi Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) puanları ile pozitif yönde, yorulma- dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ve manevi kabullenme-akılcı maddecilik (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) puanı ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir (p<0.05). Şizofreni hastalarının iş süresi Mizaç Karakter Envanteri sosyal kabullenmehoşgörüsüzlük puanı ile pozitif yönde (Etki büyüklüğü r 2:0.06, düşük büyüklükte etki, p<0.01), düzensizlik-düzenlilik puanları (Etki büyüklüğü r 2:0.06, düşük büyüklükte etki, p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Şizofreni hastalarının hastalık süreleri ve yatış sayıları ile Mizaç Karakter Envanteri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır (p>0.05). Kontrol grubundaki katılımcıların yaşı Mizaç Karakter Envanteri belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam puan (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.17, orta büyüklükte etki) (p<0.01), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki, p<0.05) ile pozitif yönde; düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), duygusallık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) ve manevi kabullenme-maddecilik (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir (p<0.01). Kontrol grubundaki katılımcıların eğitim süresi Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.18, orta büyüklükte etki), amaçlılıkamaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.17, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü 28 r2:0.12, orta büyüklükte etki), kendini kabullenme-çekişme (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ile pozitif yönde; düzensizlik-düzenlilik (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) , kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim-ayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), manevi kabullenme-akılcı maddecilik (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ve duygusallık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki, p<0.05) puanı ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Kontrol grubundaki katılımcıların iş süresi Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.07, düşük büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), kendini kabullenme-çekişme (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki, p<0.05) ile pozitif yönde; düzensizlikdüzenlilik (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), duygusallık (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim-ayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki) (p<0.01), yenilik arayışı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) ve kendi kendini aşma toplam puan (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Bu karşılaştırmaya dair bulgular Tablo 6’da verilmiştir. 29 Tablo 7: Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ve WHOQOL-BREF Arasındaki İlişki Mizaç Karakter Envanteri (YA) (YA1) Fiziksel Sağlık Ruhsal Sağlık Sosyal İlişkilier Çevre Genel Yaşam Genel Sağlık 0.097 0.100 0.216* 0.029 -0.141 -0.051 ** 0.148 0.066 0.118 * -0.140 -0.139 -0.141 -0.187 0.301 ** * 0.300 ** (YA2) -0.219 (YA3) 0.077 -0.030 0.124 0.043 -0.140 -0.128 (YA4) -0.013 0.076 0.081 0.016 -0.052 0.110 (ZK) -0.488** -0.568** -0.458** -0.395** -0.310** -0.413** (ZK1) -0.375** -0.549** -0.358** -0.366** -0.305** -0.435** (ZK2) --0.354** -0.393** -0.306** -0.218* -0.340** -0.369** (ZK3) -0.467** -0.475** -0.495** -0.332** -0.252* -0.296** (ZK4) -0.440** -0.470** -0.292** -0.353** -0.197 -0.295** (ÖB) 0.183 0.241* 0.172 0.126 0.059 0.184 (ÖB1) 0.138 0.121 0.194 0.113 -0.003 0.193 (ÖB3) 0.229 * * 0.193 0.151 0.133 (ÖB4) -0.051 -0.085 -0.162 -0.112 -0.091 -0.184 (SE) 0.241* 0.241* 0.281** 0.106 0.088 0.233* (KY) 0.457** 0.466** 0.116 0.363** 0.294** 0.378** (KY1) 0.449** 0.300** 0.044 0.382 -0.100 -0.217 (KY2) 0.495 ** ** 0.245 * ** 0.399** (KY3) 0.337** 0.347** 0.119 0.193 0.251* 0.329** (KY4) 0.155 0.024 0.042 -0.025 -0.048 0.109 (KY5) 0.170 0.474** 0.112 0.336** 0.383** 0.443** (İY) 0.196 0.171 0.197 0.142 0.094 0.223* (İY1) 0.341** 0.231* 0.296** 0.349** 0.154 0.227* (İY2) 0.261** 0.248* 0.265** 0.132 0.135 0.247* (İY3) 0.118 0.173 0.150 0.117 0.037 0.089 (İY4) 0.025 0.044 0.102 -0.042 0.039 0.216* (İY5) -0.129 -0.044 -0.122 -0.150 -0.059 0.042 (KA) -0.144 -0.021 0.143 -0.069 -0.051 0.015 (KA1) -0.166 -0.055 0.079 -0.070 -0.036 0.042 0.060 0.050 0.175 -0.137 -0.119 -0.122 (KA2) (KA3) Spearmans Rho * -0.237 0.343 0.364 0.522 ** 0.044 0.156 -0.191 -0.110 0.238 0.295 ** 0.041 0.306 ** 0.343 ** p<0.05, p<0.01 30 Şizofreni hastalarında, WHOQOL-BREF bedensel sağlık puanları Mizaç Karakter Envanteri heyecan duyma-kayıtsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.090, orta büyüklükte etki), kendi kendini yönetme (Etki büyüklüğü r 2:0.21, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma-kaçınma (etki büyüklüğü r2:0.21, orta büyüklükte etki), amaçlılıkamaçsızlık (etki büyüklüğü r2:0.25, yüksek büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.21, orta büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), empati duyma-sosyal ilgisizlik (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.24, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r 2:0.14, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), yorulmadermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı ilişki göstermektedir. WHOQOL-BREF ruhsal sağlık puanları Mizaç Karakter Envanteri heyecan duyma-kayıtsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam puan (Etki büyüklüğü r2:0.22, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.27, yüksek büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.22, orta büyüklükte etki) (p<0.01), ödül bağımlılığı (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), sebat etme (Etki büyüklüğü r 2:0.05, düşük büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam puan (Etki büyüklüğü r2:0.38, yüksek büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.30, yüksek büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r 2:0.15, orta büyüklükte etki), yabancılardan kaçınma (etki büyüklüğü r 2:0.23, orta büyüklükte etki), yorulma ve dermansızlık (etki büyüklüğü r 2:0.22, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı ilişki göstermektedir. WHOQOL-BREF sosyal ilişkiler puanları Mizaç Karakter Envanteri heyecan duyma-kayıtsız katılık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki 31 büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), empati duyma-ilgisizlik (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim-ayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), yenilik arayışı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), amaçlılıkamaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.20, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.25, yüksek büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. WHOQOL-BREF çevre puanları Mizaç Karakter Envanteri Kendi kendini yönetme toplam (etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), Amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), Aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) ve Sosyal kabullenme-Hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki) ile pozitif yönde (p<0.01), Zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ve belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. WHOQOL-BREF genel yaşam puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), amaçlılıkamaçsızlık(Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki) (p<0.01), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r 2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ve yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r 2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. 32 WHOQOL-BREF genel sağlık puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.10, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.19, orta büyüklükte etki) (p<0.01), sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), işbirliği yapma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), sosyal kabullenmehoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), empati duyma-ilgisizlik (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), acıma-intikamcılık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.17, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Bu karşılaştırmalara ilişkin verilerin dağılımı Tablo 7’de verilmiştir. 33 Tablo 8: Kontrol Grubunda Mizaç Karakter Envanteri ve WHOQOL-BREF Arasındaki İlişki Mizaç Karakter Envanteri Fiziksel Sağlık Ruhsal Sağlık Sosyal İlişkilier Çevre Genel Yaşam Genel Sağlık (YA) -0.124 -0.063 -0.135 -0.155 -0.317** -0.083 (YA1) -0.044 0.101 -0.004 0.000 -0.155 -0.064 (YA2) -0.262** -0.257** -0.189 -0.313** -0.332** -0.165 (YA3) -0.022 0.074 -0.062 -0.062 -0.132 0.059 (YA4) -0.092 -0.089 -0.101 -0.139 -0.216* -0.031 (ZK) -0.242* -0.325** -0.319** -0.220* -0.150 -0.230* (ZK1) -0.242* -0.295** -0.313** -0.167 -0.144 -0.320** (ZK2) -0.160 -0.161 -0.190 -0.193 0.012 -0.046 (ZK3) -0.104 -0.203* -0.219* -0.106 -0.083 -0.159 ** * -0.138 -0.125 -0.195 (ZK4) -0.248 ** -0.311 -0.208 (ÖB) -0.043 -0.027 0.071 0.062 -0.148 -0.005 (ÖB1) -0.005 0.063 0.088 0.051 -0.073 0.086 (ÖB3) 0.025 -0.029 0.070 0.000 -0.171 0.019 (ÖB4) -0.150 -0.159 -0.117 0.001 -0.079 -0.213* (SE) 0.163 0.259** 0.221* 0.162 0.182 0.094 ** ** ** ** ** 0.350** (KY) 0.390 (KY1) 0.329** 0.377** 0.336** 0.193 0.242* 0.299** (KY2) 0.388** 0.464** 0.310** 0.423** 0.378** 0.361** 0.238 * 0.116 0.181 0.122 0.181 * 0.166 0.147 0.124 0.048 (KY3) 0.173 0.470 0.339 0.358 0.333 (KY4) 0.143 0.209 (KY5) 0.331** 0.346** 0.230* 0.285** 0.248* 0.302** (İY) 0.254* 0.266** 0.220** 0.117 0.068 0.187 (İY1) 0.094 0.197 * 0.173 0.049 0.021 0.221* (İY2) (İY3) 0.190 0.162 0.183 0.003 0.086 0.102 0.139 0.164 0.091 0.025 0.006 0.067 * 0.174 0.121 0.045 0.172 (İY4) 0.290 ** 0.256 (İY5) 0.132 0.135 0.114 0.088 0.030 0.143 (KA) -0.120 -0.103 -0.112 -0.122 -0.109 0.033 (KA1) -0.060 -0.074 -0.039 -0.019 -0.010 -0.052 (KA2) -0.165 -0.098 -0.142 -0.157 -0.225* -0.044 (KA3) -0.049 -0.053 -0.082 -0.087 -0.012 0.153 Spearmans Rho *p<0.05, **p<0.01 34 Kontrol grubunun, WHOQOL-BREF bedensel sağlık puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), amaçlılık amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), acıma-intikamcılık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.6, düşük büyüklükte etki), yorulma ve dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), zarardan kaçınma toplam puan (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı ilişki göstermektedir. WHOQOL-BREF ruhsal sağlık puanları Mizaç Karakter sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.22, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.21, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), kendini kabullenme-çekişme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.03, düşük büyüklükte etki), acıma-intikamcılık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), yorulmadermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), yabancılardan kaçınma (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı ilişki göstermektedir. WHOQOL-BREF sosyal ilişkiler puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.11, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte 35 etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), yorulma ve dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. WHOQOL-BREF çevre puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.17, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) ile pozitif yönde (p<0.01), dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ve zarardan kaçınma toplam puan (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. WHOQOL-BREF genel yaşam puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki) (p<0.01), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, yenilik arayışı (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01), düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim-ayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. WHOQOL-BREF genel sağlık puanları Mizaç Karakter Envanteri kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki) (p<0.01), zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) ve bağımlılık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) puanları ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Bu karşılaştırmalara ilişkin verilerin dağılımı Tablo 8’de verilmiştir. 36 Tablo 9: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Bedensel Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken R2 Df(F) Sabit Adım 2 Zarardan Kaçınma Toplam Kendi kendini yönetme Toplam 0.247 2,97 (F= 23.222**) 0.324 B S.E 12.184 1.246 -0.113 0.030 0.102 0.031 ß Güven Aralığı Alt Üst t p 9.780 0.001 9.711 14.656 -0.355 -3.788 0.001 -0.173 -0.054 0.311 3.312 0.001 0.041 0.163 İleri Doğru Adımsal Ekleme Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Bedensel Alan puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan kaçınma toplam ve Kendi kendini yönetme toplam nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=23.222, p<0.01). Zarardan kaçınma toplam puanı tek başına varyansın %25’ini açıklarken modelle açıklanan varyans, kendi kendini yönetme toplam değişkeninin eklenmesi ile %32’ye ulaşmaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında zarar görme toplam puanın bir birim artış göstermesi WHOQOL_BREF Bedensel alan puanında 0.355 birimlik bir azalmaya neden olmaktayken kendi kendini yönetme toplamda bir birimlik artış 0.311 birimlik bir artışa neden olmaktadır. 37 Tablo 10: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Bedensel Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken Adım 1 R2 Sabit Güven Aralığı Df(F) B 1,98 Kendi kendini yönetme 0.164 (F= 19.160**) S.E 10.650 1.041 0.169 0.039 ß 0.404 t p Alt Üst 10.234 0.001 8.585 12.715 4.377 0.001 0.093 0.246 İleri Doğru Adımsal Ekleme Kontrol grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Bedensel Alan puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. Birinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre ve Kendi kendini yönetme toplam nihai modele alınmıştır (df:1,98 F=19.160, p<0.01). Kendi kendini yönetme toplam tek başına varyansın %16’sını açıklamaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında kendi kendini yönetme toplam değişkenindeki bir birim artış WHOQOL_BREF Bedensel alan puanında 0.404 birimlik bir artışa neden olmaktadır. 38 Tablo 11: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Ruhsal Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken R2 Güven Aralığı Df(F) Sabit Adım 2 Zarardan Kaçınma Toplam 0.324 Kendi kendini yönetme Toplam 0.405 2,97 B S.E 13.046 1.221 -0.141 0.029 0.109 0.030 ß t p Alt Üst 10.688 0.001 10.623 15.469 -0.423 -4.805 0.001 -0.199 -0.083 0.463 5.170 0.001 0.049 0.169 (F= 32.953**) İleri Doğru Adımsal Ekleme Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Ruhsal Alan puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan kaçınma toplam ve Kendi kendini yönetme toplam nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=32.953, p<0.01). Zarardan kaçınma toplam puanı tek başına varyansın %32’sini açıklarken modelle açıklanan varyans, kendi kendini yönetme toplam değişkeninin eklenmesi ile %41’e ulaşmaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınma puanın bir birim artış göstermesi WHOQOL_BREF Ruhsal Alan puanında 0.423 birimlik bir azalmaya neden olmaktayken kendi kendini yönetme toplamda bir birimlik artış 0.320 birimlik bir artışa neden olmaktadır. 39 Tablo 12: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Ruhsal Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu R2 Değişken Güven Aralığı Df(F) Sabit Adım 2 Kendi kendini yönetme Toplam 0.214 Zarardan Kaçınma Toplam 0.253 2,97 (F= 16.426**) B S.E 11.244 1.720 0.189 0.045 -0.123 0.055 ß t p Alt Üst 6.537 0.001 7.830 14.657 0.392 4.196 0.001 0.100 0.279 -0.209 -2.242 0.027 -0.232 -0.014 İleri Doğru Adımsal Ekleme Kontrol grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Ruhsal Alan puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan kaçınma toplam ve Kendi kendini yönetme toplam nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=16.426, p<0.01). Kendi kendini yönetme toplam puanı tek başına varyansın %21’ini açıklarken modelle açıklanan varyans, Zarardan kaçınma toplam değişkeninin eklenmesi ile %25’e ulaşmaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınma puanın bir birim artış göstermesi WHOQOL_BREF Ruhsal Alan puanında 0.209 birimlik bir azalmaya neden olmaktayken kendi kendini yönetme toplamda bir birimlik artış 0.392 birimlik bir artışa neden olmaktadır. 40 Tablo 13: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Sosyal Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken R2 Güven Aralığı Df(F) Sabit Adım 2 Zarardan Kaçınma Toplam 0.223 Yenilik Arayışı Toplam 0.255 2,97 (F= 16.605**) B S.E 11.956 1.554 -0.194 0.037 0.157 0.077 ß t p Alt Üst 7.693 0.001 8.871 15.040 -0.466 -5.319 0.001 -0.267 -0.122 0.178 2.031 0.045 0.004 0.310 İleri Doğru Adımsal Ekleme Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Sosyal Alan puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan kaçınma toplam, ve yenilik arayışı toplam nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=16.605, p<0.01). Zarardan kaçınma toplam puanı tek başına varyansın %22’sini açıklarken modelle açıklanan varyans, yenilik arayışı toplam değişkeninin eklenmesi ile %26’ya ulaşmaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınmanın bir birim artış göstermesi WHOQOL_BREF Sosyal Alan puanında 0.466 birimlik bir azalmaya neden olmaktayken, yenilik arayışı toplamda bir birimlik artış 0.178 birimlik bir artışa neden olmaktadır. 41 Tablo 14: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Sosyal Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken R2 Güven Aralığı Df(F) Sabit Kendi kendini yönetme Toplam 0.129 Adım 3 Zarardan Kaçınma Toplam 0.177 Yenilik Arayışı Toplam 0.211 3,96 (F= 8.581**) B S.E 17.376 3.072 0.125 0.056 -0.213 -0.160 ß t P Alt Üst 5.656 0.001 11.278 23.474 0.223 2.217 0.029 0.013 0.236 0.071 -0.314 -3.005 0.003 -0.354 -0.072 0.078 -0.203 -2.050 0.043 -0.315 -0.005 İleri Doğru Adımsal Ekleme Kontrol grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Sosyal Alan puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. Üçüncü adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan kaçınma, Kendi kendini yönetme ve yenilik arayışı nihai modele alınmıştır (df:3,96 F=8.581, p<0.01). Kendi kendini yönetme tek başına varyansın %13’ünü açıklarken modelle açıklanan varyans, zarardan kaçınma değişkeninin eklenmesi ile %18’e, yenilik arayışının eklenmesi ile %21’e ulaşmaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınmanın bir birim artış göstermesi WHOQOL_BREF sosyal alan puanında 0.213 birimlik, yenilik arayışının bir birim artması 0.160 birimlik bir azalmaya neden olurken, Kendi kendini yönetme değişkeninin bir birim artması 0.125 birimlik bir artışa neden olmaktadır. 42 Tablo 15: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Çevresel Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken R2 Güven Aralığı Df(F) Sabit Adım 2 Zarardan Kaçınma Toplam 0.169 Kendi kendini yönetme Toplam 0.210 2,97 B S.E 12.989 1.178 -0.086 0.028 0.065 0.029 ß t p Alt Üst 11.023 0.001 10.650 15.327 -0.307 -3.024 0.003 -0.142 -0.029 0.229 2.256 0.026 0.008 0.123 (F= 12.921**) İleri Doğru Adımsal Ekleme Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Çevresel Alan yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan kaçınma ve Kendi kendini yönetme nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=12.921, p<0.01). Zarardan kaçınma toplam puanı tek başına varyansın %17’sini açıklarken modelle açıklanan varyans, kendi kendini yönetme toplam değişkeninin eklenmesi ile %21’e ulaşmaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınma puanın bir birim artış göstermesi WHOQOL_BREF Çevresel Alan puanında 0.307 birimlik bir azalmaya neden olmaktayken, kendi kendini yönetme toplamda bir birimlik artış 0.229 birimlik bir artışa neden olmaktadır. 43 Tablo 16: Kontrol WHOQOL-BREF Çevresel Alana Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken Adım 1 R2 Sabit Güven Aralığı Df(F) B 1,98 Kendi kendini yönetme 0.140 (F= 15.921**) S.E 9.509 1.149 0.171 0.043 ß 0.374 t p Alt Üst 8.278 0.001 7.230 11.789 3.990 0.001 0.086 0.255 İleri Doğru Adımsal Ekleme Kontrol grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Çevresel Alan puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. Birinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre ve Kendi kendini yönetme toplam nihai modele alınmıştır (df:1,98 F=15.921, p<0.01). Kendi kendini yönetme tek başına varyansın %14’ünü açıklamaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında kendi kendini yönetme toplam değişkenindeki bir birim artış WHOQOL_BREF çevresel alan puanında 0.374 birimlik bir artışa neden olmaktadır. Tablo 17: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Genel Yaşama Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken Adım 1 R2 Sabit Zarardan Kaçınma Güven Aralığı Df(F) 1,98 0.116 (F= 12.800**) B S.E 4.029 0.240 -0.038 0.011 ß -0.340 t p Alt Üst 16.793 0.001 3.553 4.505 -3.578 0.001 -0.059 -0.017 İleri Doğru Adımsal Ekleme 44 Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Genel yaşam puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. Birinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre Zarardan Kaçınma değişkeni nihai modele alınmıştır (df:1,98 F=12.800, p<0.01). Zarardan kaçınma tek başına varyansın %12’sini açıklamaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınma değişkenindeki bir birim artış WHOQOL_BREF Genel Yaşam puanında 0.340 birimlik bir azalmaya neden olmaktadır. Tablo 18: Kontrol WHOQOL-BREF Genel Yaşama Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken R2 Güven Aralığı Df(F) Sabit Adım 2 Yenilik Arayışı Toplam 0.128 Kendi kendini yönetme 0.209 2,97 B S.E 3.434 0.516 -0.063 0.018 0.041 0.013 ß t p Alt Üst 6.653 0.001 2.409 4.458 -0.315 -3.452 0.001 -0.099 -0.027 0.288 3.158 0.002 0.015 0.067 (F= 12.849**) İleri Doğru Adımsal Ekleme Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Genel Yaşam puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre yenilik arayışı ve Kendi kendini yönetme nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=12.849, p<0.01). Yenilik arayışı puanı tek başına varyansın %13’ünü açıklarken modelle açıklanan varyans, Kendi kendini yönetme değişkeninin eklenmesi ile %21’e ulaşmaktadır. 45 Diğer değişkenler sabit kaldığında yenilik arayışının bir birim artış göstermesi WHOQOL_BREF Genel Yaşam puanında 0.315 birimlik bir azalmaya neden olmaktayken Kendi kendini yönetme değişkeninde bir birimlik artış 0.288 birimlik bir artışa neden olmaktadır. Tablo 19: Şizofreni Hastalarında WHOQOL-BREF Genel Sağlık Alanına Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken R2 Df(F) Sabit Adım 2 B S.E 2.867 0.498 0.042 0.012 -0.032 0.012 ß t p Güven Aralığı Alt Üst 5.751 0.001 1.877 3.856 0.334 3.409 0.001 0.017 0.066 -0.263 -2.685 0.009 -0.056 -0.008 2,97 Kendi kendini yönetme 0.207 Zarardan Kaçınma 0.261 (F= 17.168 **) İleri Doğru Adımsal Ekleme Şizofreni hastalarında WHOQOL-BREF ölçeğinin Genel Sağlık Alanı puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre zarardan kaçınma ve Kendi kendini yönetme nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=17.168, p<0.01). Kendi kendini yönetme tek başına varyansın %21’ini açıklarken modelle açıklanan varyans, zarardan kaçınma değişkeninin eklenmesi ile %26’ya ulaşmaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında zarardan kaçınma puanın bir birim artış göstermesi WHOQOL_BREF Genel Sağlık puanında 0.263 birimlik bir azalmaya neden olmaktayken kendi kendini yönetme toplamda bir birimlik artış 0.334 birimlik bir artışa neden olmaktadır. 46 Tablo 20: Kontrol Grubunda WHOQOL-BREF Genel Sağlık Alanına Etki Edebilecek Mizaç Karakter Envanteri Değişkenlerinin Çok Değişkenli Lineer Regresyonu Değişken R2 Güven Aralığı Df(F) Sabit Adım 2 Kendi kendini yönetme 0.107 Kendi Kendini Aşma 0.157 2,97 (F= 9.003 **) B S.E 0.399 0.696 0.072 0.017 0.048 0.020 ß t p Alt Üst 0.573 0.568 -0.983 1.781 0.453 4.228 0.001 0.038 0.106 0.256 2.392 0.019 0.008 0.088 İleri Doğru Adımsal Ekleme Kontrol grubunda WHOQOL-BREF ölçeğinin Genel Sağlık Alanı puanlarını yordamak için Mizaç Karakter Envanteri toplam puanları çok değişkenli regresyon analizine alınmıştır. Çoklu lineer regresyon analizinde model ileriye doğru adımsal ekleme yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. İkinci adımda anlamlı değişikliğe neden olan tüm değişkenler modele dahil edilmiştir. Çoklu lineer regresyon analizine göre Kendi kendini yönetme ve kendi kendini aşma nihai modele alınmıştır (df:2,97 F=9.003, p<0.01). Kendi kendini yönetme tek başına varyansın %11’ini açıklarken modelle açıklanan varyans, kendi kendini aşma değişkeninin eklenmesi ile %16’ya ulaşmaktadır. Diğer değişkenler sabit kaldığında kendi kendini yönetme değişkeninin bir birim artış göstermesi WHOQOL_BREF Genel Sağlık Alanı puanında 0.453 birimlik, kendi kendini aşma değişkeninde de bir birimlik artış 0.256 birimlik bir artışa neden olmaktadır. 47 Tablo 21: Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği Arasındaki İlişki Mizaç Karak ter Envan (YA) teri (YA1) Kendil ik Kavra m İnsanlara Güven Eleştir iye Duy. 0.146 -0.126 -0.047 -0.167 -0.055 -0.178 (YA2) 0.173 0.120 (YA3) -0.004 0.238* Benlik Saygısı -0.084 Depres if Duygu D. Hayal perestl ik Psikos omatik Tehdit Hiss Tartış ma Beceri Psişik İzolasy on 0.050 0.209* 0.108 -0.015 -0.045 -0.060 -0.133 -0.137 -0.018 -0.006 -0.035 0.060 -0.369** 0.091 -0.014 0.197* 0.079 0.036 0.061 -0.278** 0.215* -0.220* 0.101 -0.107 0.098 0.193 0.072 -0.041 0.117 0.265 ** -0.005 -0.052 0.129 0.055 0.267 ** ** 0.193 -0.141 0.313** (YA4) -0.122 -0.015 (ZK) (ZK1) (ZK2) 0.483 ** ** 0.126 0.267 0.526** 0.355** 0.090 0.234* 0.357** 0.223* 0.376** 0.176 -0.139 0.246* ** ** 0.018 0.180 0.229 * 0.175 0.123 0.086 -0.121 0.217* (ZK3) 0.385** 0.272** 0.138 0.201* 0.256* 0.302** 0.246* 0.203* -0.208* 0.359** (ZK4) 0.347** 0.343** 0.132 0.289** 0.330** 0.212* 0.293** 0.153 -0.040 0.228* (ÖB) (ÖB1) -0.192 -0.012 -0.035 0.050 -0.156 -0.020 -0.077 -0.054 0.138 -0.286** -0.148 0.037 -0.106 0.078 0.019 0.032 -0.002 -0.097 0.212* -0.073 (ÖB3) -0.236 * -0.124 -0.156 0.092 0.048 -0.405** (ÖB4) 0.340 0.371 0.285 0.015 0.012 ** 0.121 0.369 ** -0.290 ** 0.321 -0.116 -0.060 -0.015 0.191 0.170 0.024 0.116 -0.015 -0.015 0.015 -0.010 -0.112 -0.102 (SE) -0.275** -0.170 -0.119 -0.138 -0.082 0.027 -0.024 -0.148 0.236* -0.170 (KY) -0.502** -0.394** -0.072 -0.306** -0.412** -0.314** -0.490** -0.036 -0.309 -0.346** (KY1) -0.416** -0.343** -0.048 -0.304** -0.376** -0.288** -0.497** 0.072 -0.026 -0.315** (KY2) -0.446** -0.296** -0.177 -0.225* -0.391** -0.183 -0.353** -0.033 0.172 -0.359** (KY3) -0.417** -0.309** -0.135 -0.205* -0.271** -0.181 -0.283** 0.063 0.048 -0.393** (KY4) -0.163 -0.116 0.049 -0.245* -0.072 -0.254* -0.132 -0.165 -0.170 0.044 (KY5) -0.400** -0.441** -0.021 -0.051 -0.380** -0.131 -0.431** -0.013 -0.025 -0.326** (İY) -0.301** 0.083 -0.129 -0.131 -0.136 -0.155 -0.271** -0.053 0.023 -0.386** (İY1) -0.304** -0.087 -0.123 -0.133 -0.158 -0.257** -0.418** -0.107 -0.036 -0.367** (İY2) -0.235* -0.101 -0.117 -0.100 -0.157 -0.187 -0.154 -0.138 0.264** -0.312** (İY3) -0.211* -0.181 0.026 -0.102 -0.177 -0.098 -0.117 -0.024 -0.052 -0.242* (İY4) -0.184 -0.017 -0.096 -0.076 -0.052 -0.036 -0.064 0.041 0.003 -0.140 (İY5) -0.089 0.017 -0.079 -0.071 -0.007 -0.025 -0.093 0.035 -0.059 -0.152 * -0.069 0.024 0.072 (KA) 0.022 0.187 -0.136 0.190 0.080 0.154 0.227 (KA1) 0.070 0.214* -0.100 0.246* 0.073 0.204* 0.227* 0.062 0.024 0.072 (KA2) -0.169 0.048 -0.193 0.101 -0.019 0.084 0.141 -0.153 0.181 -0.131 (KA3) 0.119 0.168 -0.055 0.091 0.133 0.122 0.218* -0.104 0.076 0.185 Spearmans Rho *p<0.05, **p<0.01 48 Şizofreni hastalarında Rosenberg benlik saygısı ölçeği puanları Mizaç Karakter Envanteri, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.23, orta büyüklükte etki), endişe- karamsarlık(Etki büyüklüğü r2:0.27, yüksek büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki) (p<0.001) ile pozitif yönde, bağlanma (Etki büyüklüğü r 2:0.05, düşük büyüklükte etki), empati duyma (Etki büyüklüğü r 2:0.05, düşük büyüklükte etki), yardımseverlik-sevmezlik (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05), sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.25, yüksek büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.17, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.16, orta büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), sosyal kabullenme (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Şizofreni hastalarında kendilik kavramı puanları Mizaç Karakter Envanteri, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), endişekaramsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki) (p<0.01), savurganlık-tutumluluk (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) ve kendini kaybetme-kendilik bilincinde yaşantı (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.09, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikincil mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.19, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Şizofreni hastalarında insanlara güven puanları Mizaç Karakter Envanteri savurganlık-tutumluluk puanları ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir (Etki büyüklüğü r2:0.5, düşük büyüklükte etki) (p<0.05). 49 Şizofreni hastalarında eleştiriye duyarlılık puanları Mizaç Karakter Envanteri, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), yorulmadermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), endişekaramsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), kendini kaybetme-kendilik bilincinde yaşantı (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.09, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), amaçlılıkamaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), kendini kabullenme (Etki büyüklüğü r 2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Şizofreni hastalarında depresif duygu puanları Mizaç Karakter Envanteri, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), endişekaramsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01), dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r 2:0.05, düşük büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), (p<0.05) ile pozitif yönde, bağlanma (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.17, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r 2:0.14, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Şizofreni hastalarında hayalperestlik puanları Mizaç Karakter Envanteri, düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), yenilik arayışı (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), yorulma ve dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), kendini kaybetme-kendilik bilincinde yaşantı (Etki büyüklüğü 50 r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini yönetme toplam, sorumluluk alma, sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (p<0.01) ve kendini kabullenme-çekişme (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Şizofreni hastalarında psikosomatik belirti puanları Mizaç Karakter Envanteri, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.10, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), kendini kaybetme-kendilik bilincinde yaşantı (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), manevi kabullenme-akılcı maddecilik (Etki büyüklüğü r2:0.04 düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.24, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.25, yüksek büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), becerililik (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.18, orta büyüklükte etki), işbirliği yapma (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), sosyal kabullenmehoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.17, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Şizofreni hastalarında Kişilerarası İlişkilerde Tehdit Hissetme puanları Mizaç Karakter Envanteri yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki) ile pozitif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir (p<0.05). Şizofreni hastalarında Tartışmaya Katılabilme Becerisi puanları Mizaç Karakter Envanteri, empati duyma-sosyal ilgisizlik (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), duygusallık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) ve sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Şizofreni hastalarında psişik izolasyon puanları Mizaç Karakter Envanteri, zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.09, orta büyüklükte etki), yabancılardan 51 çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki) (p<0.01), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, heyecan duyma-kayıtsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), ödül bağımlılığı toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük büyüklükte etki), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.12, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.15, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.10, orta büyüklükte etki), işbirliği yapma (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki), sosyal kabullenmesosyal hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), empati duymasosyal ilgisizlik (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ve yardım severlik-sevmezlik (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Elde edilen bulgular Tablo 21’de gösterildiği gibidir. 52 Tablo 22: Kontrol Grubunda Mizaç Karakter Envanteri ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği Arasındaki İlişki Mizaç Karak ter Envan (YA) teri Benlik Saygıs ı 0.026 Kendil ik Kavra m * 0.199 İnsanl ara Güven Eleştir iye Duy. 0.011 -0.155 Depres if Duygu D. 0.112 Hayal perestl ik Psikos omatik Tehdit Hiss Tartış ma Beceri Psişik İzolasy on 0.087 0.096 -0.218** 0.282** 0.150 * ** 0.011 * -0.216 (YA1) -0.090 -0.140 -0.080 -0.078 -0.111 -0.068 -0.217 (YA2) 0.096 0.154 0.092 -0.046 0.229* 0.404** 0.303** 0.087 -0.037 0.134 (YA3) -0.122 0.183 0.007 -0.223* -0.005 -0.176 -0.002 -0.312** -0.342** 0.054 (YA4) 0.230* 0.300** 0.058 -0.153 0.201* 0.163 0.161 -0.130 0.056 0.111 (ZK) -0.034 0.052 0.049 0.145 0.225* -0.035 0.238* 0.157 -0.057 0.063 (ZK1) 0.029 0.030 0.071 0.248* 0.222* -0.012 0.193 0.118 -0.010 0.032 0.081 -0.002 -0.039 ** 0.349 (ZK2) -0.069 -0.011 -0.062 0.143 0.080 -0.128 (ZK3) -0.006 0.068 0.060 0.120 0.200* 0.016 0.131 0.165 -0.163 0.108 (ZK4) 0.033 0.174 0.077 0.125 0.248* 0.112 0.267** 0.237* -0.098 0.144 (ÖB) -0.193 0.186 0.008 0.085 -0.067 -0.065 -0.123 -0.043 0.216* 0.010 (ÖB1) -0.037 0.265** -0.033 0.069 -0.013 0.138 -0.032 0.032 0.055 0.019 (ÖB3) -0.261** -0.035 -0.037 -0.108 -0.137 -0.259** -0.112 -0.212* 0.305** -0.056 (ÖB4) 0.009 0.084 0.145 0.117 0.024 -0.067 0.057 0.177 0.005 0.190 (SE) -0.140 -0.046 0.008 0.054 -0.072 -0.150 -0.145 (KY) -0.496 ** -0.290 ** -0.402 ** 0.052 -0.156 -0.315 -0.354 ** -0.439 ** -0.323 ** -0.433 ** -0.062 0.069 -0.040 -0.437 ** -0.145 0.102 -0.167 -0.374 ** -0.210 * 0.065 -0.161 -0.344 ** -0.099 0.097 -0.094 * -0.098 (KY2) -0.426 ** -0.191 0.211 * -0.081 -0.208 (KY3) -0.289** -0.231* -0.045 0.009 -0.154 -0.218* -0.178 -0.157 0.141 -0.164 (KY4) -0.363** -0.408** -0.092 -0.016 -0.137 -0.220* -0.340** -0.083 0188 -0.067 (KY5) -0.371** -0.243** 0.116 -0.091 -0.294** -0.276** -0.324** -0.118 0.006 -0.120 (İY) -0.298** -0.205* -0.242* -0.185 -0.210* -0.139 -0.318** -0.099 0.108 -0.075 (İY1) -0.223* -0.131 -0.254* -0.091 -0.111 -0.030 -0.178 0.097 0.041 -0.168 -0.025 -0.118 -0.193 0.115 -0.064 (KY1) -0.235 -0.328 ** ** 0.276 ** * ** (İY2) -0.102 -0.006 -0.079 -0.328 (İY3) -0.051 -0.032 -0.061 -0.226* -0.138 -0.247* -0.069 -0.230* 0.175 -0.065 (İY4) -0.333** -0.306** -0.164 -0.174 -0.137 -0.025 -0.359** -0.044 0.020 0.068 (İY5) -0.182 -0.124 -0.145 -0.131 -0.128 -0.061 -0.282** 0.076 0.169 -0.038 (KA) 0.077 0.263** 0.019 -0.042 0.118 0.289** 0.201* 0.110 -0.064 0.038 (KA1) 0.070 0.143 0.000 0.114 0.125 0.185 0.263** 0.150 0.095 -0.095 (KA2) 0.212* 0.275** 0.005 -0.072 0.132 0.385** 0.139 -0.079 -0.002 0.184 (KA3) -0.085 0.163 0.038 -0.132 0.006 0.179 0.079 0.121 -0.157 0.033 Spearmans Rho -0.282 *p<0.05, **p<0.01 53 Kontrol grubunda Rosenberg benlik saygısı ölçeği puanları Mizaç Karakter Envanteri, düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim-ayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.04 , düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.25, yüksek büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.18, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r 2:0.08, düşük büyüklükte etki), kendini kabullenme (Etki büyüklüğü r 2:0.13, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikincil mizaç (Etki büyüklüğü r 2:0.13, orta büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), acıma-intikamcılık (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ve sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Kontrol grubunda kendilik kavramı puanları Mizaç Karakter Envanteri, düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), duygusallık (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim (Etki büyüklüğü r 2:0.07, düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ve yenilik arayışı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), kendini kabullenme (Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), acıma-intikamcılık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), ,sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) ve işbirliği toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Kontrol grubunda insanlara güven puanları Mizaç Karakter Envanteri amaçlılıkamaçsızlık puanları ile pozitif yönde (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki) ve sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) ile negatif yönde (p<0.05) istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. 54 Kontrol grubunda eleştiriye duyarlılık puanları Mizaç Karakter Envanteri, endişe- karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r 2:0.10, orta büyüklükte etki), empati duymasosyal ilgisizlik (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki) (p<0.01), savurganlıktutumluluk (Etki büyüklüğü r2:0.5, düşük büyüklükte etki) ve yardımseverlik-sevmezlik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Kontrol grubunda depresif duygu puanları Mizaç Karakter Envanteri, dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), düzensizlikdüzenlilik (Etki büyüklüğü r2:0.04, orta büyüklükte etki), zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), endişe karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), yorulma dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), empati duyma-sosyal ilgisizlik (p<0.01), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Kontrol gurubunda hayalperestlik puanları Mizaç Karakter Envanteri, dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşimayrışma (Etki büyüklüğü r2:0.15, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile pozitif yönde, bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), kendini kabullenme-çekişme (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) , yardım severliksevmezlik (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. 55 Kontrol grubunda psikosomatik belirti puanları Mizaç Karakter Envanteri, dürtüsellik –kayıtsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), yorulma ve dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kendini kaybetme (Etki büyüklüğü r2:0.7, düşük büyüklükte etki) (p<0.01), zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), kendi kendini aşma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde; kendi kendine yönetme toplam (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma-kaçınma (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), kendini kabullenme-çekişme (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), aydınlanmış ikinci mizaç (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), acıma-intikamcılık(Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), vicdanlılık-yarar sağlama (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ve heyecan duyma-katılık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Kontrol grubunda Kişilerarası İlişkilerde Tehdit Hissetme puanları Mizaç Karakter Envanteri yorulma ve dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) pozitif yönde, yenilik arayışı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), savurganlık-tutumluluk (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), heyecan duyma-katılık (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), yardım severlik-sevmezlik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Kontrol grubunda Tartışmaya Katılabilme Becerisi puanları Mizaç Karakter Envanteri, yenilik arayışı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), heyecan duyma-katılık (Etki büyüklüğü r2:0.12, orta büyüklükte etki), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki) (p<0.01), ödül bağımlılığı toplam (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde, savurganlıktutumluluk (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. 56 Kontrol grubunda psişik izolasyon puanları Mizaç Karakter Envanterinin hiç bir altölçeği ile anlamlı bir ilişki göstermemektedir. Elde edilen bulgular Tablo 22’de gösterildiği gibidir. Tablo 23: Şizofreni Hastalarında Mizaç Karakter Envanteri ile Klinik Ölçekler ve Klinik Özellikler Arasındaki İlişki (N=100) Mizaç Karakter Envanteri (KA) (KA1) Kişisel Sosyal Perform ans SAPS SANS Hastalık Süresi Yatış Sayısı -0.200** 0.090 0.069 0.153 (KA2) -0.322 -0.015 -0.033 * -0.122 -0.099 0.186 0.296 ** -0.017 0.066 -0.135 ** -0.239 (KA3) -0.020 -0.016 -0.027 0.026 -0.087 (KA4) * 0.137 0.160 -0.380 ** * (ZK1) -0.305 ** (ZK2) -0.220* (ZK3) ** -0.231 (ZK) -0.402 (ZK4) 0.321 ** 0.046 0.139 ** 0.127 -0.045 0.195 0.248 * 0.060 -0.041 0.146 0.240* 0.162 -0.150 * 0.401 ** 0.102 -0.001 0.340 ** 0.097 -0.032 * -0.002 -0.043 0.077 0.039 -0.043 -0.085 0.222 0.222 0.151 0.369 (ÖB) 0.167 -0.164 -0.249 (ÖB1) 0.153 -0.116 -0.173 (ÖB3) 0.245 * -0.256 * (ÖB4) -0.148 0.106 -0.358 ** 0.120 -0.211 * -0.137 0.101 0.088 ** (KY) 0.332 ** -0.134 -0.159 (KY1) 0.368** -0.240* -0.359** -0.164 -0.129 (KY2) ** ** -0.359 ** -0.129 -0.036 -0.261 ** -0.038 -0.045 0.361 -0.248 -0.037 0.272 (SE) * * ** -0.317 -0.305 (KY3) 0.239 * -0.245 (KY4) 0.120 0.025 -0.078 0.002 -0.084 (KY5) 0.188 -0.195 -0.152 -0.073 -0.156 * -0.121 -0.147 0.041 -0.155 (İY1) 0.365 ** -0.203 * 0.067 -0.179 (İY2) 0.209* -0.101 -0.164 0.003 -0.010 (İY3) 0.124 -0.020 -0.103 0.025 -0.078 (İY4) 0.069 -0.087 -0.033 0.002 -0.085 (İY5) -0.059 -0.034 0.119 0.020 -0.187 (KA) 0.008 -0.086 0.059 0.114 0.055 (KA1) 0.048 -0.108 0.018 0.167 0.008 (KA2) 0.166 -0.198 * -0.135 0.012 0.053 (KA3) -0.171 0.043 0.229* 0.112 0.084 (İY) Spearmans Rho 0.238 * -0.203 -0.268 ** *p<0.05, **p<0.01 57 Şizofreni hastalarında, Kişisel Sosyal Performans puanları Mizaç Karakter Envanteri yenilik arayışı (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki), dürtüsellikiyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), zarardan kaçınma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.14, orta büyüklükte etki), endişe ve karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r 2:0.16, orta büyüklükte etki) (p<0.01), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) ve düzenlilik-düzensizlik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile negatif yönde; yorulma-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki), sebat etme (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), sosyal kabullenme-hoşgörüsüzlük (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki) (p<0.01), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), işbirliği yapma toplam (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) ve empati duyma (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Şizofreni hastalarının SAPS puanları ile Mizaç Karakter Envanteri zarardan kaçınma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), yabancılardan kaçınma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde; bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), sebat etme (Etki büyüklüğü r 2:0.06, düşük büyüklükte etki), kendi kendini yönetme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.19, orta büyüklükte etki), sosyal kabullenme (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki), kişilerarası özdeşim (Etki büyüklüğü r2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ve amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.10, orta büyüklükte etki, p<0.01) ile negatif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Şizofreni hastalarının SANS puanları ile Mizaç Karakter Envanteri heyecan duyma (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki), ödül bağımlılığı (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), sebat etme (Etki büyüklüğü r 2:0.04, düşük büyüklükte etki) (p<0.05), bağlanma (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), 58 kendi kendini yönetme (Etki büyüklüğü r2:0.09, orta büyüklükte etki), sorumluluk alma (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), amaçlılık-amaçsızlık (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), beceriklilik (Etki büyüklüğü r2:0.07, düşük büyüklükte etki), sosyal kabullenme (Etki büyüklüğü r 2:0.07, düşük büyüklükte etki) (p<0.01) ile negatif yönde; dürtüsellik-iyice düşünme (Etki büyüklüğü r2:0.08, düşük büyüklükte etki), zarardan kaçınma (Etki büyüklüğü r2:0.13, orta büyüklükte etki), yabancılardan çekinme (Etki büyüklüğü r2:0.16, orta büyüklükte etki), yorgunluk-dermansızlık (Etki büyüklüğü r2:0.11, orta büyüklükte etki) (p<0.01), endişe-karamsarlık (Etki büyüklüğü r2:0.06, düşük büyüklükte etki), belirsizlik korkusu (Etki büyüklüğü r2:0.05, düşük büyüklükte etki) ve manevi kabullenme (Etki büyüklüğü r2:0.0%, düşük büyüklükte etki) (p<0.05) ile pozitif yönde istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki göstermektedir. Bu karşılaştırmaya dair bulgular Tablo 23’te verilmiştir. 59 5. TARTIŞMA Bu çalışmada şizofreni hastalarının mizaç ve karakter özelliklerinin; hastaların yaşam kalitesi ile ilişkisinin değerlendirilmesi için TCI envanteri puanları ile yaşam kalitesi puanları ilişkisine bakılmıştır. Aynı zamanda önceden yapılmış çalışmalarda yaşam kalitesini etkilediği tespit edilen sosyodemografik özellikler, özbenlik saygısı puanları ve klinik puanların TCI puanları ile ilişkisine bakılmıştır. Bu durum sağlıklı bireylerle karşılaştırılmıştır. Şizofreni hastalarında, hastalığın başlangıç yaşının erken olması ve birçok hastada negatif belirtilerin ve bilişsel kayıpların hastalığa eşlik ediyor olması değerlendirildiğinde;evlilik oranlarının, eğitim ve mesleki sürelerinin düşük saptanması beklediğimiz bir durumdur. Çalışmamızda da hasta grubunun ortalama eğitim ve çalışma süreleri kontrol grubundan kısa saptanmıştır. Yine hasta grubunda evlilik oranı daha düşük saptanmıştır. Klinik süreç dışında hastaların mizaç ve karakter özelliklerinin de hastaların eğitim, meslek edinme ya da evlilik gibi süreçlerini etkilemesi olasıdır. Şizofreni hastalarının eğitimlerine devam edememesi; çoğunun meslek sahibi olamaması ya da mesleklerini bırakmak zorunda kalmaları gibi durumların yaşam kalitesini olumsuz etkilemesi beklenilebilir. Bu konu ile ilgili şizofreni hastalarının yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim ve iş durumları gibi sosyodemografik özelliklerinin yaşam kalitesi ile ilişkisini değerlendiren çalışmaların çoğunda anlamlı ilişki bulunmamış (46,47); bazı çalışmalarda ise sosyoekonomik durumun yaşam kalitesini etkilediği; meslek sahibi olan hastaların kendilik duygularının güçlenmesi sonucu yaşam kalitesi puanlarında yükseliş olduğu saptanmıştır (48). Çalışmamızda hasta ve sağlıklı bireylerin sosyodemografik özelliklerinin TCI ile ilişkisine bakıldığında; kontrol grubunda eğitim süresi ile KY puanları pozitif anlamlı ilişkili saptanmış, şizofreni hastalarında bu durum sadece KY1 (sorumluluk alma) ile pozitif anlamlı ilişkili saptanmıştır. Bununla birlikte kontrol grubunda KA puanları ile eğitim süresi negatif ilişkili saptanmıştır. Kontrol grubunda iş süresi ve yaş; KY ve özellikle KY3 (beceriklilik) ile pozitif anlamlı ilişkili saptanırken; hasta grubunda bu sosyodemografik 60 özelliklerin TCI ile ilişkisi saptanmamıştır. KY bireylerin kendi tercihleri konusunda sorumluluğu alabilme, sorunları çözebilme becerisini değerlendiren karakter alt birimidir ve KY puanları yüksek olan bireylerin mi eğitim ve mesleki kariyerlerini sürdürmekte daha başarılı olduğu; yoksa eğitimlerini sürdüren, mesleklerini devam ettiren bireylerin KY puanlarının bunlarla arttığı çelişkilidir, her iki durumda birbiriyle etkileşim içinde olabilir. Çalışmamızda kontrol grubunda KY ve alt birimleri iş ve eğitim ile ilişkili saptanırken, şizofreni hastalarında kişinin karakter özelliklerinden etkilenebileceğini düşündüğümüz iş ve evlilik gibi sosyodemografik özelliklerin hiçbirinin TCI envanteri puanları ile ilişkisinin saptanmamış olması; hastaların işe başlaması ya da sürdürmesi, evlenmesi gibi süreçlerin; klinik belirtilerin hastalardaki yıkımı, hastaları damgalama ya da hastaların damgalanma korkusu gibi diğer durumlar ile daha çok ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. Hasta ve kontrol grubunun mizaç ve karakter özellikleri karşılaştırıldığında çalışmamızda şizofreni hastalarının ZK ve İY puanları kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı yüksek saptanmıştır. ZK kalıtsal bir eğilim özelliği olan, davranışın önlenmesi ya da durdurulmasıyla ilişkilidir. Kendisini gelecek sorunlara ilişkin karamsar bir endişelilik hali, belirsizlik korkusu, yabancılardan çekinme ve çabuk yorulma gibi pasif kaçınma davranışları ile gösterir. Klinik gözlemlerimizde şizofreni hastalarının çoğunda yabancılardan çekinme, eyleme başlama ya da sürdürmedeki zorluklar dikkat çekmektedir, bu durumun zemindeki bu mizaç özelliği ile ilişkisi olabileceğini düşündürmektedir. Çalışmamızla uyumlu olarak yapılan diğer çalışmaların çoğunda ZK puanları şizofreni hastalarında yüksek saptanmıştır (9,10,17,65). Hatta şizofreni hastaları ve birinci derece yakınları ile yapılan bazı çalışmalar, yüksek ZK puanlarının şizofreni ile ilişkili endofenotip olabileceğini savunmaktadır (65). Yine aynı çalışmalarda, çalışmamızdan farklı olarak İY puanları şizofreni hastalarında düşük saptanmıştır;hatta birinci derece akrabalar ile yapılan çalışmalarda düşük İY puanlarının psikoz gelişmesi açısından risk oluşturabileceği belirtilmiştir (9). İY puanları kişinin toplum içinde kendini anlayabilmesi, toplumdaki diğer bireylerle işbirliği içerisinde olmasını temsil eden karakter özelliği puanlarıdır.Aslında çalışmamızda hastalara uygulanan Rosenberg özbenlik saygısı ölçeğinin alt grubu olan psişik izolasyon puanlarının hastalarda sağlıklı bireylerden yüksek olması, yaşam kalitesi alanlarından sosyal alan puanlarının sağlıklı bireylerden düşük olması hastaların İY puanlarının 61 düşük; ZK puanlarının yüksek olmasını beklentilendirmektedir. Ancak çalışmamızda İY puanlarının sağlıklı bireylerden yüksek saptanmış olması şaşırtıcıdır. Hastaların İY ile ilgili sorulara olumlu yanıtlar verirken, bunu davranışsal olarak uygulayamamış olmaları damgalanma korkusu ile ilişkili olabileceğini düşündürmektedir. Aynı zamanda çalışmanın ikinci basamak biriminde düzenli takip edilen hastalar arasından seçilmiş olmasıyla da ilişkili olabilir. Çalışmamızda YA ve SE puanları hastalarda istatistiksel olarak anlamlı düşük saptanmıştır. SE engellenme ve yorgunluğa karşın sebat etmeye olan kalıtsal eğilimdir. Sebat eden bireyler insanı engelleyen ödül yokluğu durumlarıyla karşılaştıklarında bu davranışın sönmesine karşı direnç sergilerler. YA; kalıtsal bir yatkınlık göstererek, davranışsal aktivasyon sistemi ile ilişkilidir ve yeni bir uyarana yanıtta keşfedici bir etkinliği, dürtüsel karar verme, ödül ipuçlarına yaklaşımda aşırıya kaçma, çabucak öfkelenme ile engellenmeden aktif kaçınmayı içerir. Şizofreni hastalarında bu özelliklerin düşük saptanması klinik olarak gözlemlediğimiz bir durumdur.Literatürde de çalışmamızla uyumlu olarak YA ve SE puanları şizofreni hastalarında düşük saptanmıştır (9).Çalışmamızdan farklı olarak bazı çalışmalarda ÖB ve KY puanları şizofreni hastalarında düşük saptanmıştır (10,15,66), çalışmamızda bu özellikler için kontrol ve hasta grupları arasında anlamlı bir farklılık saptanmamıştır. ÖB kalıtsal eğilim özelliği olduğu kabul edilen, davranışsal sürdürme sistemi ile ilişkilidir ve duygusallık, sosyal bağlanma, başkalarının onayına bağımlılık ile kendisini gösterir. Hastalardaki negatif belirtiler, duygularını ifade etmekteki zorlukları gibi durumlar düşünüldüğünde ÖB puanlarının düşük olması beklenilmektedir, ancak çalışmamızda bu saptanmamıştır. Hastalarda yine otonom bir birey olma, sorumluluklarını alma gibi karakter özelliklerini temsil eden KY puanlarının şizofreni hastalarında eşlik eden negatif belirtiler, bilişsel işlev kayıpları gibi durumlar düşünüldüğünde sağlıklı bireylerden düşük olması beklenilmektedir. Bu durumun çalışmamızda farklı saptanmamış olması alınan hasta grubunun ikinci basamak biriminden takipte olan hastalar olup; tedavi takiplerinin daha düzenli olması ve çoğunun hastalık başlangıcından beri tedavi görüyor olması ile ilişkili olabilir. Çalışmamızda hasta ve kontrol gruplarının yaşam kaliteleri karşılaştırıldığında; beklenildiği gibi şizofreni hastalarının bedensel alan, ruhsal alan, sosyal alan ve çevresel alan yaşam kalite puanları kontrol grubundan anlamlı düşük saptanmıştır. Genel yaşam ve genel sağlık puanlarında her iki grup için de anlamlı farklılık saptanmamıştır. 62 Hastaların tüm yaşam kalite alanlarının düşük olmasına rağmen, genel puanlarının kontrol grubu ile benzer olması, geneli değerlendiren soruların tek soru olması ve ayrıntılara girilmedikçe değerlendirmede hastaların yetersiz olabilecekleri ya da beklentilerinin düşüklüğü ile ilişkili olabileceği düşünülmüştür. Yapılan pek çok çalışmada da şizofreni hastalarının yaşam kalitesinin fiziksel hastalığı olan bireylerden ve normal popülasyondan daha düşük olduğu saptanmıştır (46). Şizofreni hastaları ve kontrol grubunun yaşam kalite puanlarının mizaç ve karakter özellikleri ile ilişkisi değerlendirildiğinde; şizofreni hastalarında yaşam kalitesinin bedensel alan puanları KY puanları ile pozitif, ZK puanları ile negatif klinik anlamlı ilişkili saptanmıştır. Kontrol grubunda bedensel alan sadece KY ile pozitif anlamlı ilişkili saptanmıştır. Hasta grubunda ruhsal alan yaşam kalite puanları ile KY pozitif, ZK ile negatif yüksek klinik anlamlı ilişki bulunmuştur. Kontrol grubunda ise yine hasta grubundaki gibi KY ile orta düzey pozitif anlamlı ilişki ve ZK ile orta düzey pozitif anlamlı ilişki saptanmıştır. Şizofreni hastalarının sosyal alan yaşam kalite puanları ile ZK puanı ile negatif anlamlı ilişkisi saptanmıştır. Kontrol grubunda sosyal alan yaşam kalite puanları KY ile orta düzey pozitif anlamlı ilişkili ve ZK ile orta düzey pozitif anlamlı ilişkili saptanmıştır. Çevresel alan yaşam kalite puanları her iki grup içinde KY puanları ile pozitif anlamlı ilişkili, hasta grubu için farklı olarak ZK ile negatif anlamlı ilişki saptanmıştır. Çalışmamızda özellikle ZK puanın artışı yaşam kalitesinin dört alanın düşmesi ile ilişkili saptanmış, bu durum kontrol ve şizofreni hastaları için de benzer bulunmuştur. KY puanları kontrol grubunda yaşam kalitesinin tüm alanlarını etkilerken; hasta grubunda sosyal alanlarla ilişkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Yaşam kalitesi alanlarının hem kontrol hem de hasta grubunda özellikle KY ve ZK puanları ile anlamlı ilişkisi saptanmış olması nedeniyle TCI puanları ile ilişkisini daha iyi belirleyebilmek için çok değişkenli regresyon analizi yapılmıştır ve sosyal alan yaşam kalitesi dışında şizofreni hastalarının yaşam kalitesinin ZK puanları ile daha ilişkili saptanırken, kontrol grubunda ise KY puanları daha ilişkili saptanmıştır. Sosyal alan yaşam kalitesi puanları her iki grup içinde ZK puanları ile daha ilişkili saptanmıştır. Literatürde yapılan çalışmalarının bir kısmında da çalışmamızla uyumlu olarak ZK yüksek olan şizofreni hastaları ile düşük yaşam kalitelerinin olması ilişkilendirilmiş (67), ancak bir çalışmada ise farklı olarak şizofreni hastalarının yaşam kalitesi ile mizaç ve karakter özellikleri arasında anlamlı bir ilişki saptanmadığını belirtmiştir (10). Literatürde bir çalışmada kendini yönetme puanları ile yaşam kalitesi arasında pozitif ilişkili olduğu saptanmıştır 63 (18,19). Bizim çalışmamızda da şizofreni hastalarında bedensel alan ve ruhsal alan yaşam kalitesi puanları ile KY puanları arasında pozitif anlamlı ilişki saptanmıştır. Bir çalışmada da yüksek KA puanları ile düşük yaşam kalitesi ile anlamlı ilişkili bulunmuştur (11), bizim çalışmamızda KA puanları yaşam kalitesinin hiçbir alanında anlamlı ilişki bulunmamıştır. Ancak yapılan çalışmalarda yaşam kalitesini bütünsel değerlendiren ölçeklerin kullanılmış olması ve WHOQOL-Bref ölçeğinin kullanılmamış olması, alanların ayrı ayrı değerlendirilmemiş olması literatürle karşılaştırma yapmak için sınırlılık teşkil etmektedir. Yaşam kalitesinin direkt mizaç ve karakter özellikleri ile ilişkisinin değerlendirilmesinin yanı sıra; yaşam kalitesini etkileyebileceğini düşündüğümüz benlik saygısı, insanlara güven duyma, eleştiriye duyarlılık , kendilik kavramı gibi bölümleri içeren Rosenberg ölçeğini kullanarak hasta ve kontrol gruplarında, bu alanlar karşılaştırılmış; TCI ile ilişkisine bakılmıştır. Şizofreni hastalarının benlik saygısı, insanlara güven duyma, tartışmaya katılabilme becerilerinin kontrol grubundan düşük; kişiler arası tehdit hissetme, psişik izolasyon, hayalperestlik alt birimlerinin puanlarının kontrol grubuna göre yüksek olduğu saptanmıştır. Farklı olarak psikosomatik belirtilerin kontrol grubunda daha yüksek olduğu saptanmıştır, bu durumun takip edilen hastaların düzenli olarak depresyonu değerlendiren ölçeklerle değerlendirilmesi ve büyük bir çoğunluğunun antidepresan tedavisi görmesi ile ilişkisi olabileceği düşünülmüştür. Şizofreni hastalarının benlik saygılarının azalması ile ZK puanlarının yüksek olması ve KY puanlarının düşük olması arasında anlamlı ilişki saptanmıştır. Yine şizofreni hastalarında kendilik kavramı, psişik izolasyon, depresif belirtiler ZK puanları ile pozitif, KY puanları ile negatif klinik anlamlı ilişki saptanmıştır. Ayrıca KY puanları ile eleştiriye duyarlılığın negatif ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Şizofreni hastalarında olduğu gibi kontrol grubunda da benlik saygısı ve kendilik kavramının KY mizaç özelliği ile pozitif yönde anlamlı ilişkisi saptanmış; ZK mizaç özelliğinin benlik saygısı ve diğer parametreler ile olan ilişkisi kontrol grubunda saptanmamıştır. Hastaların ZK puanlarının sağlıklı bireylerden fazla olduğu, aynı zamanda ZK arttıkça dört yaşam kalitesi alanında da düşme yaşandığı araştırmamızda saptanılmıştır. Rosenberg ölçeği uygulanarak baktığımız benlik saygısı, insanlara güven duyma, tartışmaya katılabilme becerisi, kişiler arası tehdit hissetme, psişik izolasyon, hayalperestlik alt birimleri aslında kişinin diğer insanlarla ilişki kurma sosyal olabilme, kendilik kavramının 64 gelişmesi yani bireysel olgunlaşmasını değerlendiren yani kişinin sosyal ilişkiler kurabilmesi, eğitim ya da mesleki hayatını sürdürebilmesi gibi durumlarla, hastaların yaşam kalitesi ile birebir ilişkisi olduğunu düşündüğümüz noktalardır. Bu alt birimlerin şizofreni hastalarında sağlıklı bireylerden daha düşük saptanması ve ZK mizaç özelliği ile bu düşüklüğün anlamlı ilişkisinin saptanmış olması önemlidir. Aynı zamanda da kontrol grubunda ZK ile bu alanların ilişkisinin saptanmamış olması da önemlidir. Yaşam kalitesi üzerine etkisinde olduğu gibi KY karakter özelliği her iki grup içinde benlik saygısını arttıran; kendilik kavramını arttıran bir durum olarak tespit edilmiştir. Şizofreni hastalarında yapılan çalışmalarda hastalığın pozitif ve negatif belirtileri ile yaşam kalitesi arasında anlamlı bir ilişki olduğu gösterilmiştir (6). Yine hastalarla yapılan çalışmaların bazılarında klinik belirtilerin hastaların mizaç ve karakter özelliklerinin bazıları ile doğrudan ilişkisi olduğu saptanmıştır. Çalışmamızda klinik belirtileri değerlendirmek için hastalara BSP , SAPS ve SANS ölçekleri uygulanarak, bu puanların mizaç ve karakter özellikleri ile ilişkisine bakılmıştır. Hastaların BSP puanları ZK puanları ile negatif; KY puanları ile pozitif yönde klinik anlamlı ilişki saptanmıştır. Hastaların pozitif klinik belirtileri ile TCI puanları arasında klinik anlamlı ilişki saptanmamıştır. Negatif klinik belirtilerle KY negatif ilişkili ve ZK pozitif ilişkili saptanmıştır. Literatürde de çalışmamızla uyumlu olarak yüksek ZK ve düşük KY negatif belirtilerle ilişkili saptanmıştır (9,19,66). Ayrıca bir kısım çalışmada yüksek KA değerlerinin şizofreni hastalarında pozitif belirtilerle ilişkili olduğu belirtilmiştir (9,68). Çalışmamızda KA ile klinik belirtiler arasında anlamlı ilişki saptanmamıştır. Aynı zamanda hastaların yatış sayısı ve hastalık süreleri ile TCI puanları arasında anlamlı ilişki saptanmamıştır. Sonuç olarak çalışmamızda saptamış olduğumuz; mizaç özelliği alt birimi olan ZK’nın hem yaşam kalitesi, hem klinik hem de özbenlik saygısı üzerine anlamlı etkisinin olduğudur. Bu konuda yapılacak çalışmaların arttırılması, bu mizaç özelliği açısından verilebilecek psikososyal destek çalışmalarının düzenlenmesinin hastalarda yaşam kalitesini arttırma açısından önemli bir unsur teşkil ettiğini düşünmekteyiz. Karakter alt birimi KY’nin klinik , yaşam kalitesi, özbenlik saygısı ile anlamlı ilişkisi tespit edilmiş ancak kontrol grubunda da benzer ilişki saptanmıştır. Literatürden farklı olarak karakter özellikleri alt birimi İY puanlarının hasta grubunda yüksek saptanması, KA ve İY ile yaşam kalitesi ve klinik üzerine etkisinin tespit edilmemiş olması 65 şaşırtıcıdır. Çalışmamızda mizaç ve karakter özelliklerini etkileyebileceğini düşündüğümüz hasta grubu için damgalama ve depresyon, kontrol grubu için de depresyon değerlendirilmesi yapılmamış olması çalışmamızı kısıtlamaktadır. Çalışmamıza katılan hasta grubunun yaş ortalamasının kontrol grubundan yüksek olması çalışmada bir kısıtlılık yaratabilir ancak hasta grubunda yaş ile TCI ilişkisi saptanmamış olması kısıtlılığı azaltmaktadır. Aynı zamanda çalışmamızın kesitsel olması da çalışmamızın kısıtlılıklarındandır. Daha fazla izlem çalışmalarıyla çalışmamızın desteklenmesi gerekmektedir. 66 6. KAYNAKLAR 1. Andreasen NC, Black DW: Introductory Textbook of Psychiatry, Washington, DC American Psychiatric Press, 2006. 2. Knapp M, Almond S, Perducani M: Costs of schizophrenia: A review in Schizophrenia , WPA series evidence and experience in psychiatry. M Maj, N Sartorius (Ed), England , John & Wileysons, 1999; 407-454. 3. Katschnig H: schizophrenia and quality of life. Acta Psychiatr Scand, 2000; 102 ( Suppl 407): 33-37. 4. Bulinger M, Hasford J: Evaluating quality of life measures for clinical trials in Germany . Control Clin Trials 1991; 12: 91-105. 5. Lam JA, Rosenheck RA: Correlates of improvement in quality life among homeless persons with serious mental illness. Psychiatry Services 2000; 51:116118. 6. Bow-Thomas CC, Velligan DI, Miller AL, Olsen J. Predicting quality of life from symptomatology in schizophrenia at exacerbation and stabilization. Psychiatry Research 1999; 86:131-142. 7. Kreapelin E. Psychiatrie 8th ed. Leipzig , Barth: 1913. 8. Bleuler E: Dementia praecox or the group of schizophrenias. Oxford, England : International Universities Press; 1950. 9. Guillem F, Bicu M, Semkovska M, Debruille JB: The dimensional symptom structure of schizophrenia and its association with temperament and character. Schizophrenia Research, 2002;56:137-147. 10. Kurs R, Farkas H, Ritsner M: Quality of life and schizophrenia : Comparative study of patients, their siblings and controls . Quality of Life Research, 2005; 14:433-440. 11. Margetic BA, Jakovljevic M, Ivance D, Margetic B: Temperament, character and quality of life patients with schizophrenia and their first- degree relatives. Comprehensive Psychiatry, 2011;52:425-430. 12. Barry MM, Zissi A: Quality of life as an outcome measure in evaluating mental health services: A revew of empirical evidence. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1997; 32: 38-47. 67 13. Kentros MK, Terkelsen K, Hull J, Smith TE, Goodman M: The relationship between personality and quality of life in persons with shizoaffective disorder and schizophrenia. Qual Life Res 1997; 6:118-122. 14. Cloninger CR.A systematic method for clinical description and classification of personality variants. A proposal. Arch Gen Psychiatry 1987; 44:573-588. 15. Cloninger CR, Svrakic DM, Przybeck TR: A psychobiological model of temperament and character. Arch Gen Psychiatry, 1993; 50: 975-989. 16. Cloninger CR, Pryzeck TR, Svrakic DM, Wetzel RD: The Temperament and Character Inventory (TCI): A guide to its development and use. Center for Psychobiology of Personality Department of Psychiatry, Washington University School of Medicine, 1994. 17. Van Ammers EC, Sellman JD, Mulder RT: Temperament and substance abuse in schizophrenia : Is there a relationship ? Journal of Nervous Mental Disease, 1997; 185:283-288. 18. Eklund M, Hansson L, Bengtsson-Tops A: The influence of temperament and character on functioning and aspects of psychological health among people with schizophrenia , European Pschiatry, 2004;19:34-41. 19. Ritsner M. , Farkas H. , Gibel A. , Satisfaction with quality of life varies with temperament types of patients with schizophrenia, Journal of Nervous and Mental Disease, 2003 ; 191: 668-674. 20. Erkoç Ş: Tarihçe, Şizofreni(1) Erkoç Ş, Oral T(ed), Okyanus Yayınları, İstanbul, 1998; 6-21. 21. Adasal R: Psikozlar(45), AÜTF Yayınları, Örnek Matbaası, Ankara, 1955; s 294. 22. Redlich FC, Friedman DX: The Theory and Practice of Psychiatry, 1986. 23. Özmenler N, Battal S: Şizofreni Tarihçesi, Yüksel N.(ed), Çizgi Tıp Yayınevi, 1998; s. 5-16. 24. Bleuler E: Dementia Preacox or the group of schizophrenias. New York, Internetional Universities Press, 1955. 25. Çetin M, Ceylan ME. Genel Bilgiler. Ceylan ME, Çetin M (Editörler). Araştırma ve klinik uygulamada biyolojik psikiyatri, şizofreni-I'de. 3. baskı. İstanbul: Yerküre Tanıtım ve Yayıncılık Hizmetleri. 2005; 83-124. 68 26. Kültür S, Mete L, Erol A, Köroğlu E, Güleç C, (Editörler). Psikiyatri temel kitabı'nda. 2. baskı. Ankara: HYM Basın Yayım. 2007; 184-204. 27. Eaton WW, Chen C. Epidemiology. In: Lieberman JA, Stroup TS, Perkins DO, eds. The American Psychiatric Publishing textbook of schizophrenia. 1st ed. Washington, DC: American Psychiatric Pub., 2006; 17-37. 28. Kirkbride JB, Fearon P, Morgan C, et al. Heterogeneity in incidence rates of schizophrenia and other psychotic syndromes: findings from the 3-center AeSOP study. Arc Gen Pschiatry. 2006; 63(3):250-258. 29. Aleman A, Kahn RS, Selten JP: Sex differences in the risk of schizophrenia: evidence from meta-analysis. Arch Gen Psychiatry.2003; 60(6):565-571. 30. Arıhan AG: Şizofreni epidemiyolojisi. Şizofreni Dizisi.1998;2:64-74. 31. Nuechterlein KH, Dawson ME. A heuristic vulnerability/ stress model of schizophrenic episodes. Schizophr Bull 1984; 10:300-312. 32. Ceylan ME, Çetin M (Editörler). Araştırma ve klinik uygulamada biyolojik psikiyatri, İizofreni-II'de. 3. baskı. İstanbul: Yerküre Tanıtım ve Yayıncılık Hizmetleri; 2005;1313-32. 33. Taşkın EO: Damgalama, ayrımcılık ve ruhsal hastalık. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji dergisi. 2004; 12(ek3):5-12. 34. Soygür H, Özalp E: Şizofreni ve Damgalama Sorunu Türkiye Klinikleri Dahili Tıp Bilimleri Dergisi Psikiyatri, 2005;1(12):74-80. 35. The WHOQOL Group. The World Health Organization Quality of life Assessment (WHOQOL): position paper from the World Health Organization. Soc. Sci. Med. 1995; 41:1403-1409. 36. Patrick DL, Erickson P: Health Status and Health Policy: Quality of Life İn Health care evaluation and resource allocation. New York: Oxford University Press. 1993. 37. Katschnig H: How useful is the concept of quality of life in psychiatry. Quality of Life in Mental Disorders, Katschnig H., Freeman H., Sartorius N editors. England, John Wiley&Sons, 1999; 3- 16. 38. Albrecht GL, Fitzpatrick R: A sociological perspective on health-related qulaity of life research, Advanced in Medical Sociology, Quality of life in health care. GL Albrecht, R Fitzpatrick (Ed), London, UK, Greenwich CT, Jai Press, 1994; 121. 69 39. Malm U, May PRA, Dencker SJ: Evaluation of the quality of life of the schizophrenic outpatient: A checklist. Schitz Bull. 1981;7:477-487. 40. Baker F, Intagliata J. Quality of life in evaluation of community support systems, Eval. Prog. Planning. 1982; 5:69-79. 41. Meltzer HY, Bond DD: Quality of life in schizophrenia: Importance for psychopharmacology research and practise. News Quality of life Letter, 1994; 9:9-10. 42. Dupuy HJ. Self–representation of general psychological well-being of American adults, papers presented at the American Public Association Meeting, Los angeles, 1978. 43. Bigelow DA, Brodsky G., Stewart L, Olson MM. The concept and measurement of quality of life as a dependent variable in evaluation of mental health services, in Innovative Approaches to Mental Health Evaluation Stahler GJ, Tash WR editors. New York: Academic Press Inc; 1982. p.345-366. 44. Lehman AF, Ward NC, Linn LS . Chronic mental patients: The quality of life issue. Am J Psychiatry, 1987;139:1271-1276. 45. The WHOQOL Group . The development of the World Health Organization Quality of Life Intrument in Quality of Life Assesment: International perpectives. J Orley&W Kuyken, Springer Verlag, Heidelberg, 1994; 41-61. 46. Browne S, Roe M, Lane A ve ark. : Quality of life in schizophrenia: Relationship to sociodemographic factor, symptomatology and tardive dyskinesia. Acta Psychiatr Scand, 1996; 94:118-124. 47. Bengtsson-Tops A, Hansson L: Subjective quality of life in schizophrenic patiens living in the community: relationship to clinical and social characteristics. Eurpoean Psychiatric . 1999; 14:256-263. 48. Salokangas R, Honkonen T, Stengard E, Koivisto A: To be or not to be married that is the question of quality life in men with schizophrenia. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology. 2001; 36:381-390. 49. Awad AG, Voruganti LNP. Quality of life and new psychiotics in schizophrenia- are patients better off? International Journal of Social Psychiatry, 1999;45:268-276. 50. Ho B, Nopoulos P, Flaum M, Arndt S, Andreasan NC: Two year outcome in firsepisode schizophrenia: predictive value of symptoms for quality of life. American Journal of Psychiatry. 1998; 155:1196-1201. 70 51. Huppert JD, Weiss KA, Lim R ve ark.: Quality of life in schizophrenia: Contributions of anxiety and depression. Schizophr Res, 2001; 1;51:171-180. 52. WHOQOL Group: Development of the World Health Organization WHOQOLBREF quality of life assessment. The WHOQOL Group . Psychol Med. 1998; 28(3):551-558. 53. Meltzer HY, Burnett S, Bastani B ve ark.: Effects of six months of clozapine treatment on the quality of life of chron- ic schizophrenic patients. Hosp Community Psychiatry,1990; 41:892-897. 54. Larson EB, Gerlach J. : Subjective experience of teatment side-effects, mental state and quality of life issue in chronic schizophrenic out-patients treated with depot neuroleptics. Acta Psychiatr Scand, 1996; 93:381-388. 55. Sullivan GS, Wells KB, Leake B. : Clinical factors associ- ated with better quality of life in a serious mentally ill popu- lation. Hosp Community Psychiatry, 1992; 43:794-798. 56. Eser E, Fidaner H, Fidaner C, Yalçın Eser S, Elbi H, Göker E : Yaşam Kalitesinin Ölçülmesi, WHOQOL-100 ve WHOQOL-Bref . 3 P (Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji) Dergisi. 1999; 7(ek):5-13. 57. Köse S, Sayar K, Ak İ, Aydın N, Kalelioğlu Ü, Kırpınar İ, Reeves R Przybeck T, Cloninger R: Mizaç ve karakter envanteri (Türkçe TCI): Geçerlik, güvenirliği ve faktör yapısı. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni. 2004; 14:107-131. 58. Rosenberg M: Society and the Adolescent Self-Image. Princeton, New Jersey: Princeton University Pres. 1965; p.12-32. 59. Cuhadaroğlu F. : Adolesanlarda benlik saygısı. Uzmanlık tezi. Hacettepe Universitesi Tıp Fakültesi, Ankara, 1986 60. Andreasen NC: Methods for assessing positive and negative symptoms. Mod Probl Pharmacopsychiatry 1990; 24:73-88. 61. Erkoç Ş, Arkonaç O,Ataklı C, Özmen E: Pozitif Semptomları Değerlendirme Ölçeği güvenilirliği ve geçerliliği. Düşünen Adam 1991; 4:20-24. 62. Erkoç Ş, Arkonaç O, Ataklı C, Özmen E: Negatif Semptomları Değerlendirme Ölçeği güvenilirliği ve geçerliliği. Düşünen Adam 1991; 4:16-19. 63. Morosini PL, Magliano L, Brambilla L, Ugolini S, Pioli R: Development, reliability and acceptability of a new version of the DSM-IV Social and Occupational Functioning Assessment Scale (SOFAS) to assess routine social functioning. Acta Psychiatr Scand 2000;101:323-329. 71 64. Aydemir Ö, Esen Danacı A, Deveci A, İçelli İ: Calgary Şizofrenide Depresyon Ölçeği’nin Türkçe versiyonunun duyarlılığı ve özgüllüğü.Nöropsikiyatri Arşivi 2000; 37:210-213. 65. Ritsner M, Susser E. Tempererament types are associated with weak selfconstruct, elevated distress and emotion-oriented coping in schizophrenia: evidence for a complex vulnerability marker? Psyhiatr Res 2004; 128: 219-28. 66. Hori H, Noguchi H, Hashimoto R, Nkabayashi T, Saitoh O, Murray RM, et al. Personality in schizophrenia assesed with the the Temperament and Character ınventory ( TCI ) Psychiatry Res 2008 ; 160: 175-83 67. Hansson L, Eklund M, Bengtsson-Tops A: The relationship of personality dimension as measured by the TCI and quality of life in individuals with schizophrenia or schizoaffective disorder living in the community. Qual Life Res 2001; 10:133-139. 68. Smith MJ, Cloninger CR, Harms MP, Csernansky JG: Temperament and character as schizophrenia–related endophenotypes in non- psychotic siblings. Schizophrenia Research, 2008;104:198-205. 72 7. EKLER EK 1 – ETİK KURUL ONAYI 73 EK 2 – KATILIMCILAR İÇİN BİLGİLENDİRME Mizaç ve Karakterin Şizofreni Hastalarında Sosyal İşlevsellik, Yaşam Kalitesi ve Klinik Belirtiler Üzerine Etkisi Yapmayı planladığımız bu çalışmada, sizin gibi hastanemize başvuran kişilerde “Mizaç ve Karakterin Şizofreni Hastalarında Sosyal İşlevsellik, Yaşam Kalitesi ve Klinik Belirtiler Üzerine Etkisi” konusunu araştırmayı amaçladık. Bu çalışma bir kontrol çalışması olup hastalığınızla ilişkili ölçeklerin uygulanması planlanmıştır. Bu çalışmaya katılmayı reddetme hakkına sahipsiniz. Şizofreni hastalığında yaşam kalitesini , hastalığın klinik durumunu etkileyen birçok sebep bulunmaktadır. Karakter özelliklerinin bu konular üzerine etkisini değerlendirmek amacı ile araştırma yapmak istemekteyiz. Gönüllü olarak katılmaya karar verirseniz size doktorunuz tarafından yaş, cinsiyet, iş durumunuz ve mevcut yaşam koşullarınızı içeren genel bilgiler, hastalığınız ile bilgiler, sorulacak, hastalığınız, karakter özelliklerinizi ve yaşam kalitenizi değerlendirmek için ölçekler (Mizaç ve Karakter Envanteri, Kişisel ve Sosyal Performans Ölçeği, Pozitif ve Negatif Belirtileri Değerlendirme Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi Ölçeği-Kısa Formu Türkçe Versiyonu, uygulanacaktır. Araştırma için sizden herhangi bir maddi talepte bulunulmadığı gibi sağlık güvencenize de hiçbir maddi külfet yüklenmemektedir. Bu çalışmadaki kayıtlarınız yasaların öngördüğü şekilde gizli tutulacaktır. Bu araştırmanın sonuçları kongrelerde sunulabilir veya yayınlanabilir. Ancak bu durumda kimlik bilgileriniz hiçbir şekilde açıklanmayacaktır. Bu çalışmaya katılıp katılmamak tamamen sizin seçiminizdir. Bu çalışmaya katılmak istemezseniz veya herhangi bir aşamasında çalışmadan ayrılmak isterseniz görüşmeyi herhangi bir noktada sonlandırabilirsiniz. Bu takdirde tedavi ve bakımınız bu durumdan hiçbir şekilde etkilenmeyecektir. 74 Katılımcı Bilgilendirilmiş Onam Formu Bu bilgilere dayanarak bu izleme çalışmasında gönüllü olarak haklarımı ve sorumluluklarımı anladım. Herhangi bir zamanda neden belirtmeksizin onayımı geri çekebilirim. Bu koşullarda söz konusu araştırmaya kendi rızamla, hiçbir baskı ve zorlama olmaksızın katılmayı kabul ediyorum. Bu onay formumun bir nüshasını aldığımı beyan ederim. Gönüllünün; Adı Soyadı: Adresi: Telefonu: Tarih: İmzası: Yasal Vekilinin (varsa); Adı Soyadı: Adresi: Telefonu: Tarih: İmzası: Onayı (oluru) Alan Araştırıcının; Adı Soyadı: Adresi: Telefonu: Tarih: İmzası: 75 EK 3 – SOSYODEMOGRAFİK VERİ FORMU Adı- soyadı: Yaşı: Cinsiyeti: Eğitimi: Medeni Durumu: Çocuk Sayısı: Kardeş Sayısı: Meslek: Sosyal Güvence: Çalışma Durumu: Çalışma Süresi: Birlikte Yaşadığı Kişiler: Askerlik: Ailede Hastalık Öyküsü: Hastalık Başlangıcı: Hastaneye Yatış Sayısı: 76 EK 4 – MİZAÇ VE KARAKTER ENVANTERİ (Türkçe TCI) Bu anket formunda kişilerin kendi tutumlarını görüşlerini ilgilerini ya da kişisel duygularını tanımlarken kullanabilecekleri ifadeleri bulacaksınız. Her ifade DOĞRU ya da YANLIŞ olarak yanıtlanabilir. İfadeleri okuyunuz ve hangi seçeneğin sizi en iyi tanımladığına karar veriniz. Sadece su anda nasıl hissettiğiniz değil ÇOĞU ZAMAN ya da genellikle nasıl davrandığınız ve hissettiğinizi tanımlamaya çalışınız. Bu anket formunu kendi basınıza doldurunuz. Lütfen tüm soruları yanıtlayınız. ANKET FORMU NASIL DOLDURULUR Yanıtlamak için her sorudan sonra yalnızca “D” ya da “Y” seçeneğini daire içine almanız yeterlidir. Bir örnek: ÖRNEK DOGRU YANLIŞ Bu anket formunu nasıl dolduracağımı biliyorum. D Y (Bu anket formunu nasıl dolduracağınızı biliyorsanız ifadenin DOĞRU olduğunu göstermek için “D”yi daire içine alınız.) *************************************************************** Tüm ifadeleri dikkatlice okuyunuz ancak yanıtlarken çok zaman harcamayınız. Yanıttan emin olmasanız bile her ifadeyi yanıtlamaya çalışınız. Doğru ya da yanlış yanıtlar olmadığını unutmayınız ve sadece kendi kişisel görüş ve duygularınızı belirtiniz. Copyright © 1987 1992 C. R. Cloninger Türkçe TCI © 2001 Samet Köse Kemal Sayar Türkçe TCI’nin eser sahipliği hakları Samet Köse ve Kemal Sayar’a aittir. Yazarların izni olmaksızın her türlü kullanımı eser sahipliğinden doğan hakların ihlalini oluşturur ve etik değildir. 77 1. Çoğu kimseye zaman kaybı gibi gelse de sırf eğlence ya da heyecan olsun diye çoğu zaman yeni şeyler denerim. D Y 2. Çoğu kimseyi kaygılandıran durumlarda bile genellikle her şeyin iyiye gideceğine güvenirim. DY 3. Çoğu zaman güzel bir konuşma ya da şiirden derinden etkilenirim. D Y 4. Çoğu zaman koşulların kurbanı olduğumu düşünürüm. D Y 5. Benden çok farklı olsalar bile genellikle başkalarını olduğu gibi kabul ederim. D Y 6. Mucizelerin olabileceğine inanırım. D Y 7. Beni inciten kimselerden intikam almak hoşuma gider. D Y 8. Bir şeye yoğunlaştığımda çoğu zaman vaktin nasıl geçtiğinin farkına varmam. D Y 9. Çoğu zaman yaşamımın pek az bir amacı ya da anlamı olduğunu düşünürüm. D Y 10. Herkesin karsısına çıkabilecek sorunlara çözüm bulmakta yardımcı olmak isterim. D Y 11. Belki de yaptığımdan daha fazlasını başarabilirim ancak bir şeye ulaşmak için kendimi gereğinden fazla zorlamada bir yarar görmüyorum. D Y 12. Başkaları endişelenecek bir şey olmadığını düşünseler bile tanıdık olmayan ortamlarda çoğu zaman gergin ve endişeli hissederim. D Y 13. İşleri yaparken geçmişte nasıl yapıldığını düşünmeksizin çoğu zaman o anda nasıl hissettiğime bakarak yaparım. D Y 14. İşleri başkalarının arzularına bırakmaktansa genellikle kendi tarzıma göre yaparım. D Y 15. Çoğu zaman çevremdeki kimselerle öylesine bağlantılı olduğumu düşünürüm ki sanki aramızda bir ayrılık yokmuş gibi gelir. D Y 16. Benden farklı düşünceleri olan kimselerden genellikle hoşlanmam. D Y 17. Çoğu durumda doğal tepkilerim geliştirmiş olduğum iyi alışkanlıklara dayanır. D Y 18. Birçok eski arkadaşımın güvenini kaybedecek olsam bile zengin ve ünlü olmak için yasal olan hemen her şeyi yapardım. D Y 19. Çoğu kimseden daha çok tedbirli ve denetimliyimdir. D Y 20. Bir şeylerin yanlış gidebileceğinden endişelendiğim için çoğu zaman yapmakta olduğum isi bırakmak zorunda kalırım. D Y 21. Yaşantı ve duygularımı kendime saklamak yerine arkadaşlarımla açıkça tartışmaktan hoşlanırım. D Y 22. Çoğu kimseden daha az enerjiye sahibim ve daha çabuk yorulurum. D Y 78 23. Yapmakta olduğum ise kendimi fazla kaptırıp başka her şeyi unuttuğumdan çoğu zaman “dalgın” olarak adlandırılırım. D Y 24. Ne yapmak istediğimi seçmede kendimi nadiren serbest hissederim. D Y 25. Bir başkasının duygularını çoğu zaman kendiminkiler kadar dikkate alırım. D Y 26. Bir kaç saat sessiz ve hareketsiz kalmaktansa çoğu zaman biraz riskli şeyler (sarp tepeler ve keskin virajlar üzerinde araba kullanmak gibi) yapmayı tercih ederim. D Y 27. Tanımadığım kimselere güven duymadığım için çoğu zaman yabancılarla tanışmaktan kaçınırım. D Y 28. Başkalarını edebileceğim kadar çok memnun etmekten hoşlanırım. D Y 29. Bir is yaparken “yeni ve geliştirilmiş” yollardan çok eski “denenmiş ve doğru” yolları tercih ederim. D Y 30. Zaman yokluğu nedeniyle genellikle isleri önemlilik sırasına göre yapamam. D Y 31. Çoğu zaman hayvanları ve bitkileri yok olmaktan korumaya yarayacak isler yaparım. D Y 32. Çoğu zaman başka herkesten daha zeki olmayı dilerim. D Y 33. Düşmanlarımın acı çektiğini görmek bana hoşnutluk verir. D Y 34. Her ne zaman olursa olsun çok düzenli olmak ve kişiler için kurallar koymaktan hoşlanırım. DY 35. Dikkatim çoğu kez başka bir şeye kaydığı için uzunca bir süre aynı ilgilerimi sürdürmem güçtür. D Y 36. Bir şeyi tekrar tekrar uygulamak çoğu zaman bana anlık dürtüler ya da telkinlerden daha güçlü alışkanlıklar kazandırdı. D Y 37. Genellikle o kadar kararlıyımdır ki başkaları vazgeçtikten sonra bile çalışmaya devam ederim. D Y 38. Yaşamda bilimsel olarak açıklanamayan birçok şeye hayran olurum. D Y 39. Bırakabilmeyi dilediğim birçok kötü alışkanlığım var. D Y 40. Sorunlarıma çoğu zaman bir başkasının çözüm D Y sağlamasını beklerim. 41. Çoğu zaman nakit param bitinceye ya da aşırı kredi kullanıp borçlanıncaya değin para harcarım. D Y 42. Gelecekte bir hayli şanslı olacağımı düşünürüm. D Y 43. Hafif rahatsızlık ya da gerginlikten çoğu kimseye göre daha geç kurtulurum. D Y 44. Yalnız olmak beni her zaman rahatsız etmez. D Y 79 45. Kendimi rahatlamış hissederken çoğu zaman beklenmedik iç görü ya da anlayış parıltıları yasarım. D Y 46. Başkalarının benden ya da isleri yapma tarzımdan hoşlanıp hoşlanmadıklarına pek aldırmam. D Y 47. Herkesi memnun etmek mümkün olmadığı için genellikle kendim için ne istiyorsam sadece onu edinmeye çalışırım. D Y 48. Görüşlerimi kabul etmeyen kimselere karsı sabırlı değilimdir. D Y 49. Çoğu kimseyi pek de iyi anladığım söylenemez. D Y 50. Ticarette başarılı olmak için sahtekar olmak zorunda değilsiniz. D Y 51. Bazen kendimi doğayla öylesine bağlantılı hissederim ki her şey tek bir canlı organizmanın parçasıymış gibi görünür. D Y 52. Konuşmalarda konuşmacı olmaktan çok iyi bir dinleyiciyimdir. D Y 53. Çoğu kimseden daha çabuk öfkelenirim. D Y 54. Bir grup yabancıyla tanışmak zorunda olduğumda çoğu kimseden daha sıkılganımdır. D Y 55. Çoğu kimseden daha duygusalımdır. D Y 56. Bazen neler olacağını sezmeme olanak veren bir “altıncı his”e sahipmişim gibi gelir. D Y 57. Birisi beni bir şekilde incitti mi genellikle acısını çıkartmaya çalışırım. D Y 58. Tutumlarımı büyük ölçüde denetimim dışındaki etkiler belirler. D Y 59. Her gün amaçlarıma doğru bir adım daha atmaya çalışırım. D Y 60. Çoğu zaman başka herkesten daha güçlü olmayı dilerim. D Y 61. Karar vermeden önce isler konuşunda uzunca süre düşünmeyi tercih ederim. D Y 62. Çoğu kimseden daha çok çalışırım. D Y 63. Çok kolay yorulduğumdan çoğu zaman kısa uykulara ya da ek dinlenme dönemlerine gereksinim duyarım. D Y 64. Başkalarının hizmetinde olmaktan hoşlanırım. D Y 65. Üstesinden gelmem gereken geçici sorunlara aldırmaksızın daima her şeyin yolunda gideceğini düşünürüm. D Y 66. Çok miktarda para biriktirmiş olsam bile kendim için para harcamaktan hoşlanmakta güçlük çekerim. D Y 67. Çoğu kimsenin bedensel olarak tehlike hissettiği durumlarda genellikle sakin ve güvenli kalırım. D Y 80 68. Sorunlarımı kendime saklamaktan hoşlanırım. D Y 69. Kişisel sorunlarımı çok az ya da kısa bir süre tanıdığım kişilerle tartışmakta sakınca görmem. D Y 70. Seyahat etmek ya da yeni yerler araştırmaktansa evde oturmaktan hoşlanırım. D Y 71. Kendilerine yardımı dokunamayan zayıf kimselere yardım etmenin zekice olduğunu düşünmüyorum. D Y 72. Bana haksız davranmış olsalar bile başkalarına haksızca davranırsam zihinsel huzurum kalmaz. D Y 73. İnsanlar genellikle bana nasıl hissettiklerini anlatırlar. D Y 74. Çoğu zaman sonsuza değin genç kalabilmeyi dilerim. D Y 75. Yakın bir arkadaşı kaybedince genellikle çoğu kimseden daha çok üzüntü duyarım. D Y 76. Bazen sanki zaman ve mekanda sonu ve sınırı olmayan bir nesnenin parçasıymışım hissine kapılırım. D Y 77. Bazen başkalarına karsı sözcüklerle açıklayamadığım bir bağlantı hissederim. D Y 78. Bana geçmişte haksızlık yapmış olsalar bile başka kimselerin duygularını dikkate almaya çalışırım. D Y 79. Katı kurallar ve düzenlemeler olmaksızın insanların her istediklerini yapabilmeleri hoşuma gider. D Y 80. Bir grup yabancıyla bulusunca bana dostça davranmadıkları söylenmiş olsa bile rahat ve açık sözlü olmayı sürdürürdüm. D Y 81. Gelecekte bir şeylerin kötüye gideceği konuşunda genellikle çoğu kimseden daha endişeliyimdir. D Y 82. Bir karara varmadan önce genellikle her olguyu etraşıca düşünürüm. D Y 83. Başkalarına karsı sempatik ve anlayışlı olmanın pratik ve katı düşünceli olmaktan daha önemli olduğunu düşünürüm. D Y 84. Çoğu zaman etrafımdaki tüm nesnelere karsı güçlü bir bütünlük duyusu hissederim. D Y 85. Çoğu zaman “Süperman” gibi özel güçlerimin olmasını dilerim. D Y 86. Başkaları beni çok fazla denetliyor. D Y 87. Öğrendiklerimi başkalarıyla paylaşmaktan hoşlanırım. D Y 88. Dinsel yaşantılar yaşamımın gerçek amacını anlamama yardımcı olmuştur. D Y 89. Çoğu zaman başkalarından çok şey öğrenirim. D Y 90. Bir şeyi tekrar tekrar uygulamak pek çok şeyde iyi ve başarılı olmama olanak vermiştir. D Y 81 91. Söylediğimin abartılı ve gerçek olmadığını bilmeme rağmen genellikle başkalarının bana inanmalarını sağlayabilirim. D Y 92. Hafif rahatsızlık ya da gerginlikten kurtulmak için daha fazla dinlenme destek ya da güvenceye gereksinim duyarım. D Y 93. Yaşamın kurallarının olduğunu ve hiç kimsenin sonunda bedelini ödemeksizin bu kuralları çiğneyemeyeceğini bilirim. D Y 94. Başka herkesten daha çok zengin olmak istemem. D Y 95. Dünyayı daha iyi bir yer haline getirmek için kendi yaşamımı severek riske ederdim. D Y 96. Bir şey hakkında uzunca süre düşündükten sonra bile mantıksal nedenlerimden çok duygularıma güvenmeyi öğrendim. D Y 97. Bazen yaşamımın herhangi bir insandan daha büyük bir manevi güç tarafından yönetildiğini düşünürüm. D Y 98. Bana adice davranan birisine genellikle adice davranmaktan hoşlanırım. D Y 99. Son derece pratik ve duygularına göre hareket etmeyen birisi olarak tanınırım. D Y 100. Birisiyle konuşurken düşüncelerimi düzenlemek benim için kolaydır. D Y 101. Beklenmedik haberlere çoğu zaman öylesine güçlü tepki veririm ki pişmanlık duyduğum şeyler söyler ya da yaparım. D Y 102. Duygusal yakarışlardan (kötürüm kalmış çocuklara yardım istendiğindeki gibi) oldukça çok etkilenirim. D Y 103. Yapabileceğimin en iyisini yapmak istediğim için genellikle kendimi çoğu kimseden daha çok zorlarım. D Y 104. Öyle çok kusurluyum ki bu yüzden kendimi pek de sevmem. D Y 105. Sorunlarıma uzun vadeli çözümler aramak için çok az zamanım var. D Y 106. Sırf ne yapılacağını bilmediğim için çoğu zaman sorunların gereğine bakamam. D Y 107. Çoğu zaman zamanın akısını durdurabilmeyi dilerim. D Y 108. Yalnızca ilk izlenimlerime dayanarak karar vermekten nefret ederim. D Y 109. Biriktirmektense para harcamayı yeğlerim. D Y 110. Bir öyküyü daha gülünç hale getirmek ya da birisine saka yapmak için doğruları eğip bükmeyi genellikle iyi beceririm. D Y 111. Sorunlar olsa bile bir arkadaşlığın hemen her zaman sürüp gitmesi için çalışırım. D Y 112. Utandırılır ya da aşağılanırsam çok çabuk atlatırım. D Y 82 113. Çok gergin yorgun ya da endişeli olacağım için işleri genelde yürütme tarzımdaki değişmelere uyum sağlamam son derece güçtür. D Y 114. İşleri eskiden olduğu gibi yapmayı bırakmadan önce genellikle çok gerçekçi gerekçeler talep ederim. D Y 115. İyi alışkanlıklar edinebilmem için beni eğiten kişilerden çok fazla yardıma gereksinim duyarım. D Y 116. Duygu-dışı algılamanın (telepati ya da önceden bilme gibi) gerçekten de mümkün olduğuna inanırım. D Y 117. Candan ve yakın arkadaşlarımın çoğu zaman benimle birlikte olmasını isterim. D Y 118. Uzun zaman pek başarılı olmasam bile çoğu zaman aynı şeyi defalarca yeniden denemeyi sürdürürüm. D Y 119. Hemen herkes korksa bile ben hemen her zaman rahat ve tasasız kalırım. D Y 120. Hüzünlü şarkıları ve filmleri epeyce sıkıcı bulurum. D Y 121. Koşullar çoğu zaman beni irademin dışında bir şeyler yapmaya zorlar. D Y 122. Benim için benden farklı olan insanlara katlanmak güçtür. D Y 123. Mucize denilen çoğu şeyin sadece şans eseri olduğunu düşünürüm. D Y 124. Birisi beni incitirse intikam almaktansa kibar davranmayı yeğlerim. D Y 125. Çoğu zaman yaptığım isin o kadar etkisinde kalırım ki zaman ve mekandan kopmuş gibi o an içinde kaybolurum. D Y 126. Yaşamımın gerçek bir amacı ve önemi olduğunu sanmıyorum. D Y 127. Başkalarıyla olabildiğince is birliği yapmaya çalışırım. D Y 128. Başarılarımdan dolayı içim rahattır ve daha iyisini yapmak için pek istekli değilimdir. D Y 129. Başkaları pek tehlike olmadığını düşünse de tanıdık olmayan ortamlarda çoğu zaman gergin ve endişeli hissederim. D Y 130. Tüm ayrıntıları bütünüyle düşünmeksizin çoğu zaman içgüdülerimi önsezi ve sezgilerimi izlerim. D Y 131. İnsanlar benden beklediklerini yapmadığımda çoğu zaman benim aşırı bağımsız olduğumu düşünürler. D Y 132. Çoğu zaman etrafımdaki tüm kişilerle güçlü manevi ve duygusal bağlantım olduğunu hissederim. D Y 133. Benden farklı değer yargıları olan insanları sevmek benim için genellikle kolaydır. D Y 134. Başkaları benden daha çok is beklese bile olabildiğince az iş yapmaya çalışırım. D Y 83 135. İyi alışkanlıklar benim için “ikincil huy” olmuştur ve hemen her zaman otomatik ve kendiliğinden davranışlardır. D Y 136. Başkalarının bir şey hakkında benden daha çok bilmesi gerçeğinden çoğu zaman rahatsızlık duymam. D Y 137. Genellikle kendimi başkalarının yerinde hayal etmeye çalışır böylece onları gerçekten anlayabilirim. D Y 138. Tarafsızlık ve dürüstlük gibi ilkeler yaşamımın bazı yönlerinde pek az rol oynarlar. D Y 139. Para biriktirmede çoğu kimseden daha iyiyimdir. D Y 140. Kendimi nadiren öfkelenmiş ve engellenmiş hisseder isler yolunda gitmediğinde hemen başka etkinliklere dalarım. D Y 141. Çoğu kimse önemli olmadığını düşünse bile çoğu zaman islerin değişmez ve düzenli biçimde yapılmasında ısrar ederim. D Y 142. Hemen her sosyal durumda kendimi oldukça güvenli ve emin hissederim. D Y 143. Özel düşüncelerimden nadiren söz ettiğimden arkadaşlarım duygularımı anlamakta güçlük çekerler. D Y 144. Çoğu kimse bana yeni ve daha iyi bir yol var olduğunu söylese bile isleri yapış tarzımı değiştirmekten nefret ederim. D Y 145. Bilimsel olarak açıklanamayan şeylere inanmanın akıllıca olmadığını düşünürüm. D Y 146. Düşmanlarımın acı çektiğini hayal etmekten hoşlanırım. D Y 147. Çoğu kimseden daha fazla enerjim var ve daha geç yorulurum. D Y 148. Yaptığım her iste ayrıntılara dikkat etmekten hoşlanırım. D Y 149. Endişeye kapıldığımda arkadaşlarım her şeyin yolunda gideceğini söyleseler bile yapmakta olduğum isi bırakırım. D Y 150. Çoğu zaman başka herkesten daha güçlü olmayı dilerim. D Y 151. Genellikle ne yapacağımı seçmede serbestimdir. D Y 152. Çoğu zaman kendimi yapmakta olduğum ise o kadar kaptırırım ki bir an nerede olduğumu unuturum. D Y 153. Bir ekibin üyeleri kendilerine düsen payı nadiren eşit biçimde alırlar. D Y 154. Bir kaç saat sessiz ve hareketsiz kalmaktansa çoğu zaman riskli şeyler (planörle uçmak ya da paraşütle atlamak gibi) yapmayı tercih ederim. D Y 84 155. Çoğu zaman dürtüsel olarak o kadar çok para harcarım ki tatil yapmak gibi özel planlar için bile para biriktirmek bana güç gelir. D Y 156. Başkalarını memnun etmek için kendi bildiğimden şaşmam. D Y 157. Yabancılarla birlikteyken hiç sıkılgan değilimdir. D Y 158. Çoğu zaman arkadaşlarımın arzularına boyun eğerim. D Y 159. Zamanımın çoğunu gerekli gibi görünen ancak benim için gerçekte önemsiz olan şeylere harcarım. D Y 160. Ticari kararlarda neyin doğru neyin yanlış olduğuna ilişkin dini ya da ahlaki ilkelerin etkin olması gerektiğini düşünmem. D Y 161. Başkalarının yaşantılarını daha iyi anlamak için çoğu zaman kendi yargılarımı bir kenara koymaya çalışırım. D Y 162. Alışkanlıklarımın çoğu bana değerli amaçlara ulaşmada zorluk çıkarır. D Y 163. Dünyayı daha iyi bir yer yapmak için savaş yoksulluk ya da haksızlıkları önlemeye çalışmak gibi gerçekten de kişisel fedakarlıklar yaptım. D Y 164. Gelecekte olabilecek kötü şeyler hakkında hiç endişelenmem. D Y 165. Kendi denetimimi yitirecek kadar hemen hiç heyecanlanmam. D Y 166. Düşündüğümden daha uzun sürerse çoğu zaman o isi bırakırım. D Y 167. Başkalarının benimle konuşmalarını beklemektense konuşmaları kendim başlatmayı tercih ederim. D Y 168. Bana yanlış davranan birisini çoğu zaman çabucak bağışlarım. D Y 169. Davranışlarımı büyük ölçüde denetimim dışındaki etkiler belirler. D Y 170. Yanlış bir önsezi ya da hatalı bir ilk izlenim nedeniyle çoğu zaman kararlarımı değiştirmek zorunda kalırım. D Y 171. İşlerin yapılması için bir başkasının ön ayak olmasını beklemeyi tercih ederim. D Y 172. Genellikle başkalarının görüşlerine saygı duyarım. D Y 173. Yaşamdaki rolümün berraklaşmasına yol açan kendimi daha coşkulu ve mutlu hissettiğim yaşantılarım olmuştur. D Y 174. Kendim için bir şeyler satın almak eğlendiricidir. D Y 175. Duygu dışı algılar yaşantıladığıma inanırım. D Y 176. Beynimin düzgün çalışmadığına inanırım. D Y 177. Davranışlarıma yaşamım için koyduğum belli amaçlar güçlü şekilde yol gösterir. D Y 85 178. Genellikle başkalarının başarısına ön ayak olmak aptalcadır. D Y 179. Çoğu zaman sonsuza değin yaşamak isterim. D Y 180. Genellikle soğukkanlı ve başkalarından ayrı kalmaktan hoşlanırım. D Y 181. Hüzünlü bir film seyrederken ağlama ihtimalim çoğu kimseden daha fazladır. D Y 182. Hafif rahatsızlık ya da gerginlikten çoğu kimseye göre daha çabuk kurtulurum. D Y 183. Cezalandırılmayacağımı sandığımda çoğu zaman kuralları ve düzenlemeleri ihlal ederim. DY 184. Çoğu ayartıcı durumda kendime güven duyabilmem için iyi alışkanlıklar geliştirmemi sağlayacak çok sayıda uygulama yapmam gerekir. D Y 185. Keşke başkaları bu kadar çok konuşmasalar. D Y 186. Önemsiz ya da kötüymüş gibi görünseler bile herkes itibar ve saygı ile muamele görmelidir. D Y 187. Yapılması gerekli olan isleri sürdürebilmek için çabuk kararlar vermekten hoşlanırım. D Y 188. Yapmaya çalıştığım her şeyde genellikle sansım yaver gider. D Y 189. Çoğu kimsenin tehlikeli nitelendirebileceği şeyleri (ıslak ya da buzlu bir yolda hızlı araba kullanmak gibi) genellikle kolayca yapabileceğime dair kendime güvenirim. D Y 190. Başarılı olma sansı olmadıkça bir şey üzerinde çalışmayı sürdürmede bir yarar görmüyorum. D Y 191. İşleri yaparken yeni yollar araştırmaktan hoşlanırım. D Y 192. Eğlence ya da heyecan için para harcamaktansa biriktirmekten zevk alırım. D Y 193. Bireysel haklar herhangi bir grubun gereksinimlerinden daha önemlidir. D Y 194. Kendimi ilahi ve olağanüstü bir manevi güçle temas içinde hissettiğim yaşantılarım oldu. D Y 195. Ansızın var olan her şeyle berrak ve derinden bir aynılık duygusu yasadığım epeyce coşkulu anlarım oldu. D Y 196. İyi alışkanlıklar isleri istediğim şekilde yapmamı kolaylaştırır. D Y 197. Çoğu kimse benden daha çok becerikli görünür. D Y 198. Sorunlarım için çoğu zaman başkalarını ve koşulları sorumlu tutarım. D Y 199. Bana kötü davranmış olsalar bile başkalarına yardım etmekten hoşnutluk duyarım. D Y 200. Çoğu zaman tüm yaşamın kendisine bağlı olduğu manevi bir gücün parçasıymışım hissine kapılırım. D Y 86 201. Arkadaşlarla birlikteyken bile çok fazla “açılmamayı” tercih ederim. D Y 202. Kendimi zorlamaksızın genellikle tüm gün boyunca bir şeylerle “meşgul” kalabilirim. D Y 203. Başkaları çabuk bir karar vermemi isteseler bile karar vermeden önce hemen her zaman tüm olgular hakkında ayrıntılı düşünürüm. D Y 204. Bir şeyi yanlış yaparken yakalandığımda, sorundan kurtulmayı beceremem. D Y 205. Çoğu kimseden daha mükemmeliyetçiyimdir. D Y 206. Bir şeyin doğru mu yanlış mı olduğu sadece bir görüş meselesidir. D Y 207. Şimdiki doğal tepkilerimin genellikle ilkelerim ve uzun vadeli amaçlarımla tutarlı olduğunu düşünürüm. D Y 208. Tüm yaşamın bütünüyle açıklanamayacak bir manevi düzen ya da güce bağlı olduğuna inanırım. D Y 209. Bana kızgın oldukları söylenmiş olsa bile yabancılarla tanıştığımda güvenli ve rahat olacağımı düşünürüm. D Y 210. İnsanlar yardım sempati ve sıcak bir anlayış bulmak için bana yaklaşmanın kolay olduğunu söylerler. D Y 211. Yeni düşünceler ve etkinliklerden heyecan duymada çoğu kimseye göre daha geriyimdir. D Y 212. Bir başkasının duygularını incitmemek için söylenecek olsa bile yalan söylemekte sıkıntı yasarım. D Y 213. Hoşlanmadığım bazı insanlar vardır. D Y 214. Başka herkesten daha fazla hayran olunmak istemem. D Y 215. Sıradan bir şeye bakarken çoğu zaman olağan üstü bir şey olur ve sanki onu ilk kez görüyormuşum duygusuna kapılırım. D Y 216. Tanıdığım çoğu kimse başkalarının incinebileceğine aldırmaksızın yalnızca kendisini düşünür. D Y 217. Yeni ve alışılmadık bir şey yapmak zorunda olduğumda genellikle gergin ve endişeli hissederim. D Y 218. Çoğu zaman kendimi tükenmişlik sınırına dek zorlar ya da gerçekte yapabileceğimden daha fazlasını yapmaya çalışırım. D Y 219. Kimileri para konuşunda aşırı cimri ya da eli sıkı olduğumu düşünür. D Y 220. Mistik yaşantı söylentileri muhtemelen sadece birer hüsnü kuruntudan ibarettir. D Y 221. Sonucunda acı çekeceğimi bilsem bile irade gücüm çok güçlü ayartmaların üstesinden gelmeyecek kadar zayıftır. D Y 87 222. Herhangi bir kişinin acı çektiğini görmekten nefret ederim. D Y 223. Yaşamımda ne yapmak istediğimi biliyorum. D Y 224. Yaptığım isin doğru mu yanlış mı olduğunu düşünüp taşınmak için düzenli olarak zaman ayırırım. D Y 225. Çok dikkatli olmazsam benim için isler çoğu zaman ters gider. D Y 226. Kendimi keyifsiz hissettiğimde yalnız kalmak yerine arkadaşlarla birlikte olduğumda genellikle daha iyi hissederim. D Y 227. Aynı şeyi yaşantılamayan birisiyle duyguları paylaşmanın mümkün olmadığını düşünürüm. DY 228. Çevremde olup bitenlerden bütünüyle haberdar olmadığım için başkalarına çoğu zaman sanki başka bir dünyadaymışım gibi gelir. D Y 229. Keşke başka herkesten daha iyi görünüşlü olsam. D Y 230. Bu anket formunda çok yalan söyledim. D Y 231. Arkadaş canlısı oldukları söylenmiş olsa bile genellikle yabancılarla tanışmak zorunda kalacağım sosyal ortamlardan uzak dururum. D Y 232. Baharda çiçeklerin açmasını eski bir arkadaşı yeniden görmek kadar severim. D Y 233. Zor durumları genellikle bir meydan okuma ya da fırsat olarak değerlendiririm. D Y 234. Benimle ilgili kimseler isleri benim tarzıma göre yapmayı öğrenmek zorundadırlar. D Y 235. Sahtekar olmak yalnızca yakalandığınızda sorun yaratır. D Y 236. Hafif rahatsızlık ve gerginlikten sonra bile genellikle çoğu kimseden daha fazla güvenli ve enerjik hissederim. D Y 237. Herhangi bir kağıdı imzalamam istendiğinde her şeyi okumaktan hoşlanırım. D Y 238. Yeni bir şey olmadığında genellikle heyecan ya da coşku verici bir şeyler aramaya başlarım. D Y 239. Bazen keyifsiz olurum. D Y 240. Ara sıra insanların arkasından konuşurum. D Y 88 TCI Derecelendirme Anahtarı Tüm ölçekler için pozitif olarak puanlandırılan (D= 1, Y= 0) maddelerin altı çizilmemiş, negatif olarak puanlandırılan maddelerin altı çizilmiştir (D= 0, Y= 1). Aşağıdaki maddeler ise TCI’ın bir bölümü olarak puanlanmamıştır: 69, 75, 101, 111, 118, 134, 140, 170, 176, 190, 213, 230, 239, 240. Yenilik Arayışı (Novelty Seeking) NS1 Keşfetmekten heyecan duyma-Kayıtsız bir katılık (11 madde) 1, 29, 52, 70, 99, 114, 144, 167, 191, 211, 238 NS2 Dürtüsellik-İyice düşünme (10 madde) 13, 35, 61, 82, 108, 130, 148, 187, 203, 237 NS3Savurganlık-Tutumluluk (9 madde) 19, 41, 66, 109, 139, 155, 174, 192, 219 NS4 Düzensizlik-Düzenlilik (10 madde) 34, 53, 79, 91, 110, 141, 165, 183, 204, 212 NS Toplam Yenilik Arayışı Puanı (40 madde): NS1 + NS2 + NS3 + NS4 Zarardan Kaçınma (Harm Avoidance) HA1 Beklenti endişesi ve karamsarlık-Sınırsız iyimserlik (11 madde) 2, 20, 42, 65, 81, 112, 119, 149, 164, 188, 225 HA2 Belirsizlik korkusu (7 madde) 12, 26, 67, 129, 154, 189, 217 HA3Yabancılardan çekinme (8 madde) 27, 54, 80, 100, 142, 157, 209, 231 HA4 Çabuk yorulma ve dermansızlık (9 madde) 22, 43, 63, 92, 113, 147, 182, 202, 236 HA Toplam Zarardan Kaçınma Puanı (35 madde): HA1 + HA2 + HA3 + HA4 89 Ödül Bağımlılığı (Reward Dependence) RD1 Duygusallık (10 madde) 3, 28, 55, 83, 102, 120, 158, 181, 210, 224 RD3Bağlanma (8 madde) 21, 44, 68, 117, 143, 180, 201, 226 RD4 Bağımlılık (6 madde) 14, 46, 71, 131, 156, 193 RD Toplam Ödül Bağımlılığı Puanı (24 madde): RD1 + RD3 + RD4 Sebat Etme (Persistence) P Sebat etme (8 madde) 11, 37, 62, 103, 128, 166, 205, 218 Kendi Kendini Yönetme (Self-Directedness) S1 Sorumluluk alma-Kınama (8 madde) 4, 24, 58, 86, 121, 151, 169, 198 S2 Amaçlılık-Amaçsızlık (8 madde) 9, 30, 59, 105, 126, 159, 177, 223 S3 Beceriklilik (5 madde) 40, 106, 171, 197, 233 S4 Kendini kabullenme- Kendisiyle Çekişme (11 madde) 32, 60, 74, 85, 94, 107, 136, 150, 179, 214, 229 S5 Aydınlanmış ikinci mizaç (12 madde) 17, 36, 39, 90, 104, 115, 135, 162, 184, 196, 207, 221 S Toplam Kendi Kendini İdare Etme Puanı (44 madde): S1 + S2 + S3 + S4 + S5 90 İş Birliği Yapma (Cooperativeness) C1 Sosyal kabullenme-Sosyal hoşgörüsüzlük (8 madde) 5, 16, 48, 89, 122, 133, 172, 234 C2 Empati duyma-Sosyal ilgisizlik (7 madde) 25, 49, 73, 137, 161, 185, 227 C3Yardımseverlik-yardım sevmemezlik (8 madde) 10, 47, 64, 87, 127, 153, 178, 216 C4 Acıma-intikamcılık (10 madde) 7, 33, 57, 78, 98, 124, 146, 168, 199, 222 C5 Temiz kalplilik vicdanlılık-Kendi kendine yarar sağlama (9 madde) 18, 50, 72, 93, 138, 160, 186, 206, 235 C Toplam İş Birliği Puanı (42 madde): C1 + C2 + C3 + C4 + C5 Kendi Kendini Aşma (Self-Transcendence) ST1 Kendini kaybetme-Kendilik bilincinde yaşantı (11 madde) 8, 23, 45, 76, 96, 125, 152, 173, 195, 215, 228 ST2 Kişiler arası Özdeşim-Kendi kendine ayrışma (9 madde) 15, 31, 51, 84, 95, 132, 163, 200, 232 ST2 Manevi kabullenme-Akılcı maddecilik (13 madde) 6, 38, 56, 77, 88, 97, 116, 123, 145, 175, 194, 208, 220 ST Toplam Kendi Kendini Aşma Puanı (33 madde): ST1 + ST2 + ST3 91 EK 5 – WHOQOL-BREF (TR) 92 93 94 95 96 97 98 99 EK 6 – ROSENBERG BENLİK SAYGISI ÖLÇEĞİ D–1 MADDE 1 1. Kendimi en az diğer insanlar kadar değerli buluyorum. a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ 2. Bazı olumlu özelliklerim olduğunu düşünüyorum. a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ 3. Genelde kendimi başarısız bir kişi olarak görme eğilimindeyim. a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ MADDE 2 4. Ben de diğer insanların birçoğunun yapabildiği kadar birşeyler yapabilirim. a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ 5. Kendimde gurur duyacak fazla birşey bulamıyorum. a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ MADDE 3 6. Kendime karşı olumlu bir tutum içindeyim. a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ MADDE 4 7. Genel olarak kendimden memnunum. a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ MADDE 5 8. Kendime karşı daha fazla saygı duyabilmeyi isterdim. a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ MADDE 6 9. Bazen kesinlikle kendimin bir işe yaramadığını düşünüyorum. a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ 10. Bazen kendimin hiç de yeterli bir insan olmadığımı düşünüyorum. a. ÇOK DOĞRU b. DOĞRU c. YANLIŞ d. ÇOK YANLIŞ 100 D–2 11. Kendiniz hakkındaki düşünceleriniz değişkenlik gösterir mi, yoksa her zaman aynı mıdır ? a.ÇOK DEĞİŞİR b.ZAMAN ZAMAN DEĞİŞİR c.ÇOK AZ DEĞİŞİR d.HİÇ DEĞİŞMEZ 12. Hiç kendiniz hakkında bir gün bir görüşe, başka bir gün farklı bir görüşe sahip olduğunuzu farkettiğiniz olur mu ? a. Evet, sık sık olur b. Evet, bazen olur c. Evet, nadiren olur d. Hayır, hiç olmaz 13. Kendim hakkındaki görüşlerimin çok çabuk değiştiğini farkettim. a. DOĞRU b. YANLIŞ 14. Kendim hakkında bazı günler olumlu bazı günlerse olumsuz düşüncelere sahip oluyorum. a. DOĞRU b. YANLIŞ 15. Şu günlerde kendim hakkındaki görüşlerimi hiç birşeyin değiştiremeyeceğini düşünüyorum. a. DOĞRU b. YANLIŞ D–3 16.Başınıza gerçekten bir şey geldiğinde kimse sizin durumunuzla pek ilgilenmeyecektir. a. DOĞRU b. YANLIŞ 17. İnsan doğasında yardımlaşma gerçekten vardır. a. DOĞRU b. YANLIŞ 18. Dikkatli davranmazsanız insanlar sizi kullanacaklardır. a. DOĞRU b. YANLIŞ 19. Bazı kişiler, insanların büyük çoğunluğunun güvenilebilir olduğunu, bazıları ise insanlarla ilişkilerinde çok güvenilemeyeceğini söylerler. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz ? a. İnsanların çoğuna güvenilebilir. b. İnsanlarla ilişkilerde çok güvenilemez. 20. İnsanlar daha çok başkalarına yardım etmeye mi, yoksa kendi çıkarlarını düşünmeye mi eğilimlidirler ? a. Başkalarına yardım etmeye 101 b. Kendi çıkarlarını düşünmeye D–4 21. Eleştiriye karşı ne kadar hassassınızdır ? a. Çok fazla hassas b. Oldukça hassas c. Az hassas d. Hassas değil 22. Eleştiri ya da azarlama beni çok fazla incitir. a. DOĞRU b. YANLIŞ 23. Yanlış yaptığınız bir şey için biri size güldüğünde veya suçladığında ne kadar rahatsız olursunuz ? a. Çok fazla b. Oldukça c. Rahatsız olmam D–5 24. Genelde ne kadar mutlusunuzdur ? a. Çok mutlu b. Mutlu c. Pek mutlu değil d. Çok mutsuz 25. Genelde oldukça mutlu bir kişi olduğumu düşünüyorum. a. DOĞRU b. YANLIŞ 26. Genel olarak kendinizi neşeli bir ruh hali içinde mi, yoksa neşesiz bir ruh hali içinde mi hissedersiniz ? a. Çok neşeli bir ruh hali içinde c. Ne neşeli ne de neşesiz ruh halinde b. Oldukça neşeli bir ruh hali içinde d. Oldukça neşesiz ruh halinde 27. Hayattan çok zevk alıyorum. a. DOĞRU b. YANLIŞ 28. Ben de mutlu gördüğüm diğer kişiler kadar mutlu olabilmeyi isterdim. a. DOĞRU b. YANLIŞ 29. Kendinizi kederli ve karamsar hissettiğiniz olur mu ? a. Çok sık b. Sık c. Ara sıra d. Nadiren e. Hiçbir zaman D–6 30. Çoğu zaman başka bir şey yapmaktansa oturup hayal kurmayı tercih ediyorum. a. DOĞRU b. YANLIŞ 31. Bana hayalperest denilebilir. a. DOĞRU b. YANLIŞ 32. Zamanımın büyük bir kısmını hayal kurmakla geçiririm. a. DOĞRU b. YANLIŞ 102 33. Gelecekte nasıl bir insan olacağınız konusunda hayal kurar mısınız ? a. Çok sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman D–7 34. Hiç uykuya dalma ya da uykunun sürekliliği açısından sorununuz oldu mu ? a. Sık sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman 35. Hiç ellerinizin sizi rahatsız edecek kadar titrediği olur mu ? a. Sık sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman 36. Hiç sizi rahatsız edecek kadar sinirlendiğiniz olur mu ? a. Sık sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman 37. Hiç sizi rahatsız edecek kadar çarpıntı hissettiğiniz olur mu ? a. Sık sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman 38. Hiç sizi rahatsız edecek kadar başınızın içinde basınç hissettiğiniz olur mu ? a. Sık sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman 39. Şu sıralarda hiç tırnak yiyor musunuz ? a. Sık sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman 40. Egzersiz veya çalışma zamanları dışında hiç sizi rahatsız edecek kadar nefes darlığı hissettiğiniz olur mu ? a. Sık sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman 41. Hiç sizi rahatsız edecek kadar ellerinizde terleme olur mu ? a. Sık sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman 42. Hiç rahatsız edici baş ağrıları çeker misiniz ? a. Sık sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman 43. Hiç rahatsız edici kabuslar görür müsünüz ? a. Sık sık b. Bazen c. Nadiren d. Hiçbir zaman D–8 44. Ulusal veya uluslar arası önemli bir konuda görüşünüzü belirttiğinizde birisi size gülerse ne hissedersiniz ? a. Çok incinirim ve rahatsız olurum. b. Biraz incinirim ve rahatsız olurum. c. Beni pek fazla etkilemez. 45. Ulusal veya uluslar arası sorunlar tartışıldığında genellikle kötü izlenim bırakacak bir şey söylemektense hiçbir şey söylememeyi tercih ederim. a. DOĞRU b. YANLIŞ 103 46. Toplumsal konularla ilgili tartışmalarda insanları kızdıracak bir şey söylemektense hiçbir şey söylememeyi tercih ederim. a. DOĞRU b. YANLIŞ D–9 47. Uluslar arası konuları tartışır mısınız ? a. Pek çok b. Oldukça c. Çok az d. Hiçbir zaman 48. Arkadaşlarınızla birlikte uluslar arası konuları tartıştığınız zaman tutumunuz nasıl olur ? a. Sadece dinlerim b. Arada bir görüş bildiririm c. Konuşmaya eşit oranda katılırım d. Diğerlerini ikna etmeye çalışırım D – 10 49. Siz 10 – 11 yaşlarınızdayken anneniz arkadaşlarınızı tanır mıydı ? a. Hepsini tanırdı c. Bazılarını tanırdı b. Çoğunu tanırdı d. Hemen hemen hiçbirini tanımazdı 50. Bu dönemde babanız arkadaşlarınızı tanır mıydı ? a. Hepsini tanırdı c. Bazılarını tanırdı b. Çoğunu tanırdı d. Hemen hemen hiçbirini tanımazdı 51. 5. – 6. sınıflardayken karneniz iyi olduğunda anneniz çoğu zaman ilgilenmezdi. a. DOĞRU b. YANLIŞ 52. 5. – 6. sınıflardayken karneniz iyi olduğunda babanız çoğu zaman ilgilenmezdi. a. DOĞRU b. YANLIŞ 53. 5. – 6. sınıflardayken karneniz kötü olduğunda anneniz çoğu zaman ilgilenmezdi. a. DOĞRU b. YANLIŞ 54. 5. – 6. sınıflardayken karneniz kötü olduğunda babanız çoğu zaman ilgilenmezdi. a. DOĞRU b. YANLIŞ 55. Sizce diğer aile bireyleri sizin söylediğiniz şeylerle ne kadar ilgilenirler ? a. Çok ilgilenirler b. Oldukça ilgilenirler c. İlgilenmezler 104 D – 11 56. Büyümekte olduğunuz dönemde babanızın en çok tuttuğu çocuğu kimdi ? a. Ben b. Ağabeyim e. Kız kardeşim c. Ablam d. Erkek kardeşim f. Bildiğim kadarıyla çok tuttuğu birisi yoktu 57. Bu dönemde babanız arkadaşlarınızı tanır mıydı ? a. Hepsini tanırdı b. Çoğunu tanırdı c. Bazılarını tanırdı d. Hiçbirini tanımazdı 58. Anne ve babanızın hangisi ile daha rahat konuşabiliyorsunuz ? a. Babamla çok daha fazla b. Babamla biraz daha fazla c. Her ikisi ile eşit oranda d. Annemle biraz daha fazla e. Annemle çok daha fazla 59. Anne ve babanızın hangisi sizi daha çok över ? a. Babam çok daha fazla b. Babam biraz daha fazla c. Her ikisi eşit oranda d. Annem biraz daha fazla e. Annem çok daha fazla 60. Anne ve babanızın hangisi size daha çok şefkat gösterir ? a. Babam çok daha fazla b. Babam biraz daha fazla c. Her ikisi eşit oranda d. Annem biraz daha fazla e. Annem çok daha fazla 61.Anne ve babanız anlaşamadıkları zaman siz genellikle hangisinden yana olursunuz ? a. Çok daha fazla olarak babamdan yana b. Biraz fazla olarak babamdan yana c. Eşit oranda her ikisinden yana d. Biraz fazla olarak annemden yana e. Çok daha fazla olarak annemden yana D – 12 62. Yalnız bir insan olmaya eğilimli misinizdir ? a. Evet b. Hayır 63. İnsanların çoğu sizin nasıl bir kişi olduğunuzu bilirler mi, yoksa çoğunun sizi gerçekten tanımadıklarını mı düşünürsünüz ? a. Çoğu benim nasıl biri olduğumu bilir. b. Çoğu gerçekten beni tanımaz. 105 EK 7 – POZİTİF BELİRTİLERİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ (SAPS/ PBDÖ) 106 107 108 EK 8 – NEGATİF BELİRTİLERİ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ (SANS/ NBDÖ) 109 EK 9 – KİŞİSEL VE SOSYAL PERFORMANS ÖLÇEĞİ (PSP) 110 111
