Slayt 1 - files.eba.gov.tr

MADDE
DÖNGÜLERİ
●Canlılar yaşayabilmek için su, karbon,
oksijen, azot gibi maddelere ihtiyaç
duyarlar. Canlılar bu maddeleri vücutlarına
aldıktan sonra çeşitli yollarla çevreye geri
verirler. Canlılar ve çevre arasındaki bu
madde alış-verişine madde döngüsü denir.
KARBON DÖNGÜSÜ
●Canlıların en önemli yapı taşlarından birisi
karbondur.
Karbon elementi;
►Atmosferde karbondioksit gazı şeklinde,
►Denizlerde ve tatlı sularda karbonat ve
bikarbonat tuzları şeklinde,
►Kömür,petrol,doğal gaz ve kireç taşında
element yada bileşik şeklinde,
►Bütün canlılarda ve ölü organizmalarda ise
organik moleküller şeklinde bulunur.
●Solunum, çürüme, yakılan yakıtlar
sonucu açığa çıkan karbondioksit havaya,
oradan da bitkilere geçer.
●Bitkiler de karbondioksiti fotosentezle
organik besine ve oksijene dönüştürür.
►►Sürekli devam eden bu olaya karbon
döngüsü denir.
●Oksijen de canlılar için önemli
elementlerdendir ve oksijen döngüsü
karbon döngüsü ile birlikte
gerçekleşmektedir.Oksijen atmosferde
oksijen gazı,karbondioksit ve su
molekülünde, canlılarda ise organik
maddelerin yapısında bulunur.
☼Atmosferdeki karbondioksit oranının
sürekli artması karbon döngüsündeki
dengenin bozulmasına ve Güneş’ten gelen
ışınların yeryüzünden yansıdıktan sonra
atmosfere geri dönmesine engel
olur.Böylece yeryüzü bir sera gibi giderek
ısınır.Bu olay sera etkisi olarak adlandırılır.
AZOT DÖNGÜSÜ
●Azot (N), vücut hücrelerimizdeki proteinlerin ve nükleik
asitlerin yapısına katıldığı için çok önemlidir. Havanın
%78’i azot olmasına rağmen canlılar azotu doğrudan
kullanamaz. Havadaki azot şimşek ve yıldırım aracılığıyla
oksijenle birleşerek toprağa karışır. Daha sonra bakteriler
bu bileşiği bitkiler tarafından kullanılabilecek hâle getirir.
Havadaki azot, doğrudan topraktaki azot bakterileri
tarafından da kullanılır.
●Bitkinin kök hücrelerinde toplanan azotlu
bileşikler hayvanlara geçer, hayvan
artıklarıyla da tekrar toprağa karışır.
●Toprakta azot ayrıştıran bakteriler de
artıklardaki azotu ayrıştırarak azotu
atmosfere verir.
►►Bu dönüşüme azot döngüsü denir.
SU DÖNGÜSÜ
☺En önemli yaşam kaynağı sudur. Tüm
canlıların %75’i sudan oluşur. Denizler,
karalar ve hava arasındaki su alışverişi,
yeryüzünde yaşamın varolmasını sağlayan
koşulları sürekli kılar.
●Yeryüzünde bulunan sular ısı etkisiyle
buharlaşır.
●Oluşan su buharları havaya yükselerek
bulutları oluşturur.
●Havada soğuk bir tabakadan geçen su
buharı yoğunlaşarak yağış şeklinde tekrar
yeryüzüne iner.
►►Bu sürekliliğe su döngüsü denir.
SU DÖNGÜSÜ
• Atmosfer, su kütlesi ve yer arasında suyun üç halinin
(katı, sıvı ve gaz) yatay ve dikey taşınımı için kullanılan
terime su döngüsü deriz.Su döngüsüne ‘’suyun devir
daimi’’ de diyebiliriz.
sıvı
buhar
buz
1. Dünyadaki su
daima hareket
halindedir, Buz
halden sıvı hale,
sıvı halden buhar
haline ve buhar
halinden tekrar sıvı
haline dönen
suyun bu hareketi
süreklilik arz eder.
• Aslında
su
döngüsünün bir
başlangıcı yoktur. Ama
bu döngüyü şöyle
sıralayabiliriz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Okyanuslar
Buharlaşma
Yoğunlaşma
Yağış
Kar , buz ve yeraltında su olarak depolanması
Akarsu olarak okyanuslara akması
Okyanuslar
• Okyanuslardan
başlayarak su döngüsünü
anlatalım. Su çevrimini
harekete geçiren güneş,
okyanuslardaki suyu ısıtır,
Buharlaşma
• ısınan su da atmosfere
buharlaşır. Yükselen
hava akımları, su
buharını atmosfer
içinde yukarıya kadar
taşır,
Yoğunlaşma
• Atmosferde
bulunan daha
soğuk hava
bulutlar içinde
yoğunlaşmaya
sebep olur
Yağış
• Hava akımları, bulutları dünya
çevresinde hareket ettirir,
bulut zerreleri bir araya
gelerek, büyürler ve yağış
olarak gökyüzünden düşerler.
Bazı yağışlar, kar yada dolu
olarak dünyaya geri döner
•
Buzul ve yeraltında su olarak depolanması
•
Donmuş su kütleleri halinde buzullar şeklinde birikebilir. Ilıman
iklimler de ilkbahar geldiğinde kar örtüleri erir ve eriyen su,
toprak yüzeyinde akı şa geçer.Toprak akan suyun bir kısmını eme
rek yer altında depo eder.
Akarsu olarak okyanuslara akması
• Yağışın çoğu
okyanuslara yada
toprağa düşerek
yerçekiminin etkisiyle
yüzey akışı olarak
akar. Akışın bir kısmı
vadilerdeki nehirlere
karışır ve buradan da
nehirler vasıtasıyla
okyanuslara doğru
hareket eder.
(PARANTEZ)
Akarsulardan yararlanmak için barajlar yapılır.
• Bazı yeraltı suları yer
yüzeyinde buldukları
açıklıklardan tatlı su
kaynakları olarak tekrar
ortaya çıkarlar.
• Sığ yeraltı suyu, bitki
kökleri tarafından alınır
ve yaprak yüzeyinden
terlemeyle atmosfere geri
döner
1. Su döngüsü milyonlarca
yıldır devam etmekte olup
hayatın mevcudiyeti buna
dayanır. Susuz bir hayat
dayanılmaz olurdu.
Yer altındaki su
Suyun Doğal Dolanımı
• Yeryüzündeki sularda, güneş enerjisinin etkisiyle sürekli
buharlaşma olur.
• Atmosfere yükselen su buharı, atmosferin soğuk
tabakalarında yoğunlaşarak yağmur, dolu, kar şeklinde
tekrar yeryüzüne döner. Bu olaya suyun doğal dolanımı
denir.
Bu Olaya Suyun Doğal Dolanımı Denir.
Alıştırmalar
•
A.
B.
C.
D.
Aşağıdakilerden hangisinin meydana
gelişinde, suyun dolanımı etkili değildir?
Yeryüzündeki bitki örtüsünün farklı
olmasında
Yer kabuğunun derinliklerinde suların sıcak
olmasında
Canlıların kolayca su temin etmelerinde
Yer altı sularının ve akarsuların oluşumunda
B. Yer kabuğunun
derinliklerindeki
suların sıcak
olmasında