2009`da Gökyüzü
advertisement
ANKARA ÜNİVERSİTESİ RASATHANESİ 2009 Gökyüzü: Ay, Gezegenler ve Takımyıldızlar Takım Yıldızlar • Takım yıldızlar, gökyüzüne baktığımızda sanki beraberlermiş gibi gözüken yıldız topluluklarıdır. • Takım Yıldızlar ile ilgili bilinmesi gereken ilk nokta onların gerçek bir takım olmadıklarıdır. Bu yıldızlar aslında çok farklı uzaklıklarda bulunmaktadır. Ancak izdüşümleri sanki beraberlermiş gibi gözükmelerini sağlar. 113 Tril yon Kil ometre Takım Yıldızlar • Takımyıldızlar şairlerin, çiftçilerin ve astronomların yarattığı, 6000 yıldır kullanıldığı bilinen (belki de daha fazla) tamamen hayali görüntülerdir. Takım yıldızların günümüzdeki tek gerçek amacı sadece bir yıldızın hangi yıldız olduğunu bize söyleyebilmesidir. • Takım yıldızların mevsimlere göre farklılık göstermesini kullanan çiftçiler, eski dönemlerde topraklarını takım yıldızları kullanarak işlerlerdi. • Oldukça karanlık bir gecede gökyüzünde 1000 – 1500 yıldız görebilirsiniz. Bu yıldızların hangisinin hangi yıldız olduğunu söylemek oldukça zordur. Takım yıldızlar gökyüzünü ayırt edilebilir parçalara bölerek yıldızları kolayca tanıyabilmemizi sağlar. • Şimdi takım yıldızların neden hepsinin her zaman görünmediğini anlamaya çalışalım. • Dünya’da mavi nokta ile işaretlenen yerde olduğunuzu düşünün. Bu durumda kırmızı çizginin altında kalan hiçbir şeyi göremezsiniz. Bu çizgi sizin ufkunuzdur. Bu çizginin altında kalan tüm takım yıldızlar ve gezegenler o an için gözlenememektedir. Dünya’nın küresel olması ve insan boyutları ile karşılaştırılamaz olması bunu gerektirir. • Eğer sarı noktada bulunursanız, aynı kural bu nokta için de geçerli olmasına rağmen, hiçbir takım yıldızı ve gezeni göremezsiniz. • Bunun nedeni sarı noktanın bulunduğu yerde Güneş’in çoktan doğmuş olmasıdır. Güneş gökyüzündeyken diğer gök cisimlerini görmek imkansızdır. 40° http://www.imagico.de/pov/pict/bm_globe1.jpg • • Eğer Dünya’da hep aynı yerden gözlem yapıyorsak Takım yıldızlarının bir bölümünü hiç göremeyiz. Bunun nedeni takım yıldızın hep ufkun altında kalmasıdır. 12 Saatten fazla Ufkun üstünde Başucu Noktası Kutup Yıldızı 12 Saat Ufkun üstünde 12 Saatten az Ufkun üstünde Asla Batmaz Asla Doğmaz Gök Ekvatoru http://www-astronomy.mps.ohio-state.edu/~pogge/Ast161/Unit2/Images/circumpolar.gif Zodyak Kuşağı • • • • Takım Yıldızların hepsini her mevsim göremeyiz. Zodyak İşaretleri Yay Bunun nedeni, Yer’in Güneş etrafında dönmesidir. Güneş’in bulunduğu takım yıldız gökyüzündeyken aynı zaman da Güneş de gökyüzündedir. Bu nedenle bu takımyıldız ve çevresindeki takımyıldızlar o mevsim gözlenemez. Akrep Oğlak Terazi Kova Başak Aslan Balık Yengeç Koç Boğa İkizler http://www.physics.hku.hk/~nature/CD/regular_e/lectures/images/chap02/zodiac.jpg http://calgary.rasc.ca/images/suns_apparent_motion_zodiac.jpg Büyük Ayı Takım Yıldızı Büyük Ayı takım yıldızını ilkbahar aylarında rahatlıkla görebilirsiniz. Resimden de görüleceği gibi Büyük Ayı’da bulunan “cezve” gerçekte ayının kuyruğu ve gövdesidir. Büyük Ayı Takım Yıldızı • Büyük Ayı takım yıldızındaki en parlak yıldızların isimleri resimdeki gibidir. • Eğer yıldızlar bu şekilde takımlara ayrılmasaydı ve sadece numaraları olsaydı yıldızları bulmak çok zor olurdu. • Ancak şimdi size cezvenin sapında soldan ikinci parlak yıldız dediğimizde bu yıldızın Mizar olduğunu rahatlıkla söyleyebilir ve gökyüzünde gösterebilirsiniz. • Astronomi de ise bu işlem koordinatlarla yapılmaktadır. Takım yıldızlar ise bizlere yön göstermekte ve işlerimizi kolaylaştırmaktadır. Büyük Ayı Takım Yıldızı Mitolojisi: Bir gün Callisto genç ve yakışıklı avcı ile yüz yüze geldi ve onun oğlu “Arcas” olduğunu hemen anladı. Ve onu kucaklamak için arka ayaklarından yukarı kaldırdı. Mitolojide Arcas’ın, annesinin ona saldırdığını sanmasından dolayı mızrağını kaldırdığı ve ona fırlatıp annesini öldürdüğü düşünülür. Zeus, Mt. Olympus’daki yerinden aşağı bakmaktadır ve aniden Arcas’ın yerine bir ayı olarak geçer. Zeus daha sonra her iki ayıyı da kuyruklarından tutarak şiddetle çeker ve çeker. Ta ki ikisi de gökyüzüne yükselene dek. Bu hikayedeki Callisto “Büyük Ayı” Arcas ise “Küçük Ayı”dır. Bu ayıların kuyrukları yerdekilerden çok daha uzundur. Zeus’un onları kuyruklarından çekmesi, neden onların gökyüzünde böyle durduklarını açıklar. Küçük Ayı Takım Yıldızı Küçük Ayı Takım Yıldızı Mitolojisini anlattığımız Büyük Ayı ve Küçük Ayı’dan Callisto’nun oğlu Arcas’ın (Küçük Ayı) gökyüzündeki görüntüsü yandaki gibidir. Küçük Ayı’nın şekli de tesadüfi olarak büyük Ayı’daki cezveyi andırmaktadır. Ancak cezvenin sapı biraz eğridir. Küçük Ayı Takım Yıldızı • Küçük Ayı takım yıldızını özel kılan bir durum vardır. • Gök ekvatorunun kuzey kutbunu gösteren “Kutup Yıldızı (Polaris)” bu takım yıldızda bulunur. • Kutup yıldızının yeri Ayı’nın kuyruğunun en uç noktasıdır. Gökyüzünde Büyük Ayı takım yıldızını (Cezve) ayırt etmek oldukça kolaydır. Bu takım yıldızı bulduktan sonra üzerindeki yıldızları kullanarak diğer takım yıldızların bazılarına gidebilirsiniz. Kutup Yıldızı Nasıl Bulunur? KUTUP YILDIZI 5 br 1 br Büyük Ayı Küçük Ayı Takım Yıldızı Nasıl Bulunur? • Kutup yıldızının küçük ayı takım yıldızında bulunduğunu söylemiştik. • Biraz önceki yöntemle Kutup Yıldızı’nı gördüğünüzde küçük ayı takımyıldızını kolaylıkla fark edebilirsiniz. Çoban Takımyıldızı Çoban Takımyıldızı • Çoban Takımyıldızını bulmak için Cezvenin sapını hayali bir yay olarak düşünün ve aynı eğrilikte devam ettirin. • Yay üzerinde yaklaşık cezve sapının 2 katı ilerisinde çok parlak bir yıldız olan Arctrus ile karşılaşırsınız. Çizdiğiniz yayın komşuluğunda ise takım yıldızın diğer üyeleri yer almaktadır. • Çoban Takımyıldızı bu şekli ile dondurma külahını andırır. http://www.catamaranvega.com/astro/02/02_02.html Başak Takımyıldızı Başak Takımyıldızı • Biraz önce Çoban Takımyıldızı’na gitmek için cezvenin sapına hayali bir yay çizerek Arcturus’a gitmiş ve onun sol tarafında dondurma külahı şekline benzeyen takım yıldızı bulmuştuk. • Eğer bu yayı biraz daha uzatırsak karşımıza Başak takım yıldızının en parlak yıldızı Spica çıkar ve böylece takım yıldızın yerini tahmin edebiliriz. Büyük Cezve Çoban Takımyıldızı Arcturus Spica Başak Takımyıldızı • Mitolojisi: Yunan Yer Tanrıçası Demeter için isimlendirilmiştir. Yaz mevsiminin gelmesiyle ortaya çıkar ve yeni mevsimin doğmasına neden olur. Yer altının Tanrı’sı Hades Demeter’in kızı Persephone’a aşık olur. Kendini onunla evleneceğine ve onun kraliçesi yapacağına inandırır. Demeter buna direnir. Bir gün Hades 4 büyük siyah atın sürdüğü, altın koşum takımlı ve dizginli at arabasıyla Persephone’u kaçırır ve onu yer altına götürür. Demeter, kızının eve dönmeyeceğini düşündüğünden endişelidir ve onu aramaya koyulur. Ararken aç ve uykusuz kalır. Zeus Olympus’a döndüğünde ondan özür dileyerek evlenmelerine razı olduğunu bildirir. Demeter bunu reddederek onu aramaya devam eder. • • Heryerde aç insanlar bir yer tanrısının nasıl bu kadar acımasız olabileceğini anlayamaz. Bunun üzerine Zeus tanrıların mesajcısı Hermes’i Persephone’un geri dnmesini söylemesi için Hades’e gönderir. Hades, Cennet’in tanrılarının ondan daha güçlü olduğunu bilmektedir ve Persephone’nin dönmesine razı olur. Bu mutlu bir birleşmedir ancak Persephone annesine kocasını sevdiğpini söyler. Zeus ise Persephone’a şunu söyleyerek buna bir çözüm getirir: “Zamanının yarısını yeraltında Hades’ile diğer yarısını ise Olimpos’da annenle geçireceksin. Böylece Persephone gittiğinde kış başlar, geri döndüğünde ise karları eritir. • Başak takım yıldızında şekilde M90, M60, ... Gibi katalog numaraları ile görülen yaygın gök cisimleri mevcuttur. • Bu cisimler ancak bir teleskop yardımı ile görülebilen Galaksiler olup bizden yaklaşık 9.500.000.000.000 km uzaktadırlar (50000 ışık yılı). • Burada bulunan galaksi kümesine “Virgo Galaksi Kümesi” adı verilir. • Bu galaksilerden gelen ışık bile Dünya’mıza yaklaşık 50.000 yılda gelir. Yani gördüğümüz görüntü onların 50.000 yıl önceki halidir. • Şimdi bu galaksilerin gerçekte nasıl gözüktüklerine bir bakalım. M 90 M 60 NGC4647 M 61 M 49 İkizler Takımyıldızı İkizler takımyıldızı Ocak, Şubat, ve Mart aylarında gökyüzünde rahatlıkla görülebilir. İkizler Takımyıldızı Büyük Ayı (Büyük Cezve) Castor Büyük Cezve’nin Şekildeki yıldızlarını bir doğru ile devam ettirirseniz ikizler takım yıldızının en parlak 2 yıldızı Castor ve Pollux’a ulaşırsınız. Pollux İkizler Takımyıldızı • Pollux ve Castor takım yıldızlarını bulduktan sonra ikizler takım yıldızını gökyüzünde yandaki gibi görebilirsiniz. • Bu ikizler Sparta’nın kralının seçilmiş iki güzel kızıdır. • Uranüs ve Pluto gezegenleri ilk olarak bu takım yıldızındayken keşfedilmiştir. • İkizler takım yıldızında bulunan M35’in bir görüntüsü. • Binlerce yıldızdan oluşan bu kümenin etrafını dev moleküler gazlar kaplar. • Kümeler takımyıldızlardan farklı olarak gerçekten birbirlerine yakındırlar. Aslan Takımyıldızı Aslan Takımyıldızı’nı ilkbahar aylarında rahatlıkla görebilirsiniz. Aslan Takımyıldızı Büyük Ayı (Büyük Cezve) Aslan Takımyıldızı Kutup Yıldızı Regulus Büyük cezvenin işaretçi yıldızlarından Kutupyıldızı’na gittiğimiz yönün tersine bir doğru uzattığımızda doğrudan Aslan (Leo) takımyıldızına ulaşabiliriz. Bu takımyıldızın en parlak yıldızı Regulus’tur. Aslan Takımyıldızı • Biraz önce bulduğunuz Regulus’un yeri şekilde gözükmektedir. • Ondan daha sönük olan diğer yıldızlar da Aslan takımyıldızını oluşturmaktadır. Aslan Takımyıldızı • Mitolojisi: Herkül’ün görevlerinden biri Nemea Aslanı’nı öldürüp, derisini Kral Eurystheos’a götürmektir. Bu aslan, Yunanistan’nın Nemea bölgesinde dehşet salan, korkunç bir hayvandır. • Herkül, bu korkunç aslanla karşılaştığında, bütün oklarını hayvana fırlatır. Hayvanın derisi o kadar serttir ki, oklar parçalanır ama hayvana hiçbir şey olmaz. • Oklarının işe yaramamasına sinirlenen Herkül, eline topuzunu alıp, naralar atarak aslanı takip etmeye başlar. • Aslan bu gözü pek kahramandan korkarak iki kapısı olan bir mağaraya sığınır. Durumu anlayan Herkül, mağaranın bir kapısını kayalarla tıkayıp, diğerinden içeri girer. Aslan onu görünce yelelerini kabartarak üzerine atlar. Herkül elindeki topuzu aslanın kafasına vurur. Vuruşun şiddetinden topuz kırılır ama aslan yalnızca sersemler. Sonra boğuşmaya başlarlar. Herkül, aslanı boğmayı başarır. Derisini yüzer ve hiçbir okun delemediği bu deriyi giyer ve zırh olarak kullanır. Avcı Takımyıldızı • Avcı (Orion) takım yıldızını kış aylarında rahatlıkla görebilirsiniz. • Bu takım yıldızının çok bilindik olmasının nedeni, bir arada çok parlak yıldızlara sahip olması ve gök ekvatoru üzerinde bulunmasıdır. Bu sayede tüm Dünya bu takım yıldızını görebilir. Avcı Takımyıldızı • Avcı (Orion) takımyıldızı gece gökyüzünde yandaki belirgin şekliyle parıldar. • Avcının belirgin şekli dört belirgin yıldızdan oluşan boyu eninin iki katı kadar olan bir dikdörtgen ve bu dikdörtgenin merkezinde bir sıra halinde durmakta olan üç ayrı yıldızdır. λ Ori (Meissa), Orion’un başıdır. α Ori (Betelgeuse), O’nun sağ omzudur, bu yıldızın çapı güneş-mars uzaklığından bile büyüktür. Aynı zamanda Kış Üçgeni’nin de bir köşesidir. γ Ori (Bellatrix), savaşçı kadın, Orion’un sol omzudur. ζ Ori (Alnitak), ε Ori (Alnilam) and δ Ori (Mintaka) Orion’un kemerini temsil eden bir asterism olup sıra halindeki 3 yıldızı oluştururlar. Bu üç yıldız sayesinde Orion kolaylıkla farkedilebilir. η Ori (Eta Orionis) yıldızı Delta Orionis ve Rigel arasında bulunur. κ Ori (Saiph) Orion’un sağ dizidir. β Ori (Rigel), takım yıldızın sol dizidir.Büyük bir mavi-beyaz star, Orion’un en parlak yıldızıdır. Gerçekte bu yıldız ayırd edilmesi çok zor olan 3 tane yıldızdan oluşmuştur. Ancak bize çok uzak olduğunda diğer birçok yıldız gibi tek olarak gözükür. ι Ori (Hatsya) Oriun’un kılıcının ucudur. Avcı Takım Yıldızı • Orion Bulutsusu “yıldız oluşum bölgeleri”ne verilebilecek en iyi örneklerden biridir. • Bu bölgelerde bol miktarda yoğun gaz bulutları bulunur. Bu gaz bulutları gittikçe belli bölgelerde toplanmakta, sıkışmakta ve büzülerek en sonunda yeni yıldızlar oluşturmaktadır. • Bizim Güneş’imiz ve diğer gezegenlerde tıpkı böyle bir bölgede ortaya çıkmıştır. Orion Bulutsusu Gökyüzünün en parlak yıldızı Sirius yıldızıdır. Avcı takım yıldızı kullanılarak Sirius yıldızı kolaylıkla bulunur. Sirius’un Bulunması • Avcı Takım Yıldızı’nın ortasındaki sıra halindeki 3 yıldızdan eğriliği bozmadan hayali bir doğru geçirirsek karşımıza Sirius yıldızı çıkar. Avcı Takımyıldızı • Sirius gökyüzünün en parlak yıldızı olduğu halde bize en yakın yıldız değildir. Bize en yakın yıldız Proxima Centauri’dir. Sirius 2009’da Gökyüzü Gezegenler G Dünya Bu konumda Gezegen, Güneş’ten önce doğar. G ım an z U Bu konumda Gezegen, Güneş’ten sonra doğar ve sonra batar. ısı Aç Dünya 1 3 2 Her üç konumda da Gezegen, Güneş’in yakınında bulunduğundan gözlenemez. Çünkü Gezegen gökyüzündeyken Güneş de gökyüzündedir (yani gündüzdür). Dünya Dünya Dış gezegenler Güneş’e bizden daha uzak oldukları için Dünya’nın ışık almayan arka kısmında da bulunabilirler (yani gece vakitleri). Bu nedenle bu gezegenler sadece Güneş battıktan sonra veya Güneş battıktan önce değil, tüm gece boyunca da gözlenebilirler. G Merkür Gezegeni Merkür Gezegeni Güneş'e en yakın gezegen olan Merkür, Güneş doğmadan az önce doğuda veya Güneş battıktan hemen sonra batıda bulunur. Alacakaranlıkta ve ufka yakın bir konumda çevre ve hava koşulları uygunsa kısa süre gözlenebilir. Güneş’e çok yakın konumda olduğunda ise hiç gözlenemez. Merkür gezegenini akşam gök yüzünde Güneş battıktan kısa bir süre sonra aşağıdaki zamanlarda görebilirsiniz: – – – Ocak ayının ilk haftasında, Nisan aynının dördüncü haftasında, Aralık ayının son iki haftasında arasında, Merkür gezegenini sabah gök yüzünde Güneş doğmadan kısa bir süre önce aşağıdaki zamanlarda görebilirsiniz: – – – – Ekim ayının ilk 2 haftasında, Haziran ayı boyunca, Mayıs ayının ilk haftasında, Şubat ayının ortalarında. Venüs Gezegeni Venüs Gezegeni Güneş'e yakınlıkta 2. sırada yeralan Venüs, Güneş doğmadan önce doğuda veya Güneş battıktan sonra batıda gözükür. Görülme süresi uzanım açısına bağlı olarak değişir. Güneş’e yakın konumda olduğu zamanlarda gözlenmesi zordur. Ocak ayından Mart ayının sonlarına kadar Güneş battıktan sonra batı gökyüzünde "akşam yıldızı" olarak en parlak gökcismi olacak. Nisan ayının başında sabah gözükmeye başlayan Venüs, Haziran ayının başına kadar yükselmeye devam edecek. Daha sonra uzanım açısı düşmeye başlayan gezegen, Aralık ayının başlarında artık çok zor görülmeye başlayacak. Bu tarihlerde sabahları doğuda Güneş'ten önce doğacak ve "sabah yıldızı" olarak gözlenecek. Mars Gezegeni Mars Gezegeni Güneş’e yakınlık sırasında 4. sırada olan Mars gezegeni bir dış gezegendir. İç gezegenlerde sözünü ettiğimiz sabah veya akşam yıldızı olarak görülebileceği gibi, gezegen karşı konum durumuna doğru yaklaştığında tüm gece boyunca da gözlenebilir. Mars gezegeni 20 Ocak’tan itibaren doğu ufkuna geçmekte. Ancak Gezegenin sabah yıldızı olarak rahat gözükebilmesi için Haziran ayını beklemek gerekiyor. Haziran ayında yeterli yüksekliğe ulaşarak karanlık gökyüzünde Güneş doğmadan önce gözlebilecek. Gün geçtikçe daha erken doğmaya başlayan gezegen Kasım ayında geceyarısından önce doğmaya başlayacak. Jüpiter Gezegeni Jüpiter Gezegeni Güneş’e yakınlık sırasında 5. sırada olan Jüpiter gezegeni bir dış gezegendir. İç gezegenlerde sözünü ettiğimiz sabah veya akşam yıldızı olarak görülebileceği gibi, gezegen karşı konum durumuna doğru yaklaştığında tüm gece boyunca da gözlenebilir. Yılın ilk aylarında sabah gökyüzüne geçen Jüpiter’in yeterince karanlık bir gökyüzünde gözükmesi için Nisan ayının beklenmesi gerekli. Nisan ayından sonra Güneş doğmadan önce Güney-Batı ufkunda gözlenebilecek. 14 Ağustos’ta karşı konuma gelen Jüpiter, Ağustos ayı boyunca neredeyse tüm gece boyunca gökyüzünde olacak. Jüpiter gezegenini gözlemek isteyenler için bu ay kaçırılmaz bir fırsat. Satürn Gezegeni Satürn Gezegeni Güneş Sistemimizin en büyük 2. gezegeni olan Satürn bir dış gezegendir. İç gezegenlerde sözünü ettiğimiz sabah veya akşam yıldızı olarak görülebileceği gibi, gezegen karşı konum durumuna doğru yaklaştığında tüm gece boyunca da gözlenebilir. Ocak ayında geceyarısından önce Doğu ufkunda gözükmeye başlayan gezegen gün geçtikçe daha erken doğmaya başlamakta. Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran ayları Satürn’ü gökyüzünde uzun süre gözlemek için ideal zamanlar. Temmuz ayı akşam karanlık gökyüzünde Güneş battıktan hemen sonra Güneybatı ufkunda Satürn’ü gözlemek için son şans. Satürn’ün halkaları bu yıl bakış doğrultumuza paralel yönde bulunduğundan bir çizgi gibi gözükmekteler. Halkaların en iyi gözlenebileceği zaman Mayıs ayı. Ancak bu aydada paralellikten belirgin bir sapma yok. Uranüs Gezegeni Uranüs Gezegeni Dev gezegen Uranüs, bir dış gezegendir. Yaydığı ışık görme sınırında olduğundan (6 kadir) çıplak gözle ayırd edilmesi çok zordur. Ancak bir gök dürbünü veya üç ayak ile gözlenebilir. Uranüs gezegenini Nisan ayından itibaren görmeye başlayacağız. Eylül ayında karşıkonumda (Uranüs – Yer – Güneş dizilişi) olacağından, Güneş batarken doğacak ve gece süresince gökyüzünde bulunacak. Eylül ayından sonra gittikçe daha erken batmaya başlayacak, yılın sonuna doğru ise sadece 22:30’a kadar gözlenebilecektir. Uranüs yıl boyunca Kova ve Balık takımyıldızı sınırları içinde yer alacak. Neptün Gezegeni Neptün Gezegeni Dev gaz gezegen Neptün’ün dolanma dönemi 165 yıldır (Yer için 1 yıl). Bu nedenle Neptün’ün konumu yıl boyunca büyük bir değişim göstermez. Yaydığı ışık görme sınırının çok altında olduğundan (8 kadir) çıplak gözle ayırd edilmesi çok zordur. Ancak güçlü bir dürbün veya teleskop ile görülebilir. Neptün yıl boyunca oğlak takım yıldızında bulunmaktadır. Güneş de Aralık ayında Oğlak takım yıldızında bulunduğundan gezegeni kış aylarında gözlemek zordur. Ancak yaz aylarında (özellikle haziran) gezegenin görülme süresi son derece artmaktadır. Yıl sonuna kadar Oğlak takımyıldızındaki konumunu koruyacaktır. 2009’da Gökyüzü Ay Ay ve Güneş Tutulmaları Göktaşı Yağmurları Takım Yıldızların Konumları Ay’ın Evreleri 2009 Ocak Ayı 28 Aralık - 7 Ocak tarihleri arasında gözlenen Quadrantid göktaşı yağmuru, maksimum yoğunluğa 3 Ocak gecesi ulaşıyor. Radyan noktası Çoban takımyıldızının birkaç derece kuzeyinde olan Quadrantidler, Quadrantidler, bölgenin ufuktan geceyarısında yükselmesi nedeniyle ancak bu saatten sonra gözlenebiliyor. Ancak en uygun gözlem zamanı bölgenin ufuktan iyice yükseldiği 02.00 - 05.00 saatleri arası. Ay ilkdördün evresinde ancak yağmurun gerçekleştiği bölgeye çok uzak olması gözlemlere yapacağı olumsuz etkiyi azaltmakta. Quadrantid göktaşı yağmurunun yoğunluğu oldukça yüksek olup ortalama olarak saatte 50 ila 200 civarında. Ay’ın varlığı ve Şehir ışıkları nedeniyle bu sayı azalabilir. 15/16 Ocak geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 01 Ocak 2009 Uluslarası Astronomi Yılının ilk günü 03 Ocak Quadrantids meteor yağmuru. 04 Ocak Ay ilkdördün evresinde olacak. 04 Ocak Dünya Güneş’e en yakın konumunda olacak. (0.983 AB) 04 Ocak Merkür en büyük doğu uzanımda olacak. (19.3 derece Doğu) 10 Ocak Ay Dünya’ya en yakın konumda olacak. Aralarındaki mesafe 357501 km. 11 Ocak Ay dolunay evresinde olacak. 14 Ocak Venüs en büyük doğu uzanımda olacak. (47 derece Doğu) 15 Ocak Satürn ve Ay yakın görünümde 18 Ocak Ay sondördün evresinde olacak. 20 Ocak Merkür iç kavuşumda olacak 23 Ocak Ay Dünya’ya en uzak konumda olacak. Aralarındaki mesafe 406116 km. 23 Ocak Venüs, Uranüs’ün 1.4° kuzeyinde 24 Ocak Jüpiter- Güneş kavuşumu gerçekleşecek. 26 Ocak Ay yeniay evresinde olacak. 30 Ocak Venüs Ayın 2.8 derece güneyinde olacak. 2009 Şubat Ayı Göktaşı yağmurlarının fazla etkin olmadığı Şubat ayında Delta Leonidler tek dikkate değer yağmur olarak görülüyor. 15 Şubat ile 10 Mart tarihleri arasında etkin olan Delta Leonidler maksimum yoğunluğa 24/25 Şubat gecesi ulaşıyor. Bu tarihte 22-5 adet/saat lik bir yoğunluğa ulaşan göktaşı yağmurunun radyan noktası Aslan takımyıldızı içerisinde, Regulus'un 15° kadar doğusu. Ay’ın yeniay evresinde olması yağmurun izlenmesi için büyük bir avantaj. Ancak bu yağmurum şiddeti çok kuvvetli değil. Şubat ayında aynı zamanda parçalı Ay tutulması gerçekleşecek. Parçalı Ay Tutulması Haritası 14/15 Şubat geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 01 Şubat Merkür’ün durağan hareketinin başlangıcı 02 Şubat Ay, ilkdördün evresinde 07 Şubat Ay, yörüngesi üzerinde enberi noktasında (358,600 km) 09 ŞubatAy, yeniay evresinde 09 Şubat Parçalı Ay Tutulması: Doğu Avrupa, Asya, Avustralya, Pasifik Okyanusu ve Kuzey Amerika’nın batı yakasından görülebilecek. Ülkemizden Ay doğarken çok kısa bir süre yarıgölge konisinden çıkış izlenebilecek (Ay’ın doğma zamanı: 17:18, tutulma sonu 18:32) 14 Şubat Merkür, en büyük batı uzanımında (26°) 16 Şubat Ay, sondördün evresinde 17 Şubat Mars, Jüpiter’in 0.6 derece güneyinde 17 Şubat Venüs en parlak durumunda (-4.6 kadir) 19 Şubat Ay, yörüngesi üzerinde enöte noktasında (410,433 km) 23 Şubat Jüpiter Ay’ın 0.7 derece güneyinde 23 Şubat Mars, Ay’ın 1.6 derece güneyinde 24 Şubat Merkür, Jüpiter’in 0.6° güneyinde (sabah) 25 Şubat Ay yeniay evresinde 28 Şubat Mars, Merkür ve Jüpiter yakın görünümde (sabah) 28 Şubat Venüs ve Ay yakın Görünümde 2009 Mart Ayı 15/16 Mart geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 01 Mart Merkür, Mars’ın 0.6° güneyinde 04 Mart Ay ilkdördün evresinde 07 Mart Ay, Yer’e en yakın konumda: 367020 km 08 Mart Satürn karşı konumda 09 Mart Regulus ve Ay yakın görünümde 11 Mart Ay, Dolunay evresinde 13 Mart Uranüs-Güneş kavuşumu 17 Mart Antares ve Ay çok yakın görünümde (sabah) 19 Mart Ay, sondördün evresinde 19 Mart Ay, Yer’e en uzak konumda: 404302 km 20 Mart İlkbahar ekinoksu (gece-gündüz süreleri eşit) 22 Mart Jüpiter ve Ay yakın görünümde (sabah) 24 Mart Mars ve Ay yakın görünümde 26 Mart Ay, Yeniay evresinde 27 Mart Venüs iç kavuşumda 31 Mart Merkür dış kavuşumda. 2009 Nisan Ayı Nisan ayının en önemli göktaşı yağmuru olarak Lyridler dikkati çekiyor. 16 - 25 Nisan tarihleri arasında görülen Lyrid göktaşı yağmuru 22 Nisan'da maksimum yoğunluğa ulaşıyor. Bu tarihte saatte 10 ila 20 arasında göktaşı gözleyebilirsiniz. Lyridler'in radyan noktası Çalgı (Lyrae) takımyıldızının en parlak yıldızı olan Vega'nın birkaç derece uzağında. Gece yarısına doğru bölgenin ufuktan iyice yükselmesi ile birlikte göktaşı yağmuru gözlemine başlayabilirsiniz. İlkdördün evresindeki Ay bölgenin oldukça uzağında ve 00:45‘te batıyor. Bu nedenle gözlemlere herhangi bir etkisi olmuyor. 15/16 Nisan geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 01 Nisan Ay enberi noktasında 02 Nisan Ay yeniay evresinde 04 Nisan Plüto, prograd ve retrograd hareketleri arasındaki geçiş sırasında gökyüzünde hareketsiz görünecek 07 Nisan Satürn ve Ay yakın görünümde 09 Nisan Ay dolunay evresinde 15 Nisan Venüs, prograd ve retrograd hareketleri arasındaki geçiş sırasında gökyüzünde hareketsiz görünecek 16 Nisan Lyrid meteor yağmuru başlıyor, Ay enöte noktasında 17 Nisan Ay, sondördün evresinde 19 Nisan Jüpiter ve Ay yakın görünümde 21 Nisan Mars enberi noktasında, Lyrid meteor yağmuru en yüksek şiddette 22 Nisan Lir (Lyrid) göktaşı yağmuru 24 Nisan Ay yeniay evresinde 26 Nisan Merkür En büyük uzanımda 26 Nisan Merkür ve Ay çok yakın görünümde 28 Nisan Ay enberi noktasında 2009 Mayıs Ayı Mayıs ayının dikkate değer tek göktaşı yağmuru Eta Aquaridler. 21 Nisan - 12 Mayıs tarihleri arasında görülen Eta Aquaridler, maksimum yoğunluğa 6 Mayıs'ta ulaşıyor. Bu tarihte saatte 20 - 60 arasında bir yoğunlukla gözlenen yağmurun radyan noktası Kova (Aquarius) takımyıldızı içerisinde yeralıyor. 6 Mayıs sabaha karşı güneydoğu ufku Mevsim itibariyle bölgenin gece yarısından sonra 02.00 sularında doğması nedeniyle en iyi gözlem zamanı sabaha karşı tan yeri ağarmadan önceki bir saat. Dolunay evresine henüz ulaşmamış olan Ay, bölgenin yakınında bulunmuyor. Kova takım yıldızının doğmasıyla Ay batıyor, bu nedenle gözlemlere ciddi bir etkisi bulunmuyor. 15/16 Mayıs geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 01 Mayıs Venüs 39 derece batı uzanımında 03 Mayıs İlkdördün evresinde olan Ay batısında Regulus, doğusunda Satürn 06 Mayıs Eta Aquarids göktaşı yağmuru. Yoğunluğu (10 adet/saat). Göktaşı yağmuru gece yarısından sonra gözlenebiliyor 08 Mayıs Ay dolunay evresinde 10 Mayıs Antares ve Ay yakın görünür konumda 11 Mayıs Dolunay evresine yakın olan Ay, Akrep takımyıldızının en parlak yıldızı olan Antares üzerinde görülüyor 15 Mayıs Sabaha karşı Ay, Jüpiter, Neptün, Venüs ve Mars'ı birlikte görmek mümkün olacak 17 Mayıs Ay sondördün evresinde ve Jüpiter Ay'ın 3 derece güneyinde bulunacak 18 Mayıs Merkür iç kavuşumda 21 Mayıs Venüs, hilal konumunda olan Ay’ın 6.8 derece güneyinde yer alıyor, aynı bölgede Mars da bulunuyor. 24 Mayıs Ay yeniay evresinde 31 Mayıs Ay ilkdördün evresinde 31 Mayıs Satürn ve Ay yakın görünümde 2009 Haziran Ayı Haziran ayının dikkate değer tek göktaşı yağmuru Haziran Lyridleri. 10 - 21 Haziran tarihleri arasında görülen Haziran Lyridleri, maksimum yoğunluğa 15/16 Haziran gecesi ulaşıyorlar. Bu tarihte saatte ortalama 8 adet göktaşı görülebiliyor. Yağmurun radyan noktası Çalgı (Lyrae) takımyıldızının en parlak yıldızı olan Vega'nın birkaç derece uzağında. Radyan noktasının koordinatları uygun olduğundan göktaşı yağmurunu tüm gece boyunca gözleyebilirsiniz. İlkdördün evresinde olan Ay’ın geceyarısına kadar doğmacak olması gözlem için faydalı. 15/16 Haziran geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 06 Haziran Venüs en büyük doğu uzanımında (46°) 07 Haziran Ay dolunay evresinde (23°) 10 Haziran Ay enöte konumunda (405786 km ) 13 Haziran Merkür en büyük uzanımda 14 Haziran Jüpiter Ay'ın 3.5° güneyinde 15 Haziran Ay sondördün evresinde 19 Haziran Mars ve Venüs Ay'ın 7° güneyinde 20 Haziran Venüs, Mars’ın 2° güneyinde (sabah) 21 Haziran Ay ve Merkür yakın görünümde (sabah) 21 Haziran Yaz dönencesi (en uzun gündüz) 22 Haziran Ay yeniay evresinde 23 Haziran Ay enberi konumunda (358018 km ) 28 Haziran Satürn ve Ay yakın görünümde (akşam) 29 Haziran Ay ilkdördün evresinde. 2009 Temmuz Ayı Temmuz ayında sabırsızlıkla beklenen ve en görkemli gök olaylarının başında gelen “Tam Güneş Tutulması” izlenecek. Tam tutulmanın çok dar bir alanda gerçekleşmesine karşın Ay’ın açısal çapının çok büyük olması nedeniyle tutulmayı parçalı olarak neredeyse Dünya’nın yarısı izleyebilecek. Ancak ülkemiz bu tutulmanın izlenebileceği konumda yer almıyor. Ay’ın tam gölgesi Hindistandan başlayarak sırasıyla Nepal, Bangladeş, Butan, Myanmar ve Çin üzerinden geçecek. Gölge Orta asyayı geçtikten sonra Japonya’nın Ryukyu adalarına düşecek. Pasifik okyanusuna gelen gölge, okyanus üzerinde 6 dakika 39 saniye kalacak. Diğer bölgelerde ise tutulma 5 dakika mertebelerinde sürmekte. Son zamanların en uzun tutulmalarından biri olması nedeniyle bu gökyüzü şölenini kaçırmamanızı tavsiye ediyoruz. Tutulma hattı haritası 15/16 Temmuz geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 01 Temmuz Uranüs, gökyüzünde ters yöndeki hareketine başlamadan hemen önce önce durağan hale gelecek ve yer değiştirmiyormuş gibi görünecek 04 Temmuz Yer Güneş etrafındaki yörüngesinin enöte noktasında. Bu sırada Yer’in Güneş’e olan uzaklığı 1.017 AB (1 AB = 149600000 km) olacak 07 Temmuz Ay dolunay evresinde 07 Temmuz Sadece Amerika kıtası ile Avustralya kıtasının bir bölümünden izlenebilecek izlenebilecek olan ve Ay’ın ancak çok küçük bir bölümünün Yer’in gölgesi tarafından örtüleceği örtüleceği parçalı Ay tutulması gerçekleşecek. Tutulma Türkiye’den gözlenemeyecek 07 Temmuz Ay, Yer etrafındaki yörüngesinin en öte noktasında. Bu sırada Yer’e Yer’e uzaklığı 406236 km olacak 11 Temmuz Jüpiter ve Ay yakın görünümde 15 Temmuz Ay sondördün evresinde 21 Temmuz Ay yeni ay durumunda ve yörüngesinin enberi noktasında (357464 km) 22 Temmuz Sadece Hindistan, Çin, Burma’nın kuzeyi ve Pasifik’teki bazı adalardan adalardan izlenebilecek olan Tam Güneş Tutulması. 21 Temmuz’u 22 Temmuz’a bağlayan gece Türkiye Türkiye Saati İle (TSİ) 05:35:18’de Pasifik Denizi üzerinde gerçekleşecek tutulma maksimumu 6 dakika 38.7 saniye sürecek. Shangai’de 5 dakika 41 saniye süre ile izlenebilecek tam tutulma ülkemizden hiçbir hiçbir şekilde gözlenemeyecek. Tutulmanın bu kadar uzun sürme nedeni Yer en ötedeyken Güneş’in gökyüzünde küçük, yörüngesinin enberi noktasında olan Ay’ın ise gökyüzünde daha büyük alan kaplıyor kaplıyor oluşudur. 27 Temmuz Delta Aquarids Göktaşı yağmuru. Bu meteor yağmurunda en iyi şartlarda şartlarda saat başına maksimum 20 göktaşı izlenebilecek. Çıkış noktası olarak Kova takımyıldızı takımyıldızı gösterilebilir 28 Temmuz Ay ilkdördün evresinde. 2009 Ağustos Ayı 23 Temmuz - 22 Ağustos tarihleri arasında etkin olan Perseid göktaşı yağmuru 12/13 Ağustos gecesi maksimum yoğunluğa erişiyor. Radyan noktası Perseus (Kahraman) takımyıldızının en parlak yıldızı Mirfak'ın 10° kadar kuzeyinde olan Perseidler 12/13 Ağustos gecesi saatte 50 ila 100 adetlik bir yoğunluğa ulaşıyorlar. Sondördün evresinde olan Ay, Kahraman takım yıldızına çok yakın bulunduğu için gözlenen meteor sayısının önemli ölçüde azaltacak. 15/16 Ağustos geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 06 Ağustos Ay Dolunay evresinde ve Parçalı Ay tutulma gerçekleşecektir. Parçalı tutulma Türkiye, Amerika, Avrupa, Afrika ve batı Asya'dan izlenebilinecektir. 6 Ağustos gecesinde gökyüzünde Ay’ın 3.4 derece güneyinde Jüpiter gezegeni bulunacaktır. 12 Ağustos Perseid Göktaşı Yağmuru, en iyi saat 02:30’da Ay battıktan sonra sabaha kadar gözlenebilir. 14 Ağustos Jüpiter gezegeni karşı konumda yani Dünya’ya en yakın konumda bulunacaktır. 16 Ağustos Mars Ay’ın 3.2 derece güneyinde bulunacaktır. 16 Ağustos Merkür, Venüs ve Satürn birbirine gün batımından hemen sonra batı ufkunda yakın konumda olacak. 17 Ağustos Neptün gezegeni karşı konumda yani, Dünya’ya en yakın konumda bulunmasına rağmen en güçlü teleskoptan bakıldığında bile küçük mavi bir nokta şeklinde görülecektir. 17 Ağustos Merkür ve Satürn yakın görünümde (akşam) 18 Ağustos Venüs ve Ay çok yakın görünümde (sabah) 20 Ağustos Ay yeniay evresinde 24 Ağustos Merkür en büyük uzanımda (27°) 27 Ağustos Antares ve Ay çok yakın görünümde (akşam) 2009 Eylül Ayı 15/16 Eylül geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 02 Eylül Ay ve Jüpiter yakın konumda olacak 04 Eylül Ay dolunay evresinde 11 Eylül Ay sondördün evresinde 13 Eylül Ay ve Mars yakın konumda olacak 14 Eylül Mars ve Ay yakın görünümde (sabah) 16 Eylül Ay enberi noktasında olacak ve uzaklığı 364100 km’dir 16 Eylül Ay ve Venüs yakın konumda bulunacak 17 Eylül Uranüs karşı konumda 17 Eylül Venüs ve Ay yakın görünümde 18 Eylül Ay yeni ay evresinde 20 Eylül Venüs ve Regulus çok yakın görünümde (sabah) 22 Eylül Sonbahar ekinoksu (gece – gündüz süreleri eşit) 26 Eylül Ay ilkdördün evresinde 28 Eylül Ay enöte konum olacak ve uzaklığı 404400 km’dir 30 Eylül Ay ve Jüpiter tekrar yakın konumda olacak 2009 Ekim Ayı 2 Ekim - 7 Kasım tarihleri arasında gözlenen Orionid göktaşı yağmuru maksimum yoğunluğa 21 Ekim'de ulaşıyor. Bu tarihte saatte ortalama olarak 20 adet göktaşı görebilirsiniz. Yağmurun radyan noktası, Avcı (Orion) ile İkizler (Gemini) takımyıldızları arasında yer alıyor. Hilal evresinde olan Ay'ın gözlemlere çok fazla etkisi olmuyor. 15/16 Ekim geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 01 Ekim Satürn, Merkür, ve Venüs dizilimi (sabah) 04 Ekim Venüs Güneş’e en yakın konumunda 04 Ekim Ay dolunay evresinde 06 Ekim Merkür en büyük batı uzanımında (17.9° Batı) 08 Ekim Merkür, Satürn’ün 0.3° güneyinde 11 Ekim Ay son dördün evresinde 12 Ekim Mars Ay’ın 1.1° kuzeyinde olacak 13 Ekim Ay Dünya’ya en yakın konumunda olacak. Aralarındaki uzaklık 369068 km 13 Ekim Venüs ve Satürn sabaha karşı birbirlerine çok yakın olarak gözlenebilecekler 16 Ekim Venüs ayın 6.8° kuzeyinde olacak. 17 Ekim Venüs, Satürn ve Ay yakın görünümde (sabah) 18 Ekim Ay yeniay evresinde. 21 Ekim Orionid Göktaşı Yağmuru. Orinoid göktaşı yağmuru sırasında saatte yaklaşık 20 meteor görülebilir. Göktaşının en yoğun görüleceği tarihler 20 – 24 Ekim arasında olacak. Bu sene ay hilal şeklinde olacağından ve erken batacağından, göktaşları görebilmek için iyi bir fırsat olacak. En iyi görüş gece yarısından sonra olacak 25 Ekim Ay Dünya’ya en uzak konumunda olacak. Aralarındaki uzaklık 404168 km 26 Ekim Ay ilkdördün evresinde 27 Ekim Jüpiter ayın 3.2° güneyinde olacak 2009 Kasım Ayı 14 - 21 Kasım tarihleri arasında gözlenen Leonid göktaşı yağmuru maksimum yoğunluğa 17 Kasım'da ulaşıyor. Göktaşı yağmurunun bu tarihteki yoğunluğu yıldan yıla değişmekle birlikte ortalama olarak saatte 1520 civarında. Radyan noktası Aslan (Leo) takımyıldızında olan Leonidleri bölgenin ufuktan yükselmeye başladığı geceyarısındn itibaren sabah saatlerine kadar gözleyebilirsiniz. Yeniay evresine çok yakın olan Ay, gece gökyüzünde çok kısa süre görüldüğü için gözlemlere etkisi olmuyor. 15/16 Kasım geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 02 Kasım Ay dolunay evresinde 03 Kasım Venüs, Spika’nın 4° kuzeyinde (sabah) 05 Kasım Merkür üst kavuşumda 07 Kasım Ay enberi noktasında 09 Kasım Ay sondördün evresinde 09 Kasım Mars ve Ay yakın görünümde (sabah) 10 Kasım Jüpiter dörtlük konumunda 13 Kasım Satürn ve Ay yakın görünümde (sabah) 16 Kasım Neptün dörtlük konumunda, Ay yeniay evresinde 17 Kasım Leonid Göktaşı Yağmuru 22 Kasım Ay enöte noktasında 23 Kasım Jüpiter ve Ay yakın görünümde (akşam) 24 Kasım Ay ilkdördün evresinde 2009 Aralık Ayı 7-17 Aralık tarihleri arasında gözlenen Geminid göktaşı yağmuru, maksimum yoğunluğa 13/14 Aralık gecesi ulaşıyor. Geminid göktaşı yağmurunun yoğunluğu oldukça yüksek olup, bu tarihte ortalama olarak saatte 50 ila 100 kadar göktaşı görülebiliyor. Yeniay evresine yaklaşmakta olan Ay’ın hava daha kararmadan batması nedeniyle gözlemlere etkisi olmuyor. Şehir ışıklarından uzak bir yerde uygun atmosfer koşulları da varsa, gece boyunca çok sayıda göktaşı izleyebilirsiniz. Geminid göktaşı yağmurunun radyan noktası İkizler (Gemini) takımyıldızının ikinci parlak yıldızı olan Castor’un birkaç derece uzağında yer almakta. 15/16 Aralık geceyarısı Başlıca Önemli Olaylar 02 Aralık Ay, Dolunay evresinde 07 Aralık Mars ve Ay yakın görünümde (sabah) 10 Aralık Satürn ve Ay yakın görünümde (sabah) 13 Aralık Geminid Göktaşı yağmurunun maksimum oldugu gece 16 Aralık Ay yeniay evresinde 18 Aralık Merkür en büyük uzanımda (akşam, 20°) 19 Aralık Ay ilkdördün evresinde 20 Aralık Jüpiter ve Neptün gökyüzünde kavuşum konumundadır. Jüpiter, Neptün’e göre 34’ güneyinde olacak. Hava karardıktan sonra ufkun güney-batı doğrultusunda Oğlak takımyıldızında 3 saatliğine gözlenebilecek. 21 Aralık Kış dönencesi, en kısa gün ve uzun gecenin olduğu tarihdir. 21 Aralık Güneş battıktan sonra gökyüzünde Jüpiter Ay’ın 4 derece güneyinde bulunacaktır. 31 Aralık Dolunay evresinde bulunan Ay, Parçalı Ay tutulması gösterecektir. Parçalı Ay tutulması, Türkiye, Avrupa, Afrika, Asya ve Avusturalya’dan gözlenecektir. 20:51’de başlayıp, 21:53’te sona erecektir. Yıllık Gök Olaylarını rasathane.ankara.edu.tr adresinden “Gök olayları” olayları linkine tıklayarak takip edebilirsiniz. Bu yansının bazı bölümlerinde rasathane.ankara.edu.tr web adresi ve Tübitak Gök Olayları Yıllığından faydalanılmıştır. Öneri ve düzeltmeler için: [email protected] adresine e-posta atabilirsiniz. Arş. Gör. Tolgahan KILIÇOĞLU
