FOSFOR

FOSFOR (P)
Dünyada topraklar bitki tarafından kolaylıkla
kullanılabilir fosfor yönünden de fakirdir. Fosfor
toprakta üç halde bulunur.
Bunlardan ilki kökler civarında toprak çözeltisinde
erimiş halde bulunan fosfordur.
ikincisi ise topraktaki minerallerin yüzeylerinde,
çözeltideki fosforla dengeli biçimde bulunan katı
fosfor rezervidir.
Fosforun ikinci halden birinci hale geçerek bitki
tarafından kullanılabilir konuma gelmesi oldukça
kolaydır.
Toprakta bulunan Üçüncü tip fosfor rezervi ise,
suda çözülmeyen ve çok yavaş biçimde
parçalanarak ikinci hale geçebilen fosfor bileşikleridir.
Toprak çözeltisinde yer alan fosfor, miktar olarak
genellikle bitkinin ihtiyacını tam olarak karşılamaz.
Örneğin, büyüme sürecinde günde 1 kg hektar
Fosfor (P) kullanan bir bitkinin toprak çözeltisinde
bulunan fosfor miktarı hektarda 0.3 - 3 kg arasında
değişir. Yani , çözeltide başlangıçta mevcut 0.3 kg
fosforu esas alır isek, gerekli büyüme için bu
çözeltinin günde üç defa ikinci derece rezervlerden
takviyesi gerekir. İşte bu takviye gücü de
topraktaki minerallerin fosforu depolama gücüne
bağlıdır. Depolama gücü yüksek mineral
ortamında çözelti hızla beslenebilecektir. Bir başka
deyimle, depolama gücü yüksek minerallerin hakim
olduğu topraklarda çözeltideki fosfor yoğunluğu az
iken bu gücün zayıf olduğu topraklarda çözeltideki
kullanılabilir fosfor miktarı fazla olabilir.
Fosforu fikse ederek kullanılmaz hale getiren
topraklarda bitkinin ihtiyacı olan fosforun hazır
bulundurulabilmesi için daha yüksek miktarlarda
fosfor uygulanmalıdır. Bu topraklarda toprak Ph
sinin yükseltilmesi (asiditenin azaltılması da)
mevcut fosforun daha iyi kullanılabilmesi için
yararlıdır. Zira. asidi fazla olan topraklarda fosfor
daha hızla ve güçlü olarak fikse edilir.
Yapılan toprak tahlilleri sonucu fosfor düzeyi
normal olan topraklarda, iyi bir verim almak için,
sadece bitki tarafından topraktan kaldırılan
miktarda fosfor verilmesi yeterlidir. Ancak,
yukarıda da belirtildiği gibi, fosforu fikse etme
gücü yüksek topraklarda bu miktar %10 ila %50
civarında arttırılarak uygulanır.
Bitki ve toprak şartlarına göre değişmekle beraber
genellikle hektara 20- 80 kg civarında fosfor (P)
uygulanması yeterlidir. Bu miktar piyasada satılan
gübrelerde % olarak verilen P205 eşdeğeri
cinsinden 45.8- 183.3 kg hektardır.
Mısır, patates, şeker pancarı ve yoğun üretim
konusu yem bitkisi gibi, büyüme hızı yüksek ve
büyük miktarda organik madde üreten bitkilerin
tarımında gerekli fosfor miktarı da fazladır.
Rhizobium bakterisinin azot üretme faaliyetleri
üzerindeki olumlu etkisi nedeniyle fosfor, baklagil
üretimi için de yararlıdır. Ot ve baklagil türü yem
bitkisini karışık olarak üretilen çayır ve meralarda
fosfor kullanımı bu nedenle çok yüksektir.
Bitkilerde fosfor açlığı genellikle yaşlı yaprakların
koyu yeşil bir renk alması ile belli olur. Her yıl
ekilen bitkilerde ayrıca saplar kırmızımsı bir renk
Alır. Fosfor açlığı çeken meyve ağaçlarında
meyvelerin olgunlaşması gecikir. Meyve tutma
zayıftır ve meyveler iyi gelişmez, küçük kalır. Bu
ağaçların yapraklan kahverengimsi bir renk alır ve
erken dökülür. Fosforu yetersiz bitkilerde büyüme
yavaştır. Tahıllarda kök filiz gelişmez. Meyve
ağaçlarında sürgünler azalır, tomurcuklanma ve
tomurcuk açılması azdır. Patateste nişasta azalır.
Görüleceği gibi fosfor açlığı ürünün verimi kadar
kalitesini de olumsuz etkilemektedir.
Öte yandan, kökler civarında aşırı miktarda fosfor
bulunması da büyümeyi olumsuz etkiler. Fosforlu
gübreler, suda çözülen (süper fosfat gibi), asitle
çözülen (fosfat curufu ) ve kaya fosfatı olmak üzere
üç türdür.
Fosfat kayası esasen ana ham maddedir. İnce
öğütülmüş yumuşak kaya fosfatının aşırı derecede
asitli topraklarla (içinde bir miktar kireç bulunduğu
için), yaygın kök sistemi bulunan uzun ömürlü ağaç
ve bitkilerde kullanılması tavsiye edilmektedir.
Özellikle asitli topraklarda, fosfat kayasındaki
fosforun çözülmesi suda çözülene göre daha hızlı
olduğundan fosforun toprakta tutulma riski
olmadan bitki tarafından hızla alınmasına da imkan
vermektedir.
Yumuşak fosfat kayaları özellikle çayır ve
meralarla, yem bitkilerinin üretilmesinde ve ph
derecesi 4.3 altında asitli topraklarda çok uygun
bir fosfor kaynağıdır. Genel olarak fazla kalsiyum
kullanan bitkilerle (lahana ve yonca gibi), kireci
(Ca) fikse etme gücü yüksek topraklarda olumlu
sonuç verir.
Kısa mevsimli , hızlı büyüyen ve dar kök sistemli
olup normal asiditeli topraklarda yetişen bitkiler
için asıl olan suda eriyen süper fosfat gübre
bileşimleridir.
Bitki köklerinin fosforu alış derinlikleri de bitki,
türlerine göre değişir. Örneğin marulun fosforu alış
derinliği 0-18 cm iken havuçta bu derinlik 30 - 40
cm e kadar iner. Bu nedenle, fosforun uygun
derinliklerde toprakla iyi karıması gerekir.
Fosfor yönünden çok fakir topraklarda tüm fosforun
bitki tarafından kullanılabilmesi için, fosforlu
gübrelerin serpme yerine banda verme yöntemi ile
uygulanması gerekir.
Fosfor fikse etme gücü yüksek topraklarda, fosforlu
gübrelerin ilkbahar da uygulanması fosforun bitki
tarafından iyi kullanılmasına imkan verecektir.
Normal topraklarda ise fosforlu gübreler her zaman
uygulanabilir. Bitkilerin fosforlu gübre ihtiyacının
ilk büyüme döneminde çok yüksek olması
nedeniyle bu dönemde toprakta yeter düzeyde
fosfor bulunması çok önemlidir.