FİBROMİYALJİ » Kitapçık hakkında » Fibromiyalji nedir

FİBROMİYALJİ
» Kitapçık hakkında
» Fibromiyalji nedir?
» Fibromiyaljinin semptomları nelerdir?
» Fibromiyalji, kronik yorgunluk veya postviral (viral enfeksiyon sonrası) yorgunluk ile
benzer midir?
» Fibromiyaljinin sebepleri nedir?
» Fibromiyalji nasıl tedavi edilebilir?
» Kendi fibromiyaljimi nasıl tedavi edebilirim?
» Peki ya egzersiz?
» Tedavinin diğer formları
» Açıklamalı sözlük
Kitapçık hakkında
Bu kitapçık fibromiyalji hastaları ve onların aileleri ve arkadaşları için yazılmıştır.
Fibromiyaljinin bireyleri nasıl farklı şekillerde etkilediğini ve doktorların nasıl tanı
koyduklarını açıklamaktadır. Daha sonra semptomlara karşı neler yapılabileceği
açıklanmakta ve hayatı daha kolay hale getirmek için tavsiyeler ve öğütler sunulmaktadır.
Kitapçığın sonunda, “Arthritis Research Campaign” ve diğer organizasyonlarla nasıl ilişki
kurabileceğinize dair bilgiler ve bu konu hakkında daha fazla bilgi alabileceğiniz birkaç
kaynak önerisi bulacaksınız. Bazı terimler ilk defa kullanıldığında italik yazılmıştır ve
kitapçığın sonunda açıklamalı sözlük bölümünde bu terimlerin ne anlama geldiği
açıklanmıştır.
Fibromiyalji nedir?
Fibromiyalji eklemleri değil kasları etkileyen yaygın ağrıya verilen isimdir. Dokularda kalıcı
hasara neden olmaz ama semptomlar aylar, hatta yıllar boyu devam edebilir. Dışa yansıyan
bir bulgusu yoktur ve fibromiyaljisi olan bireyler iyi görünmekle beraber kendilerini çok kötü
hissederler. Bu nedenle, diğer bireyler çektiğiniz ağrıyı ve yorgunluğu anlayamazlar ve bu
durum ayrı bir stres kaynağı olabilir. Fibromiyalji oldukça yaygın bir durumdur ve bazen o
kadar ciddi olabilir ki bireyin iş yaşamını, kişisel ve sosyal hayatını etkileyebilir.
Fibromiyaljide tendonlar ve ligamanlar veya fibröz dokular (fibro-), ve kaslarda (-my-) ağrı (algia) ve hassasiyet oluşur. Ağrı sanki tüm vücuttaymış gibi hissedilebilir.
Vücudun belirli bölgelerinde genellikle tetik noktaları bulunur. Bunlar doktora tanı koymada
yardımcı olur. Eğer bu bölgelere yeterli baskı oluşturulursa, hasta rahatsızlık hissedecektir.
Ancak fibromiyaljide hangi basıncın ağrı oluşturacağına dair eşik değerleri değişkendir ve bu
tetik noktalarının bir çoğu aşırı biçimde hassas olabilir. Bazen belirli bir bölgede hassasiyet
oluşabilir ve tenisçi dirseğinde olduğu gibi bölgesel sorunlara yol açabilir. Fibromiyaljide ise
birden fazla noktada hassasiyet vardır.
Geçmişte fibromiyaljiye sıklıkla kas romatizması veya fibrositis olarak tanı konulmuş veya
yanlış tanı olarak eklemlerin dejeneratif hastalığı denilmiştir (yaşlılarda omurga filmlerinde
aşınma belirtileri ağrı olsun veya olmasın oldukça sıktır). Son birkaç yıldır yapılan çalışmalar
fibromiyaljinin daha net açıklanmasına ve pratisyen hekimler ve romatologlar tarafından daha
sıklıkla tanı konmasına yol açmıştır.
Fibromiyaljinin semptomları nelerdir?
Ağrı, yorgunluk ve uyku bozuklukları fibromiyaljinin ana semptomlarıdır. Birçok birey ağrıyı
eklem çevresindeki kaslarda sızlama, tutukluk ve yorgunluk olarak hisseder. Sabah ilk
kalkıldığında, günün ilerleyen saatlerinde veya bir aktiviteyle birlikte ağrıda kötüleşme
olabilir. Vücudun bir parçası veya birkaç farklı bölgesi örneğin kol ve bacaklar, boyun, bel
etkilenebilir.
Bazen yorgunluk en önemli semptom olabilir. Genel bir yorgunluk, enerjisizlik veya kas
yorgunluğu ve direnç kaybı olabilir. Her iki halde de merdivenleri çıkmak, ufak tefek ev
işlerini yapmak, işe veya alışverişe gitmek zor olabilir. Sabah yorgun uyanmak sık görülür.
Sabah uyanıldığında tam olarak dinlenmemiş hissetme oldukça sıktır.
Daha az sıklıkta görülen ancak sorun yaratan semptomlar şunlardır:
• Kötü dolaşım- el ve ayaklarda karıncalanma, uyuşma veya şişme
• Baş ağrısı, asabiyet, moral bozukluğu veya ağlama hissi
• Unutkanlık veya konsantrasyon eksikliği
• Acil tuvalete gitme ihtiyacı
• Bağırsak bozukluğu (ishal veya karın ağrısı)
Tabii ki bu semptomların başka nedenleri de olabilir ve doktorunuz bu konuda başka testlerin
ve önerilerin gerekliliği konusunda yardımcı olabilir. Semptomların ciddiyeti ve
fibromiyaljinin etkisi önemli değişkenlikler gösterebilir ve semptomlardaki bu şiddet
farklılığı tanı konulmasında problem yaratabilir ve farklı tıbbi görüşlerin ortaya çıkmasına
sebep olur. Fibromiyalji hastasında özellikle önemli olan, semptomların farkedilmesi ve
bunların ciddiye alınmasıdır.
Fibromiyalji, kronik yorgunluk veya postviral (viral enfeksiyon sonrası) yorgunluk ile
benzer midir?
Myaljik ensefalomyelitis (ME) hastalığında tanımlanan semptomlar ve fibromiyaljidekiler
genellikle benzerlik gösterir ancak ME hastaları semptomlar belirmeden önce genellikle viral
enfeksiyon geçirirler ve daha az ağrıları olabilir. Birçok doktor ME yerine “kronik yorgunluk
sendromu” terimini kullanmayı tercih eder. Bu iki durumun aynı olduğunu söylemeden önce,
bunlar hakkında daha fazla bilgiye gereksinim vardır.
Fibromiyaljinin sebepleri nedir?
Hastalığın fiziksel ve zihinsel olarak kolaylıkla ikiye ayrılamayacağı fakat aralarında bağlantı
olduğu artık açıkça bilinmektedir. Fibromiyalji hem zihni hem de vücudu etkileyen bir
hastalıktır. Bazen bu durum fonksiyonel rahatsızlık olarak adlandırılır.
Fibromiyalji araştırmaları, belirli tetik noktalarının bulunması ve uyku bozukluklarının
keşfedilmesi ile hız kazanmıştır. Uyku sırasında uygulanan beyin dalga çalışmaları
(electroensefalografi veya EEG) göstermiştir ki fibromiyalji hastalarında derin uyku kaybı
vardır. Derin (rüya içermeyen) “dinlendirici” uyku sık sık, daha hafif ve rüya içeren uyku
(rapid eye movement veya REM) ile bölünür. Yapılan bir deneyde derin uykuları sırasında
uyandırılan sağlıklı kişilerde de fibromiyalji hastalarındaki tipik semptomlar ve tetik noktaları
görülmüştür.
Fibromiyaljiye neden olabilen derin uyku bozukluğuna farklı şeyler sebep olabilir. Birden
fazla neden bireyi etkileyebilir. Boyunda ağrı ve tutukluk uykuda bozukluğa neden olabilir.
Bir yaralanmanın veya artrit gibi başka bir hastalığın ağrısı veya stresi olabilir. Duygusal
sorunlar, zihinsel gerginlik, evde veya işyerindeki olaylardan veya ilişkilerden kaynaklanan
aşırı gerginlik veya depresyon ve hatta çocuklukta yaşanmış taciz önemli faktörler olabilir.
Fibromiyaljide ağrı ve uyku bozukluğu arasında kısır döngü vardır. Başlangıçta sorun olmasa
bile bu döngü bile kişiyi depresyona sokmaya yeter. Fibromiyalji açık olarak başka bir
nedenle örneğin artrit veya depresyonla ilişkili olunca bu “ikincil” (başka bir nedenden
kaynaklanan) olarak adlandırılır. Eğer ortada başka bir neden yoksa “birincil” olarak
adlandırılır.
Sinir sistemindeki bazı kimyasal değişikliklerin basınca veya normalde ağrı oluşturmayacak
ufak bir çarpmaya karşı hassasiyet oluşturup oluşturmadığı konusunda araştırmalar
yapılmaktadır.
Fibromiyalji nasıl tedavi edilebilir?
Fibromiyaljinin bir gecede iyileşme sağlayacak bir tedavisi yoktur ancak doktorunuzun ve
ailenizin yardımıyla semptomlarınızı kontrol etmenin ve böylece normal yaşamınıza devam
etmenin yolları bulunabilir. Fibromiyalji kendi kendine durulabilir ancak bu haftalar, aylar
hatta yıllar alabilir. Doktorunuz, size tanının konulmasında yardımcı olabilir ve tüm ağrınıza
rağmen kalıcı bir sakatlık kalmayacağı konusunda içinizi rahatlatabilir. İleride artrit gibi bir
durumun gelişme olasılığı diğer insanlardan farklı değildir. Ayrıca aileniz de sizi anlama ve
cesaretlendirme konusunda yardımcı olabilir.
Doktorunuz ağrınız için çeşitli ilaçlar önerebilir. Bunlar ağrı kesiciler örneğin parasetamol
veya steroid dışı anti-inflamatuar ilaçlar (NSAIDs) olabilir. Özellikle bir veya iki bölgenizde
aşırı ağrı varsa buraya yapılacak steroid enjeksiyonu geçici fayda sağlayabilir.
Doktorunuz uyku bozukluğu konusunda da yardım etmeye çalışabilir. Özellikle eğer
boyunları rahat değilse yumuşak boyunlukla yatmak kimi bireylerin daha iyi uyumasını
sağlayabilir. Gün içinde de takma alışkanlığı kazanmadığınız sürece bunu bir iki hafta
denemenizin bir sakıncası yoktur. Alışılagelmiş uyku ilaçlarından kaçınılması en iyisidir
çünkü bunlar genellikle alışkanlık yaparlar ve zamanla etkinliklerini kaybederler.
Fibromiyaljisi olan birçok birey anti-depresan ilaçlardan fayda görebilir. Bazı eski antidepresan ilaçların (örneğin amitriptyline) uzun süreli (kronik) ağrılarda etkili olduğu
bulunmuştur. Bu ilaçların sakinleştirici etkisinden dolayı uyku düzeni üzerine de yararlı
etkileri olabilir. Bu ilaçlar depresyonunuz olmasa dahi, ki fibromiyalji ile depresyon sıklıkla
birlikte bulunur, yardımcı olabilir. Yararları hemen ortaya çıkmaz ve uyuklama gibi yan
etkilerini yararından önce fark edebilirsiniz. Bu nedenle yararlı olup olmadığına karar
vermeden önce en azından iki ay denemenizde fayda vardır. Doktorunuz etkili doza ulaşmak
için dozu kademeli olarak arttıracaktır.
Doktorunuz daha ileri öneriler ve bilgiler almanız için sizi bir fizyoterapiste de
yönlendirebilir. Ancak en etkili terapist kendiniz olacaksınız.
Kendi fibromiyaljimi nasıl tedavi edebilirim?
Fibromiyaljinin ciddi olabileceği ve yıllar boyunca sürebileceği gerçeğini görmek
gerekmektedir. Güzel haber ise birçok bireyin kendi semptomlarını kontrol edebilmeyi ve
böylece hayatlarına eğlenceli biçimde devam edebilmeyi öğrenmiş olmalarıdır. Fibromiyaljisi
olan hastalar aşağıdaki tavsiyelerin faydası olduğunu ve kararlı şekilde devam ettiğiniz sürece
de yararlı olacaklarını söylüyorlar.
1. Fibromiyalji hakkında daha çok bilgi edinin (bu kitapçık ve diğer kaynaklardan) ve
çevrenizde destek grupları varsa bunları bulun. Çektiği sıkıntıları paylaşmak ve kendininki
gibi problemleri olan başkaları da olduğunu bilmek bazı insanlara önemli ölçüde yardımcı
olabilir.
2. Ailenizden bu kitapçığı okumalarını isteyin ve isterseniz durumunuzu sizinle konuşmaları
için onları teşvik edin. Sizin hastalığınız onları da etkileyecektir ve onların da size nasıl ve ne
zaman yardım edebileceklerini bilmeleri gerekmektedir.
3. Doktorunuzun size önermek zorunda olduğu ilaç tedavisini deneyin ve sonra devam etmek
isteyip istemediğinize karar verin.
4. Uykunuzu kaçıracağından geç saatlerde alkol, çay ve kahve içmeyin. Gevşeme ve
yumuşak egzersizler uyumanıza yardımcı olabilir.
5. Kendinize zaman ayırmayı öğrenin. Kas gerginliğini azaltın. Zihninizi ve kaslarınızı
gevşetmeyi öğrenin. Müzik veya rahatlama teknikleriyle ilgili kasetler dinlemek de yararlı
olabilir.
6. Duygularınızı, örneğin kızgınlığınızı, dışa vurmada daha etkili iletişim yolları bulun.
Danışmanlar ve bilişsel davranışsal tedaviler size bu konuda yardımcı olabilir ve doktorunuz
sizi buralara yönlendirebilir.
7. Mutsuzluk ve zorlukları işinizden ve evinizden uzaklaştırmayı deneyin.
8. Sağlıklı yemek yiyin ve kilonuzu düşük tutun.
Peki ya egzersiz?
Araştırmalar göstermiştir ki fibromiyalji hastalarında aerobik egzersiz sağlığı düzeltmekte,
ağrı ve yorgunluğu azaltmaktadır. Bu aerobik kursuna yazılmanız anlamına gelmez. Aerobik
egzersizin anlamı kandaki oksijen miktarının arttırılmasıdır böylece nefes alışınızı
derinleştirecek ve kalp atışınızı hızlandıracak herhangi bir hareketli egzersiz aerobik egzersiz
olabilir.
Yüzme en iyi egzersiz yollarından birisidir. Daha önceden yüzme öğrenmemiş birçok birey
yapılan işin faydasını çekilen zahmete değer bulmaktadır.
Size yardımcı olacak başka etkinlikler bulmayı deneyin ve her gün kademeli olarak yapın ve
kademeli olarak fiziksel etkinliğinizi arttırın. Aksiliklere karşı hazırlıklı olmalısınız ve şu da
bir gerçektir ki etkinlikler başlangıçta ağrıya neden olabilirler. Şunu da hatırınızda tutun, bir
fibromiyalji hastasına faydası olan diğerinde işe yaramayabilir.
Gelişiminiz konusunda gözünüz çok yükseklerde olmasın. Yavaş ama daimi bir ilerleme daha
iyidir. Eğer yol boyunca yürümek size fazla geliyorsa, her gün geçtiğiniz evleri saymaya
başlayın, bir zaman sonra fark edeceksiniz ki caddeleri saymaktasınız. Eğer yüzmeye gitmeye
karar verdiyseniz (ılık su daha sakinleştiricidir) başlangıçta sadece suyun direncine karşı el ve
ayaklarınızı hareket ettirin, daha sonra havuzun bir ucundan öbür ucuna yüzün. Zamanla
eskiden yapmaya alışık olduğunuz egzersizi yapıyor olacaksınız.
Başlangıçta egzersizlerin ağrılı olacağını bilmelisiniz ve ayrıca kendinizi yorgun
hissedebilirsiniz. Egzersizlerinizi altından kalkabileceğiniz oranda ayarlayın. Yavaş yavaş
başlayın ve haftada en az 3 saat egzersiz yapacak şekilde planlayın. 10 dakika egzersiz yapıp
ara vermek bir seferde 1 saat egzersiz yapmaktan daha iyidir. Eğer ağrı ve yorgunluğunuz
çok fazla arttıysa, ertesi gün o kadar fazla egzersiz yapmayın.
Egzersiz sağlığınızda, esnekliğinizde ve direncinizde ilerleyici biçimde iyileşme sağlar.
Kademeli olarak kaslarınız daha güçlü hale gelir ve kollarınızı ve bacaklarınızı rahatlıkla
hareket ettirmek ve tendon ve bağlarınızın sarsılmasını engellemek için daha fazla kas lifiniz
olur. Egzersiz ayrıca uykunuzu düzenler ve kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlar.
Tedavinin diğer formları
Herhangi bir diyetin fibromiyalji semptomları üzerinde yararlı etkisi gösterilememiştir ancak
fazla kiloları vermek ve aşırı çay ve kahveden kaçınmak yararlı olabilir. Diyetinizi kontrol
etmek sizde vücudunuzu kontrol etme hissini uyandırabilir.
Masaj, akupunktur ve fizyoterapi tedavileri ağrınızı azaltıp moralinizi yükseltebilir ancak
faydaları çok uzun süreli olmaz. Karar vermeniz gereken sadece harcadığınız zaman ve
paraya değip değmeyeceğidir.
Egzersiz, iyi bir uyku, fiziksel ve zihinsel stresten uzak durmak fibromiyalji hastalarında ağrı
ve yorgunluğu azaltmanın anahtarlarıdır. İşe gitmek yardımcı olabilir. Araştırmalar bize daha
iyi cevaplar verinceye kadar kendinize güvenmeniz asıl amaç olmalıdır
Açıklamalı sözlük
Bilişsel davranışsal tedavi: Bireylerin düşünme şekillerinin, duygusal ve davranışsal
tepkilerinin bir çoğunun öğrenildiği ve bundan dolayı da değiştirilebileceği varsayımına
dayanan psikolojik bir tedavi yöntemidir. Tedavi daha çok, bireyin şu an içinde bulunduğu
zorluklara odaklanır, geçmişi çok irdelemez. Amacı bireylere daha pozitif düşünme ve
reaksiyon göstermeyi öğretmede yardımcı olmaktır.
Elektroensefalografi (EEG): Beynin farklı bölgelerinin elektriksel aktivitesini kaydeden bir
tekniktir.
Ligament: Eklemleri bir arada tutmaya yarayan kemik ile eklemin yapışma yerinde sert,
fibröz bantlardır.
Steroid olmayan anti-inflamatuar ilaçlar (NSAIDs) : Farklı tipte artritlerde kullanılan geniş
bir ilaç ailesidir. İnflamasyonu (iltihabı) azaltır ve ağrıyı, şişliği ve sertliği kontrol eder.
Rapid eye movement (REM) sleep: Hafif uyku süresinde beyin aktiviteleri hızlanır ve göz
kapaklarının arkasında gözler hızla hareket ederler. En çok REM uykusu sırasında rüya
görüldüğü düşünülür. Normal uyku düzeni uykunun %25’ini kapsayan bir kaç REM uykusu
döngüsü ve daha dinlendirici olan derin uykudan oluşur. REM uykusunun fazla olması
dinlenmeden kalkılmış hissine yol açar.
Tendonlar: Kasları kemiğe bağlayan güçlü lifli bantlardır.
Translated, with permission, from the booklet 'Fibromyalgia' 6013/FIBRO/04-1
published by the Arthritis Research Campaign, United Kingdom (www.arc.org.uk).
The translation was carried out by RAED, not by the Arthritis Research Campaign.
RAED is responsible for the accuracy of this translation.
Translation: Dr. Umut Kalyoncu
English edition: Pelin Sakalsız-Ödağacıoğlu
Scientific edition: Dr. A. Dinc
Kaynak: www.arc.org.uk