kalın bağırsak (kolon ve rektum) kanseri

KALIN BAĞIRSAK (KOLON VE REKTUM) KANSERİ
Kolofon
Kræft i tyk- og endetarmen
Udgiver:
Kræftens Bekæmpelse, Strandboulevarden 49, 2100 København Ø
Sundhedsstyrelsen, Islands Brygge 67, 2300 København S
URL:
cancer.dk og sst.dk
Redaktion:
Antropolog, mag.art. Ann-Britt Kvernrød, overlæge, dr.med. Iben
Holten og overlæge, ph.d. Peter Meidahl Petersen (Kræftens Bekæmpelse) i samarbejde med akademisk medarbejder Niels Sandø og akademisk medarbejder Anne Rygaard Bennedsen (Sundhedsstyrelsen).
Emneord:
cancer, patienter, behandling, rådgivning
Kategori:
rådgivning
Sprog:
tyrkisk
Version:
1.0, januar 2009
Layout og tryk: Trekroner Grafisk A/S
Illustrationer: Henning Dalhoff
Fotos:
Mikael Rieck
ISBN:
978-87-7676-755-6
ISBN:
978-87-7064-062-6
ISBN elektronisk version:
978-87-7676-753-2
Publikationen kan frit refereres med tydelig kildeangivelse.
Alle fotos er modelfotos.
Stor tak til lærere og elever på Høje Tåstrup Sprogcenter, sundhedsformidlere Meliha
Saglanmak og Karim Aziz Hassan, samt læge Jon Trærup Andersen for at stille op til
fotografering.
2
Bu kitapçık, kolon kanseri (kalın bağırsak kanseri) yada rektum kanserine (kalın bağırsağın en son kısmının kanseri) yakalanan hastalar
ve aileleri için hazırlanmıştır. Kitapçık bu iki hastalık ve tedavilerini
ele almaktadır. Bu kitapçıktan doktorlar ve hemşirelerin size
aktardıkları bilgiler ışığında yararlanabilirsiniz.
Danimarka’da her sene yaklaşık 3600 kişi ya kolon kanserine yada
rektum kanserine yakalanmaktadır. Hastalık özellikle 50 yaşın üzerindeki kişilerde ortaya çıkmaktadır. Hem erkekler hem de kadınlar
bağırsak kanserine yakalanabilir.
Çoğu insan kansere yakalandıklarını öğrendiğinde şoka uğrar. Ama
kalın bağırsak kanserinin tedavisi her gün giderek daha ilerlemektedir. Bağırsak kanseri ne kadar erken teşhis edilirse, tam şifa ile tedavi
edilme şansı da o kadar yüksektir.
Kasım 2008
Iben Holten
Başhekim Dr. Med.
Kanserle Mücadele Derneği
(Kræftens Bekæmpelse)
Else Smith
Başhekim Dr. Med. Başhekim,
Koruyucu Hekimlik Merkezi Müdürü
Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü
3
4
Giriş
Kalin bağirsak ve rektum
7
Bağirsak kanserinin sebepleri nelerdir?
7
Bağırsak kanserinin belirtileri nelerdir?
7
Hangi tedavi uygulanır?
8
• Kalın bağırsak (kolon) kanseri için hangi tedaviler uygulanır? 8
• Rektum kanseri için hangi tedaviler uygulanır?
10
• Hastane dişinda tedavi
12
Tedavi tamamlandiktan sonra ne olur?
15
• Kolostomi (stomi) ile yaşama
15
• Kontrol
17
Pratik bilgiler
17
• Hastanede
17
• Nereden yardım ve danışmanlık alabilirim?
18
• Evde yardıma ihtiyacınız var mı?
20
• Sigorta
22
• Yurtdışına (seyahate/tatile) çıkacaksanız
22
5
.DUDFLğHU
.DOÕQ
bağÕUVDN
.DOÕQEDğÕUVDN
LoLQLG|şH\HQ
|UWWDEDNDVÕ
0XNR]D
.DOÕQ
bağÕUVDN
İQFHEDğÕUVDN
$SDQGLVLW
5HNWXP
/HQI
GDPDUODUÕ
/HQIEH]OHUL
Kalın bağırsağın etrafında, lenf damarları ile birbirine bağlı bulunan
lenf bezleri bulunur. Lenf bezleri vücudun pek çok yerinde bulunur.
Bu bezler vücudumuzun savunma mekanizmasının bir parçasıdır.
6
KALIN BAĞIRSAK VE REKTUM
Kalın bağırsak ve rektum, yiyecek ve içeceklerin sindiriminde bize
yardımcı olur. Kalın bağırsak yaklaşık 1,5 m uzunluktadır. Rektum
(kalın bağırsağın son kısmı) yaklaşık 15 cm uzunluktadır
BAĞIRSAK KANSERİNİN SEBEPLERİ NELERDİR?
Kansere yakalanıp yakalanmamanız konusunda besinler büyük rol
oynamaktadır.
Aşağıda belirtilen konular bağırsak kanserine yakalanma riskini
arttırır:
• Çok et yiyorsanız
• Sadece çok az sebze yiyorsanız
• Fazla kilolu iseniz
• Sigara içiyorsanız
• Alkol kullanıyorsanız
• Günlük hayatınızda çok fazla hareket etmiyorsanız ve fiziksel
egzersiz yapmıyorsanız
• Ailenizde daha önce kalın bağırsak kanserine yakalanan varsa
BAĞIRSAK KANSERİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Haftalar boyunca zaman zaman kabızlık ve/veya ishal oluyorsanız,
bu bağırsak kanserinin belirtisi olabilir. İzah edilemeyen kilo kaybı,
dışkıda kan görülmesi, yada kansızlık da bağırsak kanserinin belirtisi
olabilir. Bağırsağı tam boşaltamama problemleri, rektumda (kalın
bağırsağın son kısmı) kanser belirtisi olabilir. Bazı hastalarda ağrılar
olabilir, ama bu özellikle hastalığın yayıldığı durumlarda görülür.
Bağırsaktaki büyük bir tümör, bağırsağın tıkanmasına ve bunun sonucu olarak bağırsak dolanmasına (tarmslyng) yol açabilir.
7
HANGİ TEDAVİ UYGULANIR?
Bağırsak kanseri ameliyat, kemoterapi ve ışın tedavisi (radyoterapi)
ile tedavi edilir. Kalın bağırsak ve rektum kanseri farklı şekillerde
tedavi edilir. Bu nedenle bu iki tip kanserin tedavisi birbirinden ayrı
olarak ele alınmaktadır.
KALIN BAĞIRSAK (KOLON) KANSERİ İÇİN HANGİ
TEDAVİ UYGULANIR?
Kalın bağırsak kanserine yakalanan hastalar ameliyat edilir. Ameliyatta doktorlar kanser tümörünü ve tümörün her iki tarafındaki
bağırsağın bir kısmını alırlar. Hastaların çoğunda tümor alındıktan
sonra bağırsağın her iki ucu birbirine eklenerek bağırsağın devamlılığı sağlanır. Ama bazı hastalarda bağırsak bir kolostomi
açılması ile (stomi) karından dışarıya bağlanır.
Kolostomi, kolonun (kalınbağırsağın) hastalıklı kısmının alınıp geriye kalan kısmının ameliyatla karın ön duvarına dikilerek dışarıya
açılmasıdır. Kolostominin görevi, dışkının bu yapay çıkış yoluyla
stoma denen ağız kısmından dışarı atılmasını sağlamaktır
Kolostomi (stomi) ameliyatı geçici yada kalıcı olabilir.
Kemoterapi
Kemoterapi, kanser hücrelerinin ilaç ile tahrip edilmesidir. Kemoterapi çoğu hastaya damar yolu ile verilir. Yani, ilaç vücudunuza kan
damarları yolu ile serum şeklinde verilir. İlk tetkikler hastalığın vücuda yayıldığını gösterirse, kemoterapi ameliyattan önce verilir.
Ameliyat esnasında lenf bezlerinde de kanser olduğu görülürse, kemoterapi ameliyattan sonra verilir.
8
9
Kemoterapinin yan etkileri
Kemoterapi hem kanser hücrelerini hem de normal vücut hücrelerinden bazılarını etkiler. Normal vücut hücrelerinin etkilenmesi yan
etkilere yol açar. En sık görülen yan etkiler yorgunluk, iştah kaybı,
bulantı ve kusmadır. Bazı hastalarda saç dökülmesi görülür, ama tedavi sona erdikten sonra saç yeniden uzar. Az sayıda hastada avuç
içi derisinde ve ayak tabanında kızarıklık ve deride soyulma, ya da
gözlerde sulanma görülür.
REKTUM KANSERİ İÇİN HANGİ TEDAVİ UYGULANIR?
Kanser sadece rektumda (kalın bağırsağın en son kısmında) yerleşmiş
ve yayılmamış ise, ameliyat edilirsiniz. Rektum kanseri ameliyatlarında
doktorlar bütün rektumu yada rektumun büyük bir kısmını çıkarırlar.
Ameliyattan sonra bağırsağın her iki ucu tekrar birbirine bağlanır.
Doktorlar çoğunlukla geçici kolostomi (stomi) yaparak bağırsağın
iyileşmesi için ortam sağlarlar. İyileştikten sonra bağırsağın her iki
ucu birbirine bağlanır.
Tümör makata (anüse) çok yakın bir yerde ortaya çıkabilir, bu hastalarda dışkılamayı kontrol eden kapatma kasının alınması gerekir, bu
durumda kalıcı kolostomi (stomi) takılır.
Kanser bağırsağın dışında büyürse, ameliyattan önce ışın tedavisi ve
kemoterapi uygulanır. Bu kanserin ilerde yeniden ortaya çıkma riskini azaltır. Tümör ameliyat edilemiyorsa, ışın tedavisi ve kemoterapi tümörü küçültür. Bu tedaviden sonra çoğu hastada tümörü
ameliyat ile çıkarmak mümkün olur.
10
Işın tedavisi
Işın tedavisi kanser hücrelerini öldürür. Sadece kanser olan bölgeye
ışın verilir. Tedavi her sefer sadece birkaç dakika sürer. Işın tedavisi
esnasında hiçbir şey hissetmezsiniz.
Işın tedavisinin yan etkileri
Işın tedavisi nedeni ile bazı hastalarda yorgunluk, bazılarında ishal
görülür. Bazı hastalar pek yan etki yaşamadan normal hayatlarına
devam ederler. İleriye yönelik olarak ışın tedavisi, dışkı kontrolünde zorlanmalara yol açabilir. Bazı hastalar bir dönem bez kullanmak zorunda kalırlar. Ameliyat edilen ve ışın tedavisi uygulanan
hastalar daha sık dışkılama ihtiyacı duyarlar
Kemoterapi
Kemoterapi, kanser hücrelerinin ilaç ile tahrip edilmesidir.
Kemoterapi damar yolu ile (drop) verilir. Yani ilaç vücudunuza kan
damarları yolu ile serum şeklinde verilir.
Kemoterapinin yan etkileri
Kemoterapi hem kanser hücrelerini hem de normal vücut hücrelerinden bazılarını etkiler. Bunun sonucu olarak çoğu hastada yorgunluk, iştah kaybı, ishal ve kusma görülür. Bazı hastalarda saç
dökülmesi görülür, ama tedavi tamamlandıktan sonra saçlar yeniden
uzar. Az sayıda hastada avuç içi derisi ve ayak tabanında kızarma
ve kabuklanma oluşur.
11
Yan etkiler kişiden kişiye değişir. Tedavi esnasında herkeste
aynı yan etkiler görülmez. Bazı yan etkiler ilaç ile hafifletilebilir.
Yayılan rektum kanserinin tedavisi
Kanser karaciğer veya diğer organlara yayıldı ise kemoterapi uygulanır. Hastalığın tekrar ortaya çıktığı durumlarda da kemoterapi uygulanır.
Makat (Anüs) kanserinin tedavisi
Makat (anüs) kanserlerinde genellikle ışın tedavisi ve kemoterapi
uygulanır. Bu en hafif ve en etkin tedavidir. Bazı durumlarda tümör
ameliyatla tamamen çıkarılır.
Hastane dışında tedavi
Kanser hastalarının çoğu hastanede aldıkları tedavinin haricinde
başka tedavilere de başvururlar, örneğin destekleyici beslenme gibi.
Bu tedavilerden bazıları hastaneden gördüğünüz tedaviye ters etki
yapabilir. Bu sebeple doktorların size uyguladığı tedavinin haricinde yada onun yerine başka bir tedaviye başlamayı düşünüyorsanız, veya başka bir yerde örneğin; yurtdışında tedavi olmayı
düşünüyorsanız, bunu doktorunuz ile konuşmanız gerekmektedir.
Sigara
12
13
Kolostominin yapılabileceği bir yere bir örnek.
14
Sigara içiyorsanız, sigarayı bırakmanız iyi bir fikir olabilir. Sigara içiyorsanız, ameliyattan sonra yaraların iyileşmesi daha
zordur. Sigara içiyorsanız, ışın tedavisi daha az etki gösterir.
Tütün kullanımını azaltmanın bir faydası olmaz. En faydalı
olanı sigarayı tamamen bırakmaktır.
TEDAVİ TAMAMLANDIKTAN SONRA NE OLUR?
Tedaviden sonra kendinizi takatsiz ve yorgun hissetmeniz tamamen normaldir. Fiziksel hareketlilik ve egzersizler bazı hastalar için yorgunluğa
faydalı olabilir ve hastaların düşüncelerini hastalıktan uzaklaştırabilir.
Hareket etmek ve fiziksel olarak aktif olmak önemlidir – örneğin yürüyüş yapmak gibi. Sağlıklı beslenmek de önemlidir. Doktorunuzla
hangi besinlerin size iyi geldiği konusunda konuşun. Bazı hastalar, daha
önce bağırsak kanserine yakalanmış ve bu nedenle hastalığı kendi vücudunda hissetmiş diğer insanlarla konuşmaktan büyük fayda görürler.
Kolostomi (stomi) ile yaşamak
Kolostomi (stomi) yapılırsa, bağırsak karına ağızlaştırılır, ve dışkı makattan (anüs) çıkmak yerine buradan çıkar. Bağırsağın karın cildine
ağızlaştırıldığı yere dışkı için bir torba yerleştirmelisiniz. Bazı hastalar
torba kullanmaz, ama deliği bir yara bandı yada tıkaç ile kapatabilirler.
Kolostomi (stomi) kullanmaya alışmak zaman alabilir, ve bu vücut
için de büyük bir değişimdir. Bazı hastalar yemek yeme
alışkanlıklarını da değiştirmek zorunda kalırlar. Kolostomi (stomi)
hastaları ile konuşmak istiyorsanız, kolostomi hastaları derneği
COPA yada Kanserle Mücadele Derneği ile irtibata geçebilirsiniz.
Kolostominiz konusunda probleminiz varsa, hastanedeki bir kolo-
15
16
stomi hemşiresi (stomi sygeplejerske) ile konuşabilirsiniz. Kolostomi torbaları satan firmadaki hemşireler ile de konuşabilirsiniz.
Kontrol
Tedavi tamamlandıktan sonra, birkaç yıl kontrole gidersiniz. Eğer
sadece ameliyat edildiyseniz, cerrahi bölümünde kontrole gidersiniz. Kemoterapi aldıysanız, onkoloji bölümündeki doktorlar tarafından kontrol edilirsiniz. Kontrol ziyaretleri arasında geçen
zamanda şu belirtilere dikkat etmelisiniz:
•
•
•
•
Dışkılama fonksiyonlarında uzun süreli değişimler
Dışkıda kan
Ağrı
İzah edilemeyen kilo kaybı
Belirtiler hastalığın geri geldiğine dair işaretler olmayabilir. Ama
bir doktor tarafından muayene edilmeniz gerekir.
PRATİK BİLGİLER
HASTANEDE
Yeminlilik
Hastanedeki bütün görevliler yeminlidir. Siz ve hastalığınız hakkında
siz izin vermediğiniz sürece, eşiniz, çocuklarınız ve diğer aile
yakınlarınız da dahil olmak üzere, başkalarına bilgi vermemelidirler.Yeminlilik yükümlülüğü; doktor ve hemşirelerle hastalığınız ve
kendiniz hakkında güven içerisinde konuşabileceğiniz anlamına gelir.
17
Tercüman
Doktor ve hemşireler sizin onları, onların da sizi anlayabilmesini
sağlamalıdırlar. Danimarka´ca konuşamıyor ve anlayamıyorsanız,
görevliler bir tercüman çağırabilirler. Tercümanlar tarafsız olmak
zorundadırlar ve yeminlilik yükümlülüğü altında çalışlar. Ailenizden birini tercüman olarak kullanmamalısınız. Profesyonel tercümanlar tıbbi terimlere aşina olup bu nedenle doktorun söylediklerini
daha iyi tercüme ederler. Bu sebeple günlük olarak animarka´canız
yeterli ise, bir tercüman getirilmesi iyi bir fikir olabilir.
Hasta danışmanları
Büyük hastanelerin çoğunda hasta danışmanları bulunur. Hasta
danışmanları, örneğin başka bir hastanede tedavi edilme imkanınız
hakkında bilgi verir, anlamadığınız konularda yada şikayetçi olmak
istediğiniz durumlarda size yardımcı olurlar. Hasta danışmanları da
yeminlidir. Hasta danışmanları sadece Danimarka´ca konuşurlar.
Bazı hastaneler her ne kadar tercüman sunsalar da hasta danışmanları ile konuşmak için, tercüman isteme hakkına sahip değilsiniz.
Hastane dosyası
Hastanedeki doktorlar hastalığınızın, yapılan muayene ve tedavilerin sonuçlarının yazıldığı bir dosya tutarlar. Bu dosyada neler
yazıldığını bilme hakkına sahipsiniz. Bu dosyanın bir kopyasını
istediğiniz zaman talep edebilir, ve bir doktordan dosyada yazılanları anlatması için ricada bulunabilirsiniz.
NEREDEN YARDIM VE DANIŞMANLIK ALABİLİRİM?
Hastalığınız ve tedavisi ile ilgili düşünceleriniz ve duygularınız
hakkında aileniz ile konuşmak iyi bir fikir olabilir. Ama bu tür ko-
18
nuları ailenizle konuşmak size zor gelebilir. Bu sebeple çoğu hasta
ailesi dışında konuşacak birilerinin olmasından memnunluk duymaktadır. Çoğu hasta bağırsak kanserine yakalanmış ve kolostomi
takmış diğer hastalar ile konuşmaktan fayda görür. Görevliler konuşabileceğinizi birilerini bulma konusunda yardımcı olabilir. Bu
örneğin kolostomi hastaları derneği (patientforeningen) COPA olabilir. Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse) yada belediyenizdeki bir sosyal danışman da size yardımcı olabilir.
Kolostomi hastaları derneği COPA
COPA, bağırsak kanseri nedeni ile ameliyat olmuş ve kolostomi
takmış hastalarında arasında bulunduğu, hastalar için olan bir hasta
derneğidir. COPA kolostomi (stomi) takmış hastalara yardım ve
destek hizmeti verir. Danışmanların çoğu kendiler kolostomi tamış
kişilerdir, ve yemek, fiziksel egzersiz ve evlilik hayatı gibi pek çok
konuda yardımcı olabilirler. COPA hem hastalar hem de hastaların
ailelerine hizmet verir.
COPAs sekretariat
Skt. Hansgade 26 B
4100 Ringsted
Tlf. 57 67 35 25
e-mail: [email protected]
www.copa.dk
Kanserle Mücadele Derneği (Kræftens Bekæmpelse)
Kanserle Mücadele Derneği’nin (Kræftens Bekæmpelse) bütün ülke
çapında şubeleri bulunur. Bu şubelere Kanser Danışmanlıkları denir.
Kanser Danışmanlıklarını telefonla arayarak yada kişisel olarak
başvurarak özel danışmanlık alabilirsiniz. Size en yakın Kanser
19
danışmanlığını 35 25 75 00 nolu telefondan Kanserle Mücadele
Derneğini (Kræftens Bekæmpelse) arayarak yada www.cancer.dk/
kraeftraadgivninger.dk Internet sitesinden bulabilirsiniz.
Kanser Hattı Telefon Danışmanlığı
80 30 10 30 nolu telefondan Kanser Hattını arayarak ta rehberlik
ve danışmanlık hizmeti alabilirsiniz. Bu hat, Kanserle Mücadele
Derneğinin kanser hastaları ve aileleri için Danimarka´ca dilinde
sunduğu, ücretsiz telefon danışmanlığı hizmetidir.
Hafta içi her gün 9.00-21.00 saatleri arasında ve Cumartesi ve Pazar
günleri 12.00-17.00 saatleri arasında Kanser Hattını arayabilirsiniz.
Bu hat dini bayramlar kapalıdır.
Internet ten kanser hakkında bilgi
Kanserle Mücadele Derneği’nin (Kræftens Bekæmpelse) hem
kanser hastalığının tedavisi, hem de alabileceğiniz yardım ve
danışmanlık hizmetleri hakkında bilgi veren www.cancer.dk adlı
Danimarka´ca bir Internet sitesi mevcuttur. Kanser hastalığı ve
tedavileri hakkında bilgi veren çok iyi yabancı Internet siteleri de
bulunmaktadır – örneğin www.cancer.backup.org ve
www.cancer.gov.
20
21
Dil ve tercüme
Kanserle Mücadele Derneğinde (Kræftens Bekæmpelse)
görevli tercümanlarımız yok.
Eğer toplantılar sırasında tercümana ihtiyacınız varsa, belediyenize başvurmanız gerekir. Belediyenize bir tercüman
sağlanması için başvurma konusunda yardıma ihtiyacınız
olursa, Kanserle Mücadele Derneği size bu konuda memnuniyetle yardımcı olur.
EVDE YARDIMA İHTİYACINIZ VAR MI?
Çoğu kanser hastasının, örneğin temizlik gibi, ev işlerinde yardıma
ihtiyaçları olur. Hangi tür yardımı alabileceğinize belediyeniz karar
verir. Hastane görevlileri, örneğin; egzersiz gibi konularda belediyeye yardım başvurularında size yardımcı olabilir. İşinizden hastalık izni alacaksanız yada ekonomik problemleriniz varsa,
belediyenizdeki bir sosyal danışman ile konuşmanız gerekmektedir.
Sosyal danışman diğer sosyal konularda da size yol gösterebilir.
SIGORTA
Kanser, kritik hastalık olarak adlandırılan bir hastalıktır. Çoğu kişi,
ya işyerleri yada sendikaları aracılığı ile, kritik hastalıkları kapsamına alan bir sigorta yaptırır. Sigorta tek sefere mahsus parasal
bir ödeneğin ödenmesi teminatını sunar. Bu parasal ödeneğin ödenmesi için sizin başvurmanız gerekmektir.
22
YURTDIŞINA (SEYAHATE/TATILE) ÇIKACAKSANIZ
Yurtdışına çıkacaksanız, seyahate çıkmadan önce doktorunuz ile
konuşmalısınız. Sigortanızın, seyahatte hastalanmanız durumunda,
yurtdışındaki doktor masraflarını karşılayıp karşılamadığını da
araştırmalısınız. Sigorta şirketleri bu teminatı her zaman sunmazlar.
1 ocak 2008 tarihinden itibaren seyahat sağlık sigortası için yeni
kurallar yürürlüğe girmiştir. Avrupa içine yapılan seyahatlerde,
seyahat sağlık sigortası geçerlidir. Ama kanser v.b kronik hastalıkların tedavi masrafları bu kapsama girmemektedir. Belediyenin sağlık sigortası bölümünden (sygesikringskontoret) yeni
kurallar hakkında bir broşür alabilirsiniz. Seyahate çıkmadan önce
33 27 83 03 nolu telefondan yada www.er.dk Internet sitesinden
Avrupa Seyahat Sigortası (Europæiske Rejseforsikring) ile irtibata
geçip yeni kurallar ve sigorta teminatları hakkında bilgi alabilirsiniz.
Avrupa dışına yapılan seyahatlerde, doktor tedavi masraflarını
kendiniz karşılamak zorundasınız. Seyahate çıkmadan önce, hastalanmanız durumunda ne gibi teminatlar sunduğunu öğrenmek için,
sigorta şirketiniz ile irtibata geçiniz.
23
Pjecerne i serien er udgivet på følgende sprog:
arabisk, dansk, engelsk, somalisk, tyrkisk, urdu.
Tyrkisk
Kræft i tyk- og endetarmen