içindekiler 1.ünite insanda üreme büyüme ve

İÇİNDEKİLER
1.ÜNİTE İNSANDA ÜREME BÜYÜME VE GELİŞME
DNA VE GENETİK KOD
 KROMOZOM
 DNA
 GEN
 NÜKLEOTİT
 DNANIN KENDİNİ EŞLEMESİ
 DNA DAKİ BAĞINTILAR
HÜCRE BÖLÜNMESİ

MİTOZ BÖLÜNME

MİTOZUN YARARLARI

MİTOZLA İLGİLİ MATEMATİK

MİTOZUN EVRELERİ

SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ

MAYOZUN ÖNEMİ

MAYOZUN ÖZELLİKLERİ

MAYOZUN AŞAMALARI

PARÇA DEĞİŞİMİ

MİTOZLA MAYOZ ARASINDAKİ FARKLAR

DİŞİLERDE ÜREME

ERKEKLERDE ÜREME

ERGENLİKTEKİ BEDENSEL VE RUHSAL DEĞİŞİMLER
İNSANDA ÜREME
DNA VE GENETİK KOD
Konunun Kavramları
Kromozom DNA
Gen
Nükleotid
Yukarıdaki kavramları büyükten küçüğe
doğru sıralarsak
Kromozom>DNA>Gen>
Nükleotid
Nükleotidler birleşerek genleri genler DNA
ları DNA da kromozomları oluşturur.
Yaklaşık 1000-1500 nükleotid 1 geni
oluşturur.
Yaklaşık 30.000 gen bir DNA yı oluşturur.
DNA proteinlerle birleşerek kromozomları
oluşturur.
1
KROMOZOM
*DNA’ya özel proteinlerin
eklenmesiyle oluşmuş
ipliksi yapıdaki kalıtım
maddesine kromozom
denir
Kromozom nerede yer alır
*Gelişmiş yapılı canlılarda hücrenin
çekirdeğinde yer alır. Bakteri ve mavi yeşil
alglerde ise hücrenin sitoplazmasında
bulunur.
2
*Her canlı türünde CANLI KROMOZOM
belli sayıda
TÜRÜ SAYISI
bulunur
2n =46 (23
İnsan
çift)
*Bazı canlı türlerin Moli
kromozom sayısı balığı 2n =46
aynı olabilir. Bu
At
2n = 64
türlerin akraba
olduğunu
Buğday 2n = 28
göstermez.
*Kromozom sayısı Köpek 2n = 78
canlının
gelişmişliğini de göstermez.
*En gelişmiş yapılı canlı İNSANDIR.
3
Homolog kromozom

Kromozom
gelişmiş yapılı
canlılarda 2
takım halinde
bulunduğu
için 2n ile
gösterilir. Yani
bir takımını anneden diğer takımını
babadan aldığı için.
*Kromozomlar çiftler halinde bulunur.
Birisi anneden diğeri babadan gelmiştir.
*Aynı büyüklükteki aynı özelliklerin ortaya
çıkmasından sorumlu genleri taşıyan
kromozomlara homolog kromozom denir.
4
DNA (Deoksiribo Nükleik Asit)

Bir canlının sahip olduğu tüm
özelliklerinin bilgisini içeren yönetici
bir moleküldür
Örneğin, insanın göz, rengi,
boy uzunluğu, kan grubu, saç
rengi, saç şekli gibi özellikleri
kalıtsal özelliklerdir
Bu özelliklere ait bilgiler DNA
da kodlanmış halde bulunur.
DNA’nın görevi
 Hücrenin solunum,
sindirim, protein
üretimi, boşaltım, üreme gibi
faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde
yönetici bir rol oynar.
5
DNA nın yapısı
 DNA iki zincirlidir.
 Sarmal yapıdadır.
 Zincirler arasında hidrojen bağları
bulunur.
GEN
*Kısaca DNA nın anlamlı bölgelerine gen
denir.
*Anne ve babadan çocuklarına geçen
kalıtsal özelliklere gen denir.
*Kalıtsal özellikler en az iki genle ortaya
çıkar
*Bir DNA’da yaklaşık 50.000 gen bulunur.
6
Nükleotid
*DNA nın en küçük yapı birimidir.
*Bütün canlılarda 4 çeşit nükleotid vardır.
-Adenin(A)
-Timin (T)
-Guanin(G)
-Sitozin(C )
*Nükleotitlerin sayısında ve dizilişindeki
farklılık canlıların birbirinden farklı
olmasını sağlar
Bir nükleotid 3 kısımdan oluşur.
1.FOSFAT

2.BEŞ KARBONLU DEOKSİRİBOZ ŞEKERİ
3.ORGANİK BAZ
7
Nükleotit şekli
Organik bazında (4 ÇEŞİDİ VARDIR)
1.ADENİN(A)
2.TİMİN(T)
3.GUANİN(G)
4.SİTOZİN(C)

Bütün nükleotidlerde nükleotid
sayısı kadar fosfat ve şeker bulunur.
Fosfat = Şeker = Nükleotid = Organik baz
Sayısı sayısı sayısı
sayısı
8
*Nükleotidler organik baza göre isim
alırlar.
* 4 çeşit baz olduğu 4 çeşit nükleotid
vardır.
-Adenin nükleotid
-Timin nükleotid
-Guanin nükleotid
-Sitozin nükleotid
*DNA iki zincirli olduğu için zincirin bir
tarafında ADENİN NÜKLEOTİDİ VARSA
DİĞER TARAFINDA TİMİN NÜKLEOTİDİ
OLUR
*GUANİN NÜKLEOTİDİ VARSA diğer
tarafta SİTOZİN NÜKLEOTİDİ OLUR.
9
Yukarıdaki resme göre
Nükleotit
Adenin
10
sayısı
sayısı
Şeker
Timin
10
sayısı
sayısı
Fosfat
Guanin
10
sayısı
sayısı
Organik
Sitozin
baz sayısı
10
sayısı
10
2
2
3
3
DNA DAKİ BAĞINTILAR

ADENİN SAYISI=TİMİN SAYISI
𝐴𝐷𝐸𝑁İ𝑁
=1
𝑇İ𝑀İ𝑁

GUANİN SAYISI=SİTOZİN SAYISI
𝐺𝑈𝐴𝑁İ𝑁
=1
𝑆İ𝑇𝑂𝑍İ𝑁
𝐴𝐷𝐸𝑁İ𝑁 + 𝐺𝑈𝐴𝑁İ𝑁
=1
𝑇İ𝑀İ𝑁 + 𝑆İ𝑇𝑂𝑍İ𝑁
11
𝐴𝐷𝐸𝑁İ𝑁 + 𝑆İ𝑇𝑂𝑍İ𝑁
=1
𝑇İ𝑀İ𝑁 + 𝐺𝑈𝐴𝑁İ𝑁
ADENİN +GUANİN =TİMİN +SİTOZİN
ADENİN +SİTOZİN = TİMİN + GUANİN
12
DNA NIN KENDİNİ
EŞLEMESİ(KOPYALAMASI)
*DNA, kopyalanacağı zaman bir fermuar
gibi açılır.
*Hücre sitoplazmasındaki nükleotidler
uygun şekilde ayrılan DNA zincirinin karşı
kolunu tamamlar.
*ADENİN KARŞISINDA TİMİN
*GUANİN KARŞISINDA SİTOZİN OLACAK
ŞEKİLDE EŞLEME OLUR
13
BİRBİRİNDEN
AYRILMIŞ DNA
ZİNCİRLERİ
Sitoplazmadan gelen
nükleotid dizisi
DNA nın kendini eşlemesi sonucu
birbirinin aynısı iki DNA molekülü oluşur
14


HÜCRE BÖLÜNMEYE
BAŞLAMADAN ÖNCE DNA
KENDİNİ KOPYALAMIŞ OLUR.Bu
olaydan sonra HÜCRE
BÖLÜNMEYE BAŞLAR.
DNA’nın yapısını ve canlıların
kalıtsal özelliklerinin nesilden nesile
aktarılmasını araştıran bilim dalına
genetik denir
15
HÜCRE BÖLÜNMESİ
Canlıların hücrelerinde bir çok metabolik
faaliyet gerçekleşmektedir. Beslenme,
solunum, enerji üretimi, atıkların oluşması
ve depolanması gibi…


Biyolojik faaliyetler sonucunda
hücre büyümektedir.
Bir hücrenin belirli bir büyüklüğe
ulaştıktan sonra bölünerek yeni
hücreler meydana getirmesine
hücre bölünmesi denir
16
HÜCRE BÖLÜNMESİ İKİ ÇEŞİTTİR.
1.MİTOZ BÖLÜNME
2.MAYOZ BÖLÜNME
1.MİTOZ BÖLÜNME



Mitoz sonucunda aynı genetik
yapıda iki yeni hücre oluşur.
Hücrelerin
kromozom sayısı
kesinlikle değişmez.
Aynı görevi yapacak olan
hücrelerin, aynı genetik yapıda
olması; kromozomlarının
değişmemiş olması ve
farklılaşmanın meydana gelmemesi
mitozun en önemli özelliğidir.
17

Oluşan hücrelerin organel çeşitliği
aynı olmakla birlikte organel sayısı
ve büyüklüğü yani sitoplazma
miktarı değişebilir.
Kromozom Organel Organel
sayısı
çeşitliliği sayısı ve
sitoplazma
miktarı
Ana
hücre
Yavru
hücrede
Diğer
Yavru
hücrede
46 İSE
değişmez
46 DIR
değişmez
farklıdır
46 DIR
değişmez
farklıdır
18
Vücuttaki her hücre mitoz bölünme geçirir
mi?
 Hayır
 İnsan vücudundaki kas, sinir ve
alyuvar hücreleri mitoz geçiremez
MİTOZ CANLININ HAYATINDA NE ZAMAN
BAŞLAR NE ZAMAN BİTER

GELİŞMİŞ YAPILI İNSAN HAYVAN
BİTKİLER İÇİN ZİGOTLA BAŞLAR
CANLININ ÖLMESİYLE SONA ERER.
19
MİTOZUN FAYDALARI




Mitoz çok hücreli canlılarda,
canlının büyüyüp gelişmesini ve
canlının yaralanan bölgelerinin
onarılmasını sağlar.
Tek hücreli organizmalarda ise
mitoz, canlının üremesini sağlar
Zigottan embriyo, embriyodan
bebeğin oluşumunu sağlar
Bebeğin büyüyüp
gelişmesi,boyunun uzaması

Kırılan kemiklerimizin onarılması

Yaralarımızın iyileşmesi
20






Kemik iliğinden yeni kan
hücrelerinin oluşması
Civcivin tavuğa dönüşmesi
Kuyruğu kopan bir kertenkelenin
kuyruğunuyeniden oluşturması
Deniz yıldızının kopan kolunu
yenilemesi
Yassı solucanın bir çok parçaya
ayrılsa bile her bir parçasının tam
bir solucan oluşturması
Deniz anası, hidra, sünger ve maya
hücrelerinin tomurcuklanarak
çoğalmaları
21


Amip,öglena gibi canlıların
çoğalması
Gül ve söğütün kesilen dallarının
toprağa dikilmesiyle yeni gül ve
söğüt oluşturması.
22
Mitozla ilgili matematik


Bir hücreden bir bölünme
sonucunda iki hücre iki bölünme
sonucunda dört hücre ….oluşur.
Mitoz sonucunda oluşan hücre
sayısı =2n formülü ile hesaplanır.
n:bölünme sayısı
Bir hücre 5 defa mitoz bölünmeye uğrarsa
25 =2.2.2.2.2=32 tane hücre oluşur.

Bir hücre kaç defa mitoz
bölünmeye uğrarsa uğrasın oluşan
hücrelerin kromozom sayısı
değişmez, sabittir.
23
Örnek:
İnsanın karaciğer hücresi 2n=46
kromozomludur. Bu hücre 6 defa mitoza
uğrasa kromozom ve hücre sayısı ne olur
Mitoz miktarı=n=6
Hücre sayısı= 2n=26
Hücre sayısı=2.2.2.2.2.2=64 tane hücre
oluşur
Kromozom sayısı mitozda değişmez gene
2n=46
24
Mitoz bölünme başlamadan önce neler
olur
 Hücre büyüyüp gelişir




Hücrenin hacmi sitoplazması ve
hücre zarının yüzey alanı artar
Kalıtım maddesi yani DNA veya
kromozom kendini eşler
Hayvan hücresiyse sentriyoller
kendini eşler yani kopyalar
DNA kendini eşledikten sonra
kesinlikle Mitoz başlar.
25
Hazırlık evresi


Mitoz bölünme iki aşamada olur
önce çekirdek bölünmesi sonra
sitoplazma bölünmesi olmaktadır.
Çekirdek bölünmesi ise 4 aşamada olur.
1.Profaz
2.Metafaz
3.Anafaz
4.Telofaz
26
1.PROFAZ
 Hücre bölünmesinin ilk aşamasında
kalıtım maddesi(kromozomlar) ip
yumağı şeklindedir. Kalıtım maddesi
kısalıp kalınlaşır belirginleşir
görülmeye başlanır.

Çekirdek zarı tamamen erimeye
başlar ve sonra yok olur
27
2.METAFAZ
 Hücrede dağınık halde bulunan
kromozomlar hücrenin ortasında
dizilirler
28
3.ANAFAZ
 Kromozomlar ikiye ayrılarak
hücrenin zıt kutuplarına yani
karşılıklı kutuplarına gider
–––––
29
4.TELOFAZ
 Bu aşamadan sonra çekirdek
bölünmesi tamamlanmış
sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.
İki yeni hücre oluştuktan sonra
Çekirdek yeniden oluşmaya başlar
30
SİTOPLAZMA BÖLÜNMESİ


Sitoplazma bölünmesi hayvan
hücrelerinde boğumlanma şeklinde
oluşurken bitki hücrelerinde ara
lamel oluşumu ile meydana gelir.
Bitki hücrelerinde hücre çeperi
olduğu için boğumlanma olmaz.
Hayvan
hücrelerinde
sitoplazmanın
boğumlanması
Bitki hücrelerinde
ara lamel oluşumu
31
MAYOZ BÖLÜNME






Üreme organlarında üreme ana
hücrelerinden üreme hücrelerinin
oluşumuna MAYOZ BÖLÜNME
denir.
Üreme olayı canlının yaşaması için
çok gerekli bir olay değildir.
Neslinin yani soyun türün devamı
için gerekli bir olaydır.
Üreme olayı Mayoz bölünme
sayesinde olur
Annenin yumurtası ve babanın
spermi bizi oluşturur.
Yumurta ve spermdeki genetik bilgi
bize aktarılır.
32





Bu yüzden anne ve babaya
benzeriz.
Çocuklar anne ve babalarına
benzer fakat bire bir aynı değildir.
Anne ve babanın DNA larındaki
Nükleotid dizilişi çocukların
nükleotid dizilişine yakın olduğu
için anne ve babaya benzeriz.
Yavruların anne ve babalarından
farklı olması türdeki çeşitliliği artırır.
Doğadaki bu çeşitliliğe BİYOLOJİK
ÇEŞİTLİLİK DENİR
Biyolojik çeşitliliğe neden olan en
önemli olay, mayozdur
33
MAYOZ BÖLÜNME ÖZELLİKLERİ
1.Üreme hücrelerinin oluşumunu sağlar.
SPERM
POLEN(BİTKİLERDE
YUMURTA ERKEK ÜREME
HÜCRESİ)
34
2.Bir hücreden 4 hücre oluşur.
3.Mayoz iki aşamada oluşur.
Birinci aşamada hücre sayısı artar
kromozom sayısı yarıya iner
ikinci aşamada sadece hücre sayısı artar,
kromozom sayısı değişmez.
35
Örneğin,ana hücrenin kromozom sayısı 46
ise oluşan hücreler 23 kromozoma
sahiptir.
MAYOZ 1
MAYOZ 2
36
4.Ana hücre 2n sayıda ise YANİ İKİ TAKIM
HALİNDE İSE yavru hücreler n sayıdadır
YANİ TEK TAKIM HALİNDEDİR.
5.ANA HÜCRE VE YAVRU HÜCRELERİN
HEPSİ FARKLI GENETİK YAPIDADIRLAR
37
6.Tür içinde çeşitlilik sağlar.
7.Tür içinde kromozom sayısının sabit
kalmasını sağlar.
Örneğin insanlarda kromozom sayısı
milyonlarca
yıldan beri hep 46 dır.
38
MAYOZUN EVRELERİ

Mayoz bölünme iki aşamada olur.
Mayoz 1
DNA ve sentriyoller
Hazırlık kendini kopyalar
evresi Yandaki resimde
2n=4 kromozomlu
Profaz
Çekirdek zarı erir
Kromozomlar
birbirine sarılır Gen
(parça) değişimi olur
Kromozomlar çift
sıra halinde
Metafaz
hücrenin ortasında
(ekvatorunda) dizilir
39
Homolog
kromozomlar zıt
kutuplara ayrılır
Anafaz
Bu yüzden
kromozom sayısı
yarıya iner
sitoplazma bölünür
Tekrar çekirdek zarı
ve çekirdek
oluşmaya başlar.
Telofaz
Oluşan hücreler 2
tane
Kromozom sayıları n
=2 dir
40
Mayoz 2
Hazırlık
evresi
DNA kendini
KOPYALAMAZ ama
sentriyoller kendini
kopyalar
Profaz
Çekirdek zarı yeniden
eriyip yok olur
Metafaz
Anafaz
Kromozomlar tek sıra
halinde dizilir
Kromozomu oluşturan
kardeş kromotitler zıt
kutuplara gider
41
Telofaz
Birbirinden farklı 4 hücre
oluşur.
Çekirdek zarı yeniden
oluşur.
n =2 kromozomludurlar
42
MAYOZDAKİ PARÇA DEĞİŞİMİ


Birbirine temas eden homolog
kromozomlar arasında gen alış
verişi olur. Bu olaya parça değişimi
(krosingover )denir
Homolog kromozom :Bir hücrede
biri anneden, diğeri babadan gelen
aynı büyüklükteki kromozom çiftine
homolog kromozom denir.

43



Mayozun birinci bölümünde
homolog kromozomlar arasında
gen alış verişi yaşanır.
Parça
değişimi,
mayoz
sonucunda
oluşan yavru
hücrelerin
birbirinden farklı genetik yapıda
olmasını sağlar.
PARÇA DEĞİŞİMİ olmasaydı anne
ve babamızın aynısı hatta oluşan
kardeşlerimizin kopyası olurduk
herkes birbirinin aynısı olurdu
44
Mitoz ve Mayoz Bölünme Arasındaki
Farklar
MİTOZ
MAYOZ
İki yeni hücre oluşur. Dört yeni hücre
oluşur.
Vücut hücrelerinin ve Sadece üreme ana
üreme ana
hücrelerinde
hücrelerinin
görülür
çoğalmasında
görülür
Kromozom sayısı
değişmez.
Kromozom sayısı
yarıya iner.
Oluşan yavru hücreler
Oluşan yavru
ana canlı ile aynı genetik hücrelerin her biri ana
bilgiye sahiptir.
canlıdan ve
birbirinden farklı bir
genetik yapıya
sahiptir
45
Tek hücrelilerde
üremeyi, çok
hücrelilerde ise
yaraların
onarılmasını ve
büyümeyi sağlar
Eşeyli üreyen
canlılarda üreme
hücrelerinin
oluşumunu sağlar.
Eşeysiz üremenin
temelini oluşturur.
Eşeyli üremenin
temelini oluşturur
46
İNSANDA ÜREME SİSTEMİ
KONUNUN KAVRAMLARI
Sperm Yumurta
Embriyo Bebek
Zigot
SPERM
 Erkek üreme
hücresidir.
 Testislerde
üretilir
 Çok hareketlidir
 Az sitoplazmalıdır
 Baş,boyun ve kuyruk kısımlarından
oluşur
 Sperm hücrelerin kromozom sayısı
n =23
22+X VEYA 22+Y ŞEKLİNDEDİR
47
YUMURTA
Dişi üreme
hücresidir.
 Yumurta
kanalında üretilir
 Bol
sitoplazmalıdır
 Hareketsizdir
 Hücre zarı sitoplazma ve
çekirdekten oluşur.
 Yumurta hücrelerinin kromozom
sayısı n =23
SADECE 22+X ŞEKLİNDEDİR

48
ZİGOT
Döllenmiş dişi üreme hücresine de
zigot denir
 Sperm ve yumurtanın birleşmesi
sonucu oluşur.

49
EMBRİYO
 Zigotun çoğalması
sonucu oluşan canlı
taslağı.
 Zigot oluştuktan sonra
çoğalarak ve değişik
evrelerden geçerek ilk
canlı taslağını
oluşturmaya başlar

Değişik canlılara ait embriyolar
BİRBİRİNE BENZER
50
BEBEK
*Zigotun oluşumundan bebeğin dünyaya
gelmesi doğması 40 hafta yaklaşık 280
gün veya 9 ay sürer.
*Zigot oluştuktan sonra bebeğin oluşumu
mitoz bölünme sayesinde olur.
51
BEBEĞİN CİNSİYETİ
Cinsiyetin oluşumu spermden gelen
kromozoma bağlıdır.
SPERM
YUMURTA
CİNSİYET
KROMOZOM KROMOZOM
22+X
22+Y
22+X
22+X
KIZ
ERKEK
TEK YUMURTA İKİZİ
SPERM VE YUMURTANIN BİRLEŞMESİ
SONUCU OLUŞAN ZİGOT İKİYE
AYRILDIKTAN SONRA AYRI PLASENTALAR
İÇİNDE BÜYÜYÜP GELİŞİRSE TEK
TUMURTA İKİZİ OLUŞUR. OLUŞAN
İKİZLERİN GENETİK YAPILARI CİNSİYETLERİ
AYNIDIR.
52
ÇİFT YUMURTA İKİZİ
EĞER ANNE İKİ FARKLI YUMURTA ÜRETİR
VE ÜRETİLEN YUMURTA İKİ FARKLI SPERM
TARAFINDAN DÖLLENİRSE İKİ AYRI ZİGOT
OLUŞUR.
FARKLI ZAMANLARDA DOĞAN KARDEŞ
GİBİ OLURLAR.GENETİK YAPILARI AYNI
DEĞİLDİR. CİNSİYETLERİ AYNI DA OLABİLİR
FARKLI DA OLABİLİR.
53
DİŞİ ÜREME SİSTEMİ
Döl yatağı
 Yumurta kanalı
 Yumurtalık
 Döl yo

54
ERKEK ÜREME SİSTEMİ
Testis
 Salgı bezi
 Sperm kanalı
 Penis

55
ERGENLİK VE SAĞLIK



Ergenlik dönemi yaklaşık 12 ile 24
yaşlarında yaşanan ve kişinin,
biyolojik olarak gelişmesi
neticesinde bedensel, cinsel ve
zihinsel gelişimini sürdürdüğü
gelişim dönemidir
Ergenlik dönemi sonunda birey
yetişkin olarak tanımlanır.
Ergenliğe geçiş dönemi insan
yaşamında bebeklikten sonra en
büyük biyolojik değişimlerin
yaşandığı zaman dilimidir
56
Erkeklerde görülen değişimler
Sperm oluşumunun başlaması
 Sakal, bıyık çıkması
 Sesin kalınlaşması
Kızlarda görülen değişimler
Yumurta oluşumunun başlaması
 Adet görme
 Vücut hatlarının belirginleşmesi

Kızlarda ve Erkeklerde görülen ortak
değişimler
 Boy ve kilo artışı, kasların gelişmesi
 Deride yağlanma ve sivilce oluşumu
 Koltuk altı vb. bölgelerin kıllanması
 Ter salgısının artması
 Ruhsal değişimler yaşanabilir.
57
Bu dönemde ruhsal olarak da birçok
değişim yaşarız.
-Vücudumuzdaki değişimlerden dolayı
utanabilir,
-Arkadaşlarımızdan farklı olduğumuzu
düşünebiliriz.
-Kendimizi yalnız hissedebilir, öğretmen,
aile ve akranlarımızla tartışmalar
yaşayabiliriz.
-Duygularımız çok hızlı değişkenlik
gösterebilir, mutlu iken kısa bir süre sonra
mutsuz bir duruma gelebiliriz.
58




Ergenlik döneminin her yönden
sağlıklı geçirilebilmesi için yapılması
gerekenler
Ergenlerin herhangi bir sorunla
karşılaşmaları durumunda,
sorunlarına diyalogla çözüm
aramalarına fırsat verilmeli, anlayışlı
davranılmalıdır.
Kötü alışkanlıkların nasıl sonuçlar
doğuracağı etkili bir şekilde
anlatılmalıdır.
Gençlerin meslek seçimlerine ve
gelecekle ilgili planlamalarına
yönelik rehberlik edilmelidir.
59