KOMUTA EKONOMİSİ LİBERAL EKONOMİ Komünizm Sosyalizm

I. Ders notları: EKONOMİK SİSTEMLER
ÜZERİNE GENEL BİR BAKIŞ
Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Türk Dünyası İşletme Fakültesi
“DÖNÜŞÜM EKONOMİLERİ ” dersi
Öğr. Gör. Elşen Resul oğlu BAĞIRZADE
BAKÜ -2011
EKONOMİK SİSTEM NEDİR?
•
Belirli bir toplumda subjeler arasında mal ve
hizmetlerin üretimi, bölüşümü ve tüketiminden
oluşan bir sistemdir.
•
Toplum tarafından mal ve hizmetlerin üretimi ve
bölüşümünde kullanılan metottur.
•
Üretken kaynaklar üzerinde mükiyet kuralları
temelinde ilişkilere sahip ahali ve kurumlardan
oluşur.
•
Toplumu oluşturan bireylerin yetenekleri ve
aldıkları eğitim ölçüsünde mal ve hizmet üretiminde
görev almaları sonucunda oluşan sosyal
organizasyondur.
•
Ekonomik kaynakların bölüşümü ve mülkiyeti ile
ilgili toplum kararları ve kurumları tarafından
getirilen metotlar ve standartlar çoğunluğudur.
•
Bir toplumda mal ve hizmetlerin üretim ve
bölüşümünün nasıl olması gerektiğine
ilişkin,uyumlu düşünce ve değerler toplamıdır.
Eğer üreticilerle
tüketiciler arasında
kara dayanan bir
aracı sınıf varsa ve
özel mülkiyet kabul
ediliyorsa “kapitalist
sistem”, üretim
devletin
mülkiyetindeki
firmalar tarafından
yapılıyor ve yine bu
kuruluşlarca
tüketiciye
aktarılıyorsa (kar
amacı yok) “kollektif
sistem” (komuta)
ortaya çıkar.
TEMEL EKONOMİK SORUN VE YA
EKONOMİK SİSTEMİN
TEMEL AMACI
İnsan oğlunun sonsuz ihtiyaç
ve taleplerini sınırlı olanaklarla
karşılamak
TEMEL SORUNUN ÇÖZÜMÜ ŞEKLİNE GÖRE EKONOMİK SİSTEMLER
KOMUTA EKONOMİSİ
Komünizm
Sosyalizm
LİBERAL EKONOMİ
Karma Ekonomik Sistem
Kapitalizm
KOMUTA EKONOMİSİ
• Ekonominin devlet ve ya
işçi konseyleri tarafından
yönetildiği ekonomik
sistem.
• Teorik olarak
Komünizm ve Sosyalizm
şekillerini ayırabiliriz.
KOMÜNİZM
• Marx tarafından ileri
sürülen, üretim araçları
üzerinde genel mülkiyet
ve kontröle dayanarak,
eşit, sınıfsız ve devletsiz
bir toplumun
oluşturulmasını öngören
sosyo-ekonomik yapı ve
siyasal ideolojidir.
• Böyle bir düzene henüz
ulaşılamamıştır.
SOSYALİZM
• Üretim araçlarının ( ya da en azından temel
endüstrinin önemli bir bölümünün) devlet
tekelinde (ya da en azından denetiminde)
bulunduğu ve söz konusu bu devletin
çalışan kitleler tarafından denetlendiği
ülkelerdeki ekonomik sistemdir.
• Sosyalist sistemde herkesin görevi, istihsal
edilecek şeyler ve milli gelirden alınacak
paylar merkezi otorite tarafından ve plan
aracılığıyla tayin edilir.
•
Böyle bir toplumda, fertlerin üretim
üzerinde mülkiyet hakkı olmayıp, üretimin
yönetimi devlete aittir.
• Sovyetler Birliği, Çin, Küba, Kuzey Kore v.b
has bir sistemdir.
LİBERAL EKONOMİK DÜZEN
• Tüketim, üretim ve
faktör sahalarında
herhangi bir devlet,
kamu ve özel
kuruluşların
müdahalesinin
olmadığı, laissezfaire, laissez-passer
ilkesinin iktisadi
hayata hakim
olduğu bir düzen
KAPİTALİZM
• Özel Mülkiyet
• Veraset
• Tercih ve Teşebbüs Serbestliği
(Hürriyet)
• Şahsi Menfaat Güdüsü ve Kar
Amacı
• Fiyat Mekanizması
• Rekabet
KARMA EKONOMİK SİSTEM
• Gerek kapitalist, gerek kolektivist sistem ideal bir işleyişe reel hayatta
kavuşamamıştır.
• Ne kapitalist sistemin kar ve özel menfaat motoru, ne de kolektivist
sistemin kamu menfaatine dayanan itici kuvveti, üretim-tüketim
dengesini ideal şemalarına göre gerçekleştirmeyi başarabilmiştir.
• Karma ekonomi, kapitalist ve kolektivist sistemlerin kötü taraflarını
atarak, iyi taraflarını almaya çalışan bir karma düzendir.
• Karma ekonomilerde üretim, özel mülkiyet hakkına sahip serbest
teşebbüsler tarafından yapılabildiği gibi bazı önemli alanlarda devlet
tarafından yapılabilmektedir. Bazı sahalarda da devlet ve özel teşebbüs
bir arada faaliyette bulunmaktadır.
MÜLKİYET HAKKI BAKIMINDAN FARKLAR
• Kapitalist sistemin kaçınılmaz unsurlarından biri,
üretim araçları üzerindeki mülkiyet hakkının
tamamen özel ellerde olması ya da araçların fertler
tarafından kiralanmasıdır.
• Sosyalist sistem ise haksızlıkların kaynağını
mülkiyette görmüş ve devlet mülkiyeti kendi eline
alarak kaldırmıştır.
• Karma ekonomilerde ise, bir yandan üretim
faktörleri üzerinde özel mülkiyet hakkı var iken,
öte yandan, kamu yararına kabul edilen araçların
mülkiyet hakkı devlettedir.
TEŞEBBÜS SERBESTLİĞİ VE KAR GAYESİ
BAKIMINDAN FARKLAR
• Kapitalist sistemde;teşebbüslerin özel şahıs ya da şirketler
tarafından çeşitli alanlarda kurulması, işletilmesi serbestisi
vardır ve devletin buna müdahalesi yok denecek kadar
azdır.
• Sosyalist sistemde, teşebbüslerin kurulup işletilmeleri
tamamen merkezi bir otoritenin kontrolü altındadır.
• Karma ekonomide, bazı sahalarda teşebbüs serbestliği var
iken, fazla ağır sermayeyi gerektiren sanayi kollarının
işletme hakkı tamamen devlettedir. Bu üretim alanlarına,
özel teşebbüsün girmesi ise, kesin surette engellenmiştir.
FİYAT MEKANİZMASI BAKIMINDAN FARKLAR
• Kapitalist ekonomilerde, bütün iktisadi faaliyetleri belirli bir ahenk ve
denge içerisinde yürüten mekanizma, Adam Smith’in “görülmez el”
dediği, fiyat mekanizmasıdır.
• Sosyalist sistemde, üretim sahasında, yani arz yönünden, fiyatların rolü
ortadan kalkmış olup, firmaların üretecekleri malların cins ve miktarları
devletin hazırladığı plan tarafından tayin ve tespit edilmiştir. Fakat üretilen
mal ve hizmetlerin satın alınmasında, tüketiciler merkezi otoritenin tespit
ettiği fiyatlar üzerinden ödemelerde bulunmaktadırlar.
• Karma ekonomilerde, tüm iktisadi faaliyetler, fiyat mekanizmasının
başıboş işleyişine bırakılmamakta, tüketici ve üretici lehine, fiyatlara
müdahalede bulunulmaktadır. Arz ve talep yönünden, fiyatların rolü
olmakla beraber, fiyatların işlemesi ve iktisadi hayata etkisi, kapitalist
sistemdeki kadar serbest ve fazla, kolektivist ekonomilerdeki kadar da
kısıtlayıcı ve az değildir.
KAYNAKLAR
•
Aydın YALÇIN, İktisadi Doktrinler ve Sistemler Tarihi, Ankara,
1991
•
Güngör TURAN, Abdurrahman IŞIK. Devlet Sosyalizminden
Piyasa Ekonomisine Geçiş: Reformlar ve Politikalar. Bursa: Ekin,
2007.
•
İbrahim ÖRNEK, Seyhan TAŞ, Metin YILDIRIM, Geçiş
Ekonomileri, Bursa, 2009
•
Betül DURAL, Geçiş Ekonomileri: Plandan Piyasaya, İstanbul,
2007
•
http://www.wikipedia.org – ONLINE Ensiklopedi