KALSİYUM, FOSFOR, Vit-D3 VE FİTAZ

Sayı : 2003 / Lyr – 04
Sayfa : 26–30
KALSİYUM, FOSFOR, Vit-D3 VE FİTAZ
KONU
:
:
a İLGİ
³ KELİMELER :
Yumurtacı Rasyonları
KANATLI BESLEME
• Emilim
• pH
• Kemik Yapısı
• Yumurta Kabuğu
KAYNAKÇA :
Tercüme: Seyfi Ay - Halit Çınar, İnterkim. Kanada, Nova Scotia Tarım Bakanlığı websitesinden.
YAYININ KAPSAMI :
Ürün tanıtımıdır
Kişisel veya kurumsal değerlendirmedir
…
…
Tercümedir
Derlemedir
;
…
ÖZET :
) Yem tüketimleri uygun düzeylere henüz ulaşmamış genç yumurtacılarda kalsiyum
)
)
)
)
dengesi negatiftir.
Kabuk oluşumunda diyet kalsiyumunun %50-60’ı kullanılmaktadır.
Vitamin D3 barsaklardan kalsiyum emilimini uyaran ana elemandır.
Şelatlanma yeteneğinden dolayı fitik asit çinko, demir, kalsiyum ve potasyum gibi
esansiyel elementlerin yararlanılabilirliğini düşürmektedir
Diğer fosfor kaynakları daha pahalı olduğu için fitaz kullanımı ile rasyon maliyeti
düşürülebilir.
SONUÇ :
Yumurtacı rasyonlarında yumurta kalitesinin geliştirilmesi amaçlandığında
kalsiyum,fosfor ve vitamin D3 düzeylerine dikkat edilmesi gibi rasyonda fitaz
kullanılması da yumurta kalitesini iyileştiren ve buna ek olarak rasyon maliyetini
düşüren ve gübredeki atık fosfor sorununa da çözüm getiren bir uygulamadır.
Ayda Bir Yayınlanır
26
Yumurta Kabuğu Ve Kemik Oluşumunda Kalsiyum, Fosfor Ve Vit-D3’ün Önemi
Kalsiyum yumurtacı tavuklarda kemik ve yumurta kabuğunun yapısal elemanıdır. Kemik
toplam vücut kalsiyumunun %99’unu içerdiği için vücutta kalsiyum seviyesi düzenlenmesinin
bütünleyici bir elemanıdır.
Yumurta kabuğu %94 dolaylarında CaCO3 içerir ve ortalama bir yumurta ağırlık cinsinden
2gr kalsiyum bulundurur. Kabuk oluşumunda diyet kalsiyumunun %50-60’ı kullanıldığından
yumurtacıların iyi yumurta kalitesini sürdürebilmeleri için günde ortalama 4gr kalsiyum
tüketmeleri gerekmektedir.
Yumurta oluşumunun son 15 saati boyunca, kabuk bezleri çevresindeki kalsiyum dolaşımı
100-150 mg/saat’e ulaşmaktadır. Bu işlem iki kaynaktan -diyet ve kemik- kalsiyum
çekmektedir. Normal kan kalsiyum seviyesi 20-30mg dolaylarındadır. %3.56 yada daha
yüksek kalsiyumlu normal bir yumurtacı rasyonu ile kabuk kalsiyumunun büyük kısmı barsak
emiliminden sağlanmakta iken %2 kalsiyumlu diyetteki yumurtacılarda kabuk kalsiyumunun
%30-40’ı kemiklerden sağlanmaktadır. Bu nedenle yumurtacı rasyonu kalsiyum seviyesinde
tavukların öncelikle yumurtlamasını sağlamak önemlidir.
Kabuk bezleri inaktifken kalsiyumun barsaklardan emilimi %40 civarlarına, kabuk bezleri
aktif olduğunda %72’ye ulaşmaktadır. Bu zaman genellikle gece geç saatlere yada
yumurtacılar için karanlık olan zamanlara denk gelmektedir. Bu zamanlarda sindirim
kanalında kalsiyum seviyesinin yüksek olması kalsiyumun kemiklerden değil diyetten
sağlandığının garanti edilmesi için önemlidir. Kalsiyum kaynağının büyük parçacık boyutları
bu süreç boyunca kalsiyumun ölçülmesini sağlar.
Gece geç saatlerde istiridye kabuğu ile hayvanların desteklenmesi faydalıdır. Yem tüketimleri
uygun düzeylere henüz ulaşmamış genç yumurtacılarda kalsiyum dengesi negatiftir(bu da
kabuk oluşumu için gerekli kalsiyumu kemiklerden de sağladığı ve bu nedenle kemiklerdeki
kalsiyum depolarını tükettiği anlamına gelir). Eğer bu süreç uzarsa kafes yorgunluğu ve
yumurta kalitesinde düşüş görülebilir.
Vücut fosforunun %8’i kemiklerde bulunmaktadır. Yumurta kabuğunda çok az fosfor
bulunduğundan yumurtacı tavuklarda fosforun rolü daha çok kalsiyum metabolizmasına
etkileri üzerinedir.
Kalsiyum ve fosforun emiliminin etkilenebileceği konular
Kalsiyum ve Fosforun Kaynağı ve Şekli
Gerektiğinde kalsiyum kaynağının parçacık büyüklüğü sindirim kanalındaki kalsiyum
seviyesinde rol oynamaktadır. Fosfor ise yumurtacı tavuklar tarafından kullanılabilir,
yararlanılabilir olmalıdır.
Barsak pH’sı
Fosfor emilimi için pH 6 idealdir. pH 6.5’ten yüksek olduğunda fosfor emilimi belirgin olarak
düşmektedir. Diyetteki fazla serbest yağ asitleri pH’nın düşmesine neden olabilmekte ve
27
böylelikle kalsiyum ve fosfor emilimine müdahale etmektedir.
Kalsiyum:Fosfor Oranı
Barsaklarda yüksek kalsiyum yada fosfor seviyeleri her ikisinin de emilimini düşürmektedir.
Sindirim kanalında yüksek kalsiyum düzeyi pH’yı yükseltmekte ve fosfor emiliminin yanında
çinko ve manganez emilimleri de düşmektedir. Plazmada yüksek fosfor seviyesi barsaklardan
kalsiyum emilimini ve kemiklerden kalsiyum mobilizasyonunu azaltmaktadır. Fosfor
vücuttaki asit-baz dengesinin bütünleyici parçalarından biridir. Büyümekte olan hayvanlar
için kalsiyumun fosfora uygun oranı(Ca:P oranı) “1.5-2.0 Ca: 1.0 P” dır.
Vitamin D3
Metabolit formu ile 1,25 dihidroksi D3 , normal plazma kalsiyum seviyelerinin korunabilmesi
için kemiklerden kalsiyum mobilizasyonunda görev almaktadır. Vitamin D3 barsaklardan
kalsiyum emilimini uyaran ana elemandır, bu etkiye kalsiyum bağlayıcı proteinlerin sentezi
uyarılarak olanak tanınmaktadır.
Yumurtlama süresince kalsiyum, fosfor, Vit D3 ve tavuğun hormonal sistemi arasında
karmaşık bir ilişki vardır. Bu ilişkinin kemik ve kabuk oluşumuna dahil olduğu durumlar
aşağıda listelenmiştir.
-
Yumurta üretiminin erken dönemleri sırasında tavuklar günde 4gr Ca’a ihtiyaç
duymaktadır. Genç yumurtacıların tüketimi 104 gr yada daha düşük olacağından diyetin
kalsiyum seviyesi %3.8-4.0 olmalıdır ki bunun %50-60’ı büyük parçacıklı olmalıdır(grit
boyu yada daha büyük). Bu rasyon ayrıca %0.5 dolaylarında fosfor da içermelidir.
-
Yumurtacı rasyonundaki yüksek kalsiyum seviyeleri kabuk oluşumu için kemiklerden
kullanılacak kalsiyum gereksinimini azaltmaktadır.
-
Büyümekte olan hayvanlarda diyette yüksek bir kalsiyum düzeyi; fosfor, çinko ve mangan
emilimine müdahale edeceği için tavsiye edilmemektedir. Genç hayvanlar artık
kalsiyumla baş edemez ve bu böbrek hasarlarına yol açabilmektedir. En önemlisi büyüme
dönemi boyunca yüksek seyreden kalsiyum düzeyleri sindirim kanalı pH’sını artırarak
paratiroid bezinin gelişmesini engelleyebilir. İlk üç haftasında yada daha genç zayıf bir
başlangıçla çıkmış civcivler bile paratiroid bezinin gelişimi ve fonksiyonu üzerinde kalıcı
zarara uğrayabilmektedir. Paratiroid hormonal kontrolün merkezindedir ve hayvan erişkin
hale geldiğinde etkinleşmektedir. Üreme sisteminin başlamasını sağlayarak hayvanın
vücudunun yumurtlama öncesinde kemiklere kalsiyum bırakmasını tetikleyen östrojen
benzeri bir hormon etkilenebilmektedir. Kemiklerdeki bu kalsiyum deposu yumurtlama
döneminde kullanılacaktır. Kullanılabilir kalsiyumun depolanmasını sağlayabilmek için
yumurtlamanın iki hafta öncesinde diyetteki kalsiyumu artırmak elzemdir. Eğer paratiroid
az gelişmiş yada zarar görmüşse bu hormonal sistemde zarar görür ve kemiklerde
depolanmış uygun kalsiyum seviyeleri gerçekleştirilemez. Paratiroid bezlerinin
etkinlikleri zarar görmüş ise yumurtlamak için gerektiğinde kalsiyum bloke edilecektir.
Civcivler için iyi bir başlangıç ile başlama ve büyüme yemlerindeki kalsiyum seviyeleri
çok önemlidir.
28
-
Diyette iyi bir yararlanılabilir fosfor kaynağı kullanılmalıdır.
-
Vitamin D3 tüketimi yeterli olmalıdır. Vitamin D3’ün fonksiyonu hayvanın böbrek ve
karaciğerinde oluşturulan, metaboliti 1,25 dehidroksi D3 ile ilişkilidir. Bu organların yada
paratiroid bezinin fonksiyonel bütünlüğünü etkileyen herhangi bir problemin, Vitamin
D3’ün etkisi üzerine ve dolaylı olarak kalsiyum emilimi ve metabolizması üzerine
olumsuz etkileri olacaktır.
Yumurtacı Tavuklar İçin Fitaz Enzimi
Fosfor yumurtacı tavukların yumurta üretimi ve yumurta kabuğu kalitesi ile iskelet oluşumu
ve enerji kullanımının geliştirilmesi için gereksinim duydukları ana minerallerden biridir.
Büyümekte olan hayvanlar ve yumurta üreten tavuklar için fosfor ve kalsiyum ararsı yakın bir
ilişki vardır.
Yumurtacı rasyonlarında, bulunan fosforun bütünüyle kullanılabilir olduğu et ve kemik unu
gibi hayvansal yan ürünlerden fosfor sağlanabilir. Monokalsiyum ve dikalsiyum fosfat
mevcut fosforun inorganik kaynaklarıdır. Tahıllar, tahıl yan ürünleri, yağlı tohumlar vb.de;
fosforun çoğu yumurtacıların sindirilemediği fitat içinde bağlı olduğu için; kısmen
kullanılabilir fosfor bulunmaktadır.
Fitik asit yada fitat hem sindirilemez hem de antinütrisyonel bir faktördür ve bitkisel kaynaklı
hemen bütün yem hammaddelerinde bulunmaktadır. Fitat molekülü içindeki fosfor tek mideli
hayvanlar için kullanılabilir değildir. Minerallerin birleşerek büyük moleküller oluşturdukları
şelatlanma yeteneğinden dolayı fitik asit çinko, demir, kalsiyum ve potasyum gibi esansiyel
elementlerin yararlanılabilirliğini düşürmektedir. Fitat altı fosfor molekülüne ek olarak çeşitli
derecelerde diğer mineralleri bağlayabilmektedir. Fitat sindirilemeyen protein-fitat
kompleksleri oluşturarak proteinlerin de sindirilebilirliğini düşürebilmektedir.
En yüksek fitat yoğunluğu tohumun olgunlaşma evresi sırasında sonraki tomurcuklanma için
fosfor depolama amacı ile oluşmaktadır. Aşağıdaki tablo(tablo 1.) yaygın bazı yem
hammaddelerinin fosfor içeriklerini ve fitat yüzdelerini göstermektedir.
Tablo 1. Yaygın Bazı Yem Hammaddelerinin Fosfor ve Fitat İçerikleri
Hammadde
Toplam Fosfor %
Fitat’ın Fosfor %’si
Arpa
0.34
56
Kanola Küspesi
1.17
74
Mısır
0.26
66
Yulaf
0.34
56
Soya Fasulyesi Küspesi
0.61
61
Buğday
0.30
67
Çeşitli rakamlar olmasına rağmen hayvan besleme uzmanlarının çoğu tek mideli hayvanlarda
bitkisel kaynaklı yem hammaddeleri için %30’luk bir fosfor yararlanılabilirliğini
öngörmektedirler.
29
Bir milyon tavuk içeren bir yumurtacı sürüsü bir yılda 750 ton nitrojen ve 150 ton fosfor
içeren gübre üretmektedir. Fosfor ve nitrojenin her ikisi de çevre kirliliğine yol açma
potansiyelleri olduğu için dikkat edilmelidir. Bu nitrojeni uygun şekilde dağıtabilmek için
5000 hektar, fosforu dağıtabilmek için 2800 hektar toprak gerekmektedir. Protein yapısında
nitrojen tüketimini azaltarak dışkılarında nitrojen çıkışını azaltmak için yumurtacıların
diyetleri üzerinde oynama yapılabilmektedir. Diğer yandan genellikle fosfor aşırı kullanılarak
fosfor atığında artışa neden olunmaktadır. Bu fosforun büyük kısmı hayvanların sindirim
sırasında kullanamadığı fitattır. Yumurtacı diyetlerine fitaz enzimi ilavesi fitattaki fosforu
kullanılabilir hale getirdiği için diğer kaynaklardan sağlanması gereken fosfor miktarını
azaltmaktadır. Diyete eklenecek fosfor miktarındaki bu düşüş, takiben atılan fosfor miktarının
da düşmesini sağlayacaktır.
Kanatlılar bitkisel maddelerdeki fosforu sindirmelerini sağlayacak fitaz enzimini üretemezler.
Fitaz bitkideki fitik asidin dönüştürülmesini katalizleyerek fosfor, kalsiyum vb.’nin hayvan
tarafından daha kullanılabilir hale getirilmesini sağlamaktadır. Fitaz enzimi fitatı hidrolize
etme yeteneği ile karmaşık yapıları parçalamakta ve kalsiyum ile fosforun kullanımını
artırmaktadır. Reaksiyonu bezsel midede, bitkideki nem miktarı artınca başlamaktadır.
Sentetik bir fitaz formu mevcuttur ve diyete eklenerek fitik asit kullanımı artırılıp dışkıda
görülen fosfor miktarı azaltılabilmektedir. Diyette fitaz kullanılması ile diyetin yem
hammaddelerinin fosfor kullanılabilirliği artmaktadır. Bu kalsiyum difosfat gibi pahalı fosfor
kaynaklarının kullanımının azalabileceği anlamına gelmektedir. Rasyon hazırlanırken fitaz
kullanılıyorsa fosfor ve kalsiyum düzeyi ve oranı tavsiye edilen seviyelerde tutulmalıdır.
Fazla fosfor yada rasyonun Ca:P oranındaki bir dengesizlik yumurtacılarda kabuk kalitesi
sorunlarına neden olabilmektedir.
Her 300 fitaz aktivite ünitesi dicalsiyum fosfat (DCP) ile temin edilen bir gram fosfora
eşdeğerdir. Bu nedenle kilogram yem başına eklenen 300 ünite fitaz diyette %0.10
kullanılabilir fosfor sağlamaktadır.
Yumurtacı rasyonlarında fitaz kullanılmasının faydaları şunlardır:
1.Diyetteki toplam fosfor seviyesi düşürülebilir.
2.Diğer fosfor kaynakları daha pahalı olduğu için rasyon maliyeti düşürülebilir.
3.Dışkıdaki fosfor seviyesi düşürülür.
4.Düşük değerli diyetlerde yumurta kabuğu kalitesi geliştirilir.
Görüş ve önerileriniz için e-mail adresimiz: [email protected]
30